عاشىعىنىڭ ەسىمىن اللاعا ايتىلعان ماداقتىڭ وزىنەن دە ىزدەپ، عۇمىر بويعى جۇرەك ءلۇپىلى ءلايلا دەپ سوققان اقىن جۇماتاي جاقىپ­باەۆ­تىڭ تۋ­عا­نىنا 70 جىل تولدى. وكىنىشتىسى، وڭىنەن پوەزيانىڭ نۇرى توگىلگەن كەڭ ماڭ­داي­لى عازالشى شيرەك عاسىر بۇرىن عارىش جاققا كۇلىم­دەپ اتتانىپ كە­تىپ­تى. جىر قاعانىنىڭ جۇرