جەردi بولiسە الماي تاۋسىلعان كەيبiر ەلدەر ەندi مۇحيت پەن تەڭiز تۇبiنە تالاسۋدا.
ويتكەنi, سارقىلۋعا اينالعان تابيعي رەسۋرستاردىڭ يگەرiلمەگەن بولiگi سۋدىڭ استىندا ساقتاۋلى.

جەردi بولiسە الماي تاۋسىلعان كەيبiر ەلدەر ەندi مۇحيت پەن تەڭiز تۇبiنە تالاسۋدا.
ويتكەنi, سارقىلۋعا اينالعان تابيعي رەسۋرستاردىڭ يگەرiلمەگەن بولiگi سۋدىڭ استىندا ساقتاۋلى.

جەر بەتiندەگi تۇگەلiسiپ بارا جاتقان تابيعي رەسۋرستار ءۇشiن كۇرەس قىزا تۇسكەن. مۇناي مەن گاز، باعالى جانە ءتۇرلi ءتۇستi مەتالل، تاسىمال جولدارى شەكتەۋلi كومiرسۋتەگiلەر الەمدiك ساياسي ساحنانىڭ كۇن تارتiبiنە شىقتى. كرەمل دايىنداعان “ۇلتتىق قاۋiپسiزدiك ستراتەگيالارى” اتتى قۇجاتتا الەمدiك قورلار جولىنداعى تايتالاس اركتيكا، تاياۋ شىعىس، بارەنتسەۆو مەن كاسپي تەڭiزدەرi, ورتالىق ازياداعى كومiرسۋتەگiلەرگە باي مەملەكەتتەردە ورىن الۋى مۇمكiن ەكەندiگi ايتىلعان. حالىقارالىق اگەنتتiكتەر تاراپىنان ۇسىنىلعان دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، الداعى 10-15 جىلدا جەر شارىندا تابيعي رەسۋرستاردى يەمدەنۋدi كوزدەيتiن كۇرەس جيiلەيدi. ويتكەنi, جۇمىر جەرگە بۇيىرعان مۇناي مەن گازدىڭ يگەرiلمەگەن بولiگi (100 ميلليارد باررەل) سولتۇستiك مۇزدى مۇحيتتىڭ تۇبiندە جاتىر. قازiرگi كەزدە ميللياردتاعان “قارا التىنعا” قوجالىق ەتۋ قۇقىعىنا اقش، دانيا، نورۆەگيا، كانادا مەن رەسەي تالاسۋدا. تiپتi, اقش، كانادا مەن رەسەيدiڭ مۇحيت جاعالاۋىنا تۇرعىزعان اسكەري قالاشىقتارى بار، ال قارۋلى قاقتىعىستارعا دايىن تۇرعان اسكەري قارۋ-جاراقتار كەز كەلگەن ساتتە بەرiلۋi مۇمكiن بۇيرىقتى كۇتiپ، قاڭتارىلعان. ورىستار اسكەري-تەڭiز كۇشiنiڭ ۇشتەن ەكiسiن سولتۇستiك بولiككە شوعىرلاندىرسا، ولارعا قارسى قۇراما شتاتتاردىڭ الەمدi ايبىنىمەن ىقتىرعان ەكiنشi فلوتى تۇر. مامانداردىڭ كوپشiلiگi الداعى ونجىلدىقتا جەر شارىندا بولماعان ەڭ سۇراپىل سوعىس وسى ەنەرگوقورلاردىڭ سوڭعى سارقىنى ساقتالعان سولتۇستiك مۇزدى مۇحيتتىڭ توڭiرەگiندە بولاتىنىن ايتادى. رەسمي دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، اركتيكانىڭ جاعالاۋىنا جاتاتىن 5 مەملەكەت – اقش، كانادا، دانيا، نورۆەگيا مەن رەسەي تەك وزدەرiنە تيەسiلi جاعالاۋدا 200 ميلگە عانا يەلiك ەتسە، مۇحيتتىڭ قالعان بولiگi ەشكiمنiڭ قوجالىعىندا ەمەس. مۇحيتتىڭ بولiگiن بارىنشا مولىنان قارپىپ قالۋعا تىرىسقاندارعا بۇۇ تاراپىنان تالاپ قويىلدى: ەگەر مۇددەلi مەملەكەتتەر مۇحيتتىڭ وزگە بولiگiندەگi ەلمەن شەكتەسەتiن شەكارالاردى انىقتاسا، مۇحيتتاعى قوسىمشا بولiككە يە بولادى.
بەس ەل وسىلايشا مۇحيت تۇبiندەگi كومiرسۋتەگiلەرگە تالاسىپ جاتقاندا 69 مەملەكەت بiرiككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ كوميسسياسىنا تەڭiز تۇبiندە جاتقان تابيعي رەسۋرستار قاي ەلگە تيەسiلi ەكەندiگiن انىقتاپ بەرۋ تۋرالى دەكلوراتسيالارىن جولدادى. ازiرگە ايماقتىق جەر داۋىنا اكەپ سوعۋى مۇمكiن بۇل ماسەلە شەشiلگەن جوق. بۇۇ تاراپىنان بەكiتiلگەن زاڭدىق قۇجاتتارعا سايكەس، تەڭiزدەن 220 ميل (370 شاقىرىم) قاشىقتىقتان الىس ورنالاسپاعان كەز كەلگەن مەملەكەت تەڭiز تەرەڭدiگiندە ساقتالعان قورلاردى پايدالانۋعا قۇقىلى. الايدا، تەرريتورياسىنىڭ باسىم بولiگi تەڭiز قايراڭىندا جاتقان كەيبiر ەلدەر رەسۋرستارعا قاتىستى ۇلەس سالماعىن ارتتىرۋعا نيەتتi. سوندىقتان 69 مەملەكەت بۇۇ-عا ناقتى شەكارالاردى بەلگiلەپ بەرۋدi تاپسىردى. ال بۇۇ تەكسەرۋ جۇمىستارىن جۇرگiزە كەلە، الەمدiك كارتاداعى تەڭiز شەكارالارىن ناقتى ءارi ايقىن بەلگiلەۋ iسiنە كiرiسiپ كەتتi. بۇگiندە جەر داۋىمەن بiرگە تەڭiز داۋى دا ءورشي تۇسكەن. مىسالى، جاپونيا مەن رەسەي اراسىنداعى ارالدارعا بايلانىستى تۋىنداعان داۋ، فولكلەندتiك ارالدارعا تالاسقان ۇلىبريتانيا مەن ارگەنتينا، وڭتۇستiك-قىتاي تەڭiزiن بولiسە الماي شارشاعان قىتاي، مالايزيا، فيليپپيندەر مەن ۆەتنام ت.ب.

ءنازيا جويامەرگەنقىزى