كاۆكازدا ءۇش «بومبا» بار، سونىڭ ءبىرى بيىل تامىزدا «جارىلىپ»، دۇنيەدە قالىپتاسقان ءبىراز ەرەجەنى وزگەرتىپ جىبەرگەن. بار-جوعى 5 مىڭ شارشى شاقىرىم جەردى الىپ جاتقان تاۋلى قاراباق سول ءۇش بومبانىڭ ءبىرى ءارى ەڭ قاۋىپتىسى. ول دا ءوزىن ءوزى تاۋەلسىز ەل دەپ جاريالاعان، بىراق ەشكىم مويىنداماعان ساناتتا جوق ەرگەجەيلى «مەملەكەتتەردىڭ» قاتارىندا. رەسەي گرۋزيانى تارك ەتكەن ەكى ايماقتى تاۋەلسىز ەل رەتىندە مويىنداعالى بەرى قاراباقتىقتار قومپاڭداپ قالدى. رەسمي دەرەكتەر بويىنشا 130 مىڭنىڭ ۇستىندە حالىق تۇراتىن بۇل ايماقتا زەڭبىرەكتىڭ ءۇنى وشكەنىنە بار-جوعى 14 جىل بولىپتى.

كاۆكازدا ءۇش «بومبا» بار، سونىڭ ءبىرى بيىل تامىزدا «جارىلىپ»، دۇنيەدە قالىپتاسقان ءبىراز ەرەجەنى وزگەرتىپ جىبەرگەن. بار-جوعى 5 مىڭ شارشى شاقىرىم جەردى الىپ جاتقان تاۋلى قاراباق سول ءۇش بومبانىڭ ءبىرى ءارى ەڭ قاۋىپتىسى. ول دا ءوزىن ءوزى تاۋەلسىز ەل دەپ جاريالاعان، بىراق ەشكىم مويىنداماعان ساناتتا جوق ەرگەجەيلى «مەملەكەتتەردىڭ» قاتارىندا. رەسەي گرۋزيانى تارك ەتكەن ەكى ايماقتى تاۋەلسىز ەل رەتىندە مويىنداعالى بەرى قاراباقتىقتار قومپاڭداپ قالدى. رەسمي دەرەكتەر بويىنشا 130 مىڭنىڭ ۇستىندە حالىق تۇراتىن بۇل ايماقتا زەڭبىرەكتىڭ ءۇنى وشكەنىنە بار-جوعى 14 جىل بولىپتى.

ەرەۆاننان جەڭىل كولىكپەن تاڭ ازاندا شىقساڭ، تاۋلى قاراباقتىڭ باس قالاسى – ستەپاناكەرتكە ء(ازىربايجاندار ونى حانكەندى دەپ اتايدى)  كەشتەتىپ جەتەسىڭ. ەكى اراداعى جول بيىك تاۋلى اۋدان ارقىلى وتەتىندىكتەن تىم بۇرالاڭ جانە تار. قىستىڭگۇنى ءتىپتى قاۋىپتى. تاۋلى قاراباقتى باسقا الەممەن جالعاپ جاتقان دا جالعىز وسى جول. سەبەبى، ازىربايجانعا شىعاتىن تەمىر جول مەن تاس جول جابىلعان. قاقتىعىس ايماعىنا تىم جاقىن ورنالاسقاندىقتان، اۋەجايعا ۇشاق قونبايدى. تاۋدى قاپتالداي يرەلەڭدەگەن ەرەۆان – ستەپاناكەرت تاس جولىمەن ءبىز دە ءجۇرىپ وتتىك، 17 جىلدان بەرى تاۋەلسىز ەل رەتىندە ءومىر ءسۇرىپ جاتقان ايماقپەن تانىسىپ قايتتىق.

جەتى بالا تۋعانعا – 100 مىڭ دوللار

ستەپاناكەرت قالاسى شۇڭعىل كەسەنىڭ تۇبىندە تۇرعان سياقتى. اۋەدە اينالسوقتاپ ءجۇرىپ كەپ قونعان ۇشاق ىسپەتتى جول دا قالانى بىرنەشە رەت اينالىپ ءوتىپ بارىپ كوشەگە كىرەدى. ءبىر قاراعاندا سوعىستىڭ كەسىرىنەن اتى شىققان، 50 مىڭداي عانا تۇرعىنى بار ستەپاناكەرت بىزدەگى اۋدان ورتالىقتارىنىڭ ءبىرى سياقتى اسەر قالدىرادى. ءبىز توقتاعان «نايري» قوناقۇيىنىڭ كىرەبەرىسىندە لوس-اندجەلەس، سيدنەي، لوندون، پاريج جانە... ستەپاناكەرت قالالارىنداعى ۋاقىتتى كورسەتەتىن بەس بىردەي ساعات ءىلىنىپ تۇر. «بولماساڭ دا ۇقساپ باق» دەگەن، وزدەرىن قالاي جوعارى قويادى، ءا؟» دەپ ويلاعانبىز. باقساق، مۇنداعى قىزمەت كورسەتۋ دەڭگەيى، بەزەندىرىلۋى «جۇلدىزدى» قوناقۇيلەردەن ءبىر كەم ەمەس ەكەن. مىناداي تۇكپىردە، سوعىس ورتىنەن كوز اشپاعان ايماقتا مۇنداي وركەنيەتتى كورەمىز دەپ كۇتپەگەن ەدىك. قابىلداۋشى قىز بۇل قوناقۇيدىڭ قوجايىنى ۇلتى ارميان اۆستراليالىق كاسىپكەر ەكەنىن ايتقاندا بارىپ وركەنيەتتىڭ ءمانىسى بەلگىلى بولدى.

ارمياندار تاۋلى قاراباقتى اتا-باباسىنان كەلە جاتقان قاسيەتتى مەكەن – ارتساح دەپ اتايدى. نەگىزىنەن ارمياندار تۇراتىن تاۋلى قاراباق اۆتونوميالىق وكرۋگى كسرو كەزىندە ءازىربايجاننىڭ قاراماعىندا بولىپ كەلگەن. كەڭەس وداعىنىڭ ىرگەسى سوگىلەر قارساڭدا، 1988 جىلى باستالىپ، 1994 جىلى ۋاقىتشا ءبىتىم شارتىنا قول قويۋمەن تىنشىعان سوعىستان سوڭ بۇل وڭىردە تەك ارمياندار عانا قونىستانىپ قالدى، 40 مىڭعا جۋىق ءازىربايجان ىشكەرىگە كوشىپ كەتتى. اۆتونوميالى وكرۋگتىڭ جەرىمەن قوسا، ءازىربايجاننىڭ وزىنە تيەسىلى تاعى 7 اۋداننىڭ جەرىن تولىقتاي نە جارتىلاي باقىلاۋعا العان تاۋلى قاراباق سودان بەرى ەشكىم مويىنداماعان تاۋەلسىز ەل رەتىندە نە ءارى، نە بەرى ەمەس بولىپ ءومىر ءسۇرىپ كەلەدى.

«جەر شارىنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندە تۇرىپ جاتقان ارميانداردىڭ كوپشىلىگى ارتساحقا جىل سايىن جازدا كەلىپ، توپىراعىنا اۋناپ كەتەدى»، -  دەيدى  ستەپاناكەرتتە تۇراتىن جۋرناليست قىز لۋسينە مۋساەليان. ۇلكەندەر بالالارىن اتا-بابا جەرىنە كوز قىرىن سالىپ جۇرۋگە ۇيرەتىپ قانا قويماي، وسى ءوڭىردى كوركەيتىپ، گۇلدەندىرۋگە باۋليدى ەكەن.

قالانىڭ ورتالىعىنداعى بەس قاباتتى پرەزيدەنت رەزيدەنتسياسى مەن ءۇش قاباتتى شاعىن عانا پارلامەنت عيماراتى ورنالاسقان الاڭعا كەلدىك. باس الاڭعا بيىك جاسىل شىرشا قويىلىپ جاتىر. جاڭاجىلدىق مەرەكەنى وتكىزۋگە ارنالعان ساحنا دايىن تۇر. لۋسينە تومەندە تۇرعان ستاديوندى نۇسقاپ، كۇزدە سول ستاديوندا قاراباقتىق 700 جۇپتىڭ نەكەسى قيىلىپ، ۇلكەن توي بولعانىن ايتتى. لەۆون ايراپەتيان ەسىمدى رەسەيلىك بيزنەسمەن «قاراباقتىڭ حالقى 300 مىڭنان كەم بولماۋى كەرەك» دەپ، ۇلكەن قايىرىمدىلىق شاراسىن قولعا الىپتى. سول باقىتتى 700 جۇپتىڭ ارقايسىسىنا ءبىر سيىردان، قالادا تۇراتىندارىنا 2 مىڭ دوللاردان اقشالاي سىيلىق تابىس ەتىلىپتى. الگى بيزنەسمەن سيىرلاردى «جالاڭاش» اكەلە سالماي، ولارعا ارناپ «كويلەك» تىككىزىپ، سونى كيگىزىپ بەرىپتى. بۇل جاس وتباسىلاردا دۇنيەگە كەلەتىن ءبىرىنشى بالاعا – 2 مىڭ، ەكىنشى بالاعا  - 3 مىڭ، ءۇشىنشى بالاعا – 5 مىڭ، ءتورتىنشى بالاعا – 10 مىڭ، التىنشىسىنا – 50, جەتىنشىسىنە  – 100 مىڭ دوللار اتاعان دا وسى ءمارت ءارى پاتريوت ارميان ەكەن. ء«جۇز مىڭ دوللار دەگەن بۇكىل ءبىر وتباسىنىڭ ومىرىنە وزگەرىس ەنگىزە الاتىن ۇلكەن اقشا، سوندىقتان، جاستار بالا سانىن جەتىگە جەتكىزۋدى شىنىمەن ويلاستىرىپ ءجۇر»، - دەيدى بىزبەن اڭگىمەسىندە لۋسينە. 

كورشى وتىرىپ ءبىرىن-ءبىرى كورمەيتىندەر

«1991 جىلى ءازىربايجاندار قالانى 98 كۇن بويى ۇزدىكسىز اتقىلادى. پرەزيدەنت اكىمشىلىگى عيماراتىنىڭ جەرتولەسى پەرزەنتحاناعا اينالىپ، ايەلدەر سوندا بوساندى»، - دەدى تاۋلى قاراباق پارلامەنتىنىڭ دەپۋتاتى ۆاگرام اتانەسيان كابينەتىنىڭ تەرەزەسىنەن كورشى عيماراتتى نۇسقاپ. ول ەندى سوعىس بولمايدى دەپ ۇمىتتەنەدى. «اسىرەسە، جازداعى وڭتۇستىك وسەتيا سوعىسىنان سوڭ ءازىربايجان ماسەلەنى كۇشپەن شەشۋگە بولمايتىنىن تۇسىنگەن شىعار»، - دەيدى دەپۋتات.

حالىقارالىق زاڭ نورمالارىندا تاۋلى قاراباق ءازىربايجاننىڭ قۇرامىنداعى ايماق رەتىندە قاراستىرىلادى. تاۋلى قاراباق حالقى ءازىربايجاننىڭ قولاستىنا قايتا وتكىسى جوق. 17 جىل بويى ۇزدىكسىز ءجۇرىپ جاتقان كەلىسسوزدەر ەش ناتيجە بەرەر ەمەس. ءازىربايجان جاعى جەرىنىڭ 20 پايىزى جاتتىڭ قولىندا قالىپ وتىر دەسە، ارمياندار ءازىربايجان سوعىسقا تاس-ءتۇيىن دايىندالىپ جاتىر دەپ الەمدىك قاۋىمداستىقتى ەسكەرتىپ قويادى. باكۋ ەرەۆانمەن قارىم-قاتىناسىن تولىق ۇزگەن. تەگى «يان» دەپ اياقتالاتىن ادامداردىڭ ءازىربايجان اۋماعىنا كىرۋگە قاقىسى جوق. الدا-جالدا ءازىربايجاننىڭ ءبىر ازاماتى ارمەنياعا كەلە قالسا، مۇنداعىلار ونى كەۋدەسىنەن قاقپايدى، دەگەنمەن ءوز ەلىنە بارعاندا الگى ءازىربايجان قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ الدىندا جاۋاپ بەرەدى.

«بۇكىلحالىقتىق رەفەرەندۋمدا قابىلدانعان كونستيتۋتسيا بويىنشا تاۋلى قاراباق قازىر باقىلاپ وتىرعان جەرىنىڭ ءبىر تۇتامىن دا ەشكىمگە بەرمەيدى، ونىڭ ۇستىنە ءازىربايجان بىزگە شاۋميان اۋدانىن قايتارۋى كەرەك»، - دەيدى ۆ.اتانەسيان.

گرۋزياداعى سوعىستان سوڭ تاۋلى قاراباق حالقى دا شىنايى تاۋەلسىزدىككە قول جەتكىزۋدەن دامەلەنىپ قالعان. جەرگىلىكتى ساياساتتانۋشى ماسيس مايلياننىڭ ايتۋىنشا، رەسەيدىڭ ابحازيا مەن وڭتۇستىك وسەتيانى تاۋەلسىز ەل دەپ مويىنداۋى تاۋلى قاراباقتىڭ ەڭسەسىن تىكتەي ءتۇستى. ء«بىز دە سولار سياقتى كسرو زاڭ نورمالارىنا سايكەس رەفەرەندۋم وتكىزۋ ارقىلى ءبولىنىپ شىققانبىز. بىزدە، ءتىپتى، مەملەكەتتىك بيلىك ينستيتۋتتارى ابحازيا مەن وڭتۇستىك وسەتياداعىدان دا جاقسى قالىپتاسقان. ءبىز تاۋەلسىزدىك ءۇشىن كۇرەستى ولاردان الدەقايدا بۇرىن باستاعانبىز»، - دەيدى م.مايليان. 

 وڭتۇستىك وسەتيا مەن ابحازيادان تاۋلى قاراباق سەپاراتيستىك ايماعىنىڭ ۇلكەن ايىرماشىلىعى بار. گرۋزيادان ءبولىنىپ كەتكەن ول ايماقتار بوتەن ءبىر ەلدىڭ قولتىعىنا كىرىپ وتىرسا، ارمياندار قونىستانعان قاراباق ارمەنيانىڭ وزىنە ارقا سۇيەيدى. ءازىربايجان جاعىنىڭ ارمەنياعا كىنا ارتاتىن دا ءجونى بار. ارمەنيا تاۋلى قاراباقتى تاۋەلسىز ەل دەپ رەسمي تۇردە مويىنداماعانىمەن، ءىس جۇزىندە قاراباق ارمەنيانىڭ ءبىر پروۆينتسياسىنا اينالعان. ەكى ارادا ەشقانداي شەكارا جوق دەسە بولادى. قاراباقتا ارميان اقشاسى جۇرەدى، تولقۇجاتتارى دا ارمەنيانىكى، اۆتوكولىك نومىرلەرى دە سولاردىكى. ساياساتتانۋشىلار قاراباقتىڭ مارتەبەسى انىقتالعان جاعدايدا «رەسپۋبليكانى» ارمەنيانىڭ قۇرامىنا قوسۋ تۋرالى ماسەلەنىڭ كوتەرىلەتىنىن اشىق ايتىپ وتىر.

شۋشادا مەشىت قاڭىراپ تۇر 

ءبىز سويلەسكەن كامو ەسىمدى جاس جىگىت سوعىس باستالعاندا 12 جاستا بولىپتى. «بۇل سوعىستا ءۇش بىردەي اعامدى جوعالتتىم. كورشىلەرىمىزدىڭ ءبىرازى سول كەزدە رەسەيگە كەتىپ باس ساۋعالاعان. كەيىن ولار ءىرى بيزنەسمەنگە اينالدى. بىراق ەلگە كەلۋگە ءالى كۇنگە دەيىن قورقادى. ولاردى مۇنداعىلار «ساتقىن» دەپ اتايدى»، - دەيدى ول.

مەكتەپتەردە اسكەري دايىندىق ساباعى قاتال وتەدى، اسكەري كوميسسارياتتارعا تىركەلۋ وتە قاتاڭ جۇرگىزىلەدى. «ازىربايجانمەن شەكارا نەبارى 150 شاقىرىم جەردە جاتىر. سوندىقتان ءبارى بولۋى مۇمكىن»، - دەيدى كامو.

ستەپاناكەرت تۇبىندەگى شۋشا قالاسىنا كىرسەڭ، كەشە عانا بومبالانىپ، استاڭ-كەستەڭى شىققانداي. تەرەزەلەرى ۇڭىرەيىپ تۇرعان ۇيلەر، جارتىلاي قيراعان عيماراتتار ولىلەردىڭ قالاسىن ەسكە تۇسىرەدى. ساجدەگە جىعىلاتىن مۇسىلمان بالاسى قالماعاندىقتان، ءحىح عاسىردا سالىنعان مەشىت القا-سالقا بولىپ قاڭىراپ تۇر. قالاعا سوڭعى جىلدارى جۇرت كەلىپ قونىستانىپ، تىرشىلىك ءبىر ارناعا تۇسە باستاپتى. ءازىربايجاننان قاشىپ كەلگەن بوسقىن ارمياندار بۇل وڭىردەن ازىربايجانعا كوشىپ كەتكەن حالىقتىڭ ۇيلەرىنە كىرىپ الىپتى. «باكۋدە مەن تۇرعان ءۇيدى دە بىرەۋلەر يەمدەنىپ الىپتى. دەمەك، ايىرباس جاسادىق دەگەن ءسوز»، - دەيدى باكۋدەن كوشىپ كەلگەن ارسەن ماتكاريان ەسىمدى كىسى. ارسەن ءازىربايجاندى ءجيى ەسكە الادى، ءتىپتى ءۇيىندى ءازىربايجان اندەرىن تىڭداعاندى ءجون كورەدى ەكەن. «سوعىستىڭ كىناسى عوي، ايتپەسە ەكى حالىق ارالاس-قۇرالاس تاتۋ ءومىر ءسۇرىپ جاتقان ەدىك»، - دەيدى ول.

ءازىربايجانداردى ساعىنا ەسكە الاتىن ارميانداردىڭ ءبىرى – شۋشاداعى شىعىس بازارىنىڭ قاڭقاسىن قاراۋىلداپ وتىرعان كوليا اقساقال. بازارعا قاراۋىل بولىپ جۇمىسقا ورنالاسقانداعى سەبەبى دە سول - ءازىربايجانداردىڭ مۇراسىنا دەگەن جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىنىپتى. قابىرعاداعى ارابشا جازۋدى نۇسقاپ: «كوردىڭ بە، بۇل – قاسيەتتى ورىن، مۇنى ءبىز كەلەر ۇرپاققا ساقتاپ قالۋىمىز كەرەك. ەرتەڭ ءازىربايجانداردىڭ ءۇرىم-بۇتاعى كەلىپ سۇراسا، نە ايتامىز؟» - دەيدى اقساقال. كورشى ەل دەپ جۇرەگى ەلجىرەپ وتىرعان كوليا اتايدىڭ سوعىس كەزىندە پولك كومانديرى رەتىندە شۋشانى ءازىربايجان اسكەرىنەن ازات ەتۋگە بەلسەنە اتسالىسقانىن ەستىگەندى تاڭ قالدىق. ء«بىز مۇسىلمانداردان ەش جاماندىق كورگەن جوقپىز، تەك كۇش قولدانۋدان باسقانى بىلمەيتىن باسشىلاردان تەپەرىش كوردىك. ونداي باسشىلاردا ۇلت بولمايدى، سوندىقتان ءبىز ءازىربايجاننىڭ قولاستىنا ەشقاشان قايتا كىرە المايمىز»، - دەيدى كوليا اتاي.

مۇگەدەكتەر ەلى

تاكسيدىڭ رولىندە وتىرعان 40-تارداعى جىگىتتىڭ ءبىر جاق قولى بىلەگىنەن شۇنتيىپ بىتكەن ەكەن. «سوعىستا سنارياد جۇلىپ كەتكەن»، - دەيدى ارسەن ەسىمدى شوپىر. سوعىس ارداگەرى رەتىندە 25 مىڭ درام (80 اقش دوللارى شاماسىندا) زەينەتاقى الادى ەكەن. «وتان ءۇشىن سوعىسىپ جەتكەندەگى كۇنىمىز – وسى، تاڭعى ساعات 8-دەن تۇنگى 12-گە دەيىن دامىلسىز جۇمىس ىستەيمىن، سونداعى تاباتىنىم – ازعانتاي اقشا»، - دەپ مۇڭىن شاقتى ارسەن. قاراباقتا كوشەدەن قولى، اياعى جوق، بالداقپەن جۇرگەن جارىمجان كىسىلەردى كوپ كەزدەستىرەسىڭ.

مۇندا ءوندىرىس ورنى جوق، سوندىقتان، جۇمىسسىزدىق دەڭگەيى جوعارى. حالىق نەگىزىنەن قىزمەت كورسەتۋ سالاسىندا، بيۋدجەتتىك مەكەمەلەردە جۇمىس ىستەيدى. «جۇمىسسىزدىق دەڭگەيى جوعارى بولعاندىقتان، مەكەمەلەر اقشانى تىم از تولەيدى، مۇنى جاقتىرماساڭ، ورنىڭا باسقا بىرەۋدى الامىز دەپ قورقىتادى»، - دەيدى ارسەن.

