«قوشقار-اتا» ۋران قالدىقتارى قويماسىن زالالسىزداندىرۋ جۇمىستارى بيىل دا جالعاسادى
وبلىس ورتالىعىنا جاقىن جەردەگى «قوشقار-اتا» رادياتسيالىق تاستاندى زاتتار قالدىق قويماسىندا ماڭايداعى توپىراقتى زالالسىزداندىرۋ جۇمىستارىنىڭ ەكىنشى كەزەگى باستالىپ تا كەتتى. بۇل اتىشۋلى “اجال قويماسى” وتكەن عاسىردىڭ الپىسىنشى جىلدارى اقتاۋ قالاسىنداعى حيميالىق زاۋىتتار كەشەنىنىڭ ۋلى زاتتارى جانە بايىتىلعان ۋران كەنىنىڭ قالدىقتارى توگىلەتىن جەرگە اينالعان بولاتىن. بارلىعى سول ماڭعا 400 ميلليون تونناعا جاقىن ادام ومىرىنە وتە زياندى زات تاستالعان. مىنە، بۇگىندە سول كولدىڭ تابانىنداعى سۋ تارتىلىپ، ءتۇبى كورىنە باستادى. ونىڭ دەڭگەيىن بىرقالىپتى دارەجەدە ۇستاپ تۇرۋ ءۇشىن تازارتىلعان سۋ قۇيىلىپ تۇرعانىمەن، كولدىڭ جۇمىرىنا جۇق بولار ەمەس. وسىلاي كولدىڭ جالاڭاشتانعان قايىرىنان كەپكەن قۇممەن بىرگە ۋلى شاڭ جەلمەن اسپانعا كوتەرىلىپ، اينالاعا تاراپ جاتىر. سوڭعى زەرتتەۋلەر دەرەكتەرى بويىنشا، كولدىڭ 60 گەكتارلىق ايماعىندا ءالى دە رادياتسيالىق قاۋىپتىلىك بار كورىنەدى. وتكەن جىلى قويمانىڭ ەڭ قاۋىپتى اۋماقتارى تەمىر-بەتونمەن قۇرسالىپ، قالىڭ توپىراق قاباتىمەن جابىلعان بولاتىن. مۇنداي رەكۋلتيۆاتسيالىق شاراعا رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن قوماقتى قارجى ءبولىندى.

«قوشقار-اتا» ۋران قالدىقتارى قويماسىن زالالسىزداندىرۋ جۇمىستارى بيىل دا جالعاسادى
وبلىس ورتالىعىنا جاقىن جەردەگى «قوشقار-اتا» رادياتسيالىق تاستاندى زاتتار قالدىق قويماسىندا ماڭايداعى توپىراقتى زالالسىزداندىرۋ جۇمىستارىنىڭ ەكىنشى كەزەگى باستالىپ تا كەتتى. بۇل اتىشۋلى “اجال قويماسى” وتكەن عاسىردىڭ الپىسىنشى جىلدارى اقتاۋ قالاسىنداعى حيميالىق زاۋىتتار كەشەنىنىڭ ۋلى زاتتارى جانە بايىتىلعان ۋران كەنىنىڭ قالدىقتارى توگىلەتىن جەرگە اينالعان بولاتىن. بارلىعى سول ماڭعا 400 ميلليون تونناعا جاقىن ادام ومىرىنە وتە زياندى زات تاستالعان. مىنە، بۇگىندە سول كولدىڭ تابانىنداعى سۋ تارتىلىپ، ءتۇبى كورىنە باستادى. ونىڭ دەڭگەيىن بىرقالىپتى دارەجەدە ۇستاپ تۇرۋ ءۇشىن تازارتىلعان سۋ قۇيىلىپ تۇرعانىمەن، كولدىڭ جۇمىرىنا جۇق بولار ەمەس. وسىلاي كولدىڭ جالاڭاشتانعان قايىرىنان كەپكەن قۇممەن بىرگە ۋلى شاڭ جەلمەن اسپانعا كوتەرىلىپ، اينالاعا تاراپ جاتىر. سوڭعى زەرتتەۋلەر دەرەكتەرى بويىنشا، كولدىڭ 60 گەكتارلىق ايماعىندا ءالى دە رادياتسيالىق قاۋىپتىلىك بار كورىنەدى. وتكەن جىلى قويمانىڭ ەڭ قاۋىپتى اۋماقتارى تەمىر-بەتونمەن قۇرسالىپ، قالىڭ توپىراق قاباتىمەن جابىلعان بولاتىن. مۇنداي رەكۋلتيۆاتسيالىق شاراعا رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن قوماقتى قارجى ءبولىندى.
– مۇنداي شارالار ايماقتا ەكولوگيالىق جاعدايدى جاقسارتۋعا جانە تۇراقتاندىرۋعا قىزمەت ەتەدى، – دەيدى وبلىستىق تابيعي رەسۋرستار جانە تابيعاتتى پايدالانۋدى رەتتەۋ باسقارماسى باستىعىنىڭ ورىنباسارى و.توقجانوۆ. – بىلتىر وسى ماقساتقا 234 ميلليون تەنگەدەن استام قارجى جۇمسالسا، بيىل وسى ىستەردى جالعاستىرۋعا تاعى 160 ميلليون تەڭگە رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن ءبولىندى. 30 گەكتارلىق ايماق 75 سانتيمەترلىك قالىڭدىقتاعى قۇم، تاس توسەلەدى. وسى زاتتاردى تاسىمالداۋ ءۇشىن ارنايى جول سالىنىپ ءبىتتى.
«ۋرانليكۆيدرۋدنيك» مەكەمەسىنىڭ وندىرىستىك-تەحنيكالىق ءبولىمىنىڭ باستىعى الەكساندر ششينكارەۆتىڭ پىكىرىنشە، قازىر وسى قالدىق قويماسىنىڭ كەي جەرلەرىندە رادياتسيالىق قاۋىپتىلىك ساعاتىنا 170 ميكرورەنتگەنگە دەيىن جەتەدى، ال جوسپارداعى زالالسىزداندىرۋ جۇمىستارىنان سوڭ بۇل كورسەتكىش 30 ميكرورەنتگەنگە دەيىن تومەندەيدى. توپىراقتى زالالسىزداندىرۋ جۇمىستارى ۇستىمىزدەگى جىلدىڭ تامىز ايىندا اياقتالۋى كەرەك. وسىلاي توپىراق ۇيىلگەن جەرلەر جىلدار وتكەن سوڭ ءشوپ شىعىپ تابيعي حالگە كەلەدى. زالالسىزداندىرۋدى تالاپ ەتەتىن جەردىڭ اۋماعى از ەمەس – 2700 گەكتاردى قۇرايدى. سوندىقتان، «قوشقار-اتانى» قورشاعان ورتاعا زيانسىز ورىنعا اينالدىرۋ ءۇشىن بىرنەشە جىل كەرەك جانە بۇل جوبا جىل سايىن قوماقتى قارجىنى تالاپ ەتەدى.

جاقان تولەگەن
«ۇشقيان» گازەتى، 21 مامىر 2009 جىل