استانادا ەسىل وزەنىنىڭ سول جاعالاۋىندا جاڭا ۋنيۆەرسيتەت اشىلاتىن بولدى. قازىر دايىندىق جۇمىستارى قىزۋ ءجۇرىلىپ جاتىر. اتالمىش ۋنيۆەرسيتەتتى قۇرۋ جونىندەگى رەسمي جيىندا قر پرەزيدەنتى ن. نازارباەۆ بۇل وقۋ ورنىنىڭ جايى باسقالاردان مۇلدە وزگەشە ياعني، ناعىز حالىقارالىق سيپاتتا بولاتىندىعىنا، الەمدىك ستاندارتقا ساي كەلەتىندىگىنە توقتالا كەلىپ، «ءبىز تاعى ءبىر ەكىنشى ەۋرازيا ۋنيۆەرسيتەتىن اشايىق دەپ وتىرعان جوقپىز» دەگەندى ەرەكشە قاداپ تۇرىپ ايتتى. كەلەسى ءبىر باس قوسۋدا تاعى وسى ۋنيۆەرسيتەت تۋرالى اڭگىمە قوزعالعاندا ءدال وسى ءبىلىم ورداسىنا ءوز اتىن بەرۋگە تولىقتاي كەلىسەتىندىگىن جاريا ەتتى.

استانادا ەسىل وزەنىنىڭ سول جاعالاۋىندا جاڭا ۋنيۆەرسيتەت اشىلاتىن بولدى. قازىر دايىندىق جۇمىستارى قىزۋ ءجۇرىلىپ جاتىر. اتالمىش ۋنيۆەرسيتەتتى قۇرۋ جونىندەگى رەسمي جيىندا قر پرەزيدەنتى ن. نازارباەۆ بۇل وقۋ ورنىنىڭ جايى باسقالاردان مۇلدە وزگەشە ياعني، ناعىز حالىقارالىق سيپاتتا بولاتىندىعىنا، الەمدىك ستاندارتقا ساي كەلەتىندىگىنە توقتالا كەلىپ، «ءبىز تاعى ءبىر ەكىنشى ەۋرازيا ۋنيۆەرسيتەتىن اشايىق دەپ وتىرعان جوقپىز» دەگەندى ەرەكشە قاداپ تۇرىپ ايتتى. كەلەسى ءبىر باس قوسۋدا تاعى وسى ۋنيۆەرسيتەت تۋرالى اڭگىمە قوزعالعاندا ءدال وسى ءبىلىم ورداسىنا ءوز اتىن بەرۋگە تولىقتاي كەلىسەتىندىگىن جاريا ەتتى.

ەلباسىنىڭ مۇنداي قادامعا بارۋى كەزدەيسوقتىق بولماسا كەرەك.  استانادا العاش ل.ن. گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى اشىلعاندا دا ەلباسى وعان زور ءۇمىت ارتىپ، بۇگىنگە دەيىن وسى وقۋ ورداسىنىڭ بازاسىن نىعايتۋعا ءجىتى نازار اۋدارىپ كەلدى، ۇلكەن سەنىم مەن ءۇمىت ارتتى. الايدا، جوعارىدا ايتىلعان سوزىنە قاراعاندا پرەزيدەنتتىڭ سەنىمى مەن ءۇمىتى اقتالماعانعا ۇقسايدى. سودان كەيىن شاراسىزدان، بالكىم، زامانا تالابىنا ساي ساپالى ءبىلىم بەرەتىن، الەمدىك دەڭگەيدەگى بىرەگەي ۋنيۆەرسيتەت اشۋعا قاجەتتىلىك تۋىنداعانى كورىنىپ تۇر. پرەزيدەنت سول ءبىلىم ورداسىنا ءوز اتىن بەرۋگە كەلىسكەنىنە قاراعاندا، جالپى ەلىمىزدىڭ جوعارى ءبىلىم بەرۋ سالاسىنا مەملەكەت تاراپىنان قانشالىقتى ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك پەن  سەنىم جۇكتەلىپ وتىرعانىن اڭعارۋعا بولادى. ونىڭ تاعى ءبىر ايقىن كۋاسى رەتىندە ەلدەگى ۇلتتىق دارەجەلى جەتەكشى ۋنيۆەرسيتەتتەردىڭ رەكتورلارىن ەلباسى ءوزى تاعايىندايتىن ءتارتىپتىڭ ورناۋىن اتاپ ايتۋعا بولاتىن شىعار. مۇنىڭ ءبارىن اينالىپ كەلگەندە ەلىمىزدەگى جوو مەنەدجمەنتىن جەتىلدىرۋگە باعىتتالعان يگى قادامداردىڭ مەملەكەت باسشىنىڭ باستاماسىمەن جۇزەگە اسىرىلىپ جاتقاندىعىمەن بايلانىستىرۋعا بولادى.