قالادا ءىرى ساۋدا ورىندارى، الەمگە ايگىلى تاۋار فيرمالارىنىڭ وكىلدىكتەرى ورنالاسقان. سوڭعى كەزدەرى زامانعا ساي كافەلەر، ساۋدا ورتالىقتارى كوپتەپ سالىنا باستاپتى. «تۇراقتىلىق بولعان سوڭ ايماققا كاپيتال كەلىپ جاتىر. ەرتەڭ ازداپ تەربەلىس بولا قالسا، بيزنەسمەندەر تۇرا قاشىپ، ەل  ەكونوميكاسى قايتا تۇرالاپ قالۋى مۇمكىن»، - دەيدى جەرگىلىكتى ساراپشى داۆيد كارابەكيان. 

سوڭعى جىلدارى بۇل ءوڭىردىڭ تۋريستىك ايماق رەتىندەگى ءرولى ارتا باستاپتى. شەتەلدە تۇراتىن ارميان دياسپوراسى وكىلدەرىنىڭ ءوزى قاراباق بيۋدجەتىنە قوماقتى قارجى قۇيىپ كەتەدى ەكەن. بىراق، سوندا دا تاۋلى قاراباق «ۇلكەن اعا» - ارمەنيانىڭ كومەگىنە سۇيەنۋگە ءماجبۇر. ەل بيۋدجەتىنىڭ جارتىسىنا جۋىعى مەملەكەتارالىق كومەك تۋرالى كەلىسىم-شارت نەگىزىندە ارمەنيا بيۋدجەتىنەن كەلىپ تۇسەدى. سىرتقى الەم ءۇشىن ارمەنيا باسشىلىعى تاۋلى قاراباقتى بولەك ەل رەتىندە كورسەتكىسى كەلگەنىمەن، وسى فاكتىنىڭ ءوزى ولاردىڭ ءىس جۇزىندە ءبىر شاڭىراق استىندا وتىرعانىن دالەلدەيدى.

كىشكەنتاي ەل – «ۇلكەن» پرەزيدەنت

ارمەنيا مەن تاۋلى قاراباق اراسىندا مەملەكەتتىك شەكارا دا جوق. ءارى-بەرى وتكەندە ءبىزدىڭ كولىكتى ەشكىم توقتاتىپ تەكسەرگەن جوق. قاراباقتىڭ تاۋەلسىز ەل بولىپ، وزىنشە تۋ تىگىپ وتىرعىسى جوق ەكەنىن ساياساتتانۋشىلار دا مويىندايدى. ولاردىڭ ماقساتى – الدىمەن تاۋلى قاراباقتىڭ تاۋەلسىزدىگىن مويىنداتقىزىپ الىپ، سوسىن ارمەنياعا قوسىلۋ.

«شىنايى تاۋەلسىزدىك الاتىن كۇنىمىز جاقىندادى دەي المايمىن، بىراق ايتەۋىر ءازىربايجاننان ءتونىپ تۇرعان سوعىس قاۋپى سەيىلدى»، - دەيدى تاۋلى قاراباق سىرتقى ىستەر ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى ەدۋارد اتانەسيان.

شاعىن عانا ەكى قاباتتى عيماراتتا وتىرعان، شتاتىندا ونشاقتى قىزمەتكەرى بار مەكەمە «سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى» دەپ اتالادى. كاسىبي ديپلومات «مويىندالماعان رەسپۋبليكانىڭ سىرتقى ىستەر مەكەمەسىمەن كىم ساناسادى؟» دەگەن سۇراعىمىزعا شامدانعان جوق. قاراباقتىڭ بۇۇ-دا، ەقىۇ-دا وكىلدىكتەرى بار ەكەنىن تاپتىشتەپ ايتىپ بەردى.

قاراباق پرەزيدەنتى باكو سااكيانمەن كەزدەسۋ ءۇشىن الدىن-الا بىرنەشە اپتا بۇرىن جازىلىپ، ۋاقىت بەلگىلەۋ كەرەك. «كىشكەنتاي بولسىن، ۇلكەن ەل بولسىن – ول مەملەكەت باسشىسى، سوندىقتان، ونىڭ قولى تيە بەرمەيدى»، - دەدى پرەزيدەنتتىڭ ءباسپاسوز حاتشىسى. پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنىڭ الدىندا ءتىزىلىپ تۇرعان «تويوتا لاند كرۋزەرلەردىڭ» ءوزى قاراباق باسشىلارىنىڭ قاراجاياۋ ادامدار ەمەستىگىنەن حابار بەرىپ تۇرعانداي.

