فۋتبولدان الەم چەمپيوناتى 12 ماۋسىم مەن 13 شىلدە ارالىعىندا برازيليانىڭ 12 قالاسىندا وتەدى. ءدۇبىرلى دودانى ريو-دە-جانەيرو، رەسيفي، سالۆادور، سان-پاۋلۋ، پورتۋ-الەگري، ماناۋس، فورتالەزا، ناتال، بەلۋ-وريزونتي، برازيليا، كۋيابا جانە كۋريتيبا قالالارى قابىلدايدى.
تورتكۇل دۇنيە كوز تىگەتىن الەمدىك اياقدوپ دوداسى قارساڭىندا بەلگىلى سپورت شولۋشىسى، جۋرناليست امانگەلدى سەيىتحانوۆپەن بولعان سۇحباتتى نازارلارىڭىزعا ۇسىنىپ وتىرمىز.

-         ەكى كۇننەن كەيىن فۋتبولدان الەم چەمپيوناتى باستالادى. بۇرىنعى وتكەن چەمپيوناتتارمەن سالىستىرعاندا، بۇل جولعى چەمپيوناتتىڭ قانداي ەرەكشەلىگى بولادى دەپ ويلايسىز؟ 

-  قازىرگى فۋتبولدى ءتۇسىنۋ قيىن. ءبىزدىڭ ورەمىز جەتپەيدى. ءبىز دەگەندە ءوزىمدى ايتىپ وتىرمىن. بۇرىن مىقتىلار وقشاۋلانىپ، وعان جەتەقابىلدار جەكە ءبىر توپتى قۇرايتىن. كوش سوڭىندا قالاتىنداردى دا كىسى بالاسى كۇنى بۇرىن ءبىلىپ وتىراتىن. جۇرت كۇتپەگەن ناتيجەگە بالايتىن ەسەپ مۋنديال اشار ماتچتاردا عانا تىركەلەتىن. مىسالى، ارگەنتينا – كامەرۋن ويىنى سياقتى. ومام بيك گول سوعادى دەپ كىم ويلاعان. ەۋروپا مەن وڭتۇستىك امەريكا اراسىنداعى الەم بىرىنشىلىگى رەتىندە عانا ەرەكشەلەنەتىن شىعار. ازيا مەن افريكانىڭ شاماسى كەلمەيدى، توپ جارۋعا. برازيليا ءسۇرىنىپ كەتىپ، چەمپيوناتتىڭ ءسانى كەتۋى دە مۇمكىن. ويتكەنى جەرگىلىكتى تۇرعىندار ءوز كومانداسى جارىستان شىعىپ قالسا الەمدىك دوپ دوداسىن مەنسىنبەي كەتەدى. ءسوز باسىنا قايتا ورالساق. كىمنىڭ اسىعى الشىسىنان تۇراتىنىن بولجاۋ قيىن بولىپ كەتتى. ەگەر شىن مىقتىعا تۇساۋ بولمايتىنى كورىنىس تاپسا، ارگەنتينا مەن گەرمانيانى، بەلگيا مەن گوللانديانى توقتاتۋ قيىنعا سوعادى.

- قاي ەلدىڭ قۇراما كومانداسىنا جانكۇيەر بولاسىز؟

-  ءبىز السىزدەر جاعىندامىز. مىقتىلارعا بۇيرەك بۇراتىندار از با؟ مىسالى، الجير مەن كورەيانىڭ كەلەسى اينالىمعا شىققانىن قالار ەدىك. حورۆاتيا بار. وسىنداي كوماندالار جەتى-سەگىز. يتاليانى ءبارى ناشار سانايدى. بىراق جارتىلاي فينالدا سولار جۇرەدى. مىقتىلاردان قالعان قاناتتى ءسوز بار، «الاڭدا 22 فۋتبولشى جۇگىرەدى. جەڭىسكە ءبارىبىر گەرمانيا جەتەدى»، - دەپ كەلەتىن. «جولىبولعىشتار» قاشان دا بيىكتەردە عوي.