جالپى، ەلىمىزدە 1990-جىلداردىڭ ورتا تۇسىنان باستالعان جوعارى ءبىلىم رەفورمالارى وسى سالانىڭ مەنەدجمەنت جۇيەسىن تۇسىنىكسىز جايلارعا دۋشار ەتتى. ونى اركىم ارتۇرلىشە ءتۇسىندىرىپ ءجۇر.  بىرەۋلەردىڭ پايىمداۋىنشا، كورپورات مادەنيەتى جوعارى دامىعان اقش-تىڭ جۇيەسىن مەحانيكالىق تاسىلمەن كوشىرگەندىكتەن ءبىزدىڭ جاعدايىمىزعا ۇيلەسپەي جاتقان كورىنەدى. ال، ەندى ءبىر توبى امەريكانىڭ ۇلگىسىن قابىلداعاندا كەيبىر ماڭىزدى پروتسەدۋرالارىن جوعالتقاندىقتان شىنايى مازمۇنىنا ساي كەلمەي بۇرمالاندى دەسەدى. قالاي بولعاندا دا ەلىمىزدىڭ جوعارى ءبىلىم بەرۋ ىسىنە جۇرتتىڭ كوڭىلى تولمايتىنى راس. الەمدىك ستاندارتتى ايتپاعاننىڭ وزىندە بۇرىنعى بارىمىزدى جوعالتىپ الدىق دەۋشىلەر دە بار. قانشا جەردەن وزگەرتتىك، جاڭارتتىق دەپ وزەۋىرەسەك تە ءبىزدىڭ بەرگەن ديپلومدارىمىزدى الەم ەلدەرىنىڭ ەشقايسىسى مويىنداپ وتىرعان جوق.

قازىرگى تاڭدا ەلىمىزدىڭ جوو، سونىڭ ىشىندە ۇلتتىق مارتەبەگە يە بولعان ۋنيۆەرسيتەتتەر ءۇشىن ەكى ماسەلە اسا ماڭىزدى بولىپ وتىر. ونىڭ ءبىرىنشىسى، عىلىمي-زەرتتەۋدى باسشىلىققا العان ۋنيۆەرسيتەت (research university) بولۋ، ەكىنشىسى،  شىنايى وقۋ ورداسىنا (training center) اينالۋ.

وزىق ويلى عالىمداردىڭ پىكىرلەرىنە كەلسەك، ەلىمىزدەگى ءىرى ۋنيۆەرسيتەتتەرىنىڭ وزىندە قالىپتاسقان جاعداي سىن كوتەرمەيدى. ايتالىق، جوعارىدا اتالعان research university-ءدىڭ ءمانىن جەتىك تۇسىنبەيتىندىكتەن عىلىمي كەڭەستىڭ ءوزى رەكتورلاردىڭ جەتەگىندەگى اتى بار دا زاتى جوق ۇيىمعا اينالعان. كەڭەس شىن مانىندە پروفەسسور، وقىتۋشىلار ۇجىمى الدىندا ەسەپ بەرۋگە قۇلىقسىز، رەكتوردىڭ ايداۋىنداعى ەنجار قۇرىلىم بولىپ كەتكەن. وسىنىڭ سالدارىنان بۇگىندە ۋنيۆەرسيتەت مەنەدجمەنتىنە پروفەسسور وقىتۋشىلاردىڭ قاتىسۋى، ولاردىڭ جۇمىستىق بەلسەندىلىكتەرى ءىس جۇزىندە قىسقارعان كورىنەدى.

جوو بازاسىن جەتىلدىرۋگە ەلىمىزدىڭ ۇكىمەتى ايتارلىقتاي كوڭىل ءبولىپ وتىرعانىن جوققا شىعارۋعا بولمايدى. الەمدىك تاجىريبەگە زەر سالساق، ۋنيۆەرسيتەتتەردىڭ قارجىلىق كوزدەرى وقۋ اقىسىنان، دەمەۋشىلەردىڭ كومەگىنەن، عىلىمعا بولىنەتىن دوتاتسيادان، پاتەنت، ليتسەنزيا، رويالتتىق تولەمدەردەن جانە  مەملەكەتتىك بيۋدجەتتەن قۇرالادى ەكەن. باتىس ەۋروپا ەلدەرى،  جاپونيا، اۆسترالياعا قاراعاندا اقش-تا ۇكىمەت تاراپىنان جوو-نى قارجىلاندىرۋ جاعى ايتارلىقتاي از. الايدا، سوعان قاراماستان تاياۋ جىلدارداعى مالىمەتتەرگە قاراعاندا اقش  باكالاۆردان جوعارعى اكادەميالىق دارەجە بەرەتىن ۋنيۆەرسيتەتتەردىڭ  بارلىق كىرىستەرىنىڭ 50.77 پايىزىن ەلدىڭ نەمەسە جەرگىلىكتى بيۋدجەت قۇيسا، 18.06 پايىزىن وقۋ اقىسى، 25.32 پايىزىن كومەكشى شارۋاشىلىقتار، قىزمەت كورسەتۋدىڭ وزگە تۇرلەرىنەن تۇسكەن تابىس، قالعان 5.83 پايىزىن دەمەۋشىلەردەن بولىنگەن قارجى قۇراعان. بىزدەگى جاعداي تۋرالى ۋنيۆەرسيتەتتەر باق-تى ايتپاعاننىڭ وزىندە جەكە ۆەب سايتتارىنا دا مۇنداي مالىمەتتەردى ۇسىنبايتىندىقتان الدىن الا بىردەمە دەۋ قيىن. ءاربىر قۇپيالانعان ەسەپ-قيساپ پەن قارجى كوزدەرىن، تابىستى بۇركەمەلەۋ جەمقورلىققا كۇدىك تۋدىراتىندىعىن ەسكەرسەك، ەلىمىز ۋنيۆەرسيتەتتەرىنىڭ بۇل ارەكەتىن تۇسىنە الماي قالامىز.

ال،  اقش-تاعى مىسالداردان بەلگىلى بولعانى، جوو-نىڭ ءبىلىم بەرۋ ساپاسىن ارتتىرۋعا، ونىڭ دامۋىن قارقىندى ەتۋگە مەملەكەت قولداۋىنىڭ ماڭىزى ايىرىقشا ەكەندىگىن كورۋگە بولادى. راسىندا، وقۋ ورىندارىن قولداۋ، ونىڭ ساپاسىن كوتەرۋگە جاعداي جاساۋ دەگەنىمىزدىڭ ءوزى ەل ۇكىمەتىنىڭ، قوعام مەن ازاماتتارىنىڭ الدىنداعى زور جاۋاپكەرشىلىگى جانە پارىزى بولسا كەرەك.  سونىمەن قاتار تەرەڭ ءبىلىمدى، عىلىمي تىڭ جاڭالىقتاردى، جاڭا تەحنيكا مەن تەحنولوگيانى، جاس مامانداردى، جوعارى الەۋەتتى دە مادەنيەتتى ۋنيۆەرسيتەتسىز ەلەستەتۋدىڭ ءوزى مۇمكىن بە؟ ايتا بەردى، قوعامدىق پروگرەسس، ەكونوميكانىڭ قارىشتاپ دامۋىنىڭ ءوزى جوعارى بىلىكتىلىككە كەلىپ تىرەلىپ تۇرعان جوق پا. بۇل تۇرعىدان كەلگەندە، جوعارى وقۋ ورىندارىن قولداۋ دەگەنىمىز بولاشاق ءۇشىن جاسالىپ وتىرعان ەڭ  تاڭداۋلى ينۆەستيتسيا بولماق. سوندىقتان، كەلەشەگىن ويلاعان ءار ەل بىلىمگە اقشا اياماسا كەرەك.

