ءامىرجان قوسانوۆ: «حالىقشىل بولۋ ءۇشىن ۇلتشىل بولۋ كەرەك!»
- پرەزيدەنت جاساعان سوڭعى اۋىس-تۇيىستەر جايلى نە ايتاسىز؟ قانداي دا ساياسي لوگيكاعا نەگىزدەلگەن وزگەرىستەر دەپ ويلايسىز با، الدە مەرزىمدىك، كەزەكتى كادرلاردى الماستىرۋ ءىسى مە؟ نەگە يمانعالي تاسماعامبەتوۆ قورعانىس مينيسترلىگىنە تاعايىندالدى؟ سەرىك احمەتوۆتى قىزمەتىنەن كەتىرۋدىڭ قانداي سەبەبى بولدى دەپ سانايسىز؟
- كەز كەلگەن بيلىك ىشىندە وسىنداي اۋىس-ءتۇيىس بولىپ جاتادى. ونىڭ ەشقانداي سوكەتتىگى جوق. الايدا بىزدە، قازاقستاندا، جوعارى جاقتاعى كادرلىق وزگەرىستەردى جاقىنداپ قالعان پرەزيدەنتتىك سايلاۋ مەن الداعى پوستنازارباەۆتىك كەزەڭ تۇرعىسىنان قاراستىرۋ قاجەت. شاحماتتا «ەندشپيل» دەگەن ۇعىم بار، ياعني ويىننىڭ سوڭى. ءبىزدىڭ رەجيم دە ساياسي ەندشپيلىن باسىنان كەشىرۋدە،ەندى تەك كىم «شاح» دەيدى، كىم «مات» بولادى، سول جاعى بەلگىسىز.
بىزدەگى كادر ساياساتىنىڭ ءبىر باستى كەمشىلىگى بار: ول ءبىر ادامنىڭ (استانادا – پرەزيدەنتتىڭ، وبلىستا –اكىمنىڭ) عانا قالاۋى مەن پارمەنى ارقىلى جۇزەگە اسىرىلادى. قوعامنىڭ پىكىرى مۇلدەم ەسكىرىلمەيدى. ول دەگەنىڭىز بارىپ تۇرعان سۋبەكتيۆيزم مەن ۆوليۋنتاريزمگەاكەپ سوعادى. سوندىقتان دا كەشە عانا تاعايىندالعان اكىم ەن مينيستر ەرتەڭ نە جۇمىسىن ءجوندى اتقارا الماي، نە ءىستى بوپ جاتادى.
ونىڭ ۇستىنە جاڭا كۇشتەر مەن تۇلعالاردى وسىرمەي، ەسكى كادرلاردى انا جەردەن الىپ، مىنا جەرگە تىقپالاي بەرۋ - بيلىك ىشىندە كادرلىق داعدارىس ورىن العاندىعىنىڭ ءبىر بەلگىسى ىسپەتتەس. ونىڭ ءوزى قولىنان ءىس كەلەتىن، بىراق ءتيىستى مەملەكەتتىك قىزمەتكە قولى جەتپەي جۇرگەن جاڭا ۇرپاقتىڭ زاڭدى نارازىلىعىن تۋعىزۋدا. بۇل دا ءبىر مىقتى ءارى ۇلكەن سالدارى بار انتيبيلىكتىك فاكتور!
سوڭعى كەزدە سەرىك احمەتوۆتىڭ توڭىرەگىندە داۋ-داماي كوبەيىپ كەتكەنى راس. ءوز باسىم مۇنى «قاراعاندىلىق ساياسي مافيانىڭ» ىشكى تالاس-تارتىسىنىڭ ءبىر كورىنىسى دەپ بىلەمىن. پرەزيدەنت اكىمشىلىگنىڭ باسشىسى دا سول جاقتان ەمەس پە؟ احمەتوۆتىڭ وسى كۇنگە دەيىن جۇمىسسىز جۇرگەنى وسى تايتالاسقا بايلانىستى. مەنىڭشە، ونىڭ تاعدىرى قاراعاندىداعى سوت پروتسەستەرىنە بايلانىستى. كىم بىلەدى، ەرتەڭگى كۇنى ءبىر كۋاگەر شىعىپ، ونىڭ دا اتىن كىنالى ادامدار ساناتىندا اتاپ جىبەرۋى ابدەن ىقتيمال...
تاسماعامبەتوۆ – نازارباەۆتىڭ سەنىمدى ءبىر سەرىكتەسى. ونىڭ كارەراسىنىڭ كۇرت وزگەرىپ كەتۋىنىڭ تۇپكى سەبەبىن ولار وزدەرى بىلەر. ال مەنىڭشە، قورعانىس مينيسترلىگىندەگى جەمقورلىقتىڭ وسى جىلداردا قوردالانىپ قالعان اۆگي اتقوراسىن تازالاۋعا جىبەرۋىدە مۇمكىن. قالاي دەگەنمەن، ءبىر قالاداعى جىلۋ مەن تازالىققا جاۋاپ بەرۋدەن گورى تۇتاس ءبىر مەملەكەتتىڭ قورعانىسىنا جاۋاپ بەرۋ – سالماقتىراق قىزمەت دەپ سانايمىن.
ەكىنشى جاعىنان، ول تاسماعامبەتوۆ سەكىلدى بەدەلدى تۇلعانى ساياسي الاڭنان شەتتەتۋ ارەكەتى بولۋى دا ابدەن مۇمكىن.
قاي جورامالىمىز راس ەكەنىن ۋاقىت كوپ ۇزاماي كورسەتەدى دەپ ويلايمىن.
- نازارباەۆ مەملەكەت نەگىزىنە قاتىستى پىكىرىن نەگە وزگەرتتى دەپ ويلايسىز؟ قازاق حاندىعىنىڭ مەرەيتويىنا وراي مالىمدەمەسىنە قاتىستى پىكىرىڭىز؟
- بيلىك ۇلتشىلدىق-پاتريوتتىق الاڭدا ءوزىنىڭ بەدەلى تومەندەپ بارا جاتقانىن سەزگەن سەكىلدى. سوندىقتان دا وسى مەرەيتويدىڭ باستاماشىسى رەتىندە ەل الدىندا ءبىراز ساياسي ۇپاي جيناپ العىسى كەلەتىن سياقتى. وسى مالىمدەمەنى وسىعان دەيىن پۋتين «قازاقتاردا نازارباەۆقا دەيىن مەملەكەت بولعان جوق» دەگەن سىڭايداعى ويعا وزىنشە ءبىر قارسىلىق ءبىلدىرۋ تالپىنىسى دەپ تە قابىلداۋعا بولادى. وكىمەت حالىقشىل بولماي-اق، ءوزىن «ۇلتشىل» ەتىپ كورسەتكىسى كەلەتىن سەكىلدى.
مەنىڭشە، قازاقتىڭ تاريحىنىڭ ءتۇپ تەرەڭىن انىقتاۋدا اسىعۋدىڭ كەرەگى جوق.
مەملەكەتتىكتىڭ ءتۇپ-تامىرىن تەرەڭنەن ىزدەۋ كەرەك، جانە دە ول جۇمىس بەيساياسي بولىپ، قازىرگى ساياسي كونيۋنكتۋراعا تاۋەلدى بولماۋى ءتيىس! جاسىراتىن نەسى بار، ارعى-بەرگى تاريحىمىزدى زەرتتەۋدە ءبىز ءالى دە كەشەگى سوۆەت زامانىنداعى شتامپتار مەن يدەولوگەمالاردان ارىلا الماي كەلەمىز! ءبىزدىڭ تاريحىمىز «سوتسياليستىك رەاليزم» جانرىندا جازىلدى، ءالى دە سول قالپىندا! بار جۇمىستى سودان باستاۋ كەرەك!
باسقا ەلدەردى قاراڭىز:ءوز تاريحىن ادام اتا مەن حاۋا انادان باستاماسا دا، مىڭداعان جىلداردان باستايدى.بىزگە نە كەدەرگى بار؟ ەاەو وداعىنا بىرگە ەنگەلى جاتقان رەسەيدىڭ ءوزى ءرۋستىڭ مىڭجىلدىق تاريحى بار («تىسياچەلەتنيايا رۋس») دەپ جاتىر ەمەس پە؟ ءبىزدىڭ نەمىز كەم؟ سول ورىس بار جەردە ونىڭ كورشىسى قازاق بولعان جوق پا؟
ايتپەسە، ءبىزدىڭ بيلىككە كىرىپتار عالىمدارعا سالساڭىز، «وسىدان بەس عاسىر بۇرىن قازاق جەرىندە «نۇروتان» پارتياسىنىڭ باستاۋىش ۇيىمى قۇرىلعان ەكەن» دەپ شىعا كەلۋى ابدەن مۇمكىن!
ەڭ باستىسى – بۇل داتا ءبىر ادامنىڭ باسىنا تابىنۋ ساياساتىنىڭ تاعى دا ءبىر جالعاسى ءھام قوسىمشاسى بولماسا كەرەك. ءبىر ادامنىڭ ەمەس، ءبىر ۇلتتىڭ شاشباۋىن كوتەرەتىن داتا بولۋ كەرەك ول!
جانە دە بۇل داتا قازاق حاندىعىنىڭ عانا ەمەس (ول دەگەنىڭىز ۇلت دامۋىنىڭ ءبىر ساتىسى عانا ەمەس پە؟), ادامزات تاريحىندا ءوز ورنىن باسقا ۇلتپەن قاتار ويىپ الاتىن الاشتىڭ، ونىڭ ۇيىمدىق فورماسىنىڭ پايدا بولۋى مەن دامۋ پروتسەسىن زەرتتەۋ، 550 جىل عانا ەمەس، ودان دا ءارى ەرتەرەك زامانعا جەتكىزەتىندەي قوزعالىستىڭ ءبىر ۇلكەن باستاۋى بولۋى كەرەك!
بىراق، قازىرگى جەكەباسقا تابىنۋ زامانىنىڭ ءبىر سالقىنى وسى جاقسى باستاماعا ءتيىپ كەتپەسە ەكەن دەگەن وي تاعى بار.
مەنىڭشە، سول سەبەپتى وسى ناۋقاندى ازىرشە توقتاتا تۇرۋ قاجەت.
الدىمەن، تاريحشىلارعا تولىق ەركىندىك بەرىپ، شىنىمەن دە ءبىز، قازاق ۇلتى، قايدان جانە قاشان پايدا بولدىق، ءبىزدىڭ گەنەالوگيامىز بەن ەتيمولوگيامىزدىڭ نەگىزى قايدا جانە دە ۇلتتىق تۇرعىداعى ءبىزدىڭ جىلنامامىز قاي كەزەڭنەن باستالادى دەگەن اسا ماڭىزدى ساۋالدارعا جان-جاقتى، ناعىز عىلىمي تۇرعىدا جاۋاپتى ازىرلەپ الۋىمىز كەرەك سياقتى.
ايتپەسە، اتالعان داتانى بيلىك ءوزىنىڭ سايلاۋالدى باعدارلاماسىنىڭ ءبىر بولىگى رەتىندە پايدالانىپ، ىشكى ءمان-مازمۇنىن ارزانداتىپ جىبەرۋى ابدەن مۇمكىن.
- ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق بولاشاعى قانداي بولماق؟ الىدە شىعۋعا مۇمكىندىگىمىز بار ما؟ الدە تاۋەلسىزدىكتەن ايرىلعانىمىز وسى ما؟
- ء«بىر نارسە بوپ قالسا، وسى وداقتان شىعامىز!» دەپ پرەزيدەنتتىڭ ءوزى دە ايتىپ جاتىر ەمەس پە؟
مەنىڭشە، وسى وداقتىڭ شىنايى قاۋپىن بيلىك بىلمەيدى ەمەس، بىلەدى.
تاۋەلسىزدىك سەكىلدى كيەلى ۇعىمدى اتتاپ، ەلگە كوپە-كورىنەۋ جاقپايتىن وسىناۋ قادامعا بيلىك نەگە بارىپ جاتىر؟
ونىڭ ارتىندا نە تۇر؟
مەنىڭشە، بۇل ماسەلەگە بولاشاق مۇراگەرگە كرەمل جاقتان بەرىلەتىن جان-جاقتى كەپىلدىك تۇرعىسىنان قاراۋىمىز كەرەك!
سول ىشكى ينتريگاسى بار ساياسي ويىن مەن قازىرگى پرەزيدەنتتىڭ جەكە باس مۇددەسى جەمە-جەمگە كەلگەندە تۇتاس ءبىر ەلدىڭ سىرتقى ساياساتىنىڭ باستى باعىتىن انىقتاپ وتىر ەمەس پە؟
سوندىقتان دا قوعامداعى انتيەۋرازيالىق ورىندى دا ۇتىمدى تەندەنتسيالاردى پايدالانىپ، كۇرەسىمىزدى جالعاستىرا بەرۋىمىز قاجەت!
ءبىر نارسە انىق:بالكىم، ناقتى ءبىر بيلىك وكىلى (پرەزيدەنت بولسىن، ەرتەڭ ونىڭ مۇراگەرى بولسىن) رەسەيگە ىشتەي تاۋەلدى بولۋى مۇمكىن، بىراق تۇتاستاي ءبىر ەل ەشبىر ەلگە تاۋەلدى بولا المايدى. ول ءۇشىن كونستيتۋتسيا دا، زاڭدار دا بار. سولاردى دۇرىس پايدالانۋىمىز كەرەك.
- رەسەيمەن قازاقستان اراسىنداعى شارتتا «كەلىسىلگەن سىرتقى ساياسات جۇرگىزۋ» تۋرالى باپقا قاتىستى ويىڭىز قانداي؟
- بۇل ساياسي نونسەنس!
ءبىر نارسە ايقىن: كرەمل ەشقاشان دا سىرتقى ساياساتىن اقوردامەن كەلىسىپ جۇرگىزبەيدى! ول ءبىزدىڭ پىكىرگە پىسقىرمايدى دا! سوندىقتان دا بۇل باپتى رەسەيدىڭ بىزگە زورلاپ تاڭعان بابى دەپ ءتۇسىنۋ كەرەك.
ماسەلەن، ەاو تۋرالى كەلىسىم مەن كەشە عانا سەنات بەكىتكەن «قازاقستان مەن رەسەي كەلىسىلگەن سىرتقى ساياسات جۇرگىزەدى» دەگەن ءدۇدامال بابى بار ەكى ەل اراسىنداعى كەلىسىم-شارتتى اتا زاڭعا سايكەس كەلۋ-كەلمەۋىن قاراستىرۋى ءۇشىن نەگە كونستيتۋتسيالىق كەڭەسكە بەرمەسكە؟ بۇل دا ساياسي پروتسەستى ءبىر جانداندىراتىن قادام ەمەس پە؟
رەسەيمەن قارىم-قاتىناس ورناتۋدا، ورتاق قۇجاتتارعا قول قويعاندا ءبىز ءبىر نارسەنى ءتۇسىنۋىمىز قاجەت: بۇتكىل وركەنيەتتى الەم، ونىڭ ىشىندە باتىستىڭ دامىعان ەلدەرى رەسەيدىڭ نەويمپەريالىق ساياساتىنا قارسىلىق ءبىلدىرىپ، ونى وقشاۋلاۋدى قولعا الىپ جاتىر. سوندىقتان دا كرەمل ءوزىنىڭ كەشەگى ساتەليتتەرىن قايتا ماڭايىنا جيىپ، ءوزىنىڭ ءبىر وقشاۋ الەمىن قالىپتاستىرعىسى كەلەدى. ەڭ باستى قاۋىپ سول: سول وقشاۋ قوراعا كىرىپ كەتپەيىك! بىزگە وركەنيەتتى الەممەن بايلانىستى ۇزۋگە بولمايدى!
- سوڭعى كەزدەرى قازاقستاندا ساياسي وپپوزيتسيا قالمادى دەپ جاتادى. ساياسي پارتيالاردى بيلىك «تازالاپ» ءبىتتى دەسەك تە بولادى. دەموكراتيالىق وپپوزيتسيا وكىلى رەتىندە ونىڭ بولاشاعى تۋرالى نە ايتار ەدىڭىز؟
- حالىق پەن بيلىك بار جەردە ارقاشان دا وپپوزيتسيا، سىني ءارى بالاما پىكىر ايتۋشىلار بولادى. ول اۋىلدا دا بار، ورتالىقتا دا بار.
سوندىقتان «پالەنشە مەن تۇگەنشە وپپوزيتسيادان كەتىپتى، نە «ەكى پارتيا بىرىگە الماي قالىپتى» دەگەن سەبەپپەن «ەلدە وپپوزيتسيا قالمادى» دەپ ايتقاندى دۇرىس دەپ سانامايمىن.
ءبىر سوزبەن ايتسام:
«بيتكە وكپەلەپ، توندى ورتەمە!
ءباز بىرەۋگە وكپەلەپ،وپپوزيتسيا جوق دەمە!».
بايقاپ وتىرسام، مەن وپپوزيتسيادا جۇرگەنىمە 16 جىلدان اسىپ بارادى ەكەن. ول دەگەنىڭىز ادام ءومىرىنىڭ تۇتاس ءبىر كەزەڭى. مىنە، وسى ۋاقىت ىشىندە مەن قازاقستان وپپوزيتسياسىنىڭ بىرىگۋى جولىندا شاما-شارقىمشا كۇش جۇمسادىم دەپ ايتا الامىن.
سوندىقتان دا 2011 جىلىت ۇياقباي جانە ونىڭ قازىرگى اينالاسىنىڭ ەندى عانا اياققا تۇرىپ جاتقان جسدپ «ازات»پارتياسىنىڭ بىرلىگىن بىت-شىت قىلىپ، ورتاق ۋاعدالاستىقتاردى زىمياندىقپەن بۇزىپ كەتكەنىن ساياسي تۇرعىدان قاتەلىك، كەرەك دەسەڭىز، قىلمىس دەپ سانايمىن. تاريح ول ارامدىققا ءالى ءوز باعاسىن بەرەدى دەپ ويلايمىن!
بىراق سول ادامدارعا قاراپ، بارلىق وپپوزيتسيا وسىنداي ەكەن دەگەن تەرىس پىكىر قالىپتاسپاۋى كەرەك. ءبىزدىڭ ىشىمىزدە ورتاق ىسكە ادال، ءبىر دەمەۋشىنىڭ عانا سويىلىن سوقپايتىن، جالپىمەملەكەتتىك تۇرعىدان وي ءتۇيىپ، قيمىل-ارەكەت جاساپ جۇرگەن تۇلعالار جەتەرلىك. ءوز باسىم سول كۇشتەر مەن تۇلعالاردىڭ الداعى پرەزيدەنت جانە پارلامەنت سايلاۋى كەزىندە بەلسەندىلىك تانىتىپ، ءبىر ورتاق مامىلەگە كەلىپ، ناقتى تۇردە بىرىگەتىنىنە سەنەمىن! جانە دە سولاي بولۋى ءۇشىن ءوزىمنىڭ بار كۇشىمدى سالامىن!
قوعام دامۋىمەن قاتار ،وپپوزيتسيا دا دامىپ، جەتىلە تۇسۋدە.
قۇدايعا شۇكىر، وپپوزيتسيانىڭ جاڭا تولقىنى قالىپتاسىپ كەلەدى. ولار كەشەگى مەن بۇگىنگى وپپوزيتسيانىڭ اششى ساباقتارىن ەسكەرىپ، ءبىزدىڭ قاتەلىكتەردى قايتالاماسا ەكەن دەيمىن.
