جامبىل وبلىستىق فيلارمونياسىنىڭ ديرەكتورى، ايگىلى ءانشى، ءداستۇرلى ونەردىڭ بۇگىنگى كوشباسشىسى ساۋلە جانپەيىسوۆانى جەرگىلىكتى بيشىكەشتەر ەڭبەك دەمالىسىندا جۇرگەن جەرىندە جۇمىستان بوساتىپ جىبەردى.

كوپشىلىكتىڭ ەسىنە سالا كەتەيىك، وسىدان 3–4 جىل بۇرىن اتالمىش ونەر ورداسى داۋ-دامايدىڭ ورتاسىندا قالعان ەدى. داۋدان ولاردىڭ وزدەرى شارشاماسا دا، سول كەزدەگى وبلىس اكىمى قانات بوزىمباەۆ شارشاعان بولۋ كەرەك: ديرەكتور سەيىتقاسىم تۇكتىباەۆ وبلىستىق تارتىپتىك كەڭەستىڭ سىبايلاس جەمقورلىققا سالىنعانى ءۇشىن جۇمىستان بوساتۋ جايلى ۇسىنىسى نەگىزىندە قىزمەتىنەن قۋىلعان سوڭ ء(بىر ورىندا تابانى كۇرەكتەي 21 جىل تاپجىلماي وتىرسا، سالىنباعاندا قايتسىن؟), الماتىدان وسى وبلىستىڭ تۋماسى ساۋلە جانپەيىسوۆانى قولقالاپ شاقىرىپ الادى. اكىم بۇنداي جاۋاپتى شەشىم قابىلداردا، اتى قىز دەمەسە، زاتى اناۋ-مىناۋ ەر جىگىتكە بەرگىسىز ساۋلە حانىمنىڭ ءبىراز جىل بۇرىن اتىراۋ قالاسىندا ونەر اكادەمياسىن تۇرعىزۋ جولىندا 4 جىل ابىرويمەن قىزمەت اتقارعانىن ەسكەرگەنى داۋسىز. انشىگە دە بەلدى بۋىپ، ارۋ الماتىنى تاستاۋ، تارازعا قونىس اۋدارۋ وڭاي سوقپاعانى انىق.

مىنە، اكىمنىڭ قولقالاۋىمەن تۋعان جەرگە تابان تىرەگەن ساۋلە از ۋاقىتتا كوپ جۇمىس تىندىردى. «بالاساعۇن» مادەنيەت سارايى جونگە كەلتىرىلدى. وركەستر قۇرىلدى، ارتىستەرگە ارناپ قانشاما جاڭا كيىم تىگىلدى، قانشا جاڭا باعدارلاما جاسالدى. باسقانى بىلاي قويعاندا، ءۇش جىل قاتارىنان حالىقارالىق فەستيۆال وتكىزۋ ايتۋعا عانا وڭاي... فيلارمونيا كەڭەس كەزىنەن بەرى ۇمىت قالعان كەرەمەت ءداستۇردى قايتا ءتىرىلتتى – بيىلدىڭ وزىندە بەس اۋدان حالقىنا تولىق قۇرامىمەن بارىپ، ونەرگە سۋساپ قالعان حالىقتىڭ قۇمارىن قاندىرىپ قايتتى; بىرنەشە وبلىس ورتالىعىندا، ءتىپتى پولشا، چەحوسلوۆاكيا، تۇركيا سەكىلدى بىرنەشە شەتەل ساحنالارىندا، استانا قالاسىنداعى «تاۋەلسىزدىك» سارايىندا ونەر كورسەتتى.

