ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ زاڭ فاكۋلتەتى قىلمىستىق قۇقىق، قىلمىستىق ءىس جۇرگىزۋ جانە  كريميناليستيكا كافەدراسىنىڭ ءبىلىم الۋشىلارىمەن قازىرگى تاڭداعى وزەكتى ماسەلە بولعان اشتىق تاقىرىبىندا دوڭگەلەك ۇستەل وتكىزدىك.

دوڭگەلەك ۇستەل بارىسىندا تاقىرىپتى تولىقتاي تالدادىق. اشتىق – بۇگىنگى كۇنى الەم حالقىنىڭ ماڭىزدى ماسەلەلەرىنىڭ ءبىرى. بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ تۇراقتى دامۋ ماقساتتارىنىڭ 2-ءشى ماقساتى – «اشتىقتى جويۋ» وسى جاھاندىق پروبلەمانى شەشۋگە باعىتتالعان. ميلليونداعان ادامنىڭ ازىق-تۇلىككە قولجەتىمدىلىگى شەكتەۋلى، بۇل ەكونوميكالىق تۇراقسىزدىق، دەنساۋلىق ماسەلەلەرى جانە الەۋمەتتىك تەڭسىزدىكتى تۋىنداتىپ وتىر. دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ (ددۇ) دەرەكتەرى بويىنشا، قازىرگى ۋاقىتتا شامامەن 735 ميلليوننان استام ادام جەتكىلىكتى تاماقتانبايدى. افريكا، وڭتۇستىك ازيا جانە لاتىن امەريكاسى ەلدەرى بۇل ماسەلەدەن ەڭ كوپ زارداپ شەگۋدە. ازىق-تۇلىك تاپشىلىعىنىڭ نەگىزگى سەبەپتەرىنە كەدەيلىك، كليماتتىق وزگەرىستەر، اسكەري قاقتىعىستار جانە ازىق-تۇلىك جۇيەسىندەگى تەڭسىزدىك جاتادى.كافەدرانىڭ ءبىلىم الۋشىلارىمەن اشتىقتىڭ نەگىزگى سەبەپتەرىنە توقتالىپ وتتىك:

• كەدەيلىك: ەكونوميكالىق تۇرعىدان ءالسىز ەلدەردە حالىقتىڭ ازىق-تۇلىك ساتىپ الۋعا مۇمكىندىگى جوق. كەدەيلىك پەن اشتىق ءبىر-بىرىمەن تىعىز بايلانىستى.
• كليماتتىق وزگەرىستەر: قۇرعاقشىلىق، سۋ تاسقىنى جانە باسقا دا تابيعي اپاتتار اۋىل شارۋاشىلىعى وندىرىسىنە كەرى اسەرىن تيگىزىپ، ونىمدىلىكتى تومەندەتۋدە.
• قارۋلى قاقتىعىستار: سوعىس ايماقتارىندا ازىق-تۇلىك جەتكىزۋ جولدارى بۇزىلىپ، حالىقتىڭ نەگىزگى قاجەتتىلىكتەرىن قامتاماسىز ەتۋ قيىندايدى.
• ازىق-تۇلىك جۇيەسىندەگى تەڭسىزدىك:الەمدە ازىق-تۇلىك جەتكىلىكتى بولعانىمەن، ونىڭ دۇرىس تاراتىلماۋى سالدارىنان ءبىر ايماق اشتىقتى باستان كەشىرسە، ەكىنشى ايماقتا تاعام قالدىقتارى كوبەيىپ جاتىر.

اشتىق – جاھاندىق دەڭگەيدەگى ەڭ ۇلكەن گۋمانيتارلىق ماسەلەلەردىڭ ءبىرى. ونى شەشۋ ءۇشىن حالىقارالىق ۇيىمدار، ۇكىمەتتەر جانە قوعام بولىپ بىرلەسە ارەكەت ەتۋ قاجەت. قازاقستان دا اشتىقتى جويۋ جانە ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ باعىتىندا ماڭىزدى شارالار قابىلداۋدا. ەلدىڭ اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىن دامىتۋ، اگروونەركاسىپتىك كەشەندى قولداۋ جانە ازىق-تۇلىك ءوندىرىسىن ارتتىرۋ ارقىلى حالىقتىڭ ازىق-تۇلىككە قولجەتىمدىلىگىن جاقسارتۋ كوزدەلەدى.

سونىمەن قاتار، قازاقستان كليماتتىق وزگەرىستەرگە بەيىمدەلۋ جانە تۇراقتى اۋىل شارۋاشىلىعىن دامىتۋعا باعىتتالعان حالىقارالىق كەلىسىمدەرگە قاتىسىپ، جاھاندىق باستامالارعا ۇلەس قوسۋدا. ەلدىڭ اۋىل شارۋاشىلىعىنداعى يننوۆاتسيالار مەن جاڭا تەحنولوگيالار اشتىقتى جويۋ ماقساتتارىنا جەتۋگە مۇمكىندىك بەرمەك.

اشتىقتى جويۋ – ادامزاتتىڭ ەڭ باستى مىندەتتەرىنىڭ ءبىرى. بۇل ماسەلەنى شەشۋ تەك ازىق-تۇلىكتىڭ قولجەتىمدىلىگىنە عانا ەمەس، بۇكىل الەمدەگى ادامداردىڭ دەنساۋلىعى مەن ءال-اۋقاتىنا تىكەلەي اسەر ەتەدى. بۇۇ-نىڭ تۇراقتى دامۋ ماقساتتارى شەڭبەرىندە اشتىقتى جويۋ بويىنشا قابىلدانىپ جاتقان شارالار الەمدەگى ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك، ەكولوگيالىق تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتۋدىڭ ماڭىزدى بولىگى. ءاربىر ادامنىڭ جەتكىلىكتى تاماقتانۋ قۇقىعى بار، ال بۇل قۇقىقتىڭ ساقتالۋى الەمدەگى تۇراقتىلىق پەن ادىلەتتىلىكتىڭ كەپىلى بولا الادى. “نولدىك اشتىق” ماقساتىنا جەتۋ – تەك يگى ماقسات ەمەس، بۇل بولاشاق ۇرپاققا قالدىراتىن ەڭ ۇلكەن مۇرامىز.

بيسەنوۆا م.ق.،

ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ زاڭ فاكۋلتەتى قىلمىستىق قۇقىق، قىلمىستىق ءىس جۇرگىزۋ جانە كريميناليستيكا كافەدراسىنىڭ دوتسەنتى، ز.ع.ك

Abai.kz