- ءسىز ورىنباسارى بولعان جسدپ قازىر ەۋرازيالىق وداقتى دا، اقوردانىڭ ۋكرايناعا قاتىستى ساياساتىن دا تىكەلەي قولداپ ءجۇر. جارماحانعا، بالتاش پەن سۆويككە حابارلاسىپ، «قازاقتىڭ مۇددەسىنە نەگە قارسى شىعىپ جۇرسىڭدەر؟» دەپ ايتقىڭىز كەلمەي مە؟ ولاردىڭ بۇل ارەكەتىن قالاي باعالايسىز؟
- مەن ولارمەن سويلەسپەگەلى قاشان... ءبىر-ەكى تەلەفون شالعىم كەلگەن، بىراق...
تۇتاس ءبىر ۇيىمعا عانا ەمەس، بۇكىل وپپوزيتسياعا وبال جاساعان ادامدارمەن قالاي سويلەسەرىڭدى بىلمەيدى ەكەنسىڭ. بىرەۋلەر بىرلىگىمىز ءۇشىن جانىن قيىپ جاتسا، ولار ءبىر لاۋازىم ءۇشىن ءوزىنىڭ جيعان-تەرگەن ابىرويىنان ءبىر كۇندە ايىرىلىپ قالدى ەمەس پە؟
وسىعان دەيىن وپپوزيتسيانىڭ دىڭگەگى بوپ كەلگەن جسدپ-نىڭ قازىرگى ساياسي بەت-بەينەسى ءتىپتى تۇسىنىكسىز بوپ بارادى.
ەۋرازيالىق وداقتى اشىقتان-اشىق قولداۋى جانە دە وسى ويدى وڭمەڭدەپ باق ارقىلى ناسيحاتتاۋى، ءسوزسىز، پارتيانىڭ سۇيەگىنە تۇسكەن تاڭبا دەپ ەسەپتەيمىن.
ايتىڭىزشى، قازىرگى قيمىل-قارەكەتسىز قالعان، بيلىككە اششى سىن ايتا المايتىن، جوعارى جاققا جالتاقتايتىن جسدپ-نى ەل ناعىز وپپوزيتسيا دەپ ايتا الا ما؟
قاراڭىز، ەلدى ەلەڭ ەتكىزگەن، قاراپايىم حالىقتىڭ كۇندەلىكتى ومىرىنە تىكەلەي اسەر ەتكەن تالاي ساياسي-ەكونوميكالىق وقيعالار بولىپ جاتىر. جۇرتتىڭ جاعدايى كۇرت تومەندەپ كەتتى. باعا مەن تاريفتەر اسپانداۋدا. ەل تاۋەلسىزدىگىنە قاۋىپ تونۋدە.
ناعىز ساياسي پارتيا وسىنداي كەزدەردە ءوز داۋىسىن شىعارىپ، بەلسەندى قيمىل-ارەكەتتەرگە بارماي ما؟
تەك سول پارتيادان اقشا الاتىن ءبىر-ەكى گازەت پەن سايتتان «كەزەكتى «دومالاق» ۇستەل وتكىزدى» دەگەندى ەستىپ قالامىز. ءدۇيىم جۇرت جسدپ-نىڭ قازىرگى باسشىلارىنىڭ بەت-الپەتىن ۇمىتىپ تا قالدى ەمەس پە؟
ەكىنشىدەن، ءسىز ايتقان ادامداردىڭ ەاەو-نى اشىقتان-اشىق قولداۋىن (ۇندەمەي وتىرسا، ەشكىم دە رەنجىمەس ەدى عوي) بيلىكتىڭ تاپسىرماسى نە بولماسا، ەرتەڭ پارلامەنتكە ءوتۋ ءۇشىن جاساپ جاتقان بەيشارا تىرلىگى دەپ بىلەمىن. بالكىم، وسىلايشا بيلىككە جاعىپ، سايلاۋدا ءتيىستى داۋىس جيناپ الامىز دەپ ۇمىتتەنەتىن بولار.
بىراق مەنىڭ بۇل سىني پىكىرىمنىڭ جسدپ قاتارىنداعى مىڭداعان ادال ازاماتتارعا ەش قاتىسى جوق.
قايتەيىن، بىرنەشە قۇمالاق باسشى ءبىر پارتيانىڭ قارنىن ءشىرىتىپ جاتىر. ونىڭ دا ءوز فينالى بولار...
- قازىر رەسەيگە باتىس تاراپىنان كوپتەگەن سانكتسيالار سالىندى. نازارباەۆتىڭ ءوزى وسىعان قاتىستى مۇنىڭ قازاقستانعا دا اسەرى بولاتىنىن مالىمدەدى. شىن مانىندە، وسىنىڭ سالقىنى قانداي بولادى دەپ سانايسىز؟
- سانكتسيالاردان جابىق شەكارا، كەدەندىك كەدەرگى ارقىلى ساقتانۋعا بولار ەدى.
بىراق ءبىز بۇتكىل وركەنيەتتى دۇنيە الاستاپ جاتقان رەسەيمەن ءبىر وداققا كىرىپ جاتىرمىز عوي.
كەمەدەگىنىڭ جانى ءبىر دەمەي مە؟
جانە دە ول مۇحيتتى شارلاپ، دىتتەگەن پورتىنا جەتەتىن كەمە بولسا، ءبىر ءسارى. ال ەگەر دە ول رەسەيلىك«تيتانيك» بوپ شىقسا شە؟!
سوندىقتان دا ءبىزدىڭ وكىمەت وسى سانكتسيالاردىڭ اسەرىن مەيلىنشە ازايتۋدىڭ جولدارىن وسى باستان قاراستىرۋى كەرەك. ول ءۇشىن قوعاممەن، ماماندارمەن اقىلداسىپ، تۇتاستاي ءبىر باعدارلاما جاسالۋى ءتيىس.
بىراق تا وسى جولدا ءبىر ۇلكەن كەدەرگى بار، ونىڭ اتى ەۋرازيالىق وداق.
- بيلىكتەگى بىرقاتار اۋىس تۇيىستەردەن جاقىن ارادا سايلاۋ بولادى دەگەن اڭگىمە دە شىقتى. وسىعان قاتىستى نە ايتار ەدىڭىز؟ نازارباەۆ سايلاۋعا قاتىسا ما، الدە ءوزىنىڭ ستاتۋسىن «ومىرلىك» پرەزيدەنتتىككە اۋىستىرا ما؟
- ءبارى دە مۇمكىن.
سايلاۋدى پرەزيدەنت ءدال بۇگىن جاريالاپ جىبەرۋىنە تولىق مۇمكىندىگى بار. ساياسي جۇيە سونداي.
مەنىڭشە، وسى جولعى سايلاۋعا نازارباەۆ تاعى دا ءوزى تۇسەدى. ءسويتىپ، تاعى دا جەتى جىلعا ءوزىنىڭ ماسەلەسىن شەشىپ الادى.
ەل ىشىندە ء«وز مۇراگەرىن وتىرعىزادى، ونىڭ جانىندا ءجۇرىپ، ەلدىڭ كوزى مەن قۇلاعىن وعان ۇيرەتەدى، ساياسي كۇشتەردى وعان باعىندىرادى» دەگەن دە اڭگىمەلەر بار ەكەنى راس.
بىراق قازىرگى پرەزيدەنت وندايعا بارا قويماس، ويتكەنى، ول ءوزىن پرەزيدەنت قىزمەتىنەن تىس كوز الدىنا ەلەستەتە المايدى!
- قوعامدا اكەجان قاجىگەلدين جاقىندا قازاقستانعا كەلەدى دەگەن اڭگىمە ءجيى ايتىلادى. ءارى بۇرىنعى پرەمەر مينيستر قازىر اقورداعا قىزمەت ەتىپ، راحات اليەۆكە قارسى ناۋقاندى ەۋروپادا جۇرگىزىپ جاتىر دەگەن دە اڭگىمە از ەمەس. بۇل تۋرالى پرەزيدەنتتىڭ ەكس-كۇيەۋ بالاسى دا جازدى. وسى ماسەلەگە قاتىستى قاجىگەلديندى جاقسى بىلەتىن ادام رەتىندە نە ايتار ەدىڭىز؟
- اڭگىمەنىڭ ەكى جاعى بار. راحات اليەۆتىڭ قازاق قوعامىنا، سونىڭ ىشىندە وپپوزيتسيا مەن بيزنەسكە جاساعان قياناتىن ءبارىمىز دە بىلەمىز. ونىڭ ونداي قىلمىستارىنىڭ كۋالارى ەلدە بارشىلىق. كاجىگەلديننىڭ جانە ونىڭ سەرىكتەستەرىنىڭ سول تەپەرىشتى ءوز كوزىمەن كورىپ، كۇيەۋ بالا تاراپىنان قياناتقا ۇشىراعانىن ەسكەرسەك، سول تۋرالى ايتىپ، جاۋاپكەرشىلىككە تارتۋ تۋرالى تالاپ قويۋى ابدەن دۇرىس دەپ ويلايمىن. جانە دە ونىمەن تەك قاجىگەلدين نە رنپك وكىلدەرى اينالىسپاۋى تيس. باسقالار دا نەگە ءۇن قوسپايدى، نەگە سول كەزدەگى ونىڭ ايۋاندىعى تۋرالى ايتىپ، سوتقا بەرمەيدى، ساتيسفاكتسيا تالاپ ەتپەيدى؟
جانە دە ول تەك قانا ءبىر ادام – اليەۆتى اشكەرەلەۋ بولماس ەدى. ول سونداي فەنومەندى تۋعىزعان، ونىڭ قالىپتاسىپ، كۇشكە مىنۋىنە ءتيىستى جاعداي قالىپتاستىرعان تۇتاس ساياسي جۇيەنى اشكەرەلەۋ بولار ەدى! ول دەگەنىڭىز بولاشاقتا «اليەۆتەر» دۇنيەگە كەلمەۋىنىڭ ءبىر مىقتى كەپىلى بولار ەدى!
ءوز باسىم اكەجان ماعجانۇلىنا: «ەگەر دە بۇل باستاماڭىز اقوردانىڭ تىلەگى بولسا، ءسىز ولارعا سەنبەڭىز، الداپ كەتەدى ءسىزدى!»، - دەپ ەسكەرتۋ دە ايتقانمىن.
ەكىنشىدەن، ول تاۋەلسىزقازاقستان تاريحىنداعى ۇكىمەت باسشىلارى ىشىندەگى بىرەگەيى، ەڭ قيىن كەزەڭدەردە ەكونوميكالىق رەفورمالاردى باتىل تۇردە جۇزەگە اسىرعان قايراتكەر. ونى قاجىگەلديننىڭ دوسى دا، دۇشپانى دا مويىندايدى. سوندىقتان ەلىنە كەلىپ، ەل يگىلىگى ءۇشىن ەڭبەك ەتىپ جاتسا، قۇبا قۇپ بولار ەدى.
بىراق ماسەلە مىنادا: پوستنازارباەۆ كەزەڭى قارساڭىندا كلانارالىق تەكەتىرەس مەيلىنشە ۋشىعىپ جاتقاندا، جانە دە ءاربىر ميللياردەر ءوزىن بولاشاق پرەزيدەنت رەتىندە كوز الدىنا ەلەستەتىپ جاتقاندا، ونداي ەل ىشىندە بەدەلدى ءارى دەربەس تۇلعانىڭ قازاقستانعا ورالىپ، ولارعا باسەكە بولۋى ول توپتارعا قاجەت پە؟ مىنە، گاپ سوندا!
سۇحباتتاسقان ينگا يمانباي
دەرەككوزى: «اشىق الاڭ» (قالام مەزگىل) گازەتى، № 7, 30.10.1014 ج.
Abai.kz