ساۋلە ءوستىپ، كۇن-ءتۇن قاتىپ جۇرگەنىندە، بيىل ءبىر توپ فيلارمونيا قىزمەتكەرى قول قويعان ارىز قارجى پوليتسياسىنا توپ ەتە تۇسەدى. جانە سول كۇندەرى كەزدەيسوقتىق پا، باسقا ما (جالپى، ومىردە كەزدەيسوق ەشنارسە جوق ەكەنىن ۇمىتپاعان ءجون), وبلىستىق مادەنيەت باسقارماسىنىڭ باستىعى د.بىقىباەۆ تاراپىنان ساۋلەگە ءوز ەركىمەن كەتكەنىڭىز دۇرىس بولار ەدى دەگەن «ۇسىنىس» ايتىلادى. ايتىلعاندا دا، «ول كىسى وسىلاي بولعانىن قالاپ وتىر» دەپ، وبلىس اكىمى كارىم كوكىرەكباەۆتىڭ اتىنا سىلتەمە جاسالادى...

– «مىناداي جاعدايدا مەن مۇلدەم كەتپەيمىن، يا مەنىڭ جەمقور ەكەنىمدى دالەلدەپ، سوتتاڭدار، يا اقتاڭدار» دەدىم. شىنىم وسى! – دەيدى ساۋلە. – «ويباي، نەسىن ايتاسىڭ، بىلىق-شىلىعى كوپ ەكەن، سوسىن كەتۋگە ءماجبۇر بولىپتى» دەگەن ءسوزدى ەستىگىم كەلمەيدى. ونىڭ ۇستىنە وبلىس اكىمى كارىم اعاي دا مەنى قابىلداپ، «الاڭداماي جۇمىسىڭدى ىستەي بەر، ماعان سەنەن ارتىق ديرەكتور كەرەك ەمەس» دەگەن بولاتىن...

بىراق قارجى پوليتسياسىنداعىلار قازاقى كورەالماۋشىلىققا عانا قۇرىلعان، جالاڭقاي، دالەلسىز، نەگىزسىز ارىزدان ارى ىزدەپ، بەرى ىزدەپ، قىلمىس قۇرامىن تابا الماي، ءىستى توقتاتا تۇرۋ تۋرالى قاۋلى قابىلدايدى. ساۋلە دە كەزەكتى ەڭبەك دەمالىسىنا اتتانادى.

دەگەنمەن، «ىزگە تۇسكەن» باسشىلارعا ساۋلەنىڭ اساۋلىعى قاتتى ۇناماي قالسا كەرەك: «بەرسە – قولىنان، بەرمەسە – جولىنان» دەگەن ەمەس پە، ارىپتەستەرىمىز جازعانداي «جۇمىستان بوساتۋدىڭ جامبىلدىق ءادىسىن» ويلاپ تابادى. راس، قيت ەتسە سوتقا جۇگىرەتىن بۇگىنگى زاماندا كىم سوتتىڭ شەشىمىمەن ءوز ورنىنا قايتىپ كەلمەي جاتىر، اڭگىمە ماسەلەنىڭ اشىق ايتىلماي، ساۋلەنىڭ سىرتىنان شەشىلگەندىگىندە عوي.

– ەڭ قىزىعى، دەمالىستا جۇرگەنىمدە، جۇمىسىمداعىلار ماعان تەلەفون سوعادى: «تۇكتىباەۆ سوت شەشىمىمەن ءوز ورنىنا كەلەيىن دەپ جاتىر ەكەن عوي، ءسىز نە بىلەسىز؟» دەپ، مەنەن سۇرايدى. مەن بىقىباەۆقا حابارلاسسام: «راس، ەرتەڭ اپارىپ وتىرعىزامىز» دەيدى. «كوكەتاي، تۇرا تۇرىڭىز، مەن جۇمىسقا شىعايىن، سودان كەيىن-اق اكەلىپ وتىرعىزا بەرسەڭىز بولادى عوي» دەسەم، باستىعىم: «ساۋلەتاي، بولمايدى، ويتسەم، مىنا سوت ورىنداۋشى مەنى سوتقا سۇيرەيدى» دەپ قارا-ا-پ تۇر!..