-  ءسىزدىڭ شە قانداي فۋتبولشىلار كەرەمەت ويىنىمەن كوزگە تۇسەدى؟

-  شىنىمدى ايتايىن با؟ قازىر مەن تاڭقالاتىن ويىنشى جوق. نەس-اعام ايتۋشى ەدى «فۋتبول اقىلداعىنى اياققا ءتۇسىرىپ وينايتىن سپورت». اقىلدىلار بۇرىن كوپ ەدى. ول – كارلوس دۋنگا. ول – ديدە دەشام. ول – زينەدين زيدان. ءبىراز ەسىمدەردى اتاۋعا تۋرا كەلەدى. قازىر جۇيرىك – مەسسي. نەيماردى تۇسىنە المادىم. جالپى، برازيليانىڭ شاماسى نەگە كەلەر ەكەن، ورتا جوق. ويىن تىزگىنىن قولىندا ۇستايتىن جارتىلاي قورعاۋشىنى كورمەدىك. وسكار دەيسىز بە؟ كۇمانىم بار. ۆيللياندى ماقتايدى. داعىستان فۋتبولىنا داعدارىس اكەلگەن جىگىت. «انجيدىڭ» وبالى مويىنىندا. راس، قورعانىسى مىقتى. فۋتبول تەك قانا قورعانىستان تۇرمايدى عوي. ازاردى ماقتايدى. بۇگىنگى بەلگيانىڭ قۇرامىندا جاقسى جىگىتتەر كوپ. بىراق يان كۋلەمانس، ەريك گەرەتس سەكىلدى سەركەلەردى بايقامادىق. جالپى قازىرگى فۋتبولدا كوشباسشى دەيسىز بە، ورتادان ويقاستاپ شىعاتىندار از. قيىندىققا ارقا توساتىندار تولاستاعان سەكىلدى. تالانتتار تاۋسىلدى ما، الدە ولار دا كەجەگەسىنەن كەيىن تارتىپ، كوپتىڭ بىرىنە اينالۋدى ءجون كورىپ كەتتى مە. ءيا، سول يسپانيا، سول جارتىلاي قورعاۋشىلار. حاۆي، ينەستا بولىپ كەلەتىن. مۇمكىن جاڭا ەسىمدەر جارق ەتەر. كۇتەيىك.

- الەمدىك فۋتبول چەمپيوناتىنا ساياسات ارالاسقان كەزدەر بولدى ما؟

- ارينە. فۋتبول ساياساتتان تىس دەيتىندەر كوپ. بىراق ولار بىتە قايناسقان. ەگەر اياقدوپ ساياساتسىز دەسەك قازاقستان ەشقاشان ۋەفا قاتارىنا قوسىلماس ەدى.

-   الەۋمەتتىك جەلىلەردە فۋتبولدان الەم چەمپيوناتىن كوممەنتاتور رەتىندە ءسىز جۇرگىزسە دەگەن ءوتىنىش ايتىلىپ، ونى كوپتەگەن ادامدار قولدادى، ءارى ءسىزدىڭ افوريزمگە اينالعان سوزدەرىڭىزدى دە جازىپ جاتتى. بيىلعى چەمپيوناتقا كوممەنتاتور بولاسىز با؟

-  جوق. بىزگە ۇسىنىس تۇسكەن جوق. ال، ەندى ەل ىزدەپ جاتسا.. ءىشىڭ جىليدى. پەندەمىز عوي. اعا بۋىن ەلىنەن اينالىپ جاتۋشى ەدى.. بىزدەردىڭ دە شاۋ تارتقانىمىز با؟

- كەيىنگى جىلدارى كورەرمەن سىزدەن كوز جازىپ قالدى. داۋسىڭىزدى ساعىندى. شۇرايلى تىلىڭىزگە تانتتىلىكتەرىن ءالى دە ايتادى. نەگە كورىنبەي ءجۇرسىز؟

- كورىنۋ دەگەن نە؟ ەفير مە؟ ەفريدە جوقپىز. مىڭ رەت ايتتىق. ءبىز سۇرانبايمىز عوي. باسشىلار نە ايتادى. سونى ورىندايمىز. قاراپايىم سارباز. ءتىپتى كىشى كومانديرلەردىڭ ايتقانى زاڭ. كەزىندە مۇمكىندىك بەردى. داريعا نۇرسۇلتانقىزى ۇسىنعان. «حاباردىڭ» دۇرىلدەپ تۇرعان كەزى. 1997 جىلعى الەم بىرىنشىلىگىنىڭ ىرىكتەۋ ماتچتارىن تىكەلەي ەفيردە كورسەتپەك بولدى. الدە ءبىر جيىن-اۋ دەيمىن. ءبىزدى دە شاقىردى. توردە – ءتورايىمنىڭ ءوزى ەكەن. قاسىنداعىلار پىكىر ايتىپ جاتتى. «رەسەيدەن كوممەنتاتور شاقىرايىق» دەدى مە... «قازاق تىلىندە جۇرگىزۋ مۇمكىن ەمەس» دەگەندى دە ەستىرتتى. بايقايمىز، داريعا نۇرسۇلتانقىزىنىڭ كوڭىلى تولىپ وتىرعان جوق. اقىرىن بىزگە ءتىل قاتتى. «امانگەلدى، قازاق تىلىندە جۇرگىزسەك قالاي بولادى؟». جاۋاپ دايىن ەدى. «كەرەمەت بولادى»، - دەدىك. كۇلىمسىرەپ، «ساعان سەنەمىز»، - دەدى. سەنىمدى اقتاۋ ەردىڭ سالتى. ەرىنگەن جوقپىز. ىزدەندىك. ول كەزدە ينتەرنەت قايدا، ماتەريال جوقتىڭ قاسى. ءتىپتى ماتچ پروتوكولى قولعا تيمەيتىن. الاقانداي مونيتور. دياس اعانىڭ ەسىندە شىعار. قينالساق تا جۇرتقا بىلدىرمەدىك. اقىرى الىپ شىقتىق. جۇرت ىزدەپ جاتسا، سەنىمنىڭ اقتالعانى دا. اللا ريزا بولسىن، ولارعا. اسىمىزعا ادال بولدىق. قازاق بالاسىنىڭ توپ جارعانىن اڭساۋمەن جۇردىك. اڭساۋمەن كەلەمىز، ءالى. قۇدىرەنىڭ حاميتتى جەتەكتەپ جۇرەتىنى بار، كينودا. «مىناۋ سەنىڭ ەلىڭ بە؟». كەيدە سول بەينە ساناما ورالا بەرەدى...

-  قازىرگى قازاق كوممەنتاتورلارىنا كورەرمەننىڭ كوڭىلى تولماي اركەز سىنعا ۇشىراپ جاتادى. مۇنىڭ سەبەبى نەدە؟ ايتپاقشى، سپورت كوممەنتاتورى رەتىندە ارەدىك ءوزىڭىز دە سىنعا ۇشىراپ قالىپ ءجۇردىڭىز؟ سونداي سىندارعا قالاي قارادىڭىز، سىندى ەسكەرىپ، قورتىندى جاساعان كەزىڭىز بولدى ما؟

