داۋرەن قۋات، جازۋشى، جۋرناليست، ءABAى.KZ اقپاراتتىق پورتالىنىڭ جەتەكشىسى:

– قازاق جۋرناليستيكاسىنا «قارعاداي» كەزىڭىزدەن ارالاسىپ كەلەسىز. ءبىزدىڭ جۋرناليستيكانىڭ شىنىندا دا ء«تورتىنشى بيلىككە» جەتكەن كەزى بولدى ما؟

– راس، قازاق باسپاسوزىنە مەن «قارعادايىمنان» كەلىپپىن. قازىر عوي، 17 جاستاعىلاردىڭ دەنى بالا سياقتى كورىنەدى (دەگەنمەن، بۇلاردىڭ ىشىندە دە ەسەيىپ، ەس توقتاتقاندارى كوپ، ارينە). بىراق مەن 17 جاسىمدى ەل قامىن جەگەن ەدىگەنىڭ جاسى دەپ ءبىلدىم. ارنەگە وزىمشە وي جىبەرىپ، ءمان بەرىپ جۇرەتىنمىن. اۋداندىق پارتيا كوميتەتى دەيتىن سۇرقاپتال سۋىق مەكەمە بار ەدى. رەداكتسيامىز سونىڭ قاسىندا بولاتىن. الگى تاسمەشەل ۇيگە بارعىم دا، قاراعىم دا كەلمەيتتىن. رەداكتوردان سۇرانىپ، اۋىل-اۋىلعا ساپارلايمىن. ەل ىشىندە جۇرگەندى جاقسى كورەمىن. وزىمشە قيال كەشەمىن: پارتيا، اۋداندىق كوميتەت، سوت، پروكۋراتۋرا، انا ءبىر شانيگەن باستىقسىماق ءبىزدىڭ جانىمىزدا كىم؟ نە قىلعان ادامدار؟ شىركىن، وسى قاپال اۋدانىنىڭ بارلىق شارۋاسىمەن «قاپال ەڭبەككەرى» گازەتى عانا اينالىسسا عوي دەپ. وسى ويىمدى مۇرات توقبەرگەنوۆ دەگەن ۇستازىما ايتىپ ەدىم، جانى ءجانناتتا بولعىر، عالامات ينتەللەكتۋال، دەگدار كىسى ەدى، كوڭىلىمدى جىققىسى كەلمەي ءارى مەنىڭ القىنعان ارمانىمدى ايالادى عوي دەيمىن: ء«يا، گازەت دەگەن بەرىدەن قايتقاندا قوعامدىق اۋرۋحانا بولۋى كەرەك»، – دەدى. قازىر ويلاپ وتىرسام، سول كىسى ايتۋىندا ايتقان-اق ەكەن. ءباسپاسوز، ەڭ الدىمەن – قوعامدىق اۋرۋحانا. ويتكەنى ءبىزدىڭ قوعام – سىرقاتتاردىڭ قوعامى. قازىرگى سىرقاتتاردىڭ باسى توقسانىنشى جىلداردا جاتىر. ۇرلىق-قارلىق، جاپپاي توناۋ، توعىشارلىق، توپاستىق، جاۋاپكەرشىلىكتىڭ ازايۋى، ەلدىك مۇرات-مۇددە دەگەن بىلاي قالىپ، اركىم ءوز قالتاسىنىڭ پاتريوتىنا اينالۋ، جابايىلىق، قۇداي-اۋ نە دەيسىز، – وسىنداي الا جوڭقا قۇلاتاسقىن جالىن كوتەرگەن كۇيى جيىرما ءبىرىنشى عاسىرعا ءوتتى. مويىندايمىن، بۇل كۇندەرى ەل ءىشى ەپتەپ تويىنعان شىعار. «گلامۋرنىي» كيىنگەن جاستار كوبەيگەن بولار. «دەلوۆوي» جىگىتتەر، بايلىققا مىلەنگەن قىز-كەلىنشەكتەر جەتىپ-ارتىلار. حاي-تەك قۇرىلىستار بوي كوتەرۋدە. استانادا «سول جاعالاۋ» وركەندەپ، الماتىدا ءال-فارابي داڭعىلىنان جوعارى جاقتاعى ءومىر وزگەشە دامىپ كەتكەن. بىراق وسىعان قاراپ وتىرىپ: «مىنە، تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ جەتىستىگى وسى، گۇلدەنگەن مەملەكەت بولدى دەگەن وسى» دەي الامىز با؟ تاڭدايىمىزدا ءبىر نارسە كەرمەك تاتيدى. نە ول؟ ول – مەنىڭشە، ۇلتتىق،ازاماتتىق، ليبەرالدىق قۇندىلىقتاردى بويىنا سىڭىرگەن سانالى، ۇيىمشىل قوعامدى اڭساۋ بولسا كەرەك. بۇل، بالكىم، ۋتوپيالىق بايلام بولار. ءبىزدىڭ جاعدايدا مۇنداي مەملەكەت قۇرۋ بەيمۇمكىن شىعار. الايدا، مەن مۇنى بۇگىنگى قازاق باسپاسوزىندە قالىپتاسقان يدەيالاردان تۋىنداتىپ ايتىپ وتىرمىن. ءبىز قايتكەندە وسىعان جەتۋىمىز كەرەك. كونفۋتسي «بيلىكتىڭ مەيىرىن تۋدىرۋ كەرەك، سوندا بارلىق ءىس جۇزەگە اسادى» دەگەندى ايتادى. دانا قازاق «حان مەيىرلى بولماي – قاراشا قايىرلى بولمايدى» دەيدى. قازاق ءباسپاسوزىنىڭ قازىرگى ۇستانىمى بيلىكتىڭ حالىققا مەيىرلى بولۋىن تالاپ ەتكەنىمەن، ءوزى بيلىككە سۇيكىمسىز بولىپ ءبىتتى. سەن سۇراپ وتىرسىڭ: ء«بىزدىڭ جۋرناليستيكانىڭ شىنىندا دا ء«تورتىنشى بيلىككە» جەتكەن كەزى بولدى ما؟» دەپ. مەن ماسەلەگە ءسال باسقاشالاۋ قارايمىن. قوعام مەن ءباسپاسوزدىڭ كونتەكسىندە قازاق ءجۋرناليزمى ء«تورتىنشى بيلىكتىڭ» ەمەس، ء«بىرىنشى بيلىكتىڭ» قىزمەتىن اتقارىپ كەلگەن. ارينە، ادام ويى مەن ساناسىنا اسەر ەتۋ جاعىنان. ال ادامنىڭ وي-ساناسى بارىنەن بيىك تۇرادى. باق-تىڭ بيلىگىن وسى كۇنى باتىس عالىمدارى دا وسىلاي تۇسىندىرەدى.

– قازاق قوعامى مەن قازاق جۋرناليستيكاسىن ءبىر-بىرىنەن اجىراتىپ قاراۋ مۇمكىن ەمەس. وسى ەكەۋى تاۋەلسىزدىك جىلدارى قانشالىقتى العا قادام باسا الدى؟

– «تاۋەلسىزدىك جىلدارى» دەپ ءبىز توقسانىنشى جىلداردىڭ باستاپقى كەزەڭدەرىن ايتامىز عوي. قازاقستاننىڭ قازىرگى جاعدايى بۇرىنعى مەملەكەتتىلىگىن قالپىنا كەلتىرۋگە ۇمتىلىس ءداۋىرى بولىپ تابىلۋى كەرەك.

توقسانىنشى جىلدارى ءبارىمىز سەرپىلىپ ويانعان رۋحتىڭ القاۋىندا ءومىر سۇردىك. ءبىر جاعىمىزدان ەتەكباستى شارۋالار، جوعارىدا ايتقانىمداي، كۇنكورىستىڭ قامىنان بالالاعان

توعىشارلىق باس كوتەرسە، ەكىنشى تۇسىمىزدان ورشىلدىك، جايناعان جىگەر، بۋىرقانعان قايرات كۇشىنە ءمىندى. قازاق ءباسپاسوزى تاريحي اقتاڭدىقتاردى قوپارىپ، ەلدى وتكەنىمەن تانىستىردى، جاڭا زاماننىڭ كەلگەنىن جىرلادى. ورتامىزعا ۇلى رۋح – احمەت بايتۇرسىنوۆ باستاعان الاش ارداگەرلەرى ورالدى. كولچاك ايتىپتى دەگەن ءبىر ءسوز بار: «قازاقتىڭ ءجۇز زيالىسىنىڭ باسىن كەسىپ تاستاساڭ، قالعانى سوڭىنان ەرە بەرەدى» دەپ. سول قيىلعان ء«جۇز باس» قايتا ءتىرىلىپ، ەل ەس جيا باستادى. سايكەسىنشە، قازاقستان وكىمەتى دە تاۋەلسىزدىك تالابىنا ساي جەڭىستىڭ بىرىنەن سوڭ بىرىنە جەتىپ جاتتى. ونىڭ ءبارىن وسى ارادا تىزە باستاساق، بىرەۋلەر ءبىزدى بيلىككە جاعىنىپ وتىر دەر. جوق، باۋىرلار، باردى باعالاپ ايتقان ءجون. قىسقاسى، تاۋەلسىزدىك جىلدارى قوعام دا، قازاق ءباسپاسوزى دە قارىشتاپ العا باستى. وكىنىشكە قاراي، قازىر سول بىرلىك، سول ىمىرا جوق. ويتكەنى قوعام مەن قازاق جۋرناليستيكاسىنىڭ اراسىنا سايتاني ويىندار ارالاسىپ كەتتى.

– جۋرناليستيكانىڭ اعارتۋشىلىق باعىتىن اقىلدىمسۋ دەپ باعالايتىندار كوبەيىپ كەلەدى. «جۋرناليستيكا وزگەنىڭ وسەگى مەن توسەگىن كورسەتۋگە ءتيىس» دەيتىن تولقىن دا پايدا بولدى. ءبىز وسى كەپكە قالاي تۇستىك؟

– اعارتۋشىلىق باعىت پەن اقىلدىمسۋدى شاتاستىرماۋ كەرەك. جاسىرارى جوق، بىزدە كوسەمسيتىن كوسەمسوزشىلەر از ەمەس. نە جازىپ وتىرعانىن ءوزى دە، وقىرمانى دا تۇسىنبەيدى. انشەيىن ءتىل بەزەۋ. مۇنى «ەزوپ ءتىلى» دەيمىز. اننان-مىننان جيعان ءسوزىن ءۇيىپ-توگىپ ءىسىنىپ-كەبەتىن، اراسىندا قازاققا كىجىنەتىن، ءوز باسىم ۇناتپايتىن قازاقى «ەزوپتتار» ءالى دە بار. مويىنداۋىمىز كەرەك، ول دا وزىنشە ءبىر مەكتەپ (كۇلىپ الدىق). كەشەگى سوۆەتتىك كول-كوسىر سوزدەن تۋعان «قىزىل مەكتەپ». وسى مەكتەپ ءبىزدى قازاق قوعامى مەن قازاق جۋرناليستيكاسىنىڭ اراسىنا ءورت قويا باستاعان سايتاني ويىنداردىڭ مازاعىنا اينالدىردى. «كاراۆان» گازەتىنەن باستاپ ءبارى «مىنە، قازاق جۋرناليستيكاسىنىڭ سىقپىتى وسى» دەپ مازاقتاپ كۇلدى. بيلىككە سولاي ۇعىندىردى. ال وسى كەزدە قازاقشا كەمساۋاتتانىپ قالعان بيلىك قازاق باسپاسوزىنەن ات تونىن الا قاشتى. قازىر دە سول توپاس تۇسىنىكتەن ارىلا الماي وتىر. وسى ارادا ايتا كەتەيىن، قازاقستان كومپارتياسىنىڭ باسشىلىعىنداعى بۇرىنعى كىسىلەردىڭ دەنى قازاق ءباسپاسوزىن وقىپ، سىنىمەن كەلىسىپ، قويان-قولتىق جۇمىس ىستەسە الاتىن ادامدار بولعان. سول تۇستاعى قازاق ءباسپاسوزىنىڭ يدەولوگيالىق ۇلكەن جۇمىس اتقارىپ، كەڭ تانىلۋىنىڭ ءبىر سەبەبى دە وسىندا.

ال اعارتۋشىلىق – قازاق ءباسپاسوزىنىڭ سارا جولى: عۇمىردا ءدام-تۇزى تاۋسىلعانشا، اتقارۋعا ءتيىس قاسيەتتى بورىشى، ميسسياسى. باتىس كورىپ كەلگەن بالالاردىڭ: «ەۋروپا مەن اقش-تىڭ باسپاسوزىندە مۇنداي نارسە اتىمەن جوق. اقپاراتپەن عانا شەكتەلەدى»، – دەپ دىلمارسيتىندەرى بار. دىلمارسىمەسىن ولار! وسى ءبىزدىڭ جىگىتتەرگە تاڭ قالامىن. بىلايىنشا ساۋاتتى، كوزى اشىق ازاماتتار. شەتەلدەردىڭ بىرىنە بارىپ كەلسە بولدى، ىشىمىزدەن شىعىپ جاتقان دۇمشەلەردىڭ ءسوزىن ايتىپ، ساندىراعىن سارناپ ورالادى. قىسقاسى، «مۇسا پايعامبار ءوز جولىمەن، يسا پايعامبار ءوز جولىمەن». باتىس ءباسپاسوزىنىڭ اقپاراتتى تاپ-تۇيناقتاي ەتىپ بەرەتىن نۇسقاسىن الا وتىرىپ، تانىمدىق، ساراپتامالىق ماتەريالداردان قول ۇزبەۋىمىز كەرەك. باتىس باسپاسوزىندە دە قازىر اعارتۋشىلىق سيپات مولايىپ كەلەدى. سەبەبى: بۇگىنگى جاھاندىق قوزعالىس دەنى ساۋ باسپاسوزدەن سونى تالاپ ەتۋدە.

«وسەك پەن توسەك» تە قازىر قازاق جۋرناليستيكاسىنىڭ تاقىرىبىنا اينالدى. نەسى بار؟ ءوز باسىم مۇنى اسا وعاش كورمەيمىن. قايتەمىز ەندى، اينالامىز تۇگەل «وسەك پەن توسەكتىڭ» اڭگىمەسىن ءسوز قىلىپ جاتسا، قازاق جۋرناليستيكاسى قاراپ وتىرۋى كەرەك پە؟ بۇل دا وزىنشە نارىق. ۇلكەن سۇرانىستاعى نارىق. ول نارىقتاعى سۇرانىستى دا يگەرۋ كەرەك. بىراق جۋرناليستيكالىق ەتيكانىڭ شەگىنەن تابىلۋ كەرەك. بۇعان دا پروفەسسيونوليزم كەرەك.

– ءبىر مەملەكەتتە ەكى تىلدەگى اقپارات ەكى كەڭىستىكتە ءومىر سۇرەدى. بۇل نەدەن؟

– بۇل سۇراقتىڭ جاۋابىن ەكەۋمىز سۇمدىق جاقسى بىلەمىز. وقىرمان دا ءبىلىپ بولدى. ەندى ونىڭ ناقتى جاۋابىن تەك پرەزيدەنتتەن سۇراۋ كەرەك شىعار. مەنىڭ بىلەتىنىم، بۇل ەكى كەڭىستىكتەن ءبىر كەڭىستىك جاساۋ مۇمكىن ەمەس. ءبىزدىڭ بيلىك رەسەيدىڭ شوۆينيستىك پيعىلى قاشاندا ۇستەم تۇراتىن ءباسپاسوزىن، ياعني ورىس ءباسپاسوزىن قازاقستاندا قولدان جەمدەپ، ماپەلەپ ءوسىرىپ وتىرعانىن تۇسىنە الماي كەلەدى. بيلىك بىلاي ويلايدى: ءورىستىلدى ءباسپاسوز اتاۋلىعا مول قاراجات ءبولىپ جانە ولاردى قارجىلاندىراتىن كوزدەردى شەكتەمەي وتىرساق،ءورىستىلدى ءباسپاسوز ۇندەمەيدى دەپ. قاتەلەسەدى. قازاقستانداعى ءورىستىلدى باق – كەز-كەلگەن ۋاقىتتا جارىلاتىن بومبا!

– ءسىز جۋرناليستيكاعا كەلگەن جىلداردا قازاق قوعامىندا ءبىر ءدۇمپۋ، جاقسىلىققا ۇمتىلعان ەكپىن بار سياقتى ەدى. قازىرگى جۋرناليستكا شوۋدىڭ جانە شوۋمەندەردىڭ ناسيحاتشىسىنا كوبىرەك اينالىپ بارا جاتقانداي. اراسى – ارى كەتسە 10-15 جىل. نەگە بۇلاي بولدى؟ الدە جۋرناليستيكا پاتريوتتىق ۇرانداردان جالىقتى ما؟

– ءبىر ۋاقىت كوڭىل كوتەرەتىن، جادىراپ كۇلەتىن شوۋباعدارلامالار كەرەك-اق. جۇرتتىڭ ءبارى ساياساتشىل، قوعامشىل ەمەس قوي. قارنى اشتىڭ دا، توقتىڭ دا كۇلۋگە، كوڭىل كوتەرۋگە قاقسى بار. بىراق دەڭگەي دەگەن بولۋى كەرەك. ءبىزدىڭ شوۋلاردا دەڭگەي جوق. ىرق-ىرق، جىرق-جىرق. قاسيەتتى كۇلكىنىڭ ءوزىن ازدىرىپ بارادى.

– ەل كوردىڭىز، جەر كوردىڭىز. ءتۇرلى اقپارات قۇرالدارىندا قىزمەت ىستەدىڭىز. قازىرگى قازاق جۇرتشىلىعىنا قانداي قوعام ىڭعايلى دەپ بىلەسىز؟ وزىندىك ەرەكشەلىگى ۇلكەن، وزگەگە ەلىكتەپ-سولىقتاۋى از قوعام قۇرۋ مۇمكىن بە قازىرگى جاعدايدا؟

– مۇمكىن. نەگە مۇمكىن بولماسىن؟ ءوزىمىزدىڭ جاعدايدى الىپ قارامايسىڭ با؟ استىق وندىرۋدەن دەرجاۆالاردىڭ ءبىرىمىز. بىراق ناننىڭ باعاسى جىلدا قىمباتتايدى. قىتايعا، رەسەيگە، ودان ءارى ەۋروپا ەلدەرىنە مۇناي تاسىمالدايمىز. ءۇش بىردەي مۇناي زاۋىتىمىز بار. بىراق جانار-جاعارمايعا ءزارۋمىز. باعا بولسا دا تۇراقسىز. كوگىلدىر وتىنعا باي ەلمىز. اۋىلدار تۇرماق، ءىرى ەلدىمەكەندەردىڭ، كەنتتەردىڭ تۇرعىندارى قي جاعىپ جىلىنىپ، تاماق ىستەپ ءىشىپ وتىر. مۇنىڭ ءبارىن بىلاي قويعاندا، ءوز ءتىلىمىز بار، بىراق كەڭسەلەردە ءوز تىلىمىزدە سويلەمەيمىز. بۇدان ارتىق قانداي «وزىندىك ەرەكشەلىك» كەرەك؟ بۇدان ارتىق قالاي ەرەكشەلەنۋگە بولادى؟ ءازىلدى قويىپ، ءسوزدىڭ شىندىعىنا جۇگىنسەك، قازاقستاندى دا وزىندىك ەرەكشەلىگى بار مەملەكەت رەتىندە الەمگە ايگىلەۋگە بولادى. «قازاقستاننىڭ وزىندىك ەرەكشەلىگى – كوپ ۇلتتىلىعىندا» دەگەن ۇيات ءسوز. مىنا عالامدا نەگىزگى ۇلتتىڭ اينالاسىنا توپتاسقان بىرنەشە ديساپورالاردان تۇراتىن مەملەكەتتەر از ەمەس. ونى ايتاسىز، مىسالى، گەرمانيانىڭ فرانكفۋرت اۋەجايىنىڭ ءوزىن شىن مانىندەگى «كوپ ۇلتتى مەملەكەت» دەپ بىلۋگە بولادى. الەم حالقى سول اۋەجايدىڭ ىشىندە جىل ون ەكى اي سابىلىپ كوشىپ جۇرەدى.

ارمان عوي. بىراق ءتۇبى : «ە، مىناۋ قازاستان دەگەن ەل ەكەن عوي» دەيتىن مەملەكەتكە اينالارىمىزعا بەك سەنەمىن. ءۇمىت الدا. قازىر قازاقتىڭ پاسسيونارلىق قۋاتى بايلاۋدا جاتىر. سوعان مۇمكىندىك تۋعىزسا بولدى.

– «قازاقتىڭ وزگە جۇرتتان ءسوزى ۇزىن» بولا تۇرا، سول سوزدەن شىعاتىن ناتيجە مەن قورىتىندىنىڭ كورسەتكىشى نەگە وتە تومەن؟

– تۋرا ماعىناسىندا قازاقتىڭ ءسوزىن قارىشتاپ، قۇلاشتاپ شىققان ەشكىم جوق. الەمدە اۋىز جاپپاي كوپ سويلەيتىن حالىقتار جەتىپ ارتىلادى. وسى ورىستىڭ جاعىن جاۋىپ وتىرعانىن كوردىڭ بە؟ ايتەۋىر، شۇقىلاپ، ارنەدەن اڭگىمە تاۋىپ الادى. اعىلشىندار دا سول. قىتايىڭ ءتىپتى اۋىز جاپپاستىڭ ءوزى سياقتى. كەرىسىنشە، قازاق قازىر كوپ سويلەمەيتىن، توماعا-تۇيىق جۇرتقا اينالىپ بارامىز. الىس جولعا اۆتوكولىكپەن، نە پويىزبەن شىعىپ كورشى. اينالاڭ تەگىس قازاق بولسىن. ءبىر-بىرىمىزگە امانداسىپ، ەسەندەسىپ بولعان سوڭ، مۇلگىپ وتىرا بەرەمىز. بۇل الگى «وزگە جۇرتتان ءسوزى ۇزىن» دەگەنگە بايلانىستى بۇگىنگى جايىمىزدىڭ تۇرعىسىنان ايتىپ وتىرعانىم عوي.

ءىستى اركىم وزىنەن تالاپ ەتۋى كەرەك. «مەن مىنانى ىستەي الامىن»، «مەن وسىنى ىستەۋىم كەرەك». وسىلايشا ءوزىن-ءوزى قامشىلاپ ىسكە كىرىسىپ، ءتاپ-ءتاۋىر ناتيجەگە جەتىپ جۇرگەن زامانداستارىمىز بار. ال سولارعا قاراپ «قازاقتىڭ ءسوزى ۇزىن» دەپ قالاي ايتا الامىز. وكىمەت تە وزىنشە ارەكەت ەتۋدە. بىراق، دۇرىس ايتاسىڭ – ناتيجە تومەن. وسىدان 20-30 جىل بۇرىن عانا كەدەيلىكتىڭ شەگىندە ءومىر سۇرگەن حانسۋ ادامى قازىرگى قىتايداعى زاۋلاي جونەلگەن دامۋعا تاڭقالادى ەكەن. ءبىز دە سولار سياقتى وزگە ەمەس، الدىمەن ءوزىمىز تاڭ قالىپ ءجۇرۋىمىز كەرەك قوي: ياپىر-اي، كەشە قانداي ەدىك، بۇگىن قانداي بولدىق دەپ.

– «ون سوم» اتتى اڭگىمەڭىزدەن كەيىن ۇزاق جىلدار كوركەم شىعارما جازباي كەتتىڭىز. سوڭعى جىلدارى «مىسىق پەن مارۋسيا»، ء«مۇيىز تاراق»، «الىمبەكتىڭ اۋلەتى»، ت.ب. اڭگىمەلەرىڭىز جارىق كورىپ، وقىرمان سۇيسىنە وقىدى. اراداعى ۇنسىزدىكتى ءوزىڭىز قالاي تۇسىندىرەسىز؟

– «جالقاۋلىعىمنان جازباي ءجۇردىم» دەسەم جىلىنا ءبىر كىتاپ شىعاراتىن قايسىبىر قالامگەر باۋىرىم ءسوزىمدى مۇلدە تۇسىنبەۋى مۇمكىن. راس، جالقاۋلىق بار، بۇگىن بولماسا ەرتەڭ جاپىرىپ جازىپ تاستايمىن عوي دەگەن سەنىم بار، ءجۇرىپ قالدىق. مۇنى ءبىر سەبەپ دەلىك. مۇنىڭ سىرتىندا ەسىل ۋاقىتىم بىرەۋلەردىڭ شاتپاعىن تۇزەپ-كۇزەۋگە كەتتى. وزىمە قويعان تالاپتى وزگەلەردەن دە تالاپ ەتىپ، جازۋدىڭ مىنسىزدىگىن، مولدىرلىگىن عانا كورسەم دەپ، قايبىر جىلدارى ءوزىم باسقارعان گازەتتەردە جاريالانعان ماقالالاردى تەگىس وقىپ، ابدەن ءيى قاندى-اۋ دەگەندە عانا قول قويىپ باسۋعا جىبەرىپ وتىرىپپىن. تۇرمىس ماسەلەسى دە مويىنعا ءمىنىپ الدى. باسپانا جايىمەن – اقتوبە، ودان كەيىن اتىراۋ كەتتىك. الماتىنىڭ وزىندە كوشىپ-قونىپ كوپ جۇردىك. قايدا جۇرسەڭ دە، قالاي جۇرسەڭ دە جازۋعا بولادى، ارينە. سول ۇشىندە ادامدى جازۋعا قول بۇلعاپ شاقىرىپ تۇراتىن اڭسار ورتا – ادەبي ورتا بولۋى كەرەك. ادەبي پروتسەسس ءجۇرىپ، ادەبي ورتا قىز-قىز قايناپ جاتسا، تالاي كەرجالقاۋ كەرتوبەلدەر كىسىنەپ كەلىپ شابىس تىلەر ەدى. باياعى ايگىلى «قالامگەرگە» بارىپ، ءوزىڭدى عانا دانىشپان ساناپ، بىلايعى جۇرتتى سىپىرا بوقتاپ قايتقاننىڭ ءوزى شىعارماشىلىق عوي (كۇلدى).

توقسانىنشى جىلداردىڭ اياق تۇسىنداعى ادەبي ورتانىڭ ادامدارى ءبىر-بىرىنەن تەز سۋىنعانداي الىستاپ كەتتى. اركىم ءوزىنىڭ شىعارماشىلىق الەمىندە ءومىر سۇرۋگە كەتتى. بايلانىس ءۇزىلدى. وسى كەزدە-اۋ دەيمىن، قازاق ادەبيەتىن ءتۇپ-تامىرىمەن جوققا شىعارا سويلەيتىندەر كۇشىنە ءمىندى. ءداستۇر اتاۋلىنى مانسۇق ەتتى. ولارعا قارسى شىققانداردىڭ ءۋاجى انشەيىنگى پوپسادان ارىگە ۇزامادى. كەكەپ-مۇقاۋ، كەلەمەجدەۋ. قولىمدى جۇرەك تۇسىما قويىپ ايتايىن، ماعان وسى ءبىر ءارى-ءسارى ءسات جامان اسەر ەتتى. كوڭىلىمدى قۇلازىتتى. «ون سومدى» وقىعان اعالار ماقتادى، تۇرعىلاستارىم «اڭگىمە ەمەس» دەگەندى مەڭزەدى. سودان كەيىن مەندە سەنىمنىڭ ءوزى ەكىۇدايلانىپ كەتتى دە، قالام بايقۇستى قالتاعا سالىپ قويۋعا تۋرا كەلدى. بىراق ىلگەرىدە وقىعاندارىممەن قايتادان قاۋىشتىم، وقىماعاندارىمنىڭ جانىن شىعارىپ تۇرىپ وقىدىم. ءسويتىپ، قايتا تۇلەدىم. ەلىكتەۋ-سولىقتاۋدىڭ، تۇسىنىكسىز بولىپ كورىنۋدىڭ، موداشىلدىقتىڭ ۋاقىتشا ەكەندىگىن دە قاپىسىز ۇقتىم. قازىر مەندە سەنىم مول. ءوزىمنىڭ شەبەرلىگىمە، ماقتاندى دەمەڭىز، ىشكى قۋاتىما تولىق سەنەمىن. بۇعان قوسىپ ايتارىم، قازاق ادەبيەتىنە «قۇرىقتاپ ءجۇرىپ» تالانتتى دوسىم ساكەن سىبانبايدى الىپ كەلدىم جالعىز شاپپايىن دەپ (كۇلدى). قۇدايعا شۇكىر، توڭىرەگىمىز قازىر تۇگەندەلىپ قالدى. دۋمان رامازان بۋىرقانعان شابىت ۇستىندە، توپەپ كەلەدى. تالعات كەڭەسباەۆ اعامىز دا باسەكە كورىگىن قىزدىرۋدا. ديدار شىعارمالارىن شەتتىلدەرگە اۋدارۋعا كىرىستى. سەرىك ساعىنتاي، دارقان مەن بەيبىت بار، ەندى ءبىزدى جاۋ الا قويماس.

– قازىر اقپاراتتىق پورتالدىڭ جەتەكشىسىسىز. وقىرماندارىڭىز جەتكىلىكتى. بىراق «اباي.كز» سايتىنداعى فورۋمداردا، ماقالا استىنداعى پىكىر الاڭىندا اۋزىنا يە بولا المايتىن، مونيتوردىڭ ارعى جاعىنداعى باتىرلار كوپ. بۇل جالپى تەندەنتسيا ما؟ ولاردىڭ پىكىر ەركىندىگىنە جول بەرۋ ارقىلى بىلعانىشتىق پەن بىلاپىتتىققا دا جول بەرىپ الىپ جاتقان جوقسىزدار ما؟

– بۇل ءبىر بىزدەگى جاعداي ەمەس. مەن جالپى ينتەرنەتجۋرناليستيكاعا قاتىستى ويلاردى، تالقىلاۋلاردى ءجىتى باقىلاپ وتىرامىن. سوندا بايقاعانىم، اڭگىمەنىڭ ءبىر پاراسى «وسى كوممەنت دەگەندى قايتەمىز، بەتىمەن جىبەرە بەرمىز بە، الدە تيىپ ۇستايمىز با؟» دەگەن سۇراقتىڭ اينالاسىندا ءوربيدى. مىسالى، «پىكىر بىلدىرەتىندەر تىركەلسىن» دەگەن تالاپ بار (شارتتى ات قويىپ). بىراق ونىڭ ءوزى ناقتى ادام ەمەس، الايدا ايتەۋىر ءىر ادرەسى كورىنىپ تۇرادى عوي دەگەن ءۇمىت. ءسوز بەن وي بوستاندىعى قۇرمەتتەلەتىن ەلدەردىڭ ازاماتتارى وزدەرى وقيتىن سايتتارعا تىركەلىپ پىكىر بىلدىرەدى، پىكىرلەر الاڭىن بوساتىپ قويا بەرگەندەرى دە بار. كوپشىلىك جاعى ينتەرنەت-باسىلىم قوعاممەن كەرى بايلانىس قۇرالى بولعاندىقتان تىركەلۋدىڭ قاجەتى جوق، ءار وقىرمان ءوزىنىڭ ويىن اشىق جازىپ، اشىق ايتسىن دەگەنگە سايادى. مىنە، كورىپ وتىرسىڭ، كوممەنت ماسەلەسى «اباي.كز»-ءتىڭ عانا ەمەس، بۇگىنگى جاڭامەديانىڭ ماسەلەسى ەكەن. ءبىز دە باستاپقىدا پىكىر الاڭىنا قاتاڭ باقىلاۋ قويىپ كورگەنبىز. الايدا وقىرمان ەلەكتروندى گازەت وقىعانداي بولدى. ونى ءىشىمىز سەزدى. سودان ۇققانىمىز: وقىرمانعا اشىق پىكىر الاڭى بار سايت كەرەك ەكەن. ءسويتىپ «الاڭدى» اشىپ كەپ بەرىپ ەدىك، پىكىر دەگەن قۇيىلدى. وقىرمان، اسىرەسە، جاستار جاعى ىشقۇسا بولىپ جۇرگەنگە ۇقسايدى، قوعامعا قاتىستى ويلارىن ىرىكپەي جازا باستادى. ءبىز وسىلايشا بەلگىلى ءبىر دەڭگەيدە ۇلتتىڭ ىشىندەگى قۇلىپتاۋلى پىكىرلەرگە ەركىندىك بەرىپ، تسەنزۋرادان الىپ شىقتىق. «اباي.كز» بىردەن قوعامدىق پىكىرگە ىقپال ەتەتىن، جوعارى جاق ەرىكسىز ساناساتىن كۇشكە اينالدى. وسىنىمىز جامان بولدى ما؟ بۇل جانە قازاق باسپاسوزىنە ورتاق مەرەي ەمەس پە؟ مەن ونى مەنىكى دەپ مەنشىكتەگەن ەمەسپىن. ءبارىمىزدىڭ، زاماناۋي قازاق جۋرناليستيكاسىنىڭ ورتاق جەتىستىگى دەپ ايتىپ ءجۇردىم، ايتا بەرەمىن دە. «اباي.كز» وزىنەن كەيىنگى قازاق سايتتارىنا ءىزاشار بولدى. ءتىپتى قازاق گازەتتەرىنىڭ ۆەب-سايتتارىنىڭ اشىلۋىنا، ونى ايتاسىز، «الاش ايناسى» سياقتى گازەتتەردىڭ ينتەرنەت-باسىلىمعا اينالۋىنا ىقپال ەتتى. تاپ وسىدان باسقانى بىلمەيمىن، كۇندەلىكتى شىعاتىن «الاش ايناسى» گازەتى ۇتىلا قويعان جوق.

بىلعانىشتىق پەن بىلاپىت... ءيا، ادامنىڭ ءجۇزى ۇيالاتىن عايبات سوزدەر كەتىپ قالىپ جاتادى. قايتەمىز، قايسىبىر جانداردىڭ ءىشى «ۋ مەن دەرتكە» تولى بولسا، ءبىز نە ىستەي الامىز؟.. ۇياتىن عانا امالسىز كوتەرەمىز. سول ءۇشىن كەيبىر سىيلاس ازاماتتار بەتكورمەستەي بولىپ ءجۇر. ول دۇرىس ەمەس. مەن – سول باياعى اڭقىلداعان داۋرەنمىن. «اباي.كز»-ءتىڭ جىگىتتەرى، مودەراتورى كورمەي قالعان، ەسكەرمەگەن ارتىق-اۋىز ءسوز بولسا، تورساڭداماي قوڭىراۋ شالىپ ايتا سالسا بولادى: «انا ءبىر پىكىر پىكىر ەمەس، بىلىققان بىردەڭە» دەپ. «پىكىر الىنىپ تاستالدى» قىلا سالامىز. ءبىتتى اڭگىمە.

ارينە، بەيادەپ سوزدەردى ءبىز ءوزىمىز تىيىپ وتىرۋىمىز كەرەك. ايتسە دە، كەيىنگى كەزدەرى وقىرمان بۇرىنعىداي ەمەس، ەسەيىپ، نە جازسا دا ساۋاتتى، مادەنيەتتى جازاتىن بولىپ كەلەدى. تالپىنىس بار. وسىنى كۇتكەن ەدىك. ءبىز، «اباي.كز» پورتالىنىڭ ۇجىمىن، مەنەن، ايدوس سارىمنان باستاپ سىباعان سوزدەرگە دە شىداعان ەدىك، كۇتكەندەگىمىزدەي بولىپ كەلەدى. بۇل كۇندەرى abai.kz اقپاراتتىق پورتالىنىڭ پىكىر ەركىندىگىنە جول بەرۋى بىلعانىش پەن بىلاپىتقا ەمەس، قوعامدىق پىكىرگە قوزعاۋ سالاتىن سەرگەك ويلاردىڭ، كوزقاراستار مەن پىكىرلەردىڭ توعىسىنا اينالىپ كەلەدى.

سۇحباتتاسقان ەسەي جەڭىسۇلى

دەرەككءوز: http://rgmedia.kz

تاقىرىپ وزگەرتىلىپ الىندى. تۇپنۇسقاداعى تاقىرىپ: ء“بىزدىڭ قوعام – سىرقاتتاردىڭ قوعامى”