قاراباق باسشىلارىنىڭ مارتەبەسىن ارتتىرىپ تۇرعان جانە ءبىر نارسە بار. ارمەنيانىڭ سوڭعى ەكى پرەزيدەنتى دە الدىمەن قاراباقتا پرەزيدەنتتىك تاقتا وتىرىپ كەلگەندەر. دەمەك، قاراباقتاعى بيلىك ەليتاسى جالپى ارمەنياداعى بيلىك تىزگىنىن قولدا ۇستاپ وتىر دەسە بولادى.  

سوڭعى كەزدەرى قاراباقتىڭ ءۇمىتىن وياتقان نارسە - ءازىربايجاننىڭ مۇددەسى ءۇشىن ارمەنياعا قىرىن قاراپ كەلگەن تۇركيانىڭ ءجىبي باستاعانى. اتانەسياننىڭ ايتۋىنشا، تۇركيا ەۋرووداققا كىرۋ ءۇشىن كاۆكازدا بەيبىتشىلىك ورناتۋشى ەل رەتىندە كورىنىپ قالعىسى كەلەدى. «سول ءۇشىن تۇركيا ارمياندارمەن تابىسۋعا دا بارۋى مۇمكىن. مۇنداي جاعدايدا تاۋلى قاراباقتىڭ ءتۇيىنى شەشىلە كەتپەسە دە، تىنىسى اشىلار ەدى»،  - دەپ سانايدى ە.اتانەسيان.  

قاراشا ايىندا تاۋلى قاراباق جانجالى تاريحىنداعى ەرەكشە ءبىر وقيعا بولدى. ماسكەۋدە ارمەنيا، ءازىربايجان جانە رەسەي پرەزيدەنتتەرى بىرىگىپ داۋدى شەشۋدەگى باستى پرينتسيپتەردى ايقىندايتىن دەكلاراتسياعا قول قويدى. باكۋ اقپارات قۇرالدارىندا «ماسكەۋ ءازىربايجاننىڭ مۇنايى مەن گازىن ءوز جەرى ارقىلى ەۋروپاعا جەتكىزۋدەن مۇددەلى. سوندىقتان، بۇل جولى رەسەي ارمەنيانى كوندىرىپ، قاراباقتى ارمەنياعا قايتارتقىزۋى مۇمكىن» دەگەن مازمۇنداعى بولجامدار ايتىلعان. تاۋلى قاراباق پارلامەنتىنىڭ سىرتقى قاتىناستار كوميتەتىنىڭ باسشىسى اشوت بەگلارياننىڭ ايتۋىنشا، ءازىربايجان اقپارات قۇرالدارى وقيعانى ءوز مۇددەلەرىنە قاراي بۇرمالاپ جازعاندى جاقسى كورەدى. «شىندىعىندا، بۇل – ماسكەۋدەن قوڭىراۋ شالا سالۋ ارقىلى شەشەتىن وپ-وڭاي شارۋا ەمەس. تاۋلى قاراباق تا ماسكەۋدىڭ ايتقانىنا كونىپ وتىرا بەرمەيدى»، - دەيدى بەگلاريان.

مۇندا ساياساتكەرلەردىڭ ءبىرازى تاۋلى قاراباق جانجالىن شەشۋگە ءاۋ باستا قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ دە تالپىنىس جاساپ كورگەنىن ۇمىتپاپتى. 1991 جىلى ن.نازارباەۆ رەسەي باسشىسىمەن بىرگە ستەپاناكەرتكە كەلىپ، ەكى جاقتى بىتىمگە قول قويعىزباق بولعان. ءازىربايجان جاعى قارسى بولىپتى. 2010 جىلى ەقىۇ-عا توراعالىق ەتەتىن قازاقستان كاۆكازداعى بۇل ءتۇيىندى شەشۋگە بەلسەنە اتسالىساتىن شىعار دەپ ۇمىتتەنەدى قاراباق ساراپشىلارى. 

مۇحتار جانۇزاقۇلى، ستەپاناكەرت (حانكەندى) – شۋشي (شۋشا), تاۋلى قاراباق.