جۇمىسسىزدار ارمياسى ارتىپ كەلەدى
كاسىپوداق وكىلدەرىنىڭ بولجامىنشا، سوڭعى ەكى ايدىڭ ىشىندە قازاقستانداعى جۇمىسسىزدار سانى 600 مىڭ ادامعا ۇلعاياتىن ءتۇرى بار. ساراپشى مامانداردىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، قىسقارتۋ ارەكەتى ءوندىرىس پەن بانك سالاسىندا جاپپاي جۇرگىزىلىپ جاتسا كەرەك.
سەرىك قۇمارعاليۇلى
كاسىپوداق فەدەراتسياسى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى قايرات اماندىقوۆ مىرزانىڭ ايتۋىنشا، ەلىمىزدەگى جۇمىسسىزدار قاتارىنىڭ كۇرت ءوسۋى الاڭداتارلىق جايتى. قازاقستان ازاماتتارىنىڭ ەڭبەكپەن قامتىلۋى كۇن ساناپ ەمەس، ساعات ساناپ تومەندەپ بارادى. جىل باسىنان بەرى جۇمىسسىزدار ارمياسىن 40 مىڭ ادام تولىقتىرعان. بۇگىنگى كۇنى ەكى قولعا ءبىر كۇرەك تاپپاي ساندالىپ جۇرگەندەردىڭ ەسەبى، شامامەن، 600 مىڭداي، نەمەسە ەكونوميكالىق بەلسەندى حالىقتىڭ 7,4%-ىن قۇرايدى. كاسىپوداق فەدەراتسياسى تاياۋ ارادا تاعى دا 600 مىڭ ادام جۇمىسسىز قالادى دەگەن قاۋپىن جاسىرمايدى.
كاسىپوداق وكىلدەرىنىڭ بولجامىنشا، سوڭعى ەكى ايدىڭ ىشىندە قازاقستانداعى جۇمىسسىزدار سانى 600 مىڭ ادامعا ۇلعاياتىن ءتۇرى بار. ساراپشى مامانداردىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، قىسقارتۋ ارەكەتى ءوندىرىس پەن بانك سالاسىندا جاپپاي جۇرگىزىلىپ جاتسا كەرەك.
سەرىك قۇمارعاليۇلى
كاسىپوداق فەدەراتسياسى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى قايرات اماندىقوۆ مىرزانىڭ ايتۋىنشا، ەلىمىزدەگى جۇمىسسىزدار قاتارىنىڭ كۇرت ءوسۋى الاڭداتارلىق جايتى. قازاقستان ازاماتتارىنىڭ ەڭبەكپەن قامتىلۋى كۇن ساناپ ەمەس، ساعات ساناپ تومەندەپ بارادى. جىل باسىنان بەرى جۇمىسسىزدار ارمياسىن 40 مىڭ ادام تولىقتىرعان. بۇگىنگى كۇنى ەكى قولعا ءبىر كۇرەك تاپپاي ساندالىپ جۇرگەندەردىڭ ەسەبى، شامامەن، 600 مىڭداي، نەمەسە ەكونوميكالىق بەلسەندى حالىقتىڭ 7,4%-ىن قۇرايدى. كاسىپوداق فەدەراتسياسى تاياۋ ارادا تاعى دا 600 مىڭ ادام جۇمىسسىز قالادى دەگەن قاۋپىن جاسىرمايدى.
«600 مىڭ جۇمىسسىزدىڭ ۇستىنە ءوز بەتىمەن كۇن كورىپ جۇرگەن جۇرتتى قوسىڭىز. ولاردىڭ سانى 2,5 ملن. ادام، مۇنىڭ ىشىندە 1 ميلليونى ازىرگە جان ساقتاپ وتىر، قالعان 1,5 ملن. حالىق تابىس كوزىنەن ايرىلۋدىڭ از-اق الدىندا. ءبىزدىڭ بولجامىمىزعا سايكەس، ەڭ كوپ جۇمىستان قىسقارتۋ ءۇردىسى مامىر جانە ماۋسىم ايلارىندا ورىن الماق. سونداي-اق، قىسقارتۋلار جىل سوڭىنا دەيىن جۇرە بەرەتىنى تاعى انىق»، - دەيدى اماندىقوۆ مىرزا.
