(قاجىلىقتان قايتقاندا...)

ءبىر ءسات ءھام بۇكىل عۇمىر

بيىل اللا تاعالا ۇلى ساپارعا شىعۋدى ءناسىپ ەتتى. قاسيەتتى قاجىلىق پارىزىمىزدى وتەپ قايتتىق. سابىردى قاجەت ەتكەن سىناق تا بولدى، بارعا قاناعات، جوققا شۇكىر ەتكەن جاعدايلار دا كەزدەستى. قاجىلىقتىڭ ماشاقاتى مەن ماراپاتىن الما كەزەك سەزىنگەن جايتتاردى سىزگە دە ءسوز ەتىپ، اڭگىمەلەپ بەرۋدى و باستان ويلاپ قويعان ەدىك.

قاجىلىققا بارعان ادام بويدارەت (عۇسىل) العان سوڭ ەكى قۇلاش اق ماتانى ورانىپ، يحرام حالىنە ەنەدى. يحرام – پەندەگە ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەيدى. ايتا كەتەرى سول، باسقا ۋاقىتتا رۇقسات ەتىلگەن امال ءدال وسى يحرام حالىندەگى ادامعا ادال ەمەس. ءتىپتى، شىبىق سىندىرىپ، شىبىن ولتىرۋگە دە بولمايدى. بۇل – بەرىسى عانا. مىنە، ءمۇمىن وسىلاي تاربيەلەنەدى.

ۇلى ساپاردا مۇسىلمان ءبىر مينۋتىن بوس وتكىزبەۋگە تىرىسادى. ونىڭ يگىلىككە تولى ءبىر ءساتى بۇكىل عۇمىرىن ىزگىلىككە تولتىرۋى مۇمكىن. پايعامبارىمىز مۇحاممەد (اللانىڭ وعان سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن) ادامزات بالاسىن ساناۋلى ساتتەر مەن كۇللى ءومىردى رۋحاني قۇندىلىقتارعا ارناۋعا شاقىرعان.

يحرامداعى قاجى ارتىق ءسوز ايتپاۋعا، بىرەۋدى رەنجىتپەۋگە، قورشاعان ورتاعا قىلداي قيانات جاساماۋعا بارىنشا بەلدى بەكەم بۋادى. ءسوزىن، ءوزىن، ساناسىن، امالىن تۇزەتۋگە، تازارتۋعا تىرىسادى. جان مەن ءتاننىڭ تازالىعىن ساقتايدى، جۇيرىك ويدى جاماندىقتان تىيادى. ساۋاپتى ساپاردا پايعامبار ءحاديسى باعدارشام ىسپەتتى: «كىمدە-كىم قاجىلىق پارىزىن وتەۋ بارىسىندا بوس ءارى جامان سوزدەن، سونداي-اق، ۇلكەندى-كىشىلى كۇنالاردان ساقتانسا، اناسىنان جاڭا تۋعان ءسابي سەكىلدى پاك كۇيىندە ورالادى».

ومىرگە قايتا كەلۋ، رۋحاني تۇلەپ، جاڭارىپ، عيبراتتى عۇمىر كەشۋ دەگەن وسى بولسا كەرەك.

مينا جازىعىنان ارافات ايماعىنا بەت العان قاجىلار بەسىن مەن ەكىنتى نامازىن قوسىپ وتەگەن سوڭ اقشامعا دەيىن تەك دۇعا جاسادى. پايعامبارىمىزدىڭ (اللانىڭ وعان سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن) ءبىر سوزىندە: «اللا تاعالا ارافات كۇنىندەي توزاقتان كوپ پەندەلەردى ازات ەتەتىن كۇن جوق...» دەپتى. وسى مەزگىل ادامنىڭ ەكى دۇنيەدەگى ءومىرىن تۇبەگەيلى وزگەرتۋى مۇمكىن. مۇنداي مۇمكىندىكتى قاجىلار قالاي جىبەرىپ السىن؟! تىك تۇرىپ، تىلەك ايتادى، اللاعا ماداق جولدايدى. كوزى جاسقا تولىپ، جالبارىنادى.  

تىكەلەي رەيستىڭ تيىمدىلىگى

بيىل ەلىمىزدەن تۇڭعىش رەت الماتى-جيددا-ءمادينا باعىتتارى بويىنشا تىكەلەي رەيس اشىلدى. قاجىلار قاسيەتتى ءمادينا قالاسىنا بار-جوعى بەس ساعاتتا جەتتى. ال مەككەگە تاياۋ (شامامەن 70 شاقىرىم) جيددا قالاسىنا ۇشقان ەكىنشى توپ يحرامدى الماتىدان كيىپ، اللاعا دۇعا-تىلەك، ماداق ايتىپ قاسيەتتى جەرگە ءاپ-ساتتە جەتتى. «بۇل – ۇلكەن جەڭىلدىك بولدى»، – دەپ اقساقالدار العىسىن ايتقان.

جول دەگەننەن شىعادى، مينا جازىعىندا اۋستراليادان كەلگەن سەيفىدىن دەيتىن كىسىمەن تانىسىپ قالدىق. قىتايدىڭ قۇلجا قالاسىندا تۋىلعان ەكەن. الماتىدا بىرنەشە جىل قىزمەت ەتىپتى. ءبىزدىڭ وسى قالادان كەلگەنىمىزدى ءبىلىپ، كوڭىلى كوتەرىلىپ قالدى. قازاقشاسى دا ءتاۋىر ەكەن. ءسوز اراسىندا مەككەگە دەيىن ەكى ەل ارقىلى جەتكەنىن ايتتى. ءبىرىنشى سينگاپۋرعا، سوسىن دۋبايعا ايالداپ، ودان كەيىن جيدداعا جەتىپتى. «جالپى بىزدەگى قاجىلىق شىعىنى 10 مىڭ دوللاردان اسادى. سىزدەردىڭ تىكەلەي رەيسپەن 5 ساعاتتا جيدداعا جەتۋلەرىڭىز –  ۇلكەن جەڭىلدىك بولىپتى»، – دەدى سەيفىدىن مىرزا. «اۋسترالياعا كەلىپ جاتساڭىز – مىندەتتى تۇردە حابارلاسىڭىز. ءوزىم كۇتىپ الامىن»، – دەگەن نيەتىن دە جاسىرمادى ول. ءبىر قىزىعى، قاجىلار مۇمكىندىك تۋا قالسا، ءبىر-بىرىمەن تانىسىپ، تەلەفون الماسىپ، ەمەن-جارقىن اڭگىمە-دۇكەن قۇرۋعا ىڭعايلانىپ تۇرادى. ءتىلى، ءتۇرى، ءدىلى، ۇلتى باسقا بولعانمەن، يسلامداعى باۋىرماشىلدىق دەگەن اسىل ۇعىمدى وسىندايدا سەزىنەدى ەكەنسىڭ.                

«رۇقسات جوق»

ءبىزدىڭ توپ ءبىرىنشى ءمادينا قالاسىنا تابان تىرەدى. قوناقۇيدە ءبارى تاماشا. تاماق ۋاقىتىندا، مەشىت تاياق تاستام جەردە. ءۇش كۇن ايالداپ، مەككەگە جول تارتتىق. سىناق وسى جەردەن باستالدى. قالادا كەپتەلىس، ال ءال-حارام مەشىتى ۇزاق. مەككە ماڭىنداعى مينا جازىعىندا، ياعني شاتىردا ءۇش كۇن تۇنەدىك. بارلىق جەردە كەزەك: دارەتحانادا، شاي بەرىلەتىن ورىندا، اۆتوبۋستا، ت.ب. «قوناقۇيدىڭ قادىرى-اي» دەيمىز ىشتەي. قوناقۇيدە تۇرعاندا ۋاقىتىندا ازىرلەنبەي قالعان شايعا بولا مازاسىز كۇي كەشكەنىمىز ءۇشىن وزىمىزدەن ءوزىمىز ۇيالىپ كەتتىك.

شاتىردا تۇنەۋ – شىدامدىلىقتى تالاپ ەتەدى. كۇننىڭ اپتاپ ىستىعى سالقىنداتقىشقا (كونديتسيونەر) دەس بەرمەيدى. وعان دا شۇكىر ەتپەگەن پەندە ارافاتتا سىنالادى. وندا كوڭىلگە مەدەۋ بولاتىن سالقىنداتقىش تا جوق. جاعداي «ناشارلاي» باستايدى. 45 گرادۋس ىستىققا قورعان بولعان شاتىردىڭ بارىنا شۇكىر ەتەسىڭ. ارافات دالاسىندا تۇرۋ – قاجىلىقتىڭ باستى پارىزدارىنىڭ ءبىرى. «قاجىلىق ول – ارافات»، – دەگەن حاديس بار.    

اقشامعا دەيىن جالعاسقان دۇعادان كەيىن قاجىلار مۇزداليفا جازىعىنا جۇرەدى. اۆتوبۋستارعا تىنىم جوق. ادامداردى تاڭعا دەيىن تاسىمالدايدى. مينا، ارافاتتان كەيىن مۇزداليفا جازىعىندا ادامنىڭ «تاكاپپارلىق» دەيتىن دەرتىنە «ەم» جۇرە باستايدى. ويتكەنى، تاقىر جەرگە، تاستى جەرگە تۇنەۋگە تۋرا كەلەدى. تۇنەۋ دەيمىز-اۋ، قاجىلاردىڭ سوڭعى لەگى تاڭعا دەيىن مۇزداليفاعا جەتكىزىلگەنىن كوردىك. كوز شىرىمىن الماستان جاياۋلاتىپ جاماراتقا شايتانعا تاس لاقتىراۋعا ءجۇرىپ كەتتى. ارينە، يحرام حالىندەگى پەندە مۇنىڭ ءبارىن «تۇسىنىستىكپەن» قابىلدايدى. سەبەبى، اشۋلانۋعا، مازاسىز كۇي كەشۋگە نەمەسە وسىناۋ كەزەك پەن ابىر-سابىر، قاربالاس جاعدايلارعا نارازىلىق بىلدىرۋگە «رۇقسات» جوق. سول «رۇقسات جوق» دەگەن تۇسىنىك تۇيسىكتى ابدەن بيلەپ العان.

مۇزداليفاداعى تاستى جەرگە كەۋدەسىن توسەگەن ءالجۋاز، پاقىر، شاراسىز پەندەنىڭ اللا الدىنداعى جاي-كۇيى، احۋالى ايقىندالا تۇسەدى. وتكىنشى قىزىققا راحاتتانعان اساۋ ءناپسى ەزىلىپ، قۇلدىق ۇرادى.   

شايتانعا تاس لاقتىرۋ راسىمىنەن الاتىن ساباق كوپ. ءبىز مۇنى جاعىمسىز مىنەز بەن ۇنامسىز امالداردى سول جەرگە تاستاپ، تاسپەن اتقىلاپ كەتۋ دەپ ۇعىندىق.

تاۋدىڭ ەتەگىنە تۇنەگەن ادام وسىدان كەيىن تومەندە توسەنىشى، توبەدە شاتىرى بار مينا جازىعىن اڭسايدى. ادام بالاسى باردىڭ قادىرىن جوق كەزىندە بىلەدى ەكەن. مينادان كەيىن ساپ-سالقىن قوناقۇي – نىعمەتتىڭ ناق ءوزى دەرسىڭ. تاقىر جەردەن جۇمساق جيھازعا جاتۋدىڭ ءوزى ءبىر عانيبەت. اللا قۇراندا ادام بالاسىن شۇكىرى از، سابىرسىز دەپ سيپاتتاۋىنىڭ ءمانى بار. ءسال سىناق كەلسە، سىر بەرىپ قالامىز.

قاجىلىق – سابىر مەكتەبى. ءتۇرلى سىناقتار پايدا بولعاندا پەندە شايقالىپ قالماۋ ءۇشىن ونىڭ يمانى عانا كومەككە كەلەدى. «يمانىم مەنىڭ – جيعانىم» دەگەنى وسى شىعار.

قاجىلىقتى وتەۋگە جالعىز نيەتتىڭ ءوزى جەتكىلىكسىز. قاجىلىق – ىزگى نيەتپەن، دەنەمەن، امالمەن، بار بولمىسپەن، قارجىمەن اتقارىلاتىن ۇلى  قۇلشىلىق. ساۋابى مول ساپاردا دەنساۋلىقتىڭ جاقسى بولۋى دا اسا ماڭىزدى. قاجىلىققا رۋحاني تۇرعىدان دايىن بولعان ادام ءتاننىڭ ساۋلىعىن دا ەسكەرۋى ءتيىس.

ءولىمى دە – ونەگە...

بيىلعى قاجىلىق اۋىر سىناقتارىمەن، قيىندىقتارىمەن ەستە قالدى. كران قۇلاپ، 100-دەن استام ادام مەرت بولدى. مينا جازىعىندا ورىن العان ادام كەپتەلىسىنەن 700-دەن استام قاجى كوز جۇمدى. ارينە، ءبارى اللانىڭ قالاۋى عوي. قازاقتا: «قۇدايسىز قۋراي دا سىنبايدى»، – دەگەن ادەمى ءسوز بار.

مىنا ءبىر جاعدايدى ايتپاي كەتپەسكە بولماس. كۋۆەيتتىك شەيح ومار حاليفا اش-شايدجي الەۋمەتتىك جەلىدە عيبراتتى مىسالمەن ءبولىسىپتى. عالىم كران قۇلاپ، دۇنيە سالعان مىسىرلىق مۇسىلمان جايلى اڭگىمەلەيدى. ول ۇزاق جىلدار بويى قاجىلىققا قارجى جينايدى. ۇلى ساپارعا شىعۋ ءۇشىن بارلىق مۇلكىن ساتۋعا ءماجبۇر بولىپتى. ءتىپتى، ءومىر بويى جيعان-تەرگەنىنە ساتىپ العان جەر تەلىمىن دە ساۋدالاۋعا شەشىم قابىلدايدى. ادامدار: ء«بارىن ساتىپ ءبىتىردىڭ، ەندى قىزىڭا نەڭدى قالدىرىپ بارا جاتسىڭ»، – دەگەندە: «وعان اللانى تاپسىردىم. ول – جارىلقاۋشى، بارىنەن ۇلى»، – دەپتى. مىسىرلىق قاجى قاسيەتتى مەكەن – مەككەدە جان تاپسىرۋدى ارمانداپتى جانە قايتىس بولعان جاعدايدا سول جەردە جەرلەۋدى وتىنگەن. اللا اۋزىنا سالدى ما، شىنايى قالادى ما، ايتەۋىر تىلەگى ورىندالىپتى: كران قۇلاپ، كوز جۇمعاندار اراسىندا الگى ادام دا بولعان.

ساۋد ارابيا كورولدىگى قايتىس بولعانداردىڭ تۋىستارىنا 2 ملن. فۋنت (شامامەن 270 مىڭ اقش دوللارى) وتەماقى تولەدى. قايتىس بولعان مىسىرلىق قاجىنىڭ قىزى دا وسى قارجىنى الدى. «ول اللاعا ءادىل بولدى. اللا دا وعان ءادىل بولدى»، – دەپ جازادى كۋۆەيتتىك عالىم. ءيا، ءوزىنىڭ ءولىمى ارقىلى ونەگە قالدىردى. راببىمىز راقىمىنا بولەسىن.

ءسوز سوڭى

قىزمەتىن، كولىگىن، بالا-شاعاسىن، مالىن، بۇكىل تۋىسقاندارىن ەل تاستاپ، جالعىز جولعا شىعىپ، جاراتۋشىنىڭ شاقىرتۋىن قابىل العان پەندە ەكى قۇلاش ماتاعا ورانىپ، اللانىڭ الدىندا كۇنالارى ءۇشىن جارىلقاۋ تىلەيدى، وكىنگەن كۇيدە كەشىرىم سۇرايدى، ىشتەي ەسەپ بەرىپ، ونىمەن سىرلاسادى. قاتە-كەمشىلىكتەر مەن جاساعان كۇنالارىڭ ءۇشىن ءوزىڭدى جەپ قويا جازدايسىڭ، ۇيالعان تۇردە الاقان جايىپ، دۇعا جاسايسىڭ. ونى قايتالاماۋعا ۋادە بەرەسىڭ. ال جاساعان جاقسىلىقتارىڭ مەن ىزگى امالدارىڭ ءۇشىن ۇمىتپەن تىلەك تىلەيسىڭ. قاجىلىق – اللا مەن ادامنىڭ اراسىنداعى سىرلى سۇحبات ىسپەتتى.

ارافات، مينا، مۇزداليفا جازىعىنداعى مۇسىلماننىڭ جاعدايى – ماحشار الاڭىن تاعى ءبىر رەت ەسكە تۇسىرگەندەي. بۇل ەرتەڭگى كۇنى ەشكىم جاساعان جاقسىلىعىن وزگەگە ءبولىپ بەرە المايتىن، پەندەنى تەك يمانى عانا قۇتقاراتىن ءساتتى بايانداسا كەرەك. وسىلايشا، قاجىلىقتان قايتقان ادام ومىرگە قايتا كەلگەندەي كۇي كەشەدى... جەرلەستەرىمىزدىڭ قاجىلىعى قابىل بولسىن!    

اعابەك قوناربايۇلى، قمدب ءباسپاسوز حاتشىسى

استانا – مەككە – استانا