«مىنە، كوردىڭىز بە، «ورنىنا وتىرعىزايىن دا قۇتىلايىن، ەكەۋى ءبىرىن-ءبىرى سوتقا بەرىپ جاتسىن، ول ەكەۋىنىڭ سوتتاسۋ حيكاياسى بىتەم دەگەنشە جان ءناسىپ، قالعانىن سول كەزدە كورە جاتارمىن» دەگەن باستىعىڭىز. وتە دۇرىس جاساعان!» – دەيمىن مەن.

– بىقىباەۆتا اپتا سايىن وتەتىن اپپارات جينالىسى بار ەمەس پە، سوندا ول مەنىڭ ورنىما جينالىسقا قاتىسىپ وتىرعان ورىنباسارىما قاراپ: «جاڭا باستىقتارىڭىز قۇتتى بولسىن!» – دەپتى. «ول كىم بولدى ەكەن؟» دەگەن جۇرتتىڭ اۋزى اشىلىپ قالماي ما؟! سونى ءتۇسىندىرۋ ءۇشىن، ەندى ول كوپكە قاراتا: «سەيىتقاسىم تۇكتىباەۆ سوتتىڭ شەشىمىمەن ءوز ورنىنا قايتىپ كەلدى» دەيدى. «ساۋلە قايدا كەتتى؟» دەگەن زاڭدى سۇراق تۋادى عوي تاعى دا. ول سۇراققا باستىق: «ساۋلە ەڭبەك دەمالىسىندا ءجۇر»، – دەپ جاۋاپ بەرىپتى!..

– مىنە، كينو! كينو ەمەس دەپ كورىڭىز! ەڭبەك كودەكسى بۇنداي جاعدايدا «جۇمىس بەرۋشى ءسىزدىڭ قازىرگى قىزمەتىڭىزگە دەڭگەيلەس قىزمەت بەرۋى ءتيىس» دەيدى. ءسىز كەلىسسەڭىز، سول ورىنعا بارا الاسىز.

– «جۇمىستان بوساتۋدىڭ جامبىلدىق ءادىسىن» ويلاپ تاۋىپ وتىرعان بۇل جەردەگىلەر، «بىزدەن كىنا جوق، ۇسىندىق، كەلىسپەگەن ءوزى» دەپ، مەنەن قۇتىلۋ ءۇشىن مىنا حاتتى جىبەرىپتى (فوتوكوشىرمەنى قاراڭىز).

اۋ، مەن رەجيسسەر تۇرماق، ءارتىس تە ەمەسپىن عوي، مەن – ءانشىمىن! الەۋمەتتىك جەلىگە وسى حاتتى سالىپ جىبەرىپ ەدىم، كوپتىڭ اۋزى دۋالى ەمەس پە، قاراڭىزشى – تىنىسبەك قوڭىراتباەۆ: وي، شىركىن، بىقىباەۆ مىرزا بىقسىتىپتى عوي. بىقىباەۆ كىم، ساۋلە كىم!!!» – دەپ جازىپتى. جانۇزاق نۇرتايۇلى: «بىقىباەۆ دەيدى؟ )) اتىنا زاتى ساي بولىپ تۇر ەكەن ))». داريگا مۋشتانوۆا: قورلاۋلارىن-اي! قايران ابايدىڭ «يت مارجاندى نە قىلسىن» دەيتىنى وسىندايدا عوي... بولەك ورتالىق اشىپ بەرەتىن جوندەرى بار ەكەنىن اڭعارۋعا بىلىك قايدا-ا-ا!» – دەگەن سياقتى جازبالار ءتۇسىپتى جەلىگە.

ءبىز وسى وقيعا جايلى ويىن سۇراپ، شىمكەنتتىك بىلىكتى زاڭگەر جاڭابەك ابىشەۆكە حابارلاسقانىمىزدا، ول بىلاي جاۋاپ بەردى: «ەگەر ادامدى ءوزىنىڭ بۇرىنعى قىزمەت ورنىنا قايتا وتىرعىزۋ تۋرالى شەشىم جوعارعى سوتتان كەلسە، ونى تۇسىنۋگە بولار ەدى. ال بۇل جەردە ونداي شەشىمدى ءبىرىنشى ساتىداعى سوت شىعارىپ وتىر. نەگە ول شىعارادى؟ ەكىنشىدەن، ادامنىڭ قايتا ورنىنا كەلۋى تۋرالى ءۇش اي ىشىندە عانا ارىزدانۋىنا قاقىسى بار، ال ول 3,5 جىلدان كەيىن ورالىپ وتىر، سونشاما ۋاقىت بويى قايدا جۇرگەن؟ ەڭبەك دەمالىسىندا جۇرگەن ادامدى جۇمىستان شىعارۋ – بارىپ تۇرعان باسسىزدىق. زاڭسىزدىق. ەگەر «جانپەيىسوۆا جۇمىستى اتقارا المادى» دەسە، ونى نەگىزدەپ، بۇيرىق جازسىن. ەڭبەك كودەكسىنىڭ جۇمىس بەرۋشىنىڭ باستاماسىمەن قىزمەتكەردى جۇمىستان شىعارۋ تۋرالى 54-بابىندا 19-ءبولىم بار، ونىڭ بىردە-بىرەۋى بۇعان سايكەس كەلمەيدى. ەندەشە ولار ساۋلەنى جۇمىستان شىعارا المايدى! سوتقا ارىز بەرسىن-داعى، ۇيىندە جاتا بەرسىن! زاڭسىز جۇمىس ىستەمەگەن كۇندەرىن كەيىن مادەنيەت باسقارماسى تولەپ بەرەدى. ەگەر ءبىلىمدى سۋديا بولسا، ول اقشانى بىقىباەۆتىڭ قالتاسىنان تولەتتىرەدى. ادىلدىگى دە سول بولادى!» – دەدى بىلىكتى زاڭگەر.

ساۋلە «مەن دە بۇل ىستە مۇددەلى ادام بولعاندىقتان، ماعان وسى ءىستىڭ كوشىرمەسىن بەرۋىڭىزدى وتىنەمىن» دەپ، تاراز قالالىق سوتى توراعاسىنىڭ اتىنا ارىز جازعان ەكەن. س.تۇكتىباەۆتى «ورنىنا قويعان» ب.مانكەتەگى اتتى سۋديادان ء«سىز تاراپقا جاتپايسىز» دەگەن سىلتاۋمەن ارىزىن قابىلداماي، كەرى قايتارعان جاۋاپ كەلىپتى (فوتوكوشىرمەنى قاراڭىز).

– ماعان الماتىدان، استانادان حابارلاسىپ جاتقان كوپتەگەن جاناشىرلارىمنىڭ ىشىندە «مينيسترگە ايتايىق سەن جايلى» دەگەن اعا-اپالارىم دا بار. مينيستر ءوزى دە ءبارىن ەستىپ، ءبىلىپ وتىرعان شىعار. قاجەت دەپ تاپسا، استانادان قىزمەت ۇسىنار. بىراق مەن كرەسلو قولتىقتاپ تۋعان جوقپىن عوي. شەنەۋنىكتەرمەن سوتتاسىپ جاتۋدى مەن ءوز اتىما لايىق كورمەيمىن. التىن ۋاقىتىمدى قور قىلىپ، ورنى تولماس جۇيكەمدى جۇقارتىپ نەعىلامىن؟! ادال دا ايانباي ەڭبەك ەتكەنىمە ءبىر اللا كۋا. قۇداي بەرگەن ونەرىم بار ەمەس پە؟ الدىمدا الپەشتەگەن حالقىم بار: ءانىمدى ايتىپ، العىسىمدى الىپ جۇرە بەرمەيمىن بە؟! – دەيدى ساۋلەنىڭ ءوزى.

ءبىزدىڭ شەنەۋنىكتەر شيرەك عاسىرعا جۋىق ۋاقىت ىشىندە مەملەكەت اقشاسىن «جەۋدىڭ» ۇشىعىنا شىقتى دەسەك بولادى. بيۋدجەتتى پىشاق ۇستىنەن «بولۋگە» بوگەت بولىپ كورىڭىزشى: يسلام ابىشەۆ سەكىلدى مينيسترلىكتەگى كوميتەتىڭىزدى دە قىسقارتا سالادى، ءوزىڭىزدىڭ ۇستىڭىزدەن قىرىق جىل بۇرىنعىنى قوپارا كوتەرىپ، قىلمىستىق ءىس قوزعاپ قويادى... بولتىرىك شەشەن بابامىز سونداي پىسىقتاردان كۇيگەنىنەن: «الدىڭ» ءمانىسىن بىلمەگەن، «بەردىڭ» ءمانىسىن بىلمەيدى، «ال» مەن «بەردىڭ» ءمانىسىن بىلمەگەن، نەنىڭ ءمانىسىن بىلەدى؟!» دەپ كۇيىنگەن ەكەن. ول زامانداعى اباي ايتقان «قاشان ءتۇسىپ قالعانشا جەپ بىتەتىندەردىڭ» ءىسى بۇگىنگىلەرمەن سالىستىرعاندا، بالانىڭ ويىنشىعى بولىپ قالدى. تۇكتىباەۆ تا ۇلى تويدىڭ، مول قارجىنىڭ قارساڭىندا، ساۋلەنىڭ دەمالىستان شىققانىنا دا شىداماي، كرەسلوعا وتە اسىعىس-ۇسىگىس كەلىپ قونجيعانىنا قاراعاندا، بىقىباەۆ ەكەۋىنىڭ ءبىر ويلاعان-بىلگەنى بار شىعار...

اتىراۋدا دا جۇمىستى ءتورت جىل وگىزدەي ورگە سۇيرەگەن جەرىنەن «قالاي جەۋدى» ىشتەن وقىپ تۋعانداردىڭ «ال» مەن «بەرگە» يتەرمەلەۋى جيىلەي باستاعان سوڭ، ءبىر كۇندە ارىزىن جازىپ كەتىپ قالعان دارا تۋعان دارىندى ءانشى بولسا، اتتان تۇسسە، تاقتان تۇسكەندەي كۇي كەشەتىن مانساپقورلاردىڭ كۇيكى تىرلىگىنە ميىعىنان كۇلە قارايدى.

تەك كوڭىلگە قاياۋ تۇسىرەر ءبىر عانا نارسە – كوكىرەكتەرى جوعارى، ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرى تومەن اكىم-قارالاردىڭ قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعى كونە تاراز جەرىندە تويلانايىن دەپ جاتقانىندا، بىردە-ءبىر شىعارماشىلىق باعدارلاماعا ساۋلە جانپەيىسوۆانىڭ اتىن قوسپاعاندا، كوزدەگەندەرى نە؟ ەلپ ەتە قالىپ، ورنىن بوساتا قويماعان قارشاداي قىزدان ايلالارىن اسىرىپ، قىزمەتىن تارتىپ العانىمەن قويماي، وزدەرىنشە كەك العاندارى ما؟ مۇقاتقاندارى ما؟

ءاي، رۋحاني مۇگەدەك بايعۇستار-اي، بۇل ارەكەتىنەن ساۋلەنىڭ قىلشىعى دا قيسايمايتىنىن، تەك وزدەرىنىڭ شىنايى بەت-پەردەلەرىن اشىپ الاتىندارىن دا تۇسىنبەگەندەرى مە؟ شىنىندا دا، ساۋلە كىم، بىقىباەۆ كىم؟!

ومىرزاق اقجىگىت،

«وبششەستۆەننايا پوزيتسيا»

(پروەكت «DAT» №33 (304) وت 01 وكتيابريا 2015 گ.