اعىمداعى جىلدىڭ اقپان-ناۋرىز ارالىعىندا «رەيتينگ.kz» زەرتتەۋ اگەنتتىگى قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتىنىڭ مينيسترلىكتەرى مەن اگەنتتىكتەرىنىڭ 2013 جىلداعى جانە 2014 جىلدىڭ ءبىرىنشى توقسانىنداعى جۇمىس ساپاسىنا قاتىستى وبەكتيۆتى باعا بەرۋ ءۇشىن ساراپشىلار اراسىندا ساۋالناما جۇرگىزدى. ساۋالناماعا بيزنەس قاۋىمداستىعىنان، ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدار مەن ساراپشىلار قاۋىمداستىعىنان جوعارى تاجىريبەلى 39 ساراپشى قاتىستى.       

قۇرىلىمداردىڭ جۇمىس ساپاسىن باعالاۋ ءۇشىن 10 نەگىزگى ولشەمنىڭ ماڭىزدىلىعى ەسەپكە الىندى. ال ءاربىر اكىمشىلىكتەردىڭ جۇمىسى 7 بالدىق جۇيەمەن («1» - ەڭ تومەن، «7» -ەڭ جوعارى) باعالاندى.

زەرتتەۋ ناتيجەلەرى ورتاشا بالداردى انىقتاۋ ارقىلى SPSS باعدارلاماسىمەن ەسەپتەلدى. جالپى رەيتينگتى ەسەپتەۋ ءۇشىن زەرتتەۋ ناتيجەلەرىنە اريفمەتيكالىق امالدار («سالماقتاردى» ەسەپكە الا وتىرىپ، قوسۋ مەن ورتاشا اريفمەتيكالىق بالداردى شىعارۋ ارقىلى) قولدانىلدى.

زەرتتەۋ ناتيجەسى بويىنشا ماڭىزدىلىعى بويىنشا ولشەمدەر دەڭگەيى تومەندەگى كەستەدە انىقتالدى:

قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتىنىڭ مينيسترلىكتەرى مەن اگەنتتىكتەرى قىزمەتتەرىنىڭ تيىمدىلىك ولشەمدەرى نەگىزىندە باعدارلامالار مەن جوبالاردىڭ جۇزەگە اسۋى بويىنشا باقىلاۋىنداعى قۇرىلىمنىڭ جەتىستىكتەرى ەڭ جوعارى ورىنعا يە بولدى. اتالعان ولشەم باسقا ولشەمدەرگە قاراعاندا الدەقايدا جوعارى (7 بالدىق شكالادا 5,18  بالل الدى). ۇشتىك كورسەتكىشتەرگە «سالا باقىلاۋىنداعى ۇردىستەردىڭ ديناميكاسىنا قۇرىلىمنىڭ ىقپالى» مەن  «قۇرىلىمنىڭ سىبايلاس جەمقورلىق داۋلارىندا كورىنۋى» ولشەمدەرى دە ەندى.

سۋبەكتيۆتىك مانگە يە «قازاقستاندىق ەليتاداعى ءبىرىنشى باسشىنىڭ ورنى» فاكتورى ولشەمدەر ماڭىزدىلىعى بويىنشا ءتورتىنشى ورىنعا ورنالاستى. ساراپشىلاردىڭ باعالارى بويىنشا «شەشىمدەردى قابىلداۋداعى قۇرىلىمنىڭ «اشىقتىعى» ولشەمى بەسىنشى ورىندى الدى.

مينيسترلىكتەر مەن اگەنتتىكتەردىڭ تابىستىلىعىن انىقتاۋداعى ماڭىزدىلىق بويىنشا اسا جوعارى ەمەس ولشەمدەر انىقتالدى: «قوعامدىق باقىلاۋ ترانسپارەنتتىلىگى»، «بيلىكتىڭ باسقا ورگاندارىمەن ءوزارا ارەكەتتەسۋ قابىلەتى»، «مانساپتىق ءوسۋىنىڭ بولاشاعى».  

وسى اتالعان ولشەمدەرگە ساي ساراپشىلار 2013 جىل قورىتىندىسى مەن 2014 جىلدىڭ ءبىرىنشى توقسانىندا اتقارعان جۇمىس ساپاسى بويىنشا قر ۇكىمەتىنىڭ مينيسترلىكتەرى مەن اگەنتتىكتەرى كەلەسى كەستەدە ورنالاستى:

از ۋاقىت قىزمەت ەتۋىنە بايلانىستى زەرتتەۋدە جاڭادان قۇرىلعان تۇتىنۋشىلار قۇقىعىن قورعاۋ اگەنتتىگى مەن بايلانىس جانە اقپارات اگەنتتىگىنىڭ جۇمىستارى باعالانبادى. كەلەسى زەرتتەۋدە اتالعان اگەنتتىكتەر كورىنىس تابادى.

ۇكىمەت قۇرىلىمدارىنىڭ كوپتىگىن ەسكەرە وتىرىپ، «رەيتينگ.kz» زەرتتەۋ اگەنتتىگى تەك كوشباسشىلار مەن اۋتسايدەرلەر توپتارىنا اسا ءمان بەرمەك.

جىل قورىتىندىسى بويىنشا قر سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ جۇمىسى ەڭ تابىستى دەپ تانىلدى. ماكسيمالدى تابىستىلىق كورسەتكىشتەرىمەن سالىستىرعاندا، بۇل قۇرىلىم ەكى ەسە تومەن  (3,07 بالل) باعاعا يە بولدى.