مامان كەلتىرگەن دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، جۇمىسسىزدار لەگى ەلىمىزدىڭ شىعىس قازاقستان، قاراعاندى، پاۆلودار جانە اقتوبە وبلىسى سياقتى ونەركاسىپ ايماقتارىندا باسىم كورىنەدى. بۇل رەتتە كەدەيشىلىك تاۋقىمەتىن كوپ تارتاتىندار – تاۋ-كەن، مەتاللۋرگيا جانە قۇرىلىس سالاسى.
اماندىقوۆ مىرزانىڭ ەسەبىنشە، قازىرگى ۋاقىتتا 627 كاسىپورىن تولىقتاي جانە بىرتىندەپ ءوز جۇمىسىن توقتاتا باستاعان. «بۇل كومپانيالاردا، شامامەن، 83 مىڭ ادام ءماجبۇرلى تۇردە جارتىلاي جۇمىس كۇنى بويىنشا ەڭبەك ەتۋدە، نەمەسە جۇمىسشىلار اقىسىز دەمالىسقا جىبەرىلگەن»، - دەيدى ول.
جالاقى كولەمى ساقتالماي دەمالىسقا كەتكەن جۇمىسشىلار سانى دا ۇزدىكسىز ارتىپ كەلەدى. سول سياقتى ءوز ەركىمەن جۇمىستان كەتۋگە ءماجبۇرلى تۇردە ارىز جازاتىنداردىڭ قاتارى دا كوبەيە تۇسكەن.
«بۇل جاسىرىن جۇمىسسىزدىق. جۇمىس بەرۋشىلەر قاراپايىم دەمالىس اقىسىن، وتەماقى تولەمەۋ ءۇشىن وسىنداي ارەكەتكە بارۋدا»، - دەيدى كاسىپوداق جەتەكشىسى.
وسىعان وراي اماندىقوۆ مىرزا، بيلىكتەگىلەردىڭ نازارىن ەلدەگى جۇمىسسىزدىق ماسەلەسىنە اۋدارتۋ ءۇشىن كاسىپوداق فەدەراتسياسى شاما-شارقىنشا كۇش سالىپ جاتقانىن دا تىلگە تيەك ەتتى. جانە ول ۇكىمەتتە قولعا الىنىپ جاتقان انتيكريزيستىك باعدارلاماعا ءۇمىت ارتاتىندىعىن دا ەسكەرتەدى. ماماننىڭ ايتۋىنشا، كوزدەلگەن جوبانى جۇزەگە اسىرۋ ماقساتىندا ۇكىمەت، شامامەن، 350 مىڭ جۇمىس ورنىن قۇرۋعا ۋادە بەرگەن.
«ءبىز اتالعان كومپانيالاردا ىستەپ، جۇمىسسىز قالعان جۇرتتى بىردەن سوندا جىبەرەمىز. ەگەر، ايتىلعان جوسپار جۇزەگە اسىپ جاتسا، قازاقستان ءۇشىن جەڭىل بولار ەدى»، - دەپ ۇمىتتەنەدى اماندىقوۆ.
بۇعان قوسا وداق باسشىسى، «جۇمىسسىز قالعانداردىڭ ىشىندە، اسىرەسە، ۇجىمدىق كەلىسىم-شارت جاساماعان، كاسىپوداقپەن بايلانىسى جوق قىزمەتكەرلەر كوپ زارداپ شەگەدى» دەپ وتىر. ماماننىڭ باعالاۋىنشا، مۇنداي ساناتقا شاعىن جانە ورتا كاسىپكەرلىك سالاسى، وتباسىلىق بيزنەسپەن اينالىسۋشىلار جانە بانك سالاسى جاتادى.
