ءدال سولاي! ويتكەنى، بۇل رەسەيدىڭ نەبىر كوزى اشىق دەگەن ادامدارىنىڭ دا قانىنا ءارتۇرلى جولمەن ابدەن سىڭگەن كەسەل، دەرت. ءتىپتى، جازۋشىلار ە. ليمونوۆ، ا.سولجەنيتسىن، اكادەميك ليحاچەۆتەردەن باستاپ كەيبىر ءجاي مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر مەن «روسسيا تولكو دليا رۋسسكيح»، «چتو زا برەدوۆوە سلوۆو روسسيانە، ەست ليش رۋسسكيە» - دەپ كرەملدىڭ قارسى الدىندا قىزىل الاڭدى شۋىلداتىپ جۇرگەن ورىس قىز-جىگىتتەرىنە شەيىن وسى دەرتكە شالدىققاندار دەۋگە تولىق نەگىز بار. انەبىر جىلدارى ءسىبىر وزەندەرىن تارتىلىپ بارا جاتقان ارال تەڭىزىنە بۇرۋ جونىندە الەمنىڭ بەلگىلى-بەلگىلى عالىمدارى مەن قوعام قايراتكەرلەرى ۇسىنىس جاساعاندا، ۆ.راسپۋتين باستاعان ورىس جازۋشىلارى مەن تولىپ جاتقان ونەر قايراتكەرلەرى بۇعان ورە تۇرەگەلىپ قارسى شىقتى. اقىرى كرەمل سولاردىڭ ايتقانىنا كونىپ، الەمدە مولدىرلىگى جونىنەن 2-ءشى ورىن الاتىن كوگىلدىر سۇلۋ ايدىن ارالدىڭ توز-توز بولۋىنا، سول ارقىل ونىڭ جاعالاۋىن جايلاعان قالىڭ قازاقتىڭ باسى اۋعان جاققا جوڭكىلە كوشۋىنە، كوشپەگەندەرىنىڭ ادام ەستىمەگەن اۋرۋ-سىرقاۋعا دۋشار بولۋىنا جول اشىپ بەردى.

شىندىعىنا كەلگەندە ءسىبىر دە، ءسىبىر وزەندەرى دە ەشقاشان ورىستىڭ جەر-سۋى بولعان ەمەس. ءوزى قاندى قىرعىنمەن باسىپ العان جەردىڭ ءبارىن بەتى بۇلك ەتپەستەن رەسەيدىكى دەپ اتايتىن اۋرۋ – پاتشالى رەسەي باسشىلارىنىڭ دا، كەشەگى كەڭەستىك رەسەي مەن بۇگىنگى رەسەي باسشىلارىنىڭ دا قانىنا سىڭگەن كەسەل. ەۋرازيا ايماعىنداعى تاۋەلسىز رەسپۋبليكالاردان نەوسوۆەتتىك (جاڭا كەڭەستىك) يمپەريا –جاڭا كسرو قۇرۋ نيەتىن اشىق اڭعارتىپ وتىرعان بۇگىنگى رەسەي دە بۇل كەسەلدەن ارىلماق تۇگىل اۋرۋى اسقىنىپ بارا جاتقان سياقتى. مىسالى، رەسەي باسشىسى پۋتين جوعارىدا ءبىز ايتقان «روسسيا تولكو دليا رۋسسكيح» دەپ ۇرانداتىپ جۇرگەن شۋىلداقتاردى كورمەي-بىلمەي وتىرعان جوق. مۇندايلاردىڭ بىردە-ءبىرى، ءتىپتى، رەسەيدە وقىپ جۇرگەن قازاق، وزبەك، قىرعىز سياقتى تۇركىتەكتەس جاستاردى ۇرىپ-سوعىپ، ءولتىرىپ تاستاعانداردىڭ ەشبىرى سوتتالعان دا ەمەس. بۇلاردىڭ كرەملدە نەمەسە وزگە دە جوعارعى ورىنداردا، قۇپيا قىزمەتتەردە قولداۋشىلارى، ارقاسۇيەرلەرى بار ما دەگەن كۇدىك تە جوق ەمەس ەل ىشىندە.

ءبىر تاڭعالارلىعى رەسەيلىك بەلگىلى شوۆينيستەرگە تيگىزىپ باسپاسوزدە دە، ينتەرنەت سايتتارىندا دا ەسكەرتۋ، سىن پىكىر از ايتىلىپ جاتپاعانىن بىلە تۇرا سولاردىڭ بىردە-ءبىرى: «جوق، ءبىز «ۇلى ورىسشىل» ەمەسپىز، «كولونيزاتورلىق پيعىلداعى» نەمەسە «شوۆينيست» ەمەسپىز»، -  دەپ اقتالمايدى دا. سوعان قاراعاندا ولار وزدەرىنىڭ وسى كەسەلىن «ناعىزورىستىق» دەپ ماقتان تۇتاتىن دا سياقتى. سولاردىڭ ءبىرى ەۋرازياشىلدىق قوزعالىستىڭ كوشباسشىسى، ياعني، نەوەۆرازياشىلدىقتىڭ نەگىزىن سالۋشى الەكساندر دۋگين دەگەن. ءوزىن ورىستىڭ، رەسەيدىڭ قامىن ويلاۋشى رەتىندە قانشا جەردەن ايقاي-ۇيقايمەن دالەلدەۋگە جانىن سالىپ جۇرسە دە ۆ. جيرينوۆسكي ءوزىنىڭ ەۆرەي ەكەنىن جاسىرمايدى. ال، دۋگين ءوزىن ورىسپىن دەيدى، بىراق شىن ۇلتى كىم ەكەنى تۋرالى ءارتۇرلى اڭگىمە بار. وندا تۇرعان ەشنارسە جوق تا شىعار، بىراق بۇكىل ەۋرازيانىڭ كوپشىلىگىن ورىستىڭ، ياعني، رەسەيدىڭ جەرى دەپ ەلىرۋىنە قاراعاندا ونىڭ دا شوۆينيزم كەسەلىنە ۇشىراعانىن جانە بۇل كەسەل ونىڭ اعزاسىندا ءورشىپ تۇرعانىن بۇدان ءبىراز بۇرىن تەلەارنا جۋرناليسىنە بەرگەن سۇحباتىنان، سۇحبات دەگەننەن گورى شوۆينيستىك نەۆروز دەۋگە كەلىڭكىرەيتىن  مىنا سوزدەرىنەن اڭعارۋعا بولاتىن شىعار دەپ ويلايمىز. ال قاراڭىز:

ۆ.پوزنەر: ... ال ءسىز قىرىمدى رەسەيگە قوسىپ الۋدى ورىس جەرلەرىن جيناي باستاۋدىڭ، قايتادان ۇلكەن رەسەيدى قالپىنا كەلتىرۋدىڭ باستاماسى دەيسىز. سۇراق مىناداي: ءوز باسىم جان-جاعىنداعى قالاشىقتاردى قوسا ەسەپتەگەندە ۇلكەن ماسكەۋ نەمەسە ۇلكەن لوندون دەپ اتالاتىنداردان حاباردارمىن. ال ۇلكەن رەسەي دەگەنگە تۇسىنبەيمىن. بۇل رەسەي جانە قوسىلعان (پليۋس) نە دەپ تۇسىنەمىز؟

ا.دۋگين: ۇلكەن رەسەي دەگەنىمىز بۇل – ورىس الەمى، ورىس وركەنيەتى. مەنىڭ پايىمداۋىمشا ۇلكەن رەسەي اۋماعى قوسىلعىشتارى مەن ازايتقىشتارى ارالاس بۇرىنعى رەسەي يمپەرياسىنىڭ تەرريتورياسىمەن، كەڭەستەر وداعىنىڭ تەرريتورياسىمەن شامالاس دەۋگە بولادى. بۇلار ءاۋباستا ۆەليكوروسس جەرلەرى، ۆەليكوروسس تەرريتورياسى دەپ اتالماعان، بىراق وسى كەڭىستىكتە تۇراتىن بۇكىل ەتنوستار عاسىرلار بويى سول ۆەليكوروسس تەريتورياسىن جاساعان.

ۆ.پوزنەر: مىناداي سۇراق قويسام بولا ما؟ سوندا ول تەرريتورياعا زاكاۆكازە دە كىرەدى مە؟ مىسالى گرۋزيا، ارمەنيا، ءازىربايجان ءبارى ۆەليكوروسس پا؟

ا.دۋگين: ءسوزسىز! ارينە سولاي. ولاردىڭ ءبارى ۇلكەن رەسەيدىڭ ءبىر بولشەگى عانا. بىراق سولاي ەكەن دەپ...

ۆ.پوزنەر: ال، ورتا ازيا شە؟ ول دا ۆەليكوروسس پا؟

ا.دۋگين: ءسوزسىز! ارينە، ءسوزسىز سولاي؟

ۆ.پوزنەر: پريبالتيكا شە؟

ا.دۋگين: مەنىڭشە پريبالتيكا دا، باتىس ۋكراينا دا مۇمكىن... ءيا، الدەبىر نەگىزدەرگە سۇيەنسەك... ولار دا ازداپ بولسا دا...

بۇل كوشەدە تالتىرەكتەپ اۋزىنان ساموگون مەن ماحوركا ءيسى بۇرقىراپ، ءۇش ءارىپ پەن بەس ارىپتەن تۇراتىن بىلاپىت ءسوزىن ايتىپ تۇرعان ماس ورىستىڭ ەمەس، عالىم، ساياساتكەر دەگەن اجەپتاۋىر اتاعى بار دۋگين، ياعني دوعاۇلىنىڭ ويلانىپ، ءار ويىن تارازىعا تارتىپ تۇرىپ-اق ايتقان سوزدەرى. ول وسىنىڭ الدىندا عانا بۇكىل قازاقستاندى رەسەيدىڭ ءبىر بولشەگى دەپ اتاعان. سوندىقتان ۆ. پوزنەر وعان قازاقستان تۋرالى ويىڭ ايتپاساڭ دا بەلگىلى عوي دەپ قازاقستانعا قاتىستى ساۋال قويعان جوق. وسى كۇنى ءبىز ەۋرازياشىل بولۋىمىز كەرەك، ءتىپتى قازاق دەگەن جارتىلاي  ەۋروپالىق، ياعني، ەۋرازيالىق ۇلت دەيتىندەر قازاقتار دا بارشىلىق. سولاردى تىڭداپ وتىرىپ، قۇداي ساقتاسىن، ەل باسىنا الدەقالاي كۇن تۋسا، مۇندايلار دۋگين–دوعاۇلى سياقتىلاردىڭ كوكتەن ىزدەپ، جەردەن تاپقان ولجاسىنا اينالىپ، وزىمىزگە قارسى شىعىپ جۇرسە قايتتىك، دەگەن ۇرەي بيلەيدى ەكەن دەنەڭدى.

مىرزان  كەنجەباي

Abai.kz