دەگەنمەندە، 2013 جىل قازاقستاندىق ديپلوماتيا ءۇشىن تابىستى بولدى.  ماسەلەن، قحر جاڭا توراعاسى نۇرسۇلتان نازارباەۆپەن ەكى رەت (بواوس فورۋمى اياسىندا جانە استاناعا سي ءتسزينپيننىڭ مەملەكەتتىك ءىس-ساپارى بارىسىندا) كەزدەستى.

سونىمەن قاتار، وتكەن جىلى مەملەكەتتىڭ اقش-پەن جاڭا ارىپتەستىك مەحانيزمى (عىلىمي-تەحنيكالىق ارىپتەستىك جونىندەگى كوميسسياسى) پايدا بولدى. بۇل ءبىلىم بەرۋ، دەنساۋلىق ساقتاۋ، يننوۆاتسيا، بالامالى ەنەرگەتيكا، اقپاراتتىق تەحنولوگيا جانە ت.ب. سالالار بويىنشا بىرلەسكەن جۇمىستى مەڭزەيدى.    

سونداي-اق، 2013 جىلى ەۋروپا وداعى مەن ەۋروپا مەملەكەتتەرىنىڭ جوعارى لاۋازىمدى تۇلعالارانىڭ، ونىڭ ىشىندە ەۋروكوميسسيا توراعاسى جوزە مانۋەل بارروزا مەن ۇلىبريتانيا پرەمەر-ءمينيسترى دەۆيد كەمەروننىڭ قازاقستانعا رەسمي ءىس-ساپارلاردىڭ كوپتىگىمەن ەرەكشەلەندى.

ال 2017-2018 جج. بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ تۇراقتى ەمەس مۇشەلىگىنە قازاقستاننىڭ ۇسىنىلۋى ايرىقشا وقيعا بولدى. 

2014 جىلدىڭ ءبىرىنشى توقسانىندا ءسىم ۋكرايناداعى ىشكى ساياسي جاعدايىنىڭ جاعىمسىز سالدارىن ازايتۋعا، ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداقتى قۇرۋ تۋرالى كەلىسىمگە قول قويۋ دايىندىعىنا نازار اۋداردى. مينيسترلىكتىڭ سالماقتى باعالارى، قازاقستان مۇددەسىن قورعاۋ نيەتى ساراپشىلار قاۋىمداستىعىندا وڭ باعالاندى.

قر قارجى مينيسترلىگى 2013 جىل مەن 2014 جىلدىڭ ءبىرىنشى توقسانىنداعى جۇمىس ساپاسى بويىنشا ءتيىمدى قۇرىلىمداردىڭ ەكىنشى ورنىنا ورنالاستى. اتالمىش قۇرىلىم وتكەن جىلى  15 ناقتى ءىس-شارالارمەن ەرەكشەلەندى. تەكسەرىس بارىسىندا قارجى زاڭناماسىن قاداعالاۋ ماسەلەسىنە ءمان بەرىلدى.

بۇل قۇرىلىمنىڭ تيىمدىلىگىن جىل سوڭىندا بولات جامىشەۆتىڭ وڭىرلىك دامۋ ءمينيسترى بولىپ تاعايىندالۋى جاناما تۇردە دالەلدەيدى.

2014 جىلدىڭ ءبىرىنشى توقسانىندا مەكەمە جۇمىس قارقىنىن باسەڭدەتتى. بالكىم، بۇل مينيستر باحىت سۇلتانوۆتىڭ مەكەمەنىڭ جۇمىس تارتىبىنە ەنۋىنىڭ سوزىلىپ كەتۋىمەن بايلانىستى.

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تابىستى مينيسترلىكتەرى ۇشتىگىنە مۇناي جانە گاز مينيسترلىگى ەندى. مۇناي-گاز سالاسىنداعى ناتيجەلەر ءپوزيتيۆتى ديناميكانى كورسەتىپ وتىر. 2013 جىلى مۇناي مەن گاز كوندەنساتىن ءوندىرۋ كولەمى 81,8 ملن. تونناعا جەتىپ، ءۇش مۇناي وڭدەۋ زاۋىتتارىندا 14,296 ملن. توننا مۇناي قايتا وڭدەلدى. مەملەكەت قاجەتتىلىكتەرىن ساپالى مۇناي ونىمدەرىمەن قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىندا مۇناي وڭدەۋ زاۋىتتاردى مودەرنيزاتسيالاۋ جانە قايتا قۇرۋ جۇمىستارى جالعاسۋدا.

 2013 جىلى گاز ونەركاسىبى سالاسىندا قىزىلوردا مەن وڭتۇستىك قازاقستان وبلىستارىنداعى 500-دەن استام ەلدى-مەكەندەردى گازبەن قامتاماسىز ەتەتىن ءىرى كولەمدى «بەينەۋ-بوزوي-شىمكەنت» جوباسىنىڭ  ءبىرىنشى ساتىسى اياقتالدى.  قازان ايىندا «بوزوي-شىمكەنت» ۋچاسكەسى پايدالانۋعا بەرىلدى.

جىلدىڭ ساتسىزدىگى قۇبىر جۇرگىزۋ جۇيەسىنىڭ تومەنگى ساپاسىنا بايلانىستى مۇنايشىلاردىڭ قاشاعان كەن ورنىنداعى جۇمىستىڭ كەشەۋىلدەۋى بولىپ تابىلادى. 2014 جىلدىڭ ءبىرىنشى توقسانىندا اتالمىش جوبانى ىسكە اسىرۋ مۇمكىندىگىنىڭ جوقتىعىن انىقتادى. جوبانىڭ قۇبىر جۇيەسىن تولىق قايتا جاساقتاۋ قاجەتتىلىگى تۋرالى كوزقاراس پايدا بولدى. ءوز كەزەگىندە بۇل جوبانىڭ ەكى جىلعا كەيىن شەگەرىلۋىنە اكەلمەك. وعان قوسا، قازاقستاننىڭ بىرقاتار وپپوزيتسيالىق بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى قۇبىرلاردى ساپاسىز بالقىتىپ بىرىكتىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزگەن «ەرساي كاسپيان كونتراكتور» مەردىگەر كومپانيانىڭ قاتىستى ەكەندىگىنە (كومپانياعا ەكونوميكا جانە بيۋدجەتتىك جوسپارلاۋ ءمينيسترى ەربولات دوساەۆ پەن قورشاعان ورتا جانە سۋ رەسۋرستار ءمينيسترى نۇرلان قاپپاروۆتىڭ قاتىسى بارىنا) نازار اۋداردى. 

2013 جىل مەن 2014 جىلدىڭ ءبىرىنشى توقسانىنداعى قورىتىندىسى بويىنشا پرەمەر-مينيستر كەڭسەسى ءتورتىنشى ورىنعا ورنالاستى. قۇرىلىم جۇمىسىنىڭ جابىقتىعى، ونىڭ باسشىنىڭ جاريالىلىعىنىڭ تومەندىگى مەن حالىقپەن تىكەلەي بايلانىستىڭ جوقتىعى ارقاسىندا جالپى رەيتينگتىڭ جاقسى باعالارىنا يەلەندى. دەيتۇرعانمەن دە، كەڭسەنىڭ كەيبىر قۇرىلىمدىق بولىمشەلەرىنىڭ، ونىڭ ىشىندە پرەمەر-ءمينيستردىڭ ءباسپاسوز قىزمەتىنىڭ جۇمىس ساپاسىنا سىن ايتىلۋدا. وتكەن جىل رەزونانسقا تولى ۇكىمەتتىڭ الەۋمەتتىك باستامالارى بويىنشا قازاقستاندىقتار پرەمەردىڭ دەر كەزىندە تۇسىنىكتەمەلەرىن ەستي المادى. 2014 جىلدىڭ اقپانىندا تەڭگەنىڭ دەۆالۆاتسياعا ۇشىراۋى بويىنشا ەكس-پرەمەر سەرىك احمەتوۆ تۇسىنىكتەمە بەرۋدەن قالىس قالدى.

جىل سوڭىندا باسشىسىنىڭ اۋىسۋىنا قاراماستان، جىل قورىتىندىسى مەن 2014 جىلدىڭ ءبىرىنشى توقسانىندا اتقارعان جۇمىس بويىنشا ەڭ ءتيىمدى بەستىك قۇرىلىمدار ىشىنە ءدىن ىستەرى اگەنتتىگى دە ەندى. قازىرگى تاڭدا قۇرىلىمنىڭ باسشىسى بولىپ  مارات ءازىلحانوۆ تاعايىندالدى (وعان دەيىن ول اگەنتتىكتىڭ توراعا ورىنباسارى بولدى).

اگەنتتىك بارشا كونفەسسيا كەڭىستىگىن جۇيەلەندىرۋ بويىنشا بەلسەندى جۇمىس اتقارا ءبىلدى. سونىمەن بىرگە شىعارىلىپ جاتقان جانە سىرتتان كىرگىزىلىپ جاتقان ادەبيەتتەردىڭ مازمۇندىق قىرلارىن قاداعالاۋعا كۇش سالدى.  

ۇكىمەتتىڭ ەڭ ءتيىمدى قۇرىلىمدارىنا اسەت يسەكەشەۆ باسقارىپ وتىرعان يندۋستريا جانە جاڭا تەحنولوگيالار مينيسترلiگi كىردى. ءۇيد باعدارلاماسىن  جۇزەگە اسىرۋ بويىنشا ايتىلىپ جاتقان سىندارعا قاراماستان، مينيسترلىك ونەركاسىپتىك وندىرىستە ءوسىم ديناميكاسىن قامتاماسىز ەتە ءبىلدى. يندۋسترياليزاتسيا كارتاسىن جاڭارتقاننان كەيىن جوبالار سانى 872-گە جەتتى.

2013 جىلى مينيسترلىك يندۋسترياليزاتسيا باعدارلامالارىن ىسكە اسىرۋداعى جۇيەلى جۇمىس جاساۋعا باعىتتالدى. جىل بويى مينيستر الەمدىك ەكونوميكادا تۇراقسىزدىقتىڭ ورىن الۋىنا قاراماستان، ونەركاسىپتە وڭ ديناميكا ساقتالعانىن («ارسەلورميتتال تەميرتاۋ» اق تۇراقسىز جۇمىسىنا بايلانىستى مەتاللۋرگيا سالاسىنان باسقا) ايتىپ كەلدى.

ءالى دە بولسا، مينيسترلىكتىڭ باستى پروبلەمالارى ساقتالىپ وتىر. ولار: يندۋستريالدى جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋ بارىسىنداعى جەمقورلىق شىعىندارىنىڭ جوعارعى دەڭگەيى، قۇرىلىس سمەتالارىنداعى باعانىڭ اسقىنۋى، ىسكە قوسىلعان كاسىپورىندارداعى جۇمىسباستىلىقتىڭ تولىق ەمەستىگى.  

اۋتسايدەر قۇرىلىمدار تىزىمدەرىنە رەزونانسقا يە بولعان ۇكىمەتتىڭ الەۋمەتتىك باستامالارىن كوتەرگەن مينيسترلىكتەر  ەنىپ وتىر. «اۋتسايدەرلەر وندىعىن» قر ستاتيستيكا اگەنتتىگى باستادى. پرەزيدەنتتىڭ ستاتيستيكا اگەنتتىگىنە قويار باستى نارازىلىعى - بەرىلىپ وتىرعان ستاتيستيكالىق مالىمەتتەردىڭ ۇلكەن قاتەلىكتەردىڭ بولۋى. سەبەبى نەگىزىندە اگەنتتىك قازاقستاندىق ەكونوميكا مەن الەۋمەتتىك سالانى ء«وز قولىندا ۇستاپ تۇرۋى» ءتيىس. تاجىريبەدە كوپتەگەن الەۋمەتتىك كورسەتكىشتەر شىنايى جاعدايدى بەينەلەمەيدى. شىنايى جۇمىسپەن قامتۋ، ينفلياتسيا دەڭگەيى، ىشكى ميگراتسيا مولشەرى جانە ت.ب. كورسەتكىشتەر  ۇلكەن كۇدىك تۋعىزادى. 

2014 جىلدىڭ ءبىرىنشى توقسانىندا اگەنتتىككە سىن ايتىلدى. سونىمەن قاتار، پرەزيدەنت اكىمدىكتەردىڭ جۇمىس ساپاسىن باعالاۋدا كەشەندى جۇيەنى جاساۋدى تاپسىردى. بىراق تا ساراپشىلار قاۋىمداستىعى 100-گە تارتا كورسەتكىشتەرى بار اگەنتتىكتىڭ جوباسىن قولايسىز جانە ايماق اكىمشىلىكتەرىنىڭ قىزمەتىن ساراپتاۋدا ءالسىز يكەمدەنەدى دەپ ەسەپتەيدى.  

ساراپشىلاردىڭ باعالارى بويىنشا، ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى وتكەن جىل مەن 2014 جىلدىڭ ءبىرىنشى توقسانىنداعى قورىتىندىعا سايكەس ءتيىمسىز قۇرىلىمدار قاتارىنا كىردى. مەملەكەت باسشىسى انىقتاعان سالاداعى شەكسىز رەفورمالارعا حالىق تاراپىنان كوڭىل تولماۋشىلىق سەزىلىپ وتىر. جانە بۇل ءۇردىس ءبىلىم بەرۋ ساپاسىنا ەش ىقپال ەتپەيتىندىگىن كورسەتىپ تۇر. قۇرىلىم باسشىلارى دا ءبىلىم ساپاسى دەڭگەيىنىڭ تومەندىگىن، كوللەدج تۇلەكتەرىن جۇمىسپەن قامتۋ دەڭگەيىنىڭ تومەندىگىن، جوو-دا جەمقورلىقتىڭ جوعارلىلىعى مەن وقىتۋ ساپاسىنىڭ تومەندىگىن، عىلىمي زەرتتەۋلەردىڭ تيىمسىزدىگىن، عىلىمي ەڭبەكتەردى جازۋداعى پلاگياتتىڭ ورىن العانىن مويىنداپ وتىر.  

سەبەپتەردىڭ جيىنتىعىن ەسەپتەي وتىرىپ، پرەزيدەنت وسى قۇرىلىمنىڭ باسشىسىن اۋىستىرۋ تۋرالى شەشىم قابىلدادى. بىراق تا جاڭا ءمينيستردىڭ جۇمىسىنا بايلانىستى كوپتەگەن سۇراقتار تۋىنداپ وتىر. وعان، ءتىپتى، اسلان ءسارىنجىپوۆتىڭ  ۇستازدىق جۇمىس ءوتىلىنىڭ جوقتىعى دا بولا الادى.

«اۋتسايدەرلەر وندىعى» قاتارىنا ىشكى ىستەر مينيسترلىگى كىردى. قۇرىلىمنىڭ تومەنگى كورسەتكىشتەرى نەمەن بايلانىستى؟ ەڭ ءبىرىنشى – ىشكى ىستەر ورگاندارىنداعى جەمقورلىقتىڭ بەلەڭ الۋى. قۇرىلىم باسشىلارىنىڭ ءسوزى بويىنشا، ايماقتا پوليتسيا قىزمەتكەرلەرى قىلمىس سانىن جاسىرىپ كەلەدى. وعان قوسا، قىلمىستىق ءىس قوزعاۋ تۋرالى تۇسكەن ارىزدار بويىنشا نەگىزسىز باس تارتۋ شەشىمدەردىڭ ورىن الۋى كەڭ ەتەك الۋدا.

مينيسترلىكتىڭ ءوزى بەرگەن مالىمەتتەرى كورنەكتى. وتكەن جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا  56 ىشكى ىستەر قىزمەتكەرلەرى جۇمىستان شىعارىلدى، 26-ى قىزمەتتەرىنەن بوساتىلدى. 2013 جىلدىڭ تەك ءتورت ايىندا عانا ىشكى ىستەر قىزمەتكەرلەرىنىڭ قاتىسۋىمەن 374 قىلمىس تىركەلدى.   

پرەزيدەنت بۇل ماسەلەگە قاتتى نازار اۋداردى. ول ىشكى ىستەر قىزمەتكەرلەرى ءمىنسىز تارتىپپەن، جوعارى كاسىبيلىكپەن ەرەكشەلەنۋى ءتيىس ەكەندىگىن ءمالىم ەتتى. مەملەكەت باسشىسى ءوز جولداۋىندا ءىىم قىزمەتكەرلەرىنە «جۇمىس جاساۋ جاعدايلارى جاسالدى، قوعام سىزدەردەن ءتيىستى قايتارىمدى كۇتەدى» دەپ باسىپ ايتتى.

2014 جىلدىڭ ءبىرىنشى توقسانىندا جاڭا داۋ تۋىندادى. قر باس پروكۋرورىنىڭ ورىنباسارى نۇرماحانبەت يساەۆ ءىىم ەسىرتكىلەردى وتكىزۋ دەرەكتەرىن بۇرمالايتىنىن جەتكىزدى. سونىڭ بارلىعى ىشكى ىستەر مينيسترلىگىندە جۇمىستى ۇيىمداستىرۋ دەڭگەيىنىڭ جەتكىلىكسىزدىگىن كورسەتىپ وتىر. 

زەرتتەۋ قورىتىندىسى بويىنشا ءتيىمدىلىگى تومەن بەستىك قۇرىلىمدار قاتارىنا ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگى كىرىپ وتىر. بۇعان وتكەن جىلى قازاقستاندىق قوعامدا داۋ تۋدىرتقان فاكتىلەرمەن بايلانىستىرۋعا بولادى. ناقتىراق، زەينەتاقى رەفورماسى مەن ايەلدەردىڭ زەينەت جاسىن 63 جاسقا دەيىن ۇلعايتۋ باستاماسى. رەفورمانى اقپاراتتىق قولداۋ ساتسىزدىگىنەن كەيىن ەلباسى رەفورمانىڭ مەرزىمىن كەيىنگە قالدىرۋ تۋرالى ءمالىم ەتتى. ال قۇرىلىمنىڭ باسشىسى ورنىنان بوساتىلدى.

2013 جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا قۇرىلىم جيناعان ستاتيستيكا مالىمەتتەرى ۇلكەن كۇمان كەلتىرەدى. قۇرىلىم باسشىسىنىڭ مالىمەتى بويىنشا، ەڭبەككە جارامدى قازاقستاندىقتاردىڭ 95%-ى جۇمىسپەن قامتىلعان جانە 250 مىڭنان استام ادامدى جۇمىسپەن قامتي العان «جۇمىسپەن قامتۋ جول كارتاسى - 2020» باعدارلاماسى جۇزەگە اسىرىلىپ جاتىر. بىراق تا قازاقستاندا ەڭبەككە جارامدى حالىقتىڭ 33%-ىن قۇرايتىن ءوزىن-ءوزى جۇمىسپەن قامتىعان ازاماتتاردىڭ ماسەلەسى رەتكە كەلتىرىلمەدى. اتالمىش كاتەگوريا الۋان تۇرلىلىگىمەن ەرەكشەلەنەدى. ال ەڭ باستى ماسەلە – زەينەتاقى اۋدارىمى، دالىرەك ونىڭ جوقتىعى بولىپ وتىر.

تيىمدىلىگى تومەن بەستىك قۇرىلىمدار قاتارىنا وتكەن جىلى داۋلار ورتاسىنا قالعان ۇلتتىق عارىش اگەنتتىگى دە ەندى. ماسەلە قىزىلوردا وبلىسىندا «پروتون» زىمىران تاسىعىشىنىڭ قۇلاۋىندا بولىپ وتىر. قازاقستاندىق تاراپتىڭ ەش كىناسى جوق بولسا دا، كۇن تارتىبىندە ەلدىڭ ۇلتتىق مۇددەسىنىڭ باسىمدىعى مەن قازاقستاندىق تاراپىنان ونى قورعاۋ جاعدايى، ونىڭ ىشىندە قازاقستاننىڭ ەكولوگيالىق احۋالىنا كەرى اسەر ەتەتىن جوعارى توكسيكالىق وتىندى پايدالانۋىمەن ۇشىرۋلاردى قىسقارتۋ قاجەتتىلىگى تۇردى. 

قر پرەمەر-ءمينيستردىڭ ورىنباسارى «كەلىسىمگە ساي قازاقستاننىڭ ەكولوگيالىق احۋالىنا كەرى اسەر ەتەتىن «پروتون» زىمىران تاسىعىشتاردى ۇشىرىلۋىن رەسەيلىك تاراپ كەزەڭ-كەزەڭىمەن قىسقارتۋدى قامتاماسىز ەتەدى» دەپ مالىمدەدى. بۇل مالىمدەمە قازاقستاندىق حالقى اراسىندا ۇلكەن رەزونانس تۋدىردى جانە وسى ماسەلەگە قاتىستى اگەنتتىك باسشىسىنىڭ انىق ەمەس پوزيتسياسى اشۋ-ىزانى وياتتى.    

جىل قورىتىندىسى مەن 2014 جىلدىڭ ءبىرىنشى توقسانىندا اتقارعان جۇمىسى بويىنشا تيىمدىلىگى تومەن ۇشتىك قۇرىلىمدار ءتىزىمىن دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى باستاپ وتىر. قازاقستان حالقىنىڭ دەنساۋلىعى جاعدايىنىڭ وڭ ديناميكالىق كورسەتكىشتەرىنە قاراماستان، حالىق اراسىندا مەملەكەت تاراپىنان كەپىلدىك بەرەتىن ءدارى-دارمەكتەرگە قولجەتىمدىلىگى بويىنشا نارازىلىق تۋعىزادى. قازاقستانداعى دەنساۋلىق ساپاسى ءالى دە بولسا حالىقتى تولعاندىراتىن وزەكتى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى بولىپ وتىر. وتكەن جىل مينيسترلىك ەمدەلۋگە مۇمكىندىگى جوق حالىقتىڭ قاتىناسىمەن بايلانىستى داۋلارمەن قاتار، تەگىن مەديتسينالىق كومەككە قۇقىعى بار داۋ-دامايلاردىڭ ورتاسىندا قالدى.

ساراپشىلاردىڭ باعالارىنا سايكەس، قورعانىس مينيسترلىگى قازاقستان تيىمدىلىگى تومەن قۇرىلىمدار ىشىنە كىردى. اتالمىش قۇرىلىم تۇپكىلىكتى قايتا قۇرۋدى قاجەت ەتەدى (ونىڭ ىشىندە مەملەكەتتىك اسكەري رەفورمانىڭ قاجەتتىلىگى). ماسەلە اسكەردەگى احۋالعا قاتىستى. سەبەبى بۇل ماسەلەگە مەملەكەت باسشىسى دا نازارعا العان ەدى. 

دەيتۇرعانمەن دە، جۇيەلى قايتا قۇرۋ تۋرالى مينيسترلىكتە ءسوز قوزعالماي وتىر. قازاقستاندىق ساراپشىلار مينيسترلىكتىڭ ىشكى ماسەلەلەرىن قۇرىلىمنىڭ وبەكتيۆتى جابىقتىعىمەن تۇسىندىرەدى. باق-تا سىبايلاس جەمقورلىققا قاتىستى داۋلار، جىلدان جىلعا اسكەردەگى توتەنشە جاعدايلاردىڭ ورىن الۋ فاكتىلەرى جاريالانىپ جاتىر.

2014 جىلدىڭ ءبىرىنشى توقسانىندا قورعانىس مينيسترلىگى باسشىلىعىندا اۋىس-تۇيىستەرگە اكەلگەن ۆيتسە-مينيستر باعدات مايكەەۆتىڭ تۇتقىندالۋى ۇلكەن رەزونانس تۋدىردى. نازار اۋدارارلىق ءجايت، كوپتەگەن جەمقورلىق داۋلار ۋكراينامەن اسكەري-تەحنيكالىق ارىپتەستىك سالاسى بويىنشا بايلانىستى بولىپ وتىر. ۋكراينالىق سەرىكتەستەرمەن ءوزارا ارەكەتتەسۋدى كوبىنە «كولەڭكەلى» سىزبالاردىڭ قولدانىلۋىمەن بايلانىستىرعان. وسىعان وراي، قر ۇقك مەن رف فەدەرالدى قاۋىپسىزدىك قىزمەتنىڭ ساپالى ءوزارا ارەكەتتەسۋىنىڭ ارقاسىندا اتالمىش فاكتىلەر انىقتالدى.

ساراپشىلار جاڭا مينيستر ءوزىنىڭ فاميليالاسىنىڭ تاعدىرىن قايتالامايدى جانە اسكەري مەكەمەدە جەمقورلىق دەڭگەيىن ازايتادى دەپ ۇمىتتەنەدى.

2013 جىلدىڭ قورىتىندىسى مەن 2014 جىلدىڭ ءبىرىنشى توقسانىندا اتقارعان جۇمىسى بويىنشا تيىمدىلىگى تومەن اۋتسايدەر قۇرىلىم بولىپ سىبايلاس جەمقورلىق فاكتىسىمەن، ونىڭ ىشىندە ۆيتسە-مينيستر ءمۇسلىم ومىرياەۆتىڭ تۇتقىندالۋىمەن ەرەكشەلەنگەن اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگى تانىلدى. قارجى پوليتسياسىنىڭ مالىمەتى بويىنشا، ول سىياقى ءۇشىن كاسىپكەردىڭ مەملەكەتتىك ساتىپ الۋ بايقاۋىندا جەڭىسكە جەتۋىنە ۋادە ەتتى. ماسەلە قىمبات ۆەتەرينارلىق دارمەكتەردى ساتىپ الۋ جايىندا ەدى.

جالپى، اۋىل شارۋاشىلىق سالاسى قازاقستاننىڭ ستراتەگيالىق سالالاردىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. بىراق تا اۋىل شارۋاشىلىق وندىرۋشىلەردى قولداۋعا باعىتتالعان قارجىنى ءبولۋ اشىقتىعىنىڭ جوقتىعىنان بۇل قۇرىلىم رەيتينگتىڭ سوڭعى ورنىنا جايعاستى.

مەكەمە باسشىلىعىندا اۋىس-ءتۇيىستىڭ جوقتىعىنا وراي كوپتەگەن سۇراقتار تۋدىرادى. سەبەبى كەلەڭسىز جاعدايلار قورعانىس ءمينيسترىنىڭ اۋىسۋىنا اكەلدى. وعان قوسا، جەمقورلىق فاكتىلەرى ءجيى ورىن الىپ جاتقان قۇرىلىمعا 2020 جىلعا دەيىن 3 ترلن.تەڭگە جۋىق قارجى قۇيۋلۋى جوسپارلانۋدا.  

جالپى قورىتىندىلار

سونىمەن، قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتىنىڭ مينيسترلىكتەرى مەن اگەنتتىكتەرىنىڭ 2013 جىل مەن 2014 جىلدىڭ ءبىرىنشى توقسانىنداعى جۇمىس ساپاسى «ورتاشا» نەمەسە «ورتاشادان تومەن» بولىپ باعالاندى. ماكسيمالدى تابىستىلىق كورسەتكىشتەر باعاسى 7 بالعا تەڭ. ال رەيتينگتىڭ ءبىرىنشى ورنىن العان سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى ورتاشا باعاعا دا جەتپەدى  (3,07 بالل). جىل قورىتىندىسى بويىنشا تيىمدىلىگى تومەن اتانعان اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگى  2,43 بالل جينادى. ۇكىمەتتىڭ تيىمدىلىگى جوعارى جانە تومەن قۇرىلىمدار اراسىنداعى الشاقتىق 0,64 بالل قۇرادى.

ۇكىمەت جۇمىسىنىڭ ناتيجەلەرى بويىنشا كۇشەيتۋ ماسەلەسى ۇلكەن نازار تۋعىزىپ وتىر. ۇكىمەت كاسىبي، بىلىكتى كادرلارعا ءزارۋ. ال بىلىكتى ماماندار «اتامەكەن» كاسىپكەرلەردىڭ ۇلتتىق پالاتانىڭ سالالىق قۇرىلىمدارىنا اۋىسىپ كەتتى. شىندىعىندا، مينيسترلەر كابينەتىنە قاراعاندا ساپالى تۇرعىسىندا شەشىمدەردى شىعارۋعا مۇمكىندىگى بار كاسىپكەرلەردىڭ ۇلتتىق پالاتاسى «كولەڭكەلى كابينەتكە» اينالدى. ال قازىرگى ۇكىمەت «جاپىراقتارى تۇسكەن اعاشقا» ۇقسايدى.

دەمەك، بارلىق مينيسترلىكتەر «اتامەكەن» ۇقپ-مەن جارىساتىن بولسا، وندا ەڭ ءبىرىنشى ماماندارعا لايىقتى جالاقى ماسەلەسى شەشىلۋى ءتيىس. وسى ارادا مينيسترلىكتەر قۇرىلىمىن وڭتايلاندىرۋ قاجەت نەمەسە مەملەكەتتىك قۇرىلىمدار جۇمىسىنا بيۋدجەتتى ۇلعايتۋ قاجەت. ال بۇگىنگى تاڭدا الدىندا ۇلكەن مىندەتتەرگە مينيسترلىكتەر كادرلىق الەۋەتى بويىنشا سايكەسسىزدىك تانىتىپ وتىر. سونىڭ سالدارىنان مەملەكەت مۇددەسى ءۇشىن كۇرەستە مينيسترلىكتەر جەڭىلىس تاۋىپ جاتىر. سونىمەن قاتار، بيلىككە دەگەن حالىقتىڭ سەنىم دەڭگەيىن ارتتىرۋ بويىنشا ءالى دە ەشبىر مينيسترلىك ءوز جۇمىسىن باعىتتامادى. وعان قوسا، مينيسترلىك پەن اگەنتتىكتەردىڭ جۇمىسى نەمەسە ولاردىڭ ءبىرىنشى باسشىلارى قوعام ىشىندە سەنىم قالىپتاستىرۋى وزەكتى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى بولماق.

دەگەنمەن دە،  «باعدارلامالار مەن جوبالاردىڭ جۇزەگە اسۋى بويىنشا باقىلاۋىنداعى قۇرىلىمنىڭ جەتىستىكتەرى»، «سالا باقىلاۋىنداعى ۇردىستەردىڭ ديناميكاسىنا قۇرىلىمنىڭ ىقپالى» ولشەمدەرىنىڭ جوعارى باعالانۋى وپتيميزم تۋدىرىپ وتىر.

دەمەك، قۇرىلىمنىڭ تابىستىلىعى تەك باسشىلىقتىڭ قابىلەتتەرىمەن، قۇرىلىمارالىق بايلانىستى ورناتۋىمەن بايلانىستى ەمەس، سونىمەن بىرگە ناقتى كورسەتكىشتەر مەن ديناميكانى بىلدىرەتىن بارلىق ۇيىمداردىڭ جۇيەلى قىزمەتىمەن دە بايلانىستى. ماسەلە تەك جەكەلەي كادرلىق وزگەرىستەردە ەمەس، جالپى مەملەكەتتىك ورگاندار قىزمەت جۇيەسىن كۇشەيتىلۋىندە. سەبەبى مىقتى باسشىلىقتارى بار بولسا دا، مينيسترلىكتەر ءالسىز بولا الادى.

ۇكىمەت جۇمىسىنىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ ءۇشىن كادرلىق الەۋەتپەن كۇشەيتۋمەن قوسا، كەلەسى ماسەلەلەرگە دەن قويۋ كەرەك:

1. قۇرىلىمداردىڭ كوپتەگەن ءبىرىنشى باسشىلارىنىڭ، ونىڭ ىشىندە پرەمەر-ءمينيستردىڭ كوپشىلىك جابىقتىعى. 2013 جىل مەن 2014 جىلدىڭ ءبىرىنشى توقساننىڭ تاجىريبەسى كورسەتىپ وتىرعانداي، ۇكىمەت قۇرىلىمدارى ساپالى ءارى دالەلدى اقپاراتتىق-ءتۇسىندىرۋ جۇمىستى جۇرگىزۋ قابىلەتى تومەن. سونىڭ ناتيجەسىندە شىنايى قاجەتتى رەفورمالار الەۋمەتتىك قابىل الماۋ قابىرعاسىنا تىرەلەدى. ۇكىمەت حالىق سەنىمى كۇرەسىندە جەڭىلىس تاپتى.
2. پرەمەر-ءمينيسترى كەڭسەسىنىڭ قۇرىلىمىندا ۇلتتىق باعدارلامالار مەن جوبالاردىڭ جۇزەگە اسىرىلۋىن تالداۋ ءبولىمىنىڭ جوقتىعى. سونىڭ سالدارىنان ۇكىمەت قۇرىلىمداردىڭ ۇسىنىپ جاتقان جوبالاردىڭ مەملەكەتتىك شىعىندارىنىڭ نەگىزدىلىگىن جانە قازىرگى تاڭداعى اسىرىلۋىن وبەكتيۆتى باعالاي الماۋدا. ءوز كەزەگىندە بۇل بيلىكتىڭ ورتالىق جانە جەرگىلىكتى ورگاندارى شەنەۋنىكتەرىنە سىبايلاس جەمقورلىق قۋىستارىن تۋدىرىپ وتىر.
3. كادرلىق ساياسات سالاسىنداعى وكىلەتتىلىكتى ۇلعايتا وتىرىپ، قۇرىلىمنىڭ ءبىرىنشى باسشىلارىنىڭ جاۋاپكەرشىلىكتەرىن ارتتىرۋ. مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردىڭ «ا» كورپۋسىن جاساقتاعاننان كەيىنگى مينيسترلەر كابينەتى جۇمىسىنىڭ تاجىريبەسى كورسەتكەندەي، شەنەۋنىكتىڭ كاسىبيلىگىن انىقتايتىن مەملەكەتتىك قىزمەت ىستەرى اگەنتتىگىنىڭ تەستى ازدىق ەتەدى. سەبەبى، كەشە عانا قر سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىندە تابىستى قىزمەت اتقارعان شەنەۋنىك ەرتەڭ ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىندە ءساتتى جۇمىس جاساي المايدى. مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردى تەستىلەۋدە ۇمىتكەردىڭ «كاسىبي ماماندانۋى» ولشەمى قاراستىرىلۋى ءتيىس.
4. مينيسترلىكتەر مەن اگەنتتىكتەردىڭ جۇزەگە اسىرعان باعدارلامالار مەن جوبالارعا تولىق رەۆيزيانىڭ جۇرگىزىلمەۋى. بۇرىن ىسكە اسىرعان جوبالاردىڭ ساتسىزدىگىنىڭ سەبەپتەرى بويىنشا اشىق اقپاراتتىڭ جوقتىعى قۇرىلىمنىڭ ء«بىر ورىندا تۇرىپ ءجۇرۋ» ۇردىسىنە اكەلەدى. ەسكى باستامالاردىڭ ساتسىزدىگى جاڭا جوبالار مەن باعدارلامالاردى تۋدىرادى. بىراق جاساقتاۋ ادىستەمەسى، جۇزەگە اسىرۋى مەن باقىلاۋى سول قالپىندا قالدى. دەمەك، جاڭا جوبالار دا ساتسىزدىككە ۇشىرايدى. ماسەلەن، ۇكىمەت ۇدەمەلى-يندۋستريالدىق يننوۆاتسيالىق دامۋدىڭ مەملەكەتتىك باعدارلاماسىنىڭ ەكىنشى كوشىن جۇزەگە اسىرۋدى باستايتىنىن جەتكىزدى. بىراق تا، ءبىرىنشى كوشتىڭ ناتيجەلەرى قورىتىندىلانبادى. ەكونوميكاداعى كلاستەرلەر باعدارلاماسى، الەۋمەتتىك-كاسىپكەرلىك كورپوراتسيالارى باعدارلاماسى، «30 كورپوراتيۆتىك كوشباسشى» باعدارلاماسىنىڭ ناتيجەلەرىنە قورىتىندى جاسالماعانىن دا ايتۋ قاجەت. سونىمەن، قر ۇكىمەتىنىڭ مينيسترلىكتەرى مەن اگەنتتىكتەرىنىڭ جۇمىس ساپاسىن ارتتىرۋىندا بارشا رەسۋرستار قولدانىلمادى دەگەن قورىتىندى جاساۋعا بولادى. مەكەمەلەردەگى كوپتەگەن جەمقورلىق فاكتىلەردىڭ ورىن الۋى ءبىرىنشى باسشىلاردىڭ اۋىسۋىنا اكەلمەدى. كوپتەگەن قۇرىلىمداردى ءبىرىنشى باسشىلار «جەكەشەلەندىرگەن» قۇرىلىم رەتىندە قاراستىرىپ كەلەدى. بۇل جەمقورلىق قاۋىپتەرىن ۇلعايتپاق. 

ساراپشىلار كارىم ءماسىموۆتىڭ پرەمەر-مينيستر قىزمەتىنە قايتا كەلۋى ۇكىمەتكە سەنىمدى قايتا اكەلەتىنىنە ۇمىتتەنەدى. سونداي-اق، جاڭا ۇكىمەت باسشىسى 2013 جىلى مەن 2014 جىلدىڭ ءبىرىنشى توقساننىڭ قورىتىندىسى بويىنشا قالىپتاسقان ۇكىمەتتى جاعىمسىز قابىلداۋ بەينەسىن وزگەرتۋ ءۇشىن قاتاڭ ءارى تەز ارادا قىزمەت ەتۋى ءتيىس.   

«رەيتينگ.kz» زەرتتەۋ اگەنتتىگى قر ۇكىمەتى مينيسترلىكتەرى مەن اگەنتتىكتەرىنىڭ جۇمىسىن جۇمىسىن ودان ءارى ساراپتايدى. ۇكىمەت قۇرىلىمدارىنىڭ 2014 جىلدىڭ ەكىنشى توقسانىندا اتقارعان جۇمىسىنا قاتىستى كەلەسى ەسەپ شىلدە ايىندا جاريالانادى.  

Abai.kz