جالپى ءبىز ءوز جاعدايىمىزدى باجايلاپ، دامۋ باعىتىمىزدى دۇرىس بەلگىلەۋ ءۇشىن وزگەلەردىڭ تاجىريبەسىمەن ەگجەي-تەگجەي تانىسۋىمىز ماڭىزدى ەكەندىگى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. جوعارى دامىعان الەم ەلدەرىندەگى ۋنيۆەرسيتەتتەردەن ۇيرەنۋ ءۇشىن ەڭ الدىمەن ونىڭ مەنەدجمەنتتىك قۇرىلىمىن ءجىتى زەرتتەۋىمىز كەرەك سياقتى. ارينە، ءار ەلدىڭ جانە ونىڭ ۋنيۆەرسيتەتتەرىنىڭ وزىندىك ەرەكشەلىكتەرى بولاتىنى بەلگىلى. سوعان قاراماستان ليبەرالدى دەموكراتيالىق ەلدەردىڭ جوو جۇيەسى  امەريكا جانە ەۋروپا ۇلگىسىندەگى دەگەن ەكى باستى توپقا بولىنەدى ەكەن.  ۇلى بريتانيا، گەرمانيا، فرانتسيا، جاپونيا سەكىلدى جوعارى دامىعان ەلدەردە ۋنيۆەرسيتەتتەردىڭ ءوزىن-ءوزى باسقارۋ مەنەدجمەنتى  جەتىلدىرىلگەندىكتەن بارلىعىن وقۋ ورنىنىڭ ىشكى ماسەلەسى رەتىندە قاراستىرادى. ناقتىراق ايتساق، ۋنيۆەرسيتەتتى باسقارۋ نەگىزگى تەتىك - وقىتۋشى، پروفەسسورلاردىڭ، عىلىمي قىزمەتكەرلەردىڭ، قاتارداعى جۇمىسكەرلەر مەن ستۋدەنتتەردىڭ قولىندا.

اتالمىش ەلدەر ۋنيۆەرسيتەتتەرىنىڭ باسقارۋشى ۇيىمدارىنىڭ قۇرىلىمىنا كەلسەك، رەكتوردىڭ ءوزى دە، ونىڭ جاساقتاعان كومانداسى - رەكتورات تا وقىتۋشى-عالىمدار اراسىنان سايلانعان باسقارۋشى كەڭەس پەن ودان دەربەس قۇرىلاتىن باقىلاۋشى كوميتەتكە باعىنادى. ايتالىق، وسىنداي قۇرىلىمى ەڭ كۇشتى دامىعان جاپونياعا كەلسەك، ەلدىڭ جوو-دارى (تسۋكۋبا ۋنيۆەرسيتەتىنەن باسقاسى) ءوزىن ءوزى باسقارۋ جۇيەسىنە كوشكەن. ۋنيۆەرسيتەتتىڭ شتاتىنداعى وقىتۋشىلار، قىزمەتكەرلەر، ستۋدەنتتەردىڭ وكىلدەرى قاتىستىرىلعان سايلاۋدىڭ ناتيجەسىندە رەكتور تاعايىندالادى. ال، باتىس ەۋروپا ەلدەرىندەگى جاعداي ءسال وزگەشەلەۋ. وندا ۋنيۆەرسيتەت ۇجىمىنان سايلانعان «پارلامەنتى» ىسپەتتى باسقارۋشى ورگانى بار. سول وكىلەتتى ورگان ارقىلى رەكتوردى سايلايدى جانە وتستاۆكاعا كەتىرەدى.

ال، اقش ۋنيۆەرسيتەتتەرىنىڭ جۇيەسى مۇلدە وزگەشە. ونداعى بارلىق ۋنيۆەرسيتەتتىڭ بيلىگى باسقارۋ كەڭەسى (board of trustees, regents), اكىمشىلىك (administration), عىلىمي كەڭەس (senate, council, house) دەگەن ءۇش ينستيتۋتتان تۇرادى. ولاردىڭ ءاربىرىنىڭ وكىلەتتىك سۋبەكتىسى، قۇرىلۋ ەرەجەلەرى، اتقاراتىن مىندەتتەرى مەن قۇقىقتارى ءار بولەك. ونداعى باسقارۋ كەڭەستىڭ ورنى ەرەكشە. ولار ۋنيۆەرسيتەتتىڭ كۇندەلىكتى جۇمىسىنا تىكەلەي ارالاسپايدى. كەرىسىنشە، عىلىمي كەڭەستىڭ نۇسقاۋىمەن رەكتور مەن پرورەكتورلاردى تاعايىنداپ، اعىمداعى جۇمىستى جۇرگىزدىرەدى. ال، وزدەرى رەكتوراتتىڭ جۇمىسىنا باقىلاۋ جاسايدى.

ۋنيۆەرسيتەت مەنەدجمەنتىندەگى تاعى ءبىر ماڭىزدى ينستيتۋت - عىلىمي كەڭەس ەكەنى بەلگىلى. ونى ءبىلىم ورداسى ۇجىمى سايلايتىندىقتان بارلىق مۇشە تەڭ قۇقىلى.  باسقارۋ كەڭەسى قۇرىلتايشى وكىلەتتىلىگىن بىلدىرسە، عىلىمي كەڭەس وقىتۋشى، عالىمدار ياعني، ۋنيۆەرسيتەتتىڭ اكادەميالىق يادروسىنىڭ وكىلدەرى بولماق. سوندىقتان، كەڭەستىڭ توراعالىعىن بىزدەگىدەي رەكتورعا بەرىپ قويمايدى. سونداي-اق، عىلىمي كەڭەس ءوزىنىڭ ەرەجەسى بويىنشا بەلگىلى مەرزىمگە سايلاناتىن باسشىسى، ورىنباسارى، وزگە قىزمەت شتاتتارىمەن قاتار تۇراقتى جانە ۋاقىتشا كوميتەتتەر ارقىلى ءوز ءىسىن ۇيىمداستىرادى. اكادەميالىق ماسەلەلەردى شەشۋمەن قاتار ۋنيۆەرسيتەت ءومىرىنىڭ وزگە دە پروبلەمالارى جايىندا رەكتوراتپەن ماملەگە كەلىپ وتىرادى. سوندىقتان دا اتالمىش قۇرىلىم ۋنيۆەرسيتەتتە ۇجىمدىق باسقارۋدىڭ پرينتسيپتەرىن جۇزەگە اسىرادى.

امەريكاندىق ءۇردىستى تولىق ءتۇسىنۋ ءۇشىن كاليفورنيا ۋنيۆەرسيتەتىن مىسالعا الايىق. اتقارۋ كەڭەسى (Board of Regents) 25 مۇشەدەن تۇرادى. ونىڭ 18-ءىن شتات گۋبەرنەتورى تاعايىندايتىن كورىنەدى. ۋنيۆەرسيتەتتى باسقاراتىندار دا وسىلار. قالعان 7 مۇشەنىڭ 4-ءىن ۇكىمەتتەگى لاۋازىمدى تۇلعالاردان تاڭداسا، 2-ءى تۇلەكتەر وداعىنان سايلانسا، 7-ءشى مۇشە رەكتوردىڭ ءوزى.  18 مۇشەنى بىردەن جەرگىلىكتى ۇكىمەت تاعايىنداۋىنىڭ سەبەبىنە كەلسەك،  وقۋ ورنى شتاتتىڭ مۇلكى ءارى حالىققا قىزمەت كورسەتەتىن ماڭىزدى نىسان رەتىندە قاراستىرىلاتىندىعىندا. سونىمەن قاتار ۋنيۆەرسيتەتتى جەرگىلىكتى بيلىكتەن، ساياساتتان بەيتاراپ ەتىپ، ونىڭ اكادەميالىق ەركىندىگىن قامتاماسىز ەتۋدە ونىڭ ماڭىزدىلىعى جاتىر. ۋنيۆەرسيتەتتى دەموكراتيا الاڭى دەپ قاراۋ اڭعالدىق بولار ەدى. كەرىسىنشە،  ول بىلىكتىلىك پەن قابىلەتتىلىكتى (merit) قاستەرلەپ، العا تارتاتىن ءپرينتسيپتى (meritocracy) ۇستاناتىن ءبىلىم ورداسى بولىپ تابىلادى.

ال، بىزدەگى زاڭدار مەن زاڭدىلىقتارعا ساي ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتتەر پرينتسيپتىك تە، پراكتيكالىق تا تۇرعىدان كەلگەندە، ءىس جۇزىندە ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ بيۋروكراتيالىق ءبىر باسپالداعى بولىپ شىعادى جانە ساياسي ماشيناعا تاۋەلدى ۇيىم رەتىندە كورىنىس تابادى. امەريكانىڭ جۇيەسىنە كوزسىز ەلىكتەگەن كەزدە ونىڭ ىشكى قىر-سىرىن جەتىك تۇسىنبەي مەحانيكالىق تاسىلمەن كوشىرۋدىڭ سالدارىن، مىنە، وسىدان اڭعارۋعا بولادى. پرينتسيپتىك تۇرعىدان كەلسەك، ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتتەردىڭ شىنايى قۇرىلتايشىسى ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى ەمەس، شىن مانىندە قازاقستان حالقى (public) دەپ ءتۇسىنۋىمىز قاجەت جانە سولاي بولۋعا ءتيىس تە. سەبەبى، سول وقۋ وردالارىن سالىپ، تۇرعىزۋعا جۇمسالعان قارجى-قاراجات حالىقتىڭ قالتاسىنان وتەلدى. سونىسىمەن دە ول ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەت.

ولاي بولسا، قازاقستانداعى بارلىق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتتەردىڭ ماقساتى ۇلتىمىزعا ادال قىزمەت كورسەتىپ، حالقىمىزعا جوعارى ءبىلىمدى ماماندار دايارلاپ بەرۋ. ونى حالىقتىڭ اتىنان ۇيىمداستىرىپ، ۇيلەستىرىپ وتىرعان «كوماندا» ول - قازاق ۇكىمەتى. سوندىقتان، ءال-فارابي، قانىش ساتباەۆ، لەۆ گۋميلەۆتىڭ اتىمەن اتالاتىنى بار، وزگە ءىرىلى-ۇساقتى بارلىق ۋنيۆەرسيتەتتەر - قازاقستاندىقتاردىڭ يەلىگىندە جانە حالىققا قىزمەت كورسەتۋ مىندەتى جۇكتەلەتىندىكتەن ولار ءبىر عانا مينيسترلىك اپپاراتىنىڭ «قولبالاسى» ەمەس، بولمايدى دا. وسى سەبەپتەن، ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتتەردىڭ باسقارۋ كەڭەسى دەيتىندى قۇراتىن بولساق، ول قۇرىلىم قازاقستان حالقىنىڭ وكىلەتتى ۇيىمى رەتىندە ەل ازاماتتارىنىڭ اتىنان ورتاق مۇلىكتى قورعاپ، وعان جۇمسالىپ جاتقان ءار تيىندى قاداعالاۋعا مىندەتتى بولماق.

ماسەلەنىڭ كەلەسى جاعىنا كەلسەك، ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتتەر قازاقستان حالقىنىڭ مۇلكى. ول ساناتكەرلىك بولا ما، تىكەلەي ماعىنادا زاتتىق بولا ما ءبارى ءبىر. سونىمەن بىرگە ول عىلىمي-زەرتتەۋ ءارى ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرى بولعاندىقتان قانداي ءبىر ساياسي ىقپالدان تىس، دەربەس تۇرۋعا ءتيىس. وكىنىشكە قاراي بىزدەگى زاڭدارعا، قاۋلى-قارارلارعا جۇگىنەر بولساق، ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتتەردىڭ رەكتورلارىن عانا پرەزيدەنت تاعايىندايتىندىعىنا عانا كوڭىل دەمدەۋگە بولار، ال، باسقا جاعىنان ءبىر عانا مينيسترلىكتىڭ «اشسا الاقانىندا، جۇمسا جۇدىرىعىندا». ونىڭ وزىندە رەكتورلار نەشە جىلعا تاعايىندالادى، ونىڭ ءوزىن نەشە رەت قايتا تاعايىنداۋعا بولادى، ول جاعى ءالى انىقتالماعان. ۋنيۆەرسيتەت رەكتورلارى ءوز پرورەكتورلارىن ءوزى تاعايىنداپ، بوساتاتىندىقتان ونىڭ جانىنداعى عىلىمي كەڭەستىڭ ءتىپتى ءرولى جوق دەسە دە بولعانداي. سونىسىمەن عىلىمي كەڭەستەر ءوزىنىڭ نەگىزگى مىندەتىن اتقارۋعا دا دارمەنسىز سيمۆولدىق دارەجەدەگى بيۋروكراتيالىق ءبىر باسپالداققا اينالعان.  قىسقاسى، قازىرگى تاڭدا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتتەر جانىنداعى باسقارۋ دەيسىز بە، عىلىمي دەيسىز بە، قاي كەڭەستە دە ءوز اپپاراتىن باقىلاۋعا قابىلەتسىز، ونداي قۇزىرى دا، تاجىريبەسى دە جوق. وعان ەشبىر نەگىزدىڭ بولماسى دا ايدان انىق. رەكتورلار ۋنيۆەرسيتەتكە كەلەدى، كەتەدى. ال، كەڭەس دەگەن تەتىك ۋنيۆەرسيتەتپەن ماڭگى جاسايتىندىقتان رەكتورمەن بىرگە پرورەكتورلاردى دا شىنايى تۇردە بەكىتەتىن بيلىككە يە بولسا ءوزىنىڭ نەگىزگى ميسسياسىن اتقارعان بولار ەدى.

ۋنيۆەرسيتەتتەرگە قاتىستى ماسەلەلەر قاراستىرىلعاندا ءارتۇرلى شەشىمدەر ۇستاز-عالىمداردىڭ قاتىسۋىنسىز تەك قانا رەكتوردىڭ جەكە قالاۋىمەن تاعايىندالعان ات توبەلىندەي لاۋازىمدىلاردىڭ باس شۇلعۋىمەن قابىلداناتىن جاعدايعا جەتتىك. سول ءلاپپايشىلار ماسەلەنىڭ ءمانىن تەرەڭ تالداپ ءتۇسىندىرۋدىڭ ورنىنا رەكتوردى جەر، كوككە سىيعىزباي ماقتاۋمەن، تۋراسىن ايتقاندا جاعىمپازدانۋمەن كۇنەلتىپ جۇرگەن جايلارى بار. ونداي عىلىمي كەڭەستەردە قانداي بەدەل بولسىن.

سايىپ كەلگەندە، ەلىمىزدەگى ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتتەردىڭ باسقارۋ جۇيەسىن جەتىلدىرۋ، وعان شۇعىل بەتبۇرىس جاساۋ قاجەتتىلىگى ومىردەن تۋىنداپ وتىر. ونى جاساۋعا جوعارىدا اتاپ وتكەن اقش ۋنيۆەرسيتەتتەرىنىڭ ۇجىمدىق باسقارۋ تاسىلدەرى تاجىريبە بولار دەپ ۇمىتتەنەمىز. بۇگىندە بىزگە ۇلگى بولىپ وتىرعان امەريكادا ءحىح عاسىردا ۋنيۆەرسيتەت دەپ اتاۋعا تۇرارلىقتاي وقۋ ورنى بولماعان ەكەن. ال، بۇگىندە الەمدەگى ەڭ ۇلى مارتەبەلى 30 ۋنيۆەرسيتەتتى اتا دەسە، ونىڭ  20-سى وسى ەلدەن تابىلاتىندىعىنا گارۆاردتا كوپ جىل دەكان بولعان دەكان گەنري روسوۆسكيدىڭ كەپىلدىك بەرۋگە بار ەكەنىن مالىمدەۋى تەگىن ەمەس بولار.  مۇنداي ءىرى جەتىستىكتىڭ كىلتى ۋنيۆەرسيتەتتەردىڭ باسقارۋ قۇرىلىمىن جەتىلدىرۋدە بولسا كەرەك.

«اباي-اقپارات»