ۋكرايناداعى «ۋاقىتشا ءبىتىم» تۇسىنداعى گەوستراتەگيالىق ويىن مەن جانجالدىڭ ۋاقىتشا توقتاتىلۋى كىمگە نە ءۇشىن كەرەك؟

 بۇل ساۋال الەمدەگى ءتۇرلى ساياسي كۇشتەردى ويلاندىرىپ تۇرعاندىعى بەلگىلى. ەڭ الدىمەن ۋاقىتشا ءبىتىمنىڭ سەبەپتەرىنە ءۇڭىلىپ قارايىق.

         ۋاقىتشا بىتىمگە، ونىڭ ۋاقىتشا تابيعاتىنان مۇددەلىلەر كوپ. ءبىرىنشى كەزەكتە بۇل – ۋكراين ۇكىمەتى. سەبەبى سوڭعى ۋاقىتتاردا رەسمي كيەۆتىڭ پوزيتسيالارى اسكەري تۇرعىدان بىرتىندەپ السىرەپ كەلەدى. ەلدەگى ۇلكەن پاتريوتتىق باس كوتەرۋلەرگە قاراماستان، شەشىمىن تابۋى كەرەك الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق ماسەلەلەر ارتىپ كەلەدى. سوعىس جۇرگىزۋ ءۇشىن قارجى تاپشىلىعى ايقىن سەزىلىپ وتىر. ۇكىمەتتىڭ گاز ماسەلەسىن شەشە الماۋ قاۋپى جانە بار. «باۋىرلاس رەسەيدىڭ» بۇل جولى گاز بەرە قوياتىندىعى   كۇماندى نارسە. حالىقارالىق ينستيتۋتتاردان قوماقتى كومەك الۋ ءۇشىن مەملەكەتتىڭ كىرىسى مەن شىعىسىن قاتاڭ قاداعالاۋعا الۋ كەرەك. ونىڭ ۇستىنە اسكەر قاتارىن تولتىرۋ ءۇشىن كەزەكتى موبيليزاتسيا جۇزەگە اسىرىلۋى قاجەت. سوندىقتان ۋكراين ۇكىمەتى ءۇشىن بۇل ءبىرىنشى كەزەكتە ۋاقىتشا قادام.

         ەكىنشى مۇددەلى توپ – ۋكراينانىڭ وڭتۇستىك شىعىس ءوڭىرى. قانشا جەردەن رەسەي اقپارات كوزدەرى شىعىس ۋكراينا اسكەرلەرى ءتۇرلى جەتىستىكتەرگە جەتتى دەپ مالىمدەگەنىمەن بۇل «جەتىستىكتەر» شىعىس ۋكرايناعا وڭاي ءتيىپ جاتقان جوق. وندا بوسقىندار سانى ارتىپ، «جاڭا بيلىك» ءوز تۇرعىندارىنىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتە الماۋدا. بۇل ايماقتى دا قىس كۇتىپ تۇرعانىن ەسكەرسەك، ۇيلەرگە جىلۋ بەرۋ سەكىلدى ءتۇرلى ماسەلەلەردىڭ بار ەكەندىگى تۇسىنىكتى.

         ەڭ باستىسى، مۇندا رەسەي مۇددەلى. سەبەبى، شىعىس ۋكراينانى قولداۋشى ماسكەۋ ۇكىمەتىنىڭ يزولياتسيادا قالۋ قاۋپى كەڭەيىپ كەلەدى. سوڭعى ۋاقىتتا رەسەي ەكونوميكاسى تەك باتىس ەلدەرىنىڭ ساياسي-ەكونوميكالىق سانكتسيالارىنان عانا ەمەس، ءوزىنىڭ باتىس ەلدەرىنە سالعان سانكتسيالارىنان جاپا شەگۋدە. رەسەي كومپانيالارى الەمدىك نارىقتا ءوز پوزيتسيالارىن جوعالتۋدا. رەسەيدىڭ سەنىمدى ارىپتەس ەكەندىگىنە كۇمان كەلتىرگەن بىرقاتار ءىرى كومپانيالار ماسكەۋدەگى ءوز وكىلدىكتەرىن جاۋىپ، جاڭا باعىتتارعا نازار اۋدارۋدا. بۇل رەسەي بيۋدجەتىن ميللياردتاعان دوللار شىعىندارعا الىپ كەلەرى ءسوزسىز.

         مۇنان باسقا رەسەي الار قىرىمىن الدى. شىعىس ۋكراينانىڭ وزگە ايماقتارى مۇنداي ستراتەگيالىق باسىمدىققا يە ەمەس. ارينە شىعىس ۋكرايناداعى ورىس ۇلتىنىڭ وكىلدەرى وزدەرىن رەسەيدىڭ قۇرامداس بولىگى رەتىندە كورەتىندىگىن جاسىرمايدى. بىراق بۇل رەسەيگە كەرەك ەمەس. ويتكەنى وڭتۇستىك شىعىس ۋكراينانىڭ ءبولىنۋى ماسكەۋدىڭ ۋكرايناعا دەگەن ىقپالىن ازايتپاسا، كوبەيتپەيدى. سەبەبى بۇل ايماق ءبولىنىپ كەتكەن جاعدايدا، رەسەي تۇراقتى تۇردە ۋكرايناداعى «رەسەيشىل ساياسي كۇشتەرگە» داۋىس بەرەتىن ساياسي كونتينگەنتتەن ايرىلادى. ياعني ۋكراينانىڭ ساياسي كارتاسىنان وسى ۋاقىتقا دەيىن رەسەيدىڭ ۋكرايناعا ىقپال ەتۋ نۇكتەسى السىرەيدى دەگەن ءسوز. يانۋكوۆيچتىڭ «ايماقتار پارتياسى» ءدال وسىنداي رەسەيدىڭ قۋاتتى ساياسي نۇكتەسى بولاتىن. بۇگىنگى كۇنى وڭتۇستىك شىعىس ۋكراينانىڭ ساياسي ارەنادان شەتەتىلۋى كيۆەتەگى انتيرەسەيلىك كۇشتەردى نىعايتىپ وتىرعاندىعى ءسوزسىز. وسىلايشا كىشىگىرىم ءبىر ايماقتاعى مۇددەگە بولا رەسەي تۇتاستاي ۋكراينادان ايرىلىپ قالۋ قاۋپىنىڭ بار ەكەندىگىن تۇسىنەدى.

         بىراق باسقا جاعىنان رەسەي ۋكراينانىڭ فەدەرالدانۋىنا مۇددەلى. سوندا رەسەي ءوز ىقپالىن تەك وڭتۇستىك شىعىس ۋكراينادا ەمەس، تۇتاس ۋكراينادا ساقتاپ قالا الادى. قاجەت بولعان جاعدايدا وڭتۇستىك شىعىس ۋكراينا رەسەيدىڭ وداقتاسى بولىپ وترالىققا (كيەۆكە)  دوق كورسەتە الادى. ياعني ساياسي ىقپال ەتۋ ايماعى پايدا بولادى. ونىڭ ۇستىنە بۇل قاقتىعىس نەعۇرلىم تەز اياقتالسا، رەسمي كرەمل سوعۇرلىم ساياسي يزولياتسيادان شىعۋ جولدارىن قاراستىرا باستارى ءسوزسىز. رەسەيدىڭ بۇگىنگى الەۋەتى وعان ۇزاق ۋاقىت  توتەپ بەرۋگە جەتكىلىكسىز ەكەندىگى بەلگىلى.

         بۇل باتىس ءۇشىن دە ءتيىمدى شەشىم. سەبەبى باتىس وسى ۋاكىتقا دەيىنگى ءوز ارەكەتتەرى مەن مىندەتتەرىنە جاۋاپ بەرۋگە دايىن ەكەندىگىن كورسەتتى. ونىڭ ۇستىنە قىس كەلە جاتىر. رەسەي گازىنا تاۋەلدى باتىستىڭ شەشىمدى تەز ارادا يتجىعىس قىلىپ بىتىرۋگە مۇددەلى ەكەندىگى ايقىن.

         اقش ءالى دە رەسەي ەكونوميكاسىنان تاۋەلدىلىگى تومەن بولعاندىقتان «انتيرەسەيلىك ساياساتىن» جالعاستىرا بەرەرى ءسوزسىز. بىراق بۇل ۇلكەن، قاۋىپتى، اسكەري قاقتىعىستارعا اكەلمەيدى.

         ال ەڭ باستىسى بۇل ازاماتتىق سوعىستىڭ ناتيجەسىندە اعايىن تۋىستارىنان، مال-مۇلكىنەن ايرىلعان ۋكراين حالقىنا تىنىشتىق جاعدايىندا ەسىن جيناپ قالپىنا كەلۋگە سەپتىگىن تيگىزەدى.

شىڭعىس ەرگوبەك

Abai.kz