اقىندار ايتىسىنىڭ بۇگىنگى دەڭگەيى قانداي؟ ايتىستى شوۋعا اينالدىرۋ نە ءۇشىن قاجەت؟ ايتىس ارقىلى ءدىندى ناسيحاتتاۋ دۇرىس پا؟ ت.ب. سۇراقتاردىڭ جاۋابىن قازاقستان ايتىس اقىندارى مەن جىرشى-تەرمەشىلەردىڭ حالىقارالىق وداعىنىڭ توراعاسى ءجۇرسىن ەرماننىڭ سۇحباتىنان وقي الاسىزدار. 

- ايتىستىڭ قامقورى، دامىتۋشىسى رەتىندە ايتىستىڭ بۇگىنگى بيىگىن قالاي باعالايسىز؟

-  ايتىستىڭ بۇگىنگى بيىگىن باعالاۋ ءۇشىن ونىڭ تاريحىنا قاراۋ كەرەك. ايتالىق، سوڭعى ەكى عاسىر، ءۇش عاسىردا حالىقتىڭ ىشىندە ءومىر ءسۇرىپ كەلە جاتقان ونەر بولسا، بۇل توعانداعى سۋ ەمەس، اعىن سۋ، سوسىن دامىماي تۇرا المايدى. ار جاعىن ايتپاعاندا، كەشەگى 80 جىلداردىڭ تەلەديدارداعى ايتىسى مەن بۇگىنگى 2014 جىلعى ايتىستى سالىستىرۋعا دا كەلمەيدى. ايتىس دەگەن قالاي بولعاندا دا ولەڭ ءسوز. ولەڭ ءسوزدىڭ دەڭگەيى مۇلدەم وزگەرىپ كەتكەن، ءوسىپ كەتكەن. وسى ۋاقىتتىڭ ىشىندە قازاقتىڭ جازبا پوەزياسى قالاي دامىسا، ايتىس ولەڭى دە سونشالىق دامىدى. قازىر ينتەلەكتۋالدىق پوەزيا ساحناعا شىقتى. سوندىقتان ەكەۋىنىڭ اراسى جەر مەن كوكتەي. مۇلدەم ءبىلىمپاز، ويشىل جىگىتتەردىڭ زامانى تۋدى. سوعان ورايلاس ايتىستىڭ دەڭگەيى دە شىرقاۋ بيىككە كوتەرىلىپ كەتكەن.

- ايتىستى شوۋ بولىپ بارادى دەپ جاتادى، بۇنى ايتىستىڭ قۇنسىزدانۋى دەپ ويلامايسىز با؟

- ايتىس تۋرالى كەرى پىكىر ايتۋشىلار: مىنا ءجۇرسىن ەرمان ايتىستى شوۋعا اينالدىرىپ جىبەردى دەيتىن كورىنەدى. مەن كەرىسىنشە ايتامىن. شوۋعا اينالدىرا الماي جاتىرمىز. ءبارىمىز دە زامانعا لايىقتالۋىمىز كەرەك قوي. كورەرمەندى تارتقىمىز كەلسە، كورەرمەننىڭ ىقىلاسىن وزىمىزگە بۇرعىمىز كەلسە، وندا ايتىسقا شوۋ ەلەمەنتتەرى مولىراق ەنۋى كەرەك. ايتىستى حالىققا وتكىزۋ ءۇشىن، تاۋاردى دا وتكىزۋ ءۇشىن سىرتىن ادەمى، اسەم قاپشىقتارعا سالىپ بەرەدى عوي. ايتىس تا شوۋعا اينالۋ كەرەك. كەشە عانا ءوزىڭ كورگەن ء“وز ەلىڭدە سۇلتان بول” دەگەن ايتىستا شوۋدىڭ ەلەمەنتتەرىن بارىنشا كىرگىزۋگە تىرىستىق. ۇستازداردىڭ قاتىسۋى، ولاردىڭ وزدەرىنىڭ باعا بەرۋى، پىكىر ايتۋى، ايتىستىڭ ۇستىندە اقىنداردىڭ ءان سالىپ كەتۋى دەگەننىڭ بارلىعى ايتىستى شوۋعا اينالدىرۋدىڭ تالاپتارى.

- بۇگىنگى كۇندە ءسىزدى ايتىستىڭ تىزگىنۇستارى ەمەس “ايتىس جاناشىرى” رەتىندە اتاۋشىلار كوپ. بۇعان نە دەيسىز؟ 

- ايتىستىڭ جاناشىرى دەپ جۇرت مەنى بۇگىن عانا ويلاعان جوق. وتىز جىلدان استام ايتىستىڭ باسى-قاسىندا ءجۇرمىن. كەزىندە، وسىدان ونشاقتى جىل بۇرىن قازاق مادەنيەتىنىڭ ۇلكەن ابىزدارىنىڭ ءبىرى، مارقۇم اكادەميك رىمعالي نۇرعاليەۆ “ەگەمەن قازاقستاندا” جارىق كورگەن ماقالاسىندا دا جازعان: « ءجۇرسىن ەرمان ايتىستى قالپىنا كەلتىرۋشى رەستوۆاتور جانە دامىتۋشى رەفورماتور»،- دەپ. وسىنى بۇگىن ايتپاعاندا قاشان ايتىستا ايتامىز دەپ جازعان ەكەن. مەن قولىمنان كەلگەنشە پەشەنەمە تاڭىلعان وسى ونەردى دامىتۋعا، جاناشىر بولۋعا، ۇيىمداستىرۋعا مۇمكىندىگىنشە ات سالىسىپ كەلە جاتىرمىن. ەندى تىزگىنىن از ۇستاۋ دەگەن ماسەلەگە كەلسەك ول ماعان بايلانىستى شارۋا ەمەس. مەنىڭ جالقاۋلىعىمنان، بولماسا جىگەرسىزدىگىمنەن، يا داندايسىعانىمنان ايتىستان شەتتەپ جاتقان شوقپىن. قازىرگى جاعداي سولاي جاساپ جاتىر. مىنا سوڭعى ءبىر نەشە ايدا مەن قازاقستان كولەمىندە ۇلكەن-ۇلكەن ءتورت ايتىس ۇيىمداستىردىم. بىرەۋى ناۋرىزدا جەزقازعان ءوڭىرىنىڭ ساتباەۆ قالاسىندا، بىرەۋى كەشە استانادا وتكەن ەر جانىبەك باتىرعا ارنالعان ايتىس. ەندى ءبىرى باتىس قازاقستان وبلىسى اكىمىنىڭ قولقاسىمەن جاسالعان ورالدا وتكەن “اق جايىق ارمان ءانىمسىڭ” دەگەن ۇلكەن ايتىس. بىرەۋى كەشە عانا 12 شىلدەدە الماتىدا  وتكەن ء“وز ەلىڭدە سۇلتان بول” دەگەن ساحناعا شىعا الماي جۇرگەن جاس ايتىسكەرلەر سايىسقا تۇسكەن ايتىس. سونىڭ بىرەۋى عانا قازاقستان تەلەارناسىنان كورسەتىلدى. ونىڭ ءوزى باس-اياعى قىرقىلىپ كۇزەلىپ بەرىلدى. ساتباەۆتاعى ايتىس مۇلدەم باسقاشا كەيىپتە وتكەن پاروديا تۇرىندەگى ايتىس ەدى، قانداي پرينتسيپپەن قىسقارتىلادى اقىنداردىڭ سوزدەرى، مونتاجداعاندا، قۇراستىرعاندا قانداي لوگيكاعا سۇيەنىپ كەسىپ-پىشەتىنىن ادام ءتۇسىنىپ بولمايدى. اقىننىڭ جاۋابى بەرىلەدى، سۇراعى بەرىلمەيدى دەگەن سياقتى. ءبىر ءسوزدىڭ باسى بار، اياعى جوق. بۇنىڭ ءبارى ساياساتتىڭ شارۋاسى دەپ ويلايمىن. ايتىسقا «نۇروتان» پارتياسى ارالاسقاننان بەرگى جەردە ايتىس تا، ايتىس اقىندارى دا ەكىگە ءبولىنىپ كەتتى. ءدىن باعىتىن ۇستاناتىن بەس-التى اقىن «نۇروتان» تۋىنىڭ استىنا شوعىرلانىپ، بەلسەندىلىك كورسەتىپ، قايتا-قايتا ءار جەردە ايتىس وتكىزىپ ءجۇر. مەنىڭ ول ايتىسقا قاتىسىم جوق. مەن ايتىستى ەركىن ونەر دەپ تۇسىنەمىن.  قالاي بولعاندا دا بيلىك پەن حالىقتىڭ اراسىندا كوپىر بولۋى ءتيىس. حالىقتىڭ جوعارىعا جەتسە ەكەن دەپ وتىرعان ءسوزىن ايتىسكەرلەر ايتۋعا ءتيىستى. ال بيلىكتىڭ قالىبىنا سالىپ قويعاننان كەيىن، باسىنا نوقتا سالىپ قويعاننان كەيىن ايتىستىڭ اقىندارى دا  كىبىرتىكتەپ ەشتەڭە ايتا المايدى، جىرشىعا، بۇلبۇلعا اينالادى. مەن بۇعان ونشا ريزا ەمەسپىن. سوندىقتان قازاقستان ايتىس اقىندارى مەن جىرشى-تەرمەشىلەرىنىڭ وداعىنا(مەن باسقارىپ وتىرعان، قۇرىلعانىنا ءۇش جىل بولعان) بارلىق اقىندار جينالۋى، ايتىستىڭ ەركىن قالپىن ساقتاپ ايتىسۋى قاجەت دەپ ەسەپتەيمىن. بىراق بۇل بيلىككە جاقپايدى. بيلىككە جاقپاعان سوڭ وعان مەملەكەتتىڭ قولىنداعى ەلەكتروندى اقپارات قۇرالدارى دا ونشا ورىن بەرە بەرمەيدى. ودان گورى قۇلاققا جاعىمدى، جوعارى جاققا سۇيكىمدى ەستىلەتىن ايتىستاردى كوبىرەك بەرەدى. سوندىقتان مەنىڭ ەڭبەگىم ەش، تۇزىم سور. جاساعان ايتىستارىمىز كورىنبەي جاتىر. ماعان، اسىرەسە، وزەگىمە باتاتىنى كەشە عانا وتكەن ء“وز ەلىڭدە سۇلتان بول” دەگەن جاس اقىندار ايتىسقان ايتىستىڭ حالىققا تارالماۋى قيناپ وتىر. ويتكەنى ۇلكەن ارەناعا شىعىپ العان، تانىمالى بولىپ العان 15-20 اقىن بار دا، شىعا الماي جۇرگەن دە سونشا اقىن بار ەكەن. مەن ونى كوزىم كورىپ وتىر. سولاردى ەلگە تانىستىرا الماي ءجۇرمىز. شامامىز كەلگەنشە Aitysker.com دەگەن سايتقا كەشەگى شىلدەدەگى ايتىستى بىرتىندەپ بەرىپ جاتىرمىز.  بۇگىنگە دەيىن ءتورت جۇپتىڭ ايتىسىن سالدىق، قىرقىلماعان كۇزەلمەگەن. اقىن نە ايتتى سول قالپىندا بەرىلىپ جاتىر. ال اناۋ ەكىنشى جاقتاعى بەكبولات تىلەۋحان مەن مۇحامەدجان تازابەك ۇيىمداستىرىپ جۇرگەن «نۇر وتاننىڭ» قاراماعىنداعى ايتىس – ء ۇي ىشىنەن ءۇي تىگۋ دەپ ەسەپتەيمىن. ويتكەنى بيىل ءۇشىنشى جىل جۇمىس ىستەپ وتىرعان ايتىس اقىندارى مەن جىرشى-تەرمەشىلەردىڭ حالىقارالىق وداعى بار كەزدە ولار تاعى دا قوسىمشا تاپسىرما بەرىپ، ءدال وسىنداي ەكىنشى وداق قۇرىلىپ جاتىر. بۇل نە ءۇشىن قاجەت؟ بۇل دەمەك اركىمنىڭ جەكە باسىنىڭ عانا مۇددەسىن كوزدەگەنى. ايتىستىڭ جايىن، حالىقتىڭ قامىن ويلاعان ەمەس، باس پايداسىن ويلاعانداردىڭ اشەيىن، قۇرى بەكەر تالاپتارى. قازاقتى بىرەسە شالا قازاق، يا ورىس ءتىلدى قازاق دەپ ءبولىپ قويدىق جانە ورالمان قازاق، وسى جەردىڭ قازاعى دەپ ءبولىپ قويدىق. ەندى دىنگە بايلانىستى بولىنەتىن بولدىق. ءدىنشىل اقىندار مەن  باسقا اقىندار. قازاقتى ەندى وسىلاي ءبولۋ عانا قالدى ما بىزگە؟! بۇل ۇيات شارۋا ەمەس پە، وسىنى كەشەگى قازاقتىڭ كوشىن باستاعان ازاماتتار وسىلاي جاسار ما ەدى؟ ەندى كەلىپ ءبىز بەيمارال، تىنىش زاماندا اقىنداردى ەكىگە، ايتىستى ەكىگە ءبولىپ جاتىرمىز. حالىقتى جىكتەپ وتىرمىز. مەنىڭ وسىعان جانىم اۋىرادى.

- قازىرگى ۋاقىتتا ايتىس ساياساتتى ايتپاسا ايتىس ەمەس دەۋشىلەر بار. ءسىز ايتىستى دامىتۋشىسىز. ءوزىڭىزدى ساياساتكەرمىن دەپ ەسەپتەيسىز بە؟

- بىرىنشىدەن ايتىس ساياساتتى ايتپاسا ايتىس ەمەس دەپ جۇرگەن كىم ول؟! اناۋ 80 جىلدارى كوممۋنيستىك پارتيانىڭ بيلىگى ءجۇرىپ تۇرعان كەزدە ايتىس حالىقتىڭ كوكەيىندەگى ءسوزدى ايتىپ، ساياسي ۇدەرىستەرگە كوپ ارالاستى. مىنا ۇلكەن ۇيدە كولبين دەگەن مىرزانىڭ قىلىشىنان قان تامىپ تۇرعان كەزدە رەسپۋبليكا سارايىندا وتىرعان اقىندار حالىقتىڭ ءدىلىن، ءتىلىن، تاريحىن، بولاشاعىن، الداعىسىن ايتىپ، ساياسي ماسەلەلەردى كوپ جىرلاپ حالىقتىڭ ىقىلاسىنا بولەندى. قازىر ول زامان ەمەس، ساياساتسىز دا كوركەم ايتىس جاساۋعا بولادى. “ايتىس – ءسوزدىڭ بارىمتاسى”،- دەدى مۇحتار اۋەزوۆ كەشە.  ەر جانىبەكتىڭ ايتىسىندا ماقسات اقانوۆ پەن اسەم ەرەجەقىزىنىڭ ايتىسىن الىپ قاراڭىز. ءبىر اۋىز ساياسات جوق ىشىندە. بىراق قانداي كوركەم، قازاقى تەرەڭ قالجىڭدارعا تولى، ويناقى سوزگە تولى كەرەمەت ايتىس بولدى. سوندىقتان ايتىس تەك ساياسات ەمەس. بۇل ءسوزدىڭ ويىنى. ءسوزدىڭ بوياۋى، قازاقى ءداستۇر-سالت. ال ەندى مەن ساياساتكەر ەمەسپىن. ساياساتتا شارۋام جوق. مەنىڭ اتقارىپ جاتقان جۇمىسىم بەلگىلى. سول اتقارىپ جاتقان جۇمىسىممەن-اق قازاق قوعامىنا قىزمەت اتقارىپ جاتىرمىن، ىستەي بەرەمىن  دەپ ويلايمىن.

- ءبىر كەزدە قازاق راديوسىندا باسشىلىق قىزمەتتە بولدىڭىز. بىلايعى جۇرت ، ءسىزدىڭ كەزىڭىزدە قازاق راديوسىنىڭ ءۇنى ءار قازاقتىڭ جۇرەگىنە جەتە ءبىلدى، كوپ نارسە ايتا الدى دەپ سانايدى. راديوعا قايتا كەلۋ ويىڭىزدا بار ما؟ 

- مەنىڭ راديوعا قايتا كەلمەيتىنىم ايدان انىق نارسە. ول ءوتىپ كەتكەن ءداۋىر. بىراق ءوزىم تىزگىنىن ۇستاعان ءۇش-ءتورت جىلدىڭ ىشىندە قازاق راديوسى بەلگىلى ءبىر بيىككە شىقتى عوي دەپ ەسەپتەيمىن. ويتكەنى راديو دەگەن مەملەكەتتىك ورگان. ونى قاداعالاپ وتىرعان جوعارعى بيلىك بار. سونىڭ وزىندە ءبىز ارا-اراسىنان جول تاۋىپ، ايتىلمايدى-اۋ دەگەن، بىراق حالىقتى قوبالجىتىپ وتىرعان ماسەلەلەردى قوزعاۋعا تىرىستىق. ءبىز مىنا مالوۆودنىيدا ساياسي ءمانى بار وقيعا بولعان كەزدە ءدال سونىڭ ىشىنە تىلشىلەردى جىبەرىپ، سول كۇندەرى ەفيرگە شىعاردىق. جوعارىدان ماعان توقپاق ءتۇسىپ جاتتى. سەن بۇل ماسەلەلەردى نەگە ايتاسىڭ دەپ. قازاق قوعامىن نە تولعاندىرىپ وتىر، رۋحاني ومىردە بولسىن، ساياساتتا بولسىن، الەۋمەتتىك، ەكونوميكالىق جاعدايدا بولسىن كۇردەلى پروبلەمالاردىڭ ءبارىن قوزعاۋعا تىرىستىق. سول ءۇشىن دە راديوعا ىلعي قىلقانداي جاستاردى، ايتارى بار، تالانتتى جاستاردى جينادىق. ولاردىڭ كوبى ءالى دە ەفيردە جۇمىس ىستەپ جاتىر. قازاق راديوسى ۇلتتىڭ ءۇنجارياسى رەتىندە ارالاسپايتىن ماسەلەسى بولماۋى كەرەك. سوعان بايلانىستى ءبىز جۇمىس ىستەدىك. ال، ەندى مەنەن كەيىن كەلگەن ءبىر ديرەكتور كوپ ۇزاماي-اق ماعان جولىعىپ، التى ايدىڭ ىشىندە سەندەردىڭ ءومىرى ەستىمەگەن راديولارىڭدى جاساپ بەرەمىن دەگەن. سودان مەن راديونى كۇنىگە تىڭدايمىن. ءبىز ەستىمەگەن راديو قانداي راديو ەكەنىن بىلمەيمىن، كەرى كەتۋ پروتسەسى ءجۇرىپ جاتتى. قازىر راديونى قوسىپ قالساڭىز ۇلتتىڭ ماسەلەسىن كوتەرەتىن، ەڭسەسىن تىكتەيتىن، ۇلتتى ۇيىتاتىن حابارلار جوق. كەرىسىنشە ءبىر راديو ويىن دەگەن شىقتى ۇلكەنمەن دە، بالا-شاعامەن دە “الاشتىڭ كوسەمى بالەنشە قاي كۇنى تۋعان، مىناۋ ءاننىڭ اۆتورى كىم؟”- دەگەن سياقتى تومەنگى سىنىپ بالالارىنا قويىلاتىن مەكتەپ باعدارلاماسىنداعى اڭگىمەلەر ەفيردى جاۋلادى. جاڭا عانا ەستىپ كەلە جاتىرمىن، جامبى اتۋ دەگەن ويىنى بار ەكەن، ءۇپ-ۇلكەن ادام ءدۇيسالى دەگەن كىسىگە سۇراق قويادى: “80 جىلداردىڭ اياعىندا اقتالعان ءبىزدىڭ قالامگەرىمىز كىم؟”، – دەپ.  بۇل دەگەنىڭ مەكتەپتەگى بالا جاۋابىن ايتىپ بەرەتىن ساۋال. “ماعجان جۇماباەۆ پا، مۇحتار اۋەزوۆ پە، سابيت مۇقانوۆ پا؟”- دەيدى، وسىنداي سۇراق بولا ما؟ “ول كىمگە، نە بەرگەن؟” – دەيدى. ۇلتتىڭ قوردالانىپ قالعان كۇردەلى ماسەلەلەرىن قوزعاۋدىڭ ورنىنا نە بولسا سونىمەن ۋاقىتتى الىپ وتىرعان راديو مەنىڭ قارىنىمدى اشىردى. كەشەگى ىستەلگەن ءىستىڭ ءبارىنىڭ زايا كەتكەنى، كەرى كەتىپ جاتقانى قىنجىلتادى. راديونىڭ بارمايتىن جەرى جوق، راديونىڭ ءبىرىنشى باعدارلاماسى 98 % ەل اۋماعىن قامتىپ وتىر. شالقار راديوسى ءجۇز پايىز قازاق تىلىندە حابار بەرەدى. كۇنىنە 18 ساعات. وسىنى پايدالانىپ قازاق ۇلتىنىڭ مۇددەسىن قوزعايتىن، جاس ۇرپاقتى تاربيەلەيتىن، وعان اقپارات بەرەتىن، تانىمدىق ءبىلىم بەرەتىن حابارلار جاساۋدىڭ ورنىنا نە بولسا سونىمەن ەفيردىڭ تولىپ جاتقانىن جاسىرماي ايتۋىم كەرەك بۇگىن.

- اقىن ءجۇرسىن نە جازىپ ءجۇر؟ 

- بۇل قيىن سۇراق، مەن قازىرگە دەيىن 16-17 كىتاپ شىعاردىم. بىراق مەنىڭ ايتىستاعى تانىمالىلىعىم، ايتىستىڭ جۇرگىزۋشىسى، ۇيىمداستىرۋشىسى رەتىندەگى بەدەلىم شىعارماشىلىعىمدى باسىپ كەتە بەرەدى. جۇرت مەنى كوبىنە سول جاعىنان تانيدى. مەنىڭ ەسىمدى بىلگەننەن بەرگى كاسىبىم، قۇشتارلىعىم – ادەبيەت، ولەڭ، قارا ءسوز. ال، ەندى نە جازىپ جاتىرسىڭ دەگەن قيىن. جاقىندا عانا ەكى كىتابىم جارىق كوردى. ءبىر كىتابىم “گوي-گوي” دەپ اتالادى، بۇل وسىعان دەيىن جازعان كوركەم وچەركتەر، ەستەلىك، ەسسەلەرىم، سىن ماقالالارىم. ءبىر ءىستى تياناقتاپ قويدىم عوي دەپ قۋانىپ ءجۇرمىن. ەكىنشى “فوليانت” باسپاسىنان “اسىل اجار” دەگەن تاڭدامالى ولەڭدەرىمنىڭ جيناعى شىقتى. ۇلكەن 20 باسپا تاباق. اقىنعا بىردەڭەنى جوسپارلاپ جازۋعا بولمايدى. ولەڭ دەگەن عايىپ نارسە، اياق استىنان كەلەدى. سوسىن جازاسىڭ. جازىپ ءجۇرمىن. نەنى جازاسىڭ دەگەنگە جاۋاپ بەرە المايمىن. وتكەنى باياعى سوتسياليزم كەزى ەمەس. سوتسياليستىك جارىستى جازبايسىڭ. عايىپتان اللا تاعالا قاي ءسوزدى تاڭدايىڭا سالادى، سول ءسوزدى جاراتاسىڭ. ول جوسپارلاۋعا كونبەيدى، بۇگىن ءبىر 20 شۋماق ولەڭ جازايىن دەگەن جوسپار بولمايدى. بەس-اق جول جازۋىڭ مۇمكىن. سوڭعى جازعان كۇردەلى ماسەلەلەرىمدى ايتايىن. بيىل جەزقازعان تابانىندا قازاقتىڭ ۇلكەن كەمەڭگەرى، دانىشپانى، قولباسشىسى، اسكەرباسشىسى كەتبۇعانىڭ ۇرپاقتارى كەتبۇعانى جارىققا شىعارىپ، كەتبۇعا دەگەن قور قۇرىپ، ونىڭ ءومىر تاريحىن زەرتتەپ، ىستەگەن ىستەرىن زەردەلەپ، “جەزقازعان قالاسىندا ەسكەرتكىش ورناتامىز. جالپى قازاق ەلىندە اتىن قالدىرامىز. كۇزگە قاراي عىلىمي-پراكتيكالىق كونفەرەنتسيا جاسايمىز، اس بەرەمىز”- دەپ دايىندالىپ جاتىر. بۇل مەنىڭ بالا كەزدەن وسكەن ورتام، قۇلاققا سىڭگەن اڭگىمەم. كەتبۇعا كەشەگى جوشى حاننىڭ قاسىندا جۇرگەن، ونىڭ اۋەلگى اتالىعى بولعان، جوشى حاننىڭ بالاسىنىڭ اتالىعى بولعان، قول باستاعان، قالىڭ نايماننىڭ اتاسى دەۋگە دە، باباسى دەۋگە دە بولادى. شىققان تەگى كيەلى، باسى يراندا قالعان. سول تاقىرىپ مەنى تولعاندىردى دا “كەتبۇعا” دەگەن پوەمانىڭ ۇزىندىلەرىن جازدىم. جازىپ جاتىرمىن. كەشەگى كۇنى عانا 300 جىلدىعى جاقسى اتالىپ وتىلگەن ەر جانىبەك باتىر تۋرالى دۇنيەلەر جازدىم. بۇل – سۇبەلى دەگەندەرىم. ال كۇندەلىكتى جازىلاتىن ولەڭگە توسقاۋىل جوق. قۇدايبەرلى مىرزابەك ەرتەڭ 50-گە كەلە جاتىر. قازاق ايتىس ونەرىندەگى ۇلكەن تۇلعا بولۋعا ءتيىس جىگىت ەدى. ىشىمدە وكىنىش تە بار. ءبىر كەزدە جىرلاپ ەدى:

“كەبىسىن سالار قۇلىڭمىن،

ورتەنىپ حالقىم كەتكەندە

ورنىندا قالار كۇلىڭمىن”،- دەپ جىرلاعان. كوپ ءۇمىت كۇتىپ، سونى الپەشتەپ ءجۇرۋشى ەدىم. اسا ۇلكەن بيىكتەرگە شىعا الماي قالدى. بىراق مىنا كوكشە جەرىندە، قازاقتىڭ كەشەگى حان ورداسىندا وتىرعان، قالام ۇستاعان 4-5 جىگىتتىڭ بىرەۋى، ءبىراز تىندىرعان ىستەرى بار. سونىڭ تويى كەلىپ قالدى دا، سوعان ارناپ ولەڭ جازدىم كەشە. وسىنداي دۇنيەلەر تۋىپ جاتىر.

- ايتىس ءداستۇرى قىتاي قازاقتارىندا دا جاقسى ساقتالعان. ول جاقتاعى قانداستارىمىزدىڭ قازىرگى جايى مەن ۇلتتىق ونەردى ۇلىقتاۋى جونىندە نە ايتاسىز؟ 

- مەن ەندى قىتايداعى قانداستارىمىزدىڭ ورتاسىندا بولعان جوقپىن. قانشا وقتالسام دا ءبىر ءساتى تۇسپەي قالا بەرەدى. شاقىرۋشىلار تابىلادى دا اياعىندا سولاردىڭ وزدەرى جوعالىپ كەتەدى. قىتايعا كەل، اعايىن-تۋىستىڭ داستارحانىنان ءدام تات دەگەن كىسى كوپ. بىراق، كوزىم بار، قۇلاعىم بار ەستىپ، ءبىلىپ وتىرمىن. ونداعى باۋىرلاردىڭ جاعدايىنىڭ اۋىرلاي تۇسكەنىن دە ءىشىم سەزەدى. وسى ءۇش-ءتورت جىلداردىڭ الدىنداعى ايتىستاردا اقىندارىمىز “قىتايداعى دياسپورانىڭ اراسىندا قازاق مەكتەپتەرىنىڭ سانى ازايىپ جاتىر، قىتايلاندىرۋ ساياساتى ءجۇرىپ جاتىر”،- دەپ ايتقان كەزدە قابىرعامىز قايىستى. مۇنى ايتۋعا بولمايدى دەسە دە ايتقىزدىق. بىراق مىنا ءبىز سياقتى ورىس تەپكىسىن كورمەگەن، بۇعاۋدىڭ استىندا بولماعان، ءتىلىن، ءدىلىن جاقسى ساقتاعان باۋىرلارعا قىزىعا دا قارايمىز. ەندى قازىر شەكارا اشىق. ارالاس-قۇرالاس كوپ قوي. كەلىپ جاتىر، مەن قىتايدان ورالعان قازاقتاردىڭ كوبىسىنىڭ وسى ونەرگە، ولەڭگە، ادەبيەتكە قۇمار ەكەنىن كورىپ سۇيسىنەمىن. ىشتە جاتقان ءبىر ساعىنىش بار، سىزداۋ بار. سونىڭ اسەرى شىعار دەپ ويلايمىن، ەكىنىڭ ءبىرى اقىن، ءۇشتىڭ ءبىرى كۇيشى بولىپ كەلەدى. ولارعا قىزىعىپ قارايمىز، ايتىستى دۇرىس، ادەمى دامىتىپ وتىر. قىتايداعى ايتىستاردىڭ بەينە جازبالارى كەلىپ جاتىر. قاراپ جاتىرمىز. ىشىندە كەشەگى جامالقان باستاعان، مارقۇم قۇرمانبەك باستاعان تاماشا اقىنداردى كورىپ قىزىقتىق. قازىرگى جاستاردىڭ دا اياق الىسى جاقسى، بىراق ءسال قارىن اشىراتىن جەرلەرى دە بار. ميللياردتىڭ ىشىندە جۇرگەننەن كەيىن، ميللياردتىڭ ساياساتى ۇستالادى. سودان كەيىن سوزگە كوبىرەك ءمان بەرەدى دە ءبىرىن ءبىرى جاعاسىنان جىرتىپ ايتىسۋ، جۇلقىپ ايتىسۋ كىشكەنە قىنجىلتادى. ايتپەسە ىشتەگى تۇنىپ تۇرعان تالانتىنا بايلانىستى نە ءبىر كوركەم ايتىستار جاساۋعا مۇمكىندىكتەرى بار. ەندى بولاشاقتى بولجاي المايمىز، بىراق وسى قىتايدان كەلگەن باۋىرلار قازاقستاندا وتىرعان حالىققا ۇلتتىڭ مايەگىن اكەلىپ جاتىر دەپ ويلايمىن. قازاقىلاندىرۋعا ۇلكەن ىقپال جاساپ جاتىر. ول جاققا دا ءبىزدىڭ ايتىستارىمىزدىڭ اۋديو، ۆيدەوتاسپاسى تەز بارادى ەكەن. جالپى قازاقتىڭ ۇيىپ وتىرعان جەرى عوي. كەرەك دەسەڭىز ول قازاقتىڭ اتامەكەنى. باياعى اتا-بابالارىمىز جايلاعان جەر. شەكارانىڭ ار جاعىندا قالىپ قالعانى بولماسا قازاقتىڭ اتا قونىسى. سوندا وتىرعان باۋىرلارىمىزدىڭ قازاق ۇلتىنىڭ ساپاسىن، سانىن ارتتىرۋعا ۇلكەن ۇلەس قوساتىنىنا كامىل سەنەمىن.

-  قازاقتىڭ تۇتاس دالاسىنا ات شاپتىرىپ، اقىن شاقىرتسا قامشى سالدىرماي شاباتىن اقىننان قانشاسىن جيناۋعا بولدى؟

- ءبىزدىڭ ءبىر بەلگىلى جازۋشىمىز سوڭعى وتىز جىلدىڭ كولەمىندە ايتىسپەن ارپالىسىپ كەلە جاتىر. “ايتىستىڭ زامانى ءوتتى، دومبىرانىڭ زامانى ءوتتى. قازىر كومپيۋتەردىڭ زامانى. نەگە بۇل ناسيحاتتالا بەرەدى، نەگە بۇنىڭ كوشى ىلگەرى جۇرە بەرەدى، نەگە كوزگە ۇنەمى تۇسە بەرەدى”،- دەپ بايبالام سالۋمەن كەلە جاتىر ۇياتتا بولسا. سوعان بايلانىستى ءبىر ايتىس ۇستىندە ءبىر اقىنىمىز ايتتى سول جازۋشىنىڭ ءىنىسى بولىپ كەلەتىن ءبىر اقىنعا: “ەي، انا اعاڭا قوي دەمەيسىڭ بە؟ نەسى بار ايتىس تا؟”- دەگەندە اناۋ جاقسى جاۋاپ بەردى: “كلاستاعى بالانىڭ ءسوزىن ايتىپ، كلاسسيكپىن دەپ جۇرگەن وسى عانا”- دەپ. ونى ايتىپ وتىرعان سەبەبىم قازاقتىڭ ءبارى ايتىسكەر بولىپ كەتپەيدى. ون ميلليون قازاقتان ولەڭگە قۇمارتىپ مىڭ بالا عانا ايتىسقا كەلەدى. قالعان قانشاما قازاق باسقا شارۋامەن اينالىسىپ جاتىر. بۇل ءبىر اقيقات نارسە. ەكىنشىدەن، مىڭ بالا قىزىعادى دەسەك سونىڭ ىشىنەن كوپ بولسا ءجۇز بالا شىعادى ساحناعا. قازىر وسى قازاقستانداعى قازاقتىڭ ىشىندە كوپ بولسا 150 اقىن بار. ۇلكەندى-كىشىلى. ولاردىڭ ىشىندە ساحناعا جول تيمەي جۇرگەنى قانشاما، كەيبىرەۋى نۇروتاننىڭ استىنا جينالماسا سولارعا ساحنا جابىق دەپ ءبىر قويايىق. كەشەگى 12 شىلدە الماتىدا وتكەن ايتىسقا مەن سونداي جول تيمەي جۇرگەن، بۋلىعىپ جۇرگەن اقىنداردى شاقىرۋعا تىرىستىم. كوپ بولسا 25 اقىن شىقتى. سونىڭ 16-سىن قاتىستىردىق. بۇل كوپ تسيفر ەمەس، بىراق عابيت مۇسىرەپوۆتىڭ ءسوزى بار: “ۇلتتى كوركەيتۋ ءۇشىن 100 تالانت كوپتىك ەتپەيدى، 10 تالانت ازدىق ەتپەيدى”،- دەگەن. وسىنىڭ ىشىنەن ىرىكتەلىپ شىققاندارى ۇلتتىق ونەردىڭ تۋىن كوتەرىپ ولجا سالىپ ءجۇر. بۇعان قوسىمشا ايتاتىن نارسە بۇل ونەر ءالى قامقورلىققا ءزارۋ. قاي جەردە مۇمكىندىك بار، مەكتەپ اشىپ، تالىمگەرلەر ۇستازدىق جاساعان جەردەن اقىندار قاۋلاپ شىعادى. وتىز جىل بۇرىنعا قاراساڭ وڭ كوزقاراس تانىلعان، مەكتەپ اشىلعان وڭتۇستىك قازاقستاندا 80 جىلدارى اقىندار قاۋلاپ شىقتى. ودان قىزىلوردادا ماناپ مەكتەبىنىڭ توڭىرەگىندە قانداي جاقسى اقىندار شىعىپ ەدى. بولماسا مىناۋ استانا جاڭا بوي كوتەرگەن كەزدە اقىنداردىڭ ءبىرازى وسىندا جينالدى دا اقىنداردىڭ شوعىرى قالىپتاستى. ءبىرىن-ءبىرى تاربيەلەپ ءوسىپ شىعاردى. مىسالى، اقتوبەدە 7-8 مىقتى اقىن وتىر. بىراق سوعان قامقور قولىن سوزىپ وتىرعان جوعارى بيلىك جوق. ءبىر اقىندار مەكتەبىن اشىپ قويسا ولار شەبەرلىك سىنىپتارىن وتكىزىپ، ءبىر-بىرىمەن ايتىسىپ، ءبىر-بىرىمەن تاجىريبە الماسىپ وزدەرىن ءوزى تاربيەلەپ شىعار ەدى. بىراق ەل ءىشى ونەر كەنىشى. ءار جەردە بۋلىعىپ ءوسىپ كەلە جاتقان تالانتتار بارشىلىق قازىر.

- كەشە 12 شىلدەدە وتكەن ايتىس وزگەشە ءبىر ۇلكەن ايتىس بولدى. ءجۇرسىننىڭ قولىنان باياعىدا توماعاسىن ءۇزىپ تۇلەپ ۇشقان اقىندار كەلىپ جاس اقىندارعا ۇستازدىق ەتتى. جاس اقىندار جاسپىن دەمەي ۇلكەن سوزدەر ايتتى. اتتەگەن-ايى سول ايتىستىڭ كورەرمەنى از بولدى… بۇل ءجۇرسىننىڭ قارتايىپ قالعانى ما؟

- ءجۇرسىننىڭ جاسىنا قاتىستى شارۋا ەمەس بۇل. بۇل قازاق قوعامى قازىر قانداي – سونىڭ كورىنىسى. ءبىز قازاق قولداعى بار التىندى باعالامايتىن حالىقپىز. اتا-بابامىز ايىپ كەتكەن. بىراق مەن بۇنىڭ ءبارىن ۋاقىتشا دەپ ەسەپتەيمىن. سول ايتىستاعى 16 جۇيرىكتەن ەڭ كەمىندە ەرتەڭ 10 سۇڭعىلا اقىننىڭ شىعاتىنىنا كامىل سەنەمىن. ويتكەنى سول ايتىستا ۇستاز بولىپ  وتىرعان بەكارىس تا، داۋلەتكەرەي دە 98 جىلى مەن وتكىزگەن سەگىز اقىن قاتىسقان “سۋپەر دودا” دەگەن ايتىستان شىققان اقىندار بولاتىن. بۇلاردىڭ ىشىندە دە سۋىرىلىپ ايتىس ونەرىنىڭ بيىگىنە شىعاتىن اقىندار بولاتىنىنا ەش كۇمانىڭىز بولماسىن.

- ايتىس اقىندارى ءسىزدىڭ اتىڭىزدى شىعاردى ما، ءسىز ايتىس اقىندارىنىڭ اتىن شىعاردىڭىز با؟

- بۇل ەندى بىرىنە ءبىرى تىعىز بايلانىستى شارۋا. مەن اتىمدى شىعارايىن دەپ بۇل جۇمىسپەن اينالىسقان جوقپىن. ءوزىمنىڭ تەگىمدە بولعاننان كەيىن، بالا كەزىمدە اناۋ تايجان اقىننىڭ، بولمان اقىننىڭ جىر توككەن اۋىلىندا تۋىپ وسكەندىكتەن، جاسىمنان قۇلاعىمدا ولەڭ سىڭگەندىكتەن مەن سول جەزقازعاندا ءجۇرىپ 74 جىلى ايتىستى باستاعانىمىن. تەلەديدارداعى ايتىستى. كەيىن الماتىعا كەلىپ مۇمكىندىگىم مولايعان، قولىم ۇزارعان كەزدە، رەسپۋبليكالىق تەلەديداردى پايدالانىپ سونداعى سمايلوۆ سياقتى قانشىل ازاماتتاردىڭ ارقاسىندا، جوعارىدا وتىرعان وزبەگالى جانىبەكوۆ سياقتى ازاماتتاردىڭ ارقاسىندا ايتىستىڭ كوشىن جۇرگىزدىك قوي. سول ارقىلى مەنىڭ اتىم شىعىپ كەتتى، مەنىڭ ءبىر تىسقارى قابلەتىم ەمەس، ءار ۇيدە تۇرعان كوك جاشىكتىڭ ارقاسىندا. ايتىستىڭ حالىققا تانىمالدىعىنىڭ ارقاسىندا مەنىڭ دە ءجۇزىم، داۋىسىم حالىققا تانىمال بولدى. قازىر كوشەدە جۇرۋگە ماعان قيىن. كەز كەلگەن قازاق قولىمدى الىپ امانداسقىسى كەلەدى. وسى جاعىنان ايتىس مەنى كوتەردى، مەن شامام كەلگەنشە ايتىستىڭ كوشىن جۇرگىزۋگە تىرىسىپ-اق باقتىم. تىرىسىپ تا كەلە جاتىرمىن. مەن ءبىر قىزىق ايتايىن. 92 جىلى مەن تەلەديداردان كەتىپ قالدىم. 97 جىلعا دەيىن 5 جىل بويى ەشكىم ايتىستى كەرەك قىلعان جوق. ەشكىم ايتىسپەن اينالىسقان جوق. بەتىنشە كەتتى. ءار جەردە عانا كىشكەنە ايتىستار بولدى. ال ەندى قازىر 97 جىلدان باستاپ تۇراقتى تۇردە اينالىسقاننان بەرگى جەردە بىتكەن ىسكە سىنشى كوپ. قازاق قاراپ وتىرمايدى. بەس جىلدا ءشوپتىڭ باسىن سىندىرماعان قازاقتار ەندى دايىن ايتىسقا ءمىنشى دە سىنشى دا بولىپ الدى. نەگە بۇلاي، نە الاي جاسامايسىڭ. بۇل تابيعي نارسە دەپ ويلايمىن. ءبىز قازاق سوندايمىز، ءوزىمىز ەشتەڭە ىستەمەيمىز، بىرەۋ بىردەڭە ىستەسە ءبىر كەبىستى ءبىر كەبىسكە سۇعىپ، اياقتان شالىپ، سونىڭ بەتىنەن قاعىپ وتىرۋعا دايىنبىز. وعان وكىنۋدىڭ دىم قاجەتى جوق. قازاق قوعامى قانداي بولسا ايتىستىڭ تاعدىرى دا سونداي. مەنىڭ تاعدىرىم دا ايتىسپەن بىردەي. بىرەسە الاي، بىرەسە بىلاي. سۇرىنەمىز، جىعىلامىز، تۇرامىز بىراق ىلگەرى ۇمتىلۋدان قاجىمايمىز تالمايمىز.

- ايتىستا ءدىننىڭ ناسيحاتتالۋى قانشالىقتى دۇرىس؟

- ايتىستا ارنايى ءدىندى ناسيحاتتاپ جاتقان جوقپىز. قوعامداعى نارسەلەردىڭ ەشقايسىسى ايتىس اقىندارىنىڭ نازارىنان تىس قالمايدى. سونىڭ بىرەۋى رەتىندە اقىنداردىڭ تىلىنە تيەك بولىپ كەلە جاتقان نارسە – ءدىن. اسىرەسە سوڭعى جىلدارى ۋاحاپتار، سالافيتتەر قازاق قوعامىنا ىرىتكى سالىپ وتىرعانى جاسىرىن ەمەس. سول ماسەلەگە قالاي بولدى دەگەندە دە ورالىپ جاتامىز. ەندى وسى ۋاحاپشىلار دەيسىز بە، ءسالافشىلار دەيسىز بە، قولىندا قاراجاتى مول دەپ ويلايمىن، سوڭعى جىلدارى سولاردىڭ ءبىزدىڭ اقىنداردىڭ باسىن شىرماي باستاعانى اقيقات. اقشا بەرۋ ارقىلى، ۇيىمداسقان تۇردە قايتا-قايتا مەكەگە اپارۋ ارقىلى، ءدىن تاقىرىبىنا ايتىس جاساۋ ارقىلى جۇمىس ىستەپ جۇرگەن ازاماتتار بار. مەن ولاردىڭ اتىن اتاماي-اق ەلدىڭ ءبارى بىلەدى. ارينە ول قانشالىقتى دۇرىس، مەن تۇسىنبەيمىن. بىزدە قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسى ءمۇفتياتىمىز بار، مەن بىلتىر ءباسپاسوز بەتىندە كىشكەنە قاتتىراق ايتتىم. ءبىزدىڭ اتا-بابالارىمىز ۇستانعان ءداستۇرلى ءدىنىمىز بار، ءداستۇرلى ءدىن دەگەنىڭىز داستۇرمەن سىڭىسكەن ءدىن. ول اقيقاتتان ەش بولەك ەمەس. ءابۋ-حانيفا مازھابىن ۇستانامىز. ءدىنسىز ادام ءوسىر سۇرمەيدى. ءدىن دەگەن دارۋمەن، عالاماتتىڭ ۇلى جازۋشىسى تولستويدىڭ سوزىنە توقتايتىن بولساق: «اقيقاتتى ىزدەگەندەردىڭ ءبارىنىڭ تابان تىرەيتىن جەرى – يسلام ءدىنى.» ءدىندى، اقيقاتتى ىزدەۋ اركىمنىڭ جەكە ومىرىندە ءومىر باقي جالعاسادى. دىنگە تىيىم سالۋعا دا بولمايدى. بىراق، مىنا ءمۇفتياتتى ايتىپ وتىرعانىم سوندا وتىرعان بالەنباي ءدىن وقۋىن تاۋىسقاندار ءدىننىڭ ۋاعىزىمەن، ناسيحاتپەن، شاريعاتپەن جەتكىلىكتى تۇردە اينالىسپايدى. قادىر ءتۇنى مەشىتكە بارساڭىز قايداعى ءبىر بولمايتىن اڭگىمەنى ايتىپ وتىرادى. ءدىننىڭ ءنارىن، حالىققا كەرەك ءسوزىن ايتۋى كەرەك. باقي عۇمىردا جانناتتان ورىن بۇيىرسا دەپ ۇمىتتەنگەن ادام، ەرتەڭ بولاتىن سۇراققا قينالماي جاۋاپ بەرسەم دەگەن ادام بۇل ومىردە اياعىن بايقاپ باسادى. وسىنى جۇرتقا ۇعىندىرۋعا ءتيىس ءمۇفتياتتىڭ السىزدىگىنەن ءار ءتۇرلى سەكتالار، سولاردىڭ سويىلىن سوققاندار قازاق قوعامىن ءبۇلدىرىپ جاتىر. ايتىستا وسى ايتىلادى. ايتىلماسا ايتىلۋى كەرەك. بۇدان دا قاتتى ايتىلۋى كەرەك. جەرىنە جەتكىزە، جۇرەككە تۇسىرە ايتىلۋى كەرەك.

- كىمگە رەنجيسىز، كىمگە ءۇمىت ارتاسىز، وكىنىشىڭىز نەدە، ءجۇرسىن حالىقتان لايىقتى قۇرمەت الدىم دەپ ويلايدى ما؟

- ادام بالاسى بولعان سوڭ وكىنىش بولماي تۇرمايدى. الەمدى الىپ ويىمەن قامتىعان ابايدىڭ ءوزى ومىردەن وكىنىشپەن ءوتتى. بىتىرە المادىم-اۋ، تىندىرا المادىم-اۋ، قازاق قوعامىن وياتا المادىم-اۋ، جونگە سالا المادىم-اۋ دەپ. وسى ءبارىمىزدىڭ باسىمىزداعى ۋايىم، ءبارىمىزدىڭ باسىمىزداعى وكىنىش. پەندە رەتىندەگى وكىنىش، جەتە الماي قالعان تۇس كوپ. ونى قازبالاۋدىڭ قاجەتى جوق دەپ ويلايمىن. مەن قازاقتان قۇرمەت تابايىن دەپ جۇمىس ىستەگەنىم جوق. اللاعا شۇكىر اتقارعان قىزمەتىمنىڭ ارقاسىندا قازاق قوعامىندا ورنىم بار. حالىقتىڭ الدىندا ابىرويىم بار دەپ ەسەپتەيمىن. قاي-قايسىمىز بولساق تا اقىن رەتىندە، قۇرىلىسشى رەتىندە، ەتىكشى رەتىندە قولدان كەلگەندى ىستەپ، بۇگىنگى تاۋەلسىزدىگىن الىپ، توبەسىندە كوك بايراعى جەلبىرەگەن قازاق ۇلتىنىڭ ۇلت بولىپ ۇيىسۋىنا ۇلەسىمىزدى شامامىز كەلگەنشە قوسا الساق، ودان باسقا ارمان دا، ماقسات تا، مۇددە دە، وكىنىش تە جوق. مەن وسى قازاق ەلىنىڭ ۇلى ەل بولاتىنىنا كامىل سەنەمىن. سولاي ەمەس پە؟ ازعانتاي عانا حالىقپىز، كەشەگى رەپرەسسيا مەن اشتىق، قۋعىندا قىرىلىپ قالدىق. سانىمىز ازايىپ قالدى. بىراق ءبىز قازىر جاس ۇلت رەتىندە دامىپ كەلە جاتىرمىز. وسى كەزەڭ قازاق ۇلتى ءۇشىن وتە ءبىر عاجايىپ قىزىق كەزەڭ. ءبىز قازىر ۇلت بولىپ ۇيىسۋ ءۇشىن، جاھاندانۋدىڭ جۇمىرىندا كەتىپ قالماۋ ءۇشىن، قازاق ءوزىنىڭ ءتورت قۇبىلاسىن تۇگەندەپ، باۋ-شۋىن جيناپ، كوشىن جۇيەگە ءتۇسىرىپ كەلە جاتىر. بۇل جاعدايدا كەمشىلىكتەر از بولمايدى، ارينە. بىراق سول اقيقاتتى ىزدەۋ، تاۋەلسىزدىكتى ىزدەۋ، حالىق بولۋ جولىنداعى كۇرەستىڭ بارلىعى حالىققا پايدالى ىستەر. بۇرىسىمىز جولدا قالادى. دۇرىسىمىز حالىقتىڭ بويىنا سىڭەدى. ماڭگىلىك ەل دەگەن پرەزيدەنتتىڭ يدەياسىن حالىق ونشا ءتۇسىنىپ وتىرعان جوق. ءبىز ۇلكەن ەل بولامىز. ول ۇلى ماقسات، كەشەگى كۇلتەگىننەن بەرى كەلە جاتقان، الاشورداشىلاردىڭ، مۇستافا شوقايدىڭ تۇپكى ماقساتى بولعان حالىقتىڭ اسىل ارمانى. وسىعان لايىق ەل بولا بىلسەك دەپ اڭسايسىڭ! باسىمىزدى تاۋعا-تاسقا سوعىپ، بۇلتالاقتاپ جاتساق تا اقيقاتقا قاراي ۇمتىلىپ كەلەمىز. قازاق وزىنە تيەسىلى تاريحتاعى لايىقتى ورنىن الاتىن بولادى.

حالىققا ماعان دەيىن دە مەنەن دە ويى بيىك، بويى بيىك ازاماتتار ايتىپ كەلە جاتىر. حالىقتى كىنالاۋعا بولمايدى. قازىرگى باعىتىمىز دۇرىس قوي دەپ ويلايمىن. ىزدەنىس ۇستىندەمىز، ەل بولىپ ۇيىسۋ ۇستىندەمىز. حالىق دەگەن قۇدايدان ءبىر-اق جاس كىشى.  حالىق كەمەڭگەر. جاقسى حالىق ۇمتىلعان، تالپىنعان، ىزگى ماقساتىنا قول سوزعان حالىق. ءبىزدىڭ حالقىمىز سوعان جەتەدى دەپ سەنەمىن. جەتسە ەكەن، ماڭگىلىك ەل بولسا ەكەن، ەشكىمنەن ەڭسەسى تومەن بولماسا ەكەن. كەرەگەسى كەڭ بولسا ەكەن. ۇلى ەل بولا بىلسە ەكەن.

- التىن ۋاقىتىڭىزدى قيىپ، جۇيەلى جاۋاپتار بەرگەنىڭىزگە راحمەت! امان بولىڭىز!

- ەل امان بولسىن، جۇرت تىنىش بولسىن!

اڭگىمەلەسكەن: ەرلان تولەۋباي

 Qamshy.kz