-  «سىن – شىن بولسىن» دەۋشى مە ەدى، كلاسسيك اعا. شىن سىنعا قۇلدىق ۇردىق قوي. اكادەميكتەر تۇزەتەتىن. تۇزەلە سالاتىنبىز. ارىپتەستەر ايتاتىن، قابىل كوردىك. كەيدە مەنىڭ مىقتىلىعىم سىن تىڭداي بىلەتىنىمدە دەپ تۇسىنەمىن. تالداۋ دەگەن بار عوي. وزىمە ءجيى تالداۋ جاسايتىنمىن. جاس كەزىمىزدەن ۇستاز كوردىك. ءىلىمىن تىڭدادىق. بويعا سىڭىردىك. ونى ءتالىم دەي مە. تالىمگەرگە جارىدىق. بۇل ەندى – ەرەكشەلىك. بۇگىنگى بۋىن ۇستازعا جارىپ وتىرماعان سەكىلدى. نەمەسە ولار تالىمگەردى قاجەت ەتپەيدى. بىزدەرگە ەرىنبەگەننىڭ ءبارى ۇرىسا جونەلەتىن. ءتىپتى كەيدە قيسىنى كەلمەسە دە. وبالى نە كەرەك. تيسە تەرەككە دەيتىندەر دە تابىلاتىن. بىردە قاينەكەڭ ۇلكەن ماقالا كورسەتتى. «سەنى ماقتاپتى»، - دەيدى. قارسام، سىن ماقالا. «تۇسىنبەدىم». «قالاي تۇسىنبەيسىڭ، اتاۋى سىن ماقالا، بىراق وقىپ شىقشى، سەنەن ءۇزىندى كەلتىرەدى. نە دەگەن كەرەمەت تەڭەۋلەر ايتقانسىڭ، وسى ماقالانى وقىپ شىعىپ، سەنى مويىنداپ وتىرمىن، ءىنىم. تىكەلەي ەفيردە تاۋىپ ايتۋ ەرلىك». قاينار اعاعا قاراپ وتىرىپ قالدىق. ەفير – ويىنشىق ەمەس. تىكەلەيى ءتىپتى قيىن. ىشكى مادەنيەت، سىڭگەن ءبىلىم عانا تىعىرىقتان ششىعارادى. ىزدەنىس كەرەك. ينەمەن قۇدىق قازاتىنداي ەڭبەك قاجەت. سوندا عانا ءسوزىڭ جاراسادى، ويىڭدى جەتكىزە الاسىڭ. ميكرافون ۇستاتسا بولدى، كەرەمەت بولىپ كەتپەيسىڭ. ەلدىڭ نامىسىن ويلاۋىڭ كەرەك. شەت ەلدىڭ مىقتى دەگەن كوممەنتاتورلارىمەن قاتار جۇمىس ىستەگەن كەزدەر بولدى. ورىستىڭ گۋسەۆىمەن دە. ۋتكينىمەن دە. ۇيرەنگەن جوقپىز. ۇيرەتتىك. وسى كراسنوجاننىڭ ويىن قويۋ تاجىريبەسىن جىپكە تىزدىك. «انجيدىڭ» توڭقالاڭ اساتىنىن دا ايتىپ بەرگەنبىز. فەدورىچەۆتىڭ ءمۇلت كەتەتىنىن دە دالەلدەپ بەردىك. رەسەي كەيىن حيددينكتەن قۇتىلا الماي جۇرەتىنىن دە ەپتەپ جەتكىزدىك. ويتكەنى بىلەتىن ەدىك، وسى سالانى. فۋتبولدى. كوريفەيلەرى سانالاتىن سادىرين مەن لوبانوۆسكيمەن سويلەسە الدىق. يگناتەۆىمەن ءتىل تابىستىق. وگانەسيان مەن كيپياني دا تىڭدادى. ءبىر عانا مىسال. قازاقستان فۋتبول قاۋىمداستىعىندا يۋرەۆيچ دەگەن جۇمىس ىستەدى. بەلارۋستان كەلىپ. بىردە قانات بازىلحان قفف وفيسىنە اپاردى. قانات مۇساتاەۆپەن سويلەسۋ ءۇشىن. يۋرەۆيچتى سوندا كوردىك. بەلارۋس فۋتبولى تۋرالى ايتا باستاپ ەدىك، تەمەكىسىن لاقتىرىپ جىبەرىپ، بىزگە بۇرىلدى. ساعات جارىم «دينامو» ءپالساپاسىنىڭ قوياسىن اقتاردىق. سويلەگەن ءبىز ەدىك، ول تىڭدادى. تىڭداتا الدىق. ماقسات نە ەدى؟ قازاق بالاسىنىڭ دا فۋتبولدى بىلەتىنىن دالەلدەۋ بولاتىن. لوندون باردىق. يسپان فۋتبولىنىڭ كەشەسى مەن بۇگىنىن تالدادىق. ۆانكۋۆەردە اعىلشىن تىلشىلەرىمەن سويلەسۋدىڭ رەتى كەلدى. اڭگىمەنى «نوتتيگەم فورەستەن» باستاعاندا تالىپ قالا جازدادى. سەبەپ بار ەدى. ءبىلىمدى كورسەتۋدىڭ كەزى بولادى. سول كەزدە بەلسەنسىن ءبىزدىڭ جاستار. ىزدەنىسسىز جەمىستى تەرۋ قيىن. ول – اقىل. كەيىنگى بۋىنعا ارنالعان. ءوزىمىز اعالاردىڭ اقىلىنا «شومىلدىق». نەس-اعالار بىزگە ءالى دە ۇستاز. ۇرسىپ بەرەدى، كەيدە. تىڭداۋعا مىندەتتىمىز.

- برازيليادا وتەتىن چەمپيوناتتىڭ باس جۇلدەسى قاي ەلگە بۇيىرادى دەپ بولجايسىز؟

- برازيليا الا المايتىن سەكىلدى. سوندا كىم؟ ارگەنتينا ما؟ مەسسيدى مارادونادان مىقتى دەۋشىلەر بار. ديەگو ارماندو مەكسيكادا كورسەتتى. ءبىردىڭ قولىنان دا ءبىراز نارسە كەلەتىنىن. كانيدجانى قاسىنا الىپ، شىرقاتتى عوي. فۋتبولدى بيىككە. تاريح ءۇشىن قاجەت. ارگەنتينانىڭ چەمپيون اتانۋى. سوندا «مەسسي زامانىندا» دەگەن تىركەس پايدا بولادى. گەرمانيا بار. فينالعا شىعىپ توسەلگەن. يتاليانى دا تىزىمگە قوسىڭىز. تۇپتەپ كەلگەندە برازيليانى تۇساۋعا وسى يتاليا لايىقتى. جارتىلاي قورعانىسىن جۇندەي ءتۇتىپ، شابۋىلشىلارىنىڭ جۇيكەسىنە تيەدى.

- سوڭعى كەزدەرى فۋتبولدان الەم چەمپيونتتارىنىڭ بولسىن، وليمپيادا ويىندارىنىڭ بولسىن ء«سانى» كەتىپ بارا جاتقان سياقتى ما، قالاي؟ نەگە دەسەڭىز، تورتكۇل دۇنيە كوز تىگەتىن ءدۇبىرلى، دۇرمەكتى «تويلاردى» وتكىزۋگە ەكونوميكاسى دامىعان مەملەكەتتەردىڭ ءوزى قازىرگى قارجى داعدارىسىنان قاشىپ جاۋاپكەرشىلىكتەردەن باس تارتۋدا. مىسالى، الداعى كۇزدە نورۆەگيانىڭ استاناسى وسلو قالاسى 2022 جىلعى قىسقى وليمپيادانى وتكىزۋگە ۇمىتكەرلىكتەن باس تارتپاقشى. بۇعان دەيىن شۆەتسيانىڭ استاناسى ستوكگولم دە سولاي ىستەدى. الايدا، اق وليمپياداعا قازاقستان سونشالىقتى قۇمار بولىپ وتىر. بۇعان نە دەيسىز؟

-  سپورت – قارجى كوزىنە اينالىپ كەتتى. قارجى كوزى دەگەندە سپورتتى پايدالانىپ، بايىپ كەتەتىندەر كوبەيدى. ورتادا ءجۇرىپ، ءبىر اسايتىندار. پىسىقتار ولار. بوكس نە بولدى؟ وليمپيادا ويىندارىندا ساۋدا جۇرەدى. وزگە سپورتتاردا دا سول. مىسالى، فۋتبول. برازيليادا ءبىر شال جىلاپ وتىر دەيدى. ء«اي، ءبىزدىڭ بالالار بايىپ كەتتى، ەندى ولار قايتىپ چەمپيون بولادى»، - دەپ. ۇلكەن استار جاتىر عوي. تەسىكشاقاي كيگەندەر ەمەس، بالتىرى بالپاناقتاي بايلار شىعادى، قازىر الاڭعا. ولار باپكەردى قۇرمەت تۇتا ما؟ تىڭداي ما، ءتىپتى. اقشا كوپ. كەلىسىم-شارت جاتىر، انەكي. سول سياقتى، كەشەندى سپورت شارالارىن وتكىزۋ كەزىندە دە نەبىر كەلەڭسىز وقيعالار تىركەلىپ ءجۇر. پايداسى از تىرلىككە شەت ەل قىزىعا بەرمەيدى. ايتپەسە نورۆەگيانىڭ جاعدايى تىم جاقسى. قورقىنىش بار. ەلدىڭ ءبارى تىم-تىراقاي قاشا سالىپ، قىسقى وليمپيادانى قازاقتىڭ مويىنىنا ءىلىپ قويار ما ەكەن. قىسقى ۋنيۆەرسيادانىڭ بيۋدجەتىن كورىپ ءبىرتۇرلى بولىپ قالدىق. ۆانكۋۆەر مەن لوندون كوپ قارجى جۇمساعان جوق قوي. ەلدىڭ ءبارى رەسەي ەمەس قوي، قارسىز جەردە قىسقى وليمپيادا وتكىزە بەرەتىن. ويلاسىپ، شەشكەن ءجون. سوسىن قىسقى سپورت تۇرلەرى بىزدە قاتتى دامىعان جوق. وزگەگە جۇلدە ۇلەستىرىپ بەرۋدىڭ دە قىزىعى شامالى شىعار. راس، الگى ءبىر «داڭعىل» جول بار. بىراق سول «جولدان» دا جالىقتىق. كىلەڭ لەگيونەر. فۋتبولىڭدا قاپتاپ ءجۇر. ەسكە ءتۇستى. وسى ءبىزدىڭ ەلدە «ىلە-ساۋلەت» دەگەن كوماندا بولدى. ىرگەدەگى وتەگەن باتىر اۋىلىندا. بالالارىنىڭ ءوزى ءبىرتالاي. سپورتپەن اينالىساتىن. ءبىرىنشى توپتا چەمپيون اتانعان كەزدەرى بولدى. سول كوماندانى جاۋىپ تاستادى. ءبىر ساتتە. الماتى وبلىسى ءبىر ميلليون دوللار تاۋىپ بەرە الماعان عوي. دەمەك كەرەك بولمادى. بىرەۋلەرگە. نەدەن ۇتىلدىق دەيسىز عوي. تالايدان قاعىلدىق. جۇزدەگەن تالانتتى بالالاردى فۋتبولدان قۋىپ جىبەردىك. مىڭداعان دەنەسى شىنىققان ورەندەردى كەۋدەدەن يتەردىك. ءبىرىنشى  ليگاداعى كوماندا تارادى. جانكۇيەرلەر فۋتبولسىز قالدى. قانشاما باپكەر جالاقى المايدى. دەمەك، ءوڭىردىڭ الەۋمەتتىك ماسەلەسى دە كەمشىن تارتتى عوي. ازىن-اۋلاق بولسىن الگى باپكەرلەر اقشا تاپتى عوي. ءۇمىت ءۇزىلىپ بارادى. سول - وكىنىش. ءبىر ميلليون دوللار ۇنەمدەۋ ارقىلى  شاش ەتەكتەن پروبلەما تاپتىق. شەبەرلەر توبىنا ءبىر ساتى جەتپەي توقتاعان ورەندەر نە ىستەيدى ەندى؟ بۇل ۇلكەن ماسەلە. ال، ءبىز الەم چەمپيونى دەيمىز...

Abai.kz