بەيرەسمي اقپاراتتار بويىنشا، قازىردە قازاقستان بانكتەرىندە جۇمىستان جاپپاي قىسقارتۋدىڭ ەكىنشى لەگى ءجۇرىپ جاتسا كەرەك. «قازاقستان ىسكەرىنە» سەنىمدى اقپارات كوزى قۇلاققاعىس ەتكەندەي، بانكتەر مەن بىرقاتار قۇرىلىمداردىڭ توڭىرەگىندە جاپپاي جۇمىستان شىعارۋىڭ بىرنەشە لەگى بايقالعان.
«بۇگىندە بانك قىزمەتكەرلەرىن قىسقارتۋ امالدارى الدىڭعى وتكەن 1,5 جىلعا قاراعاندا باسەڭسىپ قالدى»، - دەيدى اقپارات بەرۋشى. اتى-ءجونىن اتاماۋدى وتىنگەن ساراپشىمىز، جۇمىستان قىسقارتۋ جاعدايى اسىرەسە نەگىزگى اكتسيونەرى مەملەكەت بولىپ تابىلاتىن بتا بانك پەن اليانس بانك سىندى قارجى ينستيتۋتتارىندا قارقىندى تۇردە جۇرگەنىن جەتكىزدى.
«سامۇرىق-قازىنانىڭ» كەلۋىمەن بۇل مەكەمەلەردە قىسقارتۋ باستالدى. ايتالىق، اليانس بانك شتاتتى ازايتۋ مەن جالاقى مولشەرىن تومەندەتۋ تۇرعىسىنان زارداپ شەكتى. بۇل بانكتەردىڭ اۋقىمىن ەسەپكە الساق، مۇنىڭ سالدارى نارىقتا قاتتى بايقالىپ تۇردى»، - دەيدى اتى-ءجونىن كورسەتپەۋدى وتىنگەن ساراپشى.
سونداي-اق، بەيرەسمي دەرەك كوزدەرىنە جۇگىنسەك، بارلىق بانكتەردە قوسىمشا بونۋس تولەۋ، الەۋمەتتىك پاكەت پەن دەمالىس اقىسىن بەرۋ شارالارى دا ۇمىت بولا باستاعان.
«ەگەر وتكەن جىلى قاتارداعى قىزمەتكەرلەر شتاتىن كەمىتۋ كورىنىس بەرسە، ەندىگى كەزەك جەتەكشى ماماندارعا دا كەلىپ جەتتى. جانە قىسقارتۋ بولىمشەلەرگە قاراعاندا بانكتەردىڭ باس كەڭسەسىندە كەڭ ەتەك جايعان. بۇل تۇسىنىكتى جايت، ورتالىق باسقارمادا ىستەيتىن قىزمەتكەرلەردىڭ جالاقىسى جوعارى دەڭگەيدە بەلگىلەنگەن، سوندىقتان ولاردىڭ سانىن ازايتۋ – قارجىنى ۇنەمدەۋگە ۇلەس قوسادى»، - دەيدى سەنىمدى اقپارات كوزى.
بۇل كوزقاراسپەن قازاقستاننىڭ ەڭبەك كونفەدەراتسياسى پرەزيدەنتى سەرىك ابدراحمانوۆ تا كەلىسىپ وتىر.
«قازىردە قوعامنىڭ الدەقايدا ءبىلىمدى بولىگى جۇمىسسىزدىق قامىتىن كيۋدە. قارجى سەكتورى – بۇل بۇرىندارى ۇنەمى دامۋ ۇستىندە كەلگەن سالا، سول سەبەپتى مۇندا اتالعان پروبلەما وتكىر بايقالادى»، - دەيدى ول.
الايدا، زەينەتاقى قورلارى قاۋىمداستىعىنىڭ توراعاسى ايدار الىباەۆتىڭ پىكىرىنشە، بانك سالاسىنداعى قىزمەتكەرلەردى جۇمىستان قىسقارتىپ، جالاقىلارىن ازايتۋ ءۇردىسى قاتارداعى قۇبىلىس.
«بانك سەكتورى قازاقستاندا مۇناي وندىرۋشىلەردەن كەيىن ەكىنشى كەزەكتە جوعارى جالاقىمەن قامتىلعان. سوندىقتان، بىرقاتار جالاقى بىرلىكتەرىن قىسقارتۋ بۇگىنگىدەي داعدارىس كەزەڭىندە قارجى ۇنەمدەۋدە تاپتىرماس ءتاسىل. بۇدان ەكى جىل بۇرىن بانك قىزمەتكەرلەرىنىڭ ايلىق اقشاسى ەڭبەك شىعىنىمەن سايكەس كەلمەيتىن»، - دەپ توپشىلايدى توراعا.
ءوز سوزىندە الىباەۆ مىرزا، جۇمىستان شىعىپ قالعان قارجىگەرلەر، ەگەر تاكاپپارلىق تانىتپاسا، جاڭا قىزمەت تاۋىپ الا الادى دەگەندى قوسادى.
«وتاندىق بانك سالاسى اسا ەركەلەتىپ جىبەرگەن ماماندار ەندى قازىر كەز كەلگەن جەردە جۇمىس ىستەگىسى كەلمەيدى. ولارعا مارتەبەسى تومەندەۋ، جالاقىسى ازداۋ قىزمەتتەر ۇنامايدى. مۇنداي ادامدار جاعداي وڭالعانشا ۇيدە قول قۋسىرىپ وتىرۋدى ءجون سانايدى»، - دەيدى ول.
قازىرگى قارجى نارىعىندا قىزمەتكەرلەردىڭ شىعىن مولشەرىن ازايتۋدىڭ ەكى ءتاسىلى بار دەگەن ءۋاجدى «Optimum» كونسالتينگ كومپانياسىنىڭ بيزنەستى دامىتۋ جونىندەگى ديرەكتورى دينا ابىلعوجينا حانىم ايتىپ وتىر. ماماننىڭ ەسەبىنشە، ءبىرىنشى ءتاسىل، جۇمىس ىستەپ جۇرگەن قىزمەتكەرلەردىڭ جالاقىسىن تومەندەتپەيدى، كەرىسىنشە، ەندى قىزمەتكە تۇراتىندارعا 20-25% تومەن ايلىق ۇسىنادى. ەكىنشى ءتاسىل، قىزمەتكەرلەردى تولىق ەمەس جۇمىس ۋاقىتىنا الماستىرۋ.
«مۇنداي جاعدايدا جالاقى كورسەتكىشى 40-50%-عا كەسىلىپ، ەسەسىنە، جۇمىس ساعاتى دا ازايادى. بۇل ءتاسىل بىرقاتار شاعىن كومپانيالاردا كەڭىنەن قولدانىلۋدا. ءبىزدىڭ ويىمىزشا، بۇل – دۇرىس شەشىم، قىزمەتكەرلەر دە مۇنى تۇسىنىستىكپەن قابىلدايدى، جۇمىس بەرۋشى دە ءوز قاراجاتىن ۇنەمدەيدى»، - دەپ تۇسىندىرەدى كومپانيا وكىلى.
ابىلعوجينا حانىمنىڭ ايتۋىنشا، بۇرىندارى قارجى نارىعىندا جالاقى مولشەرىن جۇمىس ىزدەۋشى ۇسىنعان-تىن، قازىر جاعداي كەرىسىنشە.
«ەگەر بۇعان دەيىن بىزگە 100-150 تۇيىندەمە كەلگەن بولسا، ەندى ونىڭ سانى 600-گە دەيىن جەتتى. ۇمىتكەرلەردىڭ قاتارى وتە كوپ، سوندىقتان ولار تومەن جالاقىعا كەلىسۋگە ءماجبۇر. ەگەر، بۇرىن توپ مەنەدجەرلەر 6 مىڭ اقش دوللارىن سۇراسا، بۇگىنگى كۇنى ولار 3-4 مىڭ دوللارعا كەلىسىپ وتىر. انتيكريزيستىك مەنەدجەرلەر عانا بەرىك قالپىن ساقتاپ تۇر. جالپى، ىزدەۋشىلەردىڭ قارجىلىق سۇراۋى 20-30%-عا ازايدى»، - دەپ تۇيىندەيدى ءوز ءسوزىن اڭگىمەمىزگە پىكىر قوسقان دانا ابىلعوجينا.
«قازاقستان ىسكەرى»، №8 (28), 24-ءساۋىر، 2009
