قازاقستاننىڭ باستى بايلىعى – التىن ءدان استىعى. بيداي مەن ۇن ەكسپورتىنان الەمدە جەتەكشى ورىنعا شىققانىمىز سونىڭ دالەلى. مەملەكەت قامقورلىعىنىڭ ارقاسىندا جەر ەمگەن شارۋا قاۋىمى تابيعات انا توسىنەن نەسىبەسىن تەرىپ، ءوزىنىڭ دە، وزگەنىڭ دە بەرەكەلى ءومىر ءسۇرۋىن قامتاماسىز ەتىپ باعۋدا. الايدا «سۋدىڭ دا سۇراۋى بار» دەمەكشى، مەيلىنشە مول ءونىم الامىز دەپ قۇنىعىپ، قارا جەردىڭ قادىرىن كەتىرىپ جاتقانىمىز دا راس.
قاراپ وتىرساق، جەرمەن قامتاماسىز ەتىلۋ جاعىنان چەمپيوندار ليگاسىنا كىرەدى ەكەنبىز. تورتكۇل دۇنيەدە توعىزىنشى ورىن وڭاي كورسەتكىش ەمەس. جان باسىنا شاققاندا 33,6 گا اۋىلشارۋاشىلىق ماقساتىنداعى جەردەن كەلەدى. بىراق جەردى ءتيىمدى پايدالانۋ، ونىڭ قۋاتىن قۇرتپاي، قايتا دامىتۋعا كەلگەندە كوڭىلىمىزگە كىربىڭ ۇيالاي بەرەتىنى دە راس.
قىرىق جىلدان استام ۋاقىت نەسىبەسىن جەر- انادان تەرىپ كەلە جاتقان جەكە شارۋا يبراش ەستاەۆ بۇگىننەن گورى ەرتەڭگى بولاشاققا الاڭ.

قازاقستاننىڭ باستى بايلىعى – التىن ءدان استىعى. بيداي مەن ۇن ەكسپورتىنان الەمدە جەتەكشى ورىنعا شىققانىمىز سونىڭ دالەلى. مەملەكەت قامقورلىعىنىڭ ارقاسىندا جەر ەمگەن شارۋا قاۋىمى تابيعات انا توسىنەن نەسىبەسىن تەرىپ، ءوزىنىڭ دە، وزگەنىڭ دە بەرەكەلى ءومىر ءسۇرۋىن قامتاماسىز ەتىپ باعۋدا. الايدا «سۋدىڭ دا سۇراۋى بار» دەمەكشى، مەيلىنشە مول ءونىم الامىز دەپ قۇنىعىپ، قارا جەردىڭ قادىرىن كەتىرىپ جاتقانىمىز دا راس.
قاراپ وتىرساق، جەرمەن قامتاماسىز ەتىلۋ جاعىنان چەمپيوندار ليگاسىنا كىرەدى ەكەنبىز. تورتكۇل دۇنيەدە توعىزىنشى ورىن وڭاي كورسەتكىش ەمەس. جان باسىنا شاققاندا 33,6 گا اۋىلشارۋاشىلىق ماقساتىنداعى جەردەن كەلەدى. بىراق جەردى ءتيىمدى پايدالانۋ، ونىڭ قۋاتىن قۇرتپاي، قايتا دامىتۋعا كەلگەندە كوڭىلىمىزگە كىربىڭ ۇيالاي بەرەتىنى دە راس.
قىرىق جىلدان استام ۋاقىت نەسىبەسىن جەر- انادان تەرىپ كەلە جاتقان جەكە شارۋا يبراش ەستاەۆ بۇگىننەن گورى ەرتەڭگى بولاشاققا الاڭ.
– شىنىن ايتۋ كەرەك، ءبىزدىڭ ەگىستىك القاپتارىنىڭ باسىم بولىگىنىڭ قۇنارلىلىعى سوڭعى ون-ون بەس جىل ىشىندە كۇرت تومەندەپ كەتتى. سەبەبى توقسانىنشى جىلدارداعى جەكەشەلەندىرۋ كەزىندە جەر اركىمنىڭ قولىنا ءوتتى دە، ەگىن ەگۋدىڭ ءيسى مۇرنىنا بارمايتىندار قارا جەردى تىلگىلەپ، گۋمۋستىڭ ءبارىن جەلگە ۇشىردى. ولاردىڭ كوبى 60-شى جىلدارعا دەيىنگى كەڭەس تۇسىنداعى «كلاسسيكالىق» ۇلگىگە باس ۇردى. ەستىگەن بولساڭىز، ول كەزدە جەردى نەعۇرلىم تەرەڭىرەك قازساڭ، سوعۇرلىم مول ءونىم بەرەدى دەگەن ۇستانىم بولعان. بىراق ۋاقىت وتە كەلە باراەۆ پەن مالتسەۆتەردىڭ «توپىراق قۇرامىنداعى گۋمۋستى ەروزيادان، ياعني، جەلگە ۇشىرۋدان ساقتاۋ» تەورياسى ەنگىزىلدى. «بەسجىلدىق، ونجىلدىق جوسپار» دەپ جالاۋلاتىپ جۇرگەندە جەردىڭ قاسيەتىن قاشىرىپ الدىق. ەڭ باستىسى – بىزگە بۇيىرعان شەكسىز بايلىقتىڭ قادىرىنە جەتە المادىق. كوپشىلىگىمىز، «قايتسەم، كوپ ءونىم الامىن» دەپ اشكوزدىكپەن تابيعات- انا ءتوسىن تىلگىلەدىك. شۇكىر، قازىر ۇپايىمىز تۇگەل، ال ەرتەڭ نە بولادى؟ ۇرپاقتىڭ نەسىبەسىن ويلاعان جان ىلۋدە بىرەۋ. ولار قايتىپ كۇن كورمەك، جەردىڭ ءبارىن ءبىز بىتىردىك، – دەيدى يبراش ەستايۇلى.
ەلىمىز استىق ەكسپورتىنان ۇلكەن ۇلەس الاتىندىقتان، القابىمىزداعى التىن ءداننىڭ مەيلىنشە كوبىرەك شىعۋى كىم-كىمگە بولسا دا پايدالى. بىراق كۇتىم جاساماي، جەردى ساۋىن سيىرداي ساۋا بەرگەننەن ۇتارىمىز شامالى. ويتكەنى ءبىز قانشا مينەرالدى تىڭايتقىشتاردى پايدالانعانىمىزبەن، جەردىڭ تابيعي ءوز قۇنارلىلىعى السىرەي بەرەتىنى انىق.
– تىڭ كوتەرگەننەن بەرى، ياعني سوڭعى ەلۋ جىل ىشىندە جەردى 20 سانتيمەتردەن جىرتقاننىڭ وزىندە ءبىر گەكتاردىڭ شامامەن 30 توننا ورگانيكالىق قۋاتىن جوعالتىپپىز. ءبىر عانا وسى قوستاناي وبلىسى القاپتارىنان 267 ميلليون توننا گۋمۋس جەلگە ۇشقان. بۇل دەگەنىڭىز – ءبىز الداعى جۇزجىلدىقتىڭ «جوسپارىن» ارتىعىمەن ورىنداپ تاستادىق دەگەن ءسوز. ايتالىق، الگى 267 ميلليون توننا گۋمۋستىڭ ورنىن تولتىرۋ ءۇشىن ارقايسىسى 60 توننالىق 4,5 ميلليون ۆاگون ورگانيكالىق كوڭ قاجەت. ونىڭ سىرتىندا كۇنىنە 100 ۆاگوننان تاسىدىق دەپ ەسەپتەگەننىڭ وزىندە 45 مىڭ كۇن نەمەسە 123 جىل كەتەدى ەكەن. كەشىرىڭىز، وعان ءسىزدىڭ دە، ءبىزدىڭ دە عۇمىرىمىز جەتپەيدى. سوسىن بىزدە مەملەكەت تاراپىنان شارۋالارعا كورسەتىلىپ جاتقان كومەك، قانشا دەگەنمەن، از. سەبەبى ەۋروپادا ءبىر گەكتار جەرگە – 1111, كانادادا – 882, اقش-تا 412 دوللار سۋبسيديا بەرىلەتىن بولسا، بىزدە بۇل كورسەتكىش 35 دوللار شاماسىندا، – دەيدى ا.بايتۇرسىنوۆ اتىنداعى قمۋ پروفەسسورى امانجول احمەتوۆ.
جەر-انا جاعدايىنىڭ كۇتىمگە ءزارۋ ەكەندىگى وتكەن جىلدىڭ سوڭىندا ۇكىمەت بەكىتكەن قر اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگىنىڭ جاقىن ءۇش جىلعا ارنالعان ستراتەگيالىق جوسپارىندا دا ايتىلدى. وندا شەنەۋنىكتەر مال شارۋاشىلىعى ونىمدىلىگىنىڭ ءبىر سەبەبى رەتىندە جەردىڭ دە ۇلەسى بارلىعىن تىلگە تيەك ەتكەن. الايدا اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگى جەر ونىمدىلىگىن كوتەرۋ ءۇشىن 2011 جىلى 107 پايىزعا جەتەدى دەپ جوسپارلاعان مينەرالدى تىڭايتقىشتى ەكىنىڭ ءبىرى الا المايتىن ءتۇرى بار. ويتكەنى ەنەرگەتيكا جانە مينەرالدى رەسۋرستار ءمينيسترى ساۋات مىڭباەۆ ەلىمىزدەگى ەلەكتر ەنەرگياسىنا دەگەن سۇرانىس ارتىپ، باعا كوتەرىلۋىنەن مينەرالدى تىڭايتقىشتار قۇنىنىڭ دا ەڭ كەمى 40 پايىزعا قىمباتتاۋى مۇمكىن ەكەنىن جوققا شىعارمايدى. ال بۇل ءوز كەزەگىندە ءىرى دە ىرگەلى شارۋاشىلىق بولماسا، ايلىعىن شايلىعىنا ارەڭ ۇلگەرتىپ وتىرعان ۇساق شارۋانىڭ تۇزىن جەڭىلدەتپەسى انىق. سوندىقتان دا بىزگە شارۋانىڭ قالتاسىنا ءتيىمدى جانە جەرگە كەسىرىن تيگىزبەيتىن تابيعي ورگانيكالىق تىڭايتقىشتاردى پايدالانۋ جولىن دامىتۋ قاجەت. مۇنى ءبىر جينالىستا قر اۋىل شارۋاشىلىعى ءمينيسترى اقىلبەك كۇرىشباەۆ مىرزانىڭ ءوزى دە ايتقان بولاتىن. ال تابيعي ورگانيكالىق تىڭايتقىش دەگەنىمىز «مالىم – جانىمنىڭ ساداعاسى» دەگەن اۋىلداعى ءار قازاقتىڭ اۋلاسىندا جاتىر. قولعا تيگەن مالىمەت بويىنشا، قازىر اۋدان جانە اۋىل ورتالىقتارىنداعى سانيتارلىق-گيگيەنالىق تازالىقتى ساقتاۋ ءۇشىن تۇرعىندار ءوز قالتالارىنان ءبىر تەلەجكاسىنا 400-1000 تەڭگەدەن تولەپ، قىس بويى جينالعان كوڭدەرىن شىعارتىپ جاتىر. وسى ۇتىمدى ءساتتى نەگە كادەگە جاراتپايمىز؟ مەنىڭشە، كوكتەمدە ءوزىمىز تاسىپ الامىز دەپ شارۋا قوجالىقتارى ۋادە بەرسە، كىم-كىمنىڭ دە قۋانا-قۋانا تەگىن بەرەرى انىق.
– مەنىڭشە، جەرگە بيزنەستىك كوزقاراس پەن نارىقتىق قاتىناس قاتار ءجۇرۋى ءتيىس.ويتكەنى جەر قىرتىسى، مينەرالدى تىڭايتقىشتار سەپكەنىمىزگە قاراماي، جىل سايىن ءوزىنىڭ قۇنارىن 240 ەسەگە دەيىن جوعالتىپ جاتقانىن مويىنداۋىمىز كەرەك. ياعني جەردى ءبىر كۇندىك پايدا ءۇشىن ەمەس، ۇزاق مەرزىمدى ستراتەگيالىق جوسپاردىڭ نەگىزى رەتىندە قادىر تۇتۋىمىز قاجەت، – دەيدى «ەستاەۆ» شارۋا قوجالىعىنىڭ باسشىسى يبراش ەستاەۆ.
نەسى بار، قولدايتىن-اق بايلام. ەستىر قۇلاق بولسا، وسىنىڭ ءوزى ءبىراز ىسكە تيەك بولارى انىق.

جاسۇلان ماناپ، قوستاناي
“الاش ايناسى” گازەتى 26 مامىر 2009 جىل