قىتاي بيلىگى «سايتتاردا قاتە اقپاراتتار تاراتقانداردى جانە شەتەلدىك بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنا مەملەكەت قۇپيالىعىن اشكەرەلەگەندەردى جازالاۋ» دەگەن اتپەن ەل ىشىندە تەكسەرۋ جانە تۇتقىنداۋ ناۋقانىن قاۋىرت جۇرگىزۋدە.

BBC جانە «ازيا جاڭالىقتارى»AsiaNews) اقپاراتىنىڭ كەشەگى جاڭالىعىنا قاراعاندا، سيان نانفۋ جانە گاۋ يۋ ەسىمدى ەكى جۋرناليست قىتاي بيلىگى تاراپىنان تۇتقىندالعان. قىتاي تەلەارنالارىنىڭ حابارلاۋىنشا، سيان نانفۋ شەتەلدىك بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا دۇرىس ەمەس اقپاراتتار جاريالاپ جۇرگەنى ءۇشىن، ال كەلەسى جۋرناليست «مەملەكەت قۇپيالىعىن» اشكەرەلەگەندىگى ءۇشىن تۇتقىندالعان-مىس. الايدا، ساراپشىلار مەن تۇتقىندالعان جۋرناليستەردىڭ ارىپتەستەرى ول ەكەۋىن ءوز كاسىبىنىڭ شەبەرى دەپ باعالاپ وتىر دەپ جازادى باتىس اقپارات قۇرالدارى.  بىرنەشە اپتادان بەرى جۋرناليستەر مەن ادام قۇقىعىن قورعاۋشىلاردىڭ تۇتقىندالۋى جيىلەپ كەتكەن. ولارعا «مەملەكەت قۇپيالىعىن» اشكەرەلەدى جانە شەتەل باق-تارىندا جالعان اقپاراتتار تاراتتى دەگەن ايىپتار تاعىلعان. ال اقيقاتىندا، ولار كوممۋنيستەر مەن قىتايدىڭ يمپەريالىق پيعىلىن سىناعان دەيدى جوعارىداعى اقپارات كوزدەرى.

62 جاستاعى سيان نانفۋ امەريكاندىق «Boxun» اقپاراتتىق سايتىندا «دۇرىس ەمەس اقپاراتتار» جاريالاپ، حالىق اراسىندا «الاۋىزدىق پەن جانجال» تۋدىرعاندىعىن، ال 70 جاستاعى گاۋ يۋ قىتاي كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ قۇپيا ساياساتتارى جايىنداعى اقپاراتتاردى اشكەرەلەگەندىگىن «مويىنداعان» دەپ جاريالاعان قىتاي رەسىمي باق-تارى.

ال قىتاي بيلىگىنىڭ بۇل تۇتقىنداۋلارىنا اتالعان «Boxun» سايتى دا جاۋاپ قاتىپ ۇلگەرىپتى. سايت قۇرىلتايشىسى ۋوتسون مەننىڭ ايتۋىنشا، سيان نانفۋ اقيقاتشىل جۋرناليست. ول تەك قىتاي بيلىگىنىڭ قاتىگەز جانىشتاۋلارىن اشىپ جازعانى ءۇشىن تۇتقىندالىپ وتىر دەپ مالىمدەگەن.

ال گاۋ يۋعا جاعداي قيىن بولاتىن ءتۇرى بار. سەبەبى تۇرمەدە جەتى جىلدىق جازاسىن وتەپ بولعان ول ەندى «مەملەكەت قۇپيالىعىن شەتەل سايتتارىندا جاريالاعاندىعى» ءۇشىن تاعى ون جىلعا سوتتالۋى مۇمكىن دەيدى «ازيا جاڭالىقتارى».

بىرنەشە اپتانىڭ الدىندا ادام قۇقىعى قورعاۋشىلار قىتاي بيلىگىنىڭ بەيجيڭدە بولعان دەموكرتيالىق قوزعالىستى اسكەري كۇشپەن جانىشتاعان «تيانانمەن قىرعىنى» ۋاقيعاسىنىڭ 25 جىلدىعىنا بايلانىستى سەمينار ۇيىمداستىرعان-دى. سول كەزدە جينالىسقا قاتىسقان پۋ چجيتسيان قاتارلى پروفەسسور، جۋرناليست جانە حالىقارالىق زاڭگەرلەردەن جالپى التى ادام قىتاي قاۋىپسىزدىك قىزمەتكەرلەرى جاعىنان تۇتقىندالعان. وسى ۋاقيعادان كەيىن اقش تارابى تۇتقىندالۋشىلاردى بوساتۋ تۋرالى مالىمدەمە جاريالاسا دا بەيجيڭ وعان كەلىسىمىن بەرمەگەن-ءدى. قىتاي بيلىگى ۇركە قارايتىن وسى «تيانانمەن ۋاقيعاسىنىڭ» 25 جىلدىعىن ەسكە الۋ بارىسىنداعى بەلسەندىلەردى تەكسەرىپ، قۋعىنداۋدىڭ سوڭى جوعارىداعى جۋرناليستەردىڭ تۇتقىندالۋىنا دەيىن جالعاسىپ وتىر دەيدى BBC.

باتىس اقپارات قۇرالدارىنىڭ جازۋىنا قاراعاندا، سەيسەنبى كۇنى قىتاي پوليتسەيلەرى حانچجوۋ قالاسىنداعى قىتاي دەموكراتتارىنىڭ جينالىسىنا باسىپ كىرىپ، ونداعان ادامدى تۇتقىنداعان. تۇتقىندالعانداردىڭ اراسىندا بەلسەندى بلوگەر ۆان ۋسە، ادام قۇقىعى بەلسەندىسى ۆەن كەجيان بار كورىنەدى. ۆان ۋسەنى قاتارلى ونشاقتى ادامدى ەكى ساعات سوڭ بوساتقان، ال ۆەن كەجياندى ءالى قويا بەرمەگەن. ۆەن كەيان قىتايلاردى دەموكراتياعا شاقىرىپ، «2008 دەكلاراتسياسىنا» قول قويعانداردىڭ ءبىرى ەكەن. 2010 جىلعى نوبەل بەيبىتشىلك سىيلىعىنىڭ يەگەرى ليۋ سياوبو دا وسى دەكلاراتسياعا قول قويۋشىلاردىڭ ءبىرى. ول 2009 جىلى «ۇكىمەتتى اۋدارۋعا تالپىنعان» دەگەن قىلمىسپەن 11 جىلعا سوتتالعان بولاتىن.

اعىلشىن تىلىنەن اۋدارعان: سانات ناققازاق.

دەرەككوز: BBC جانە ازيا جاڭالىقتارى.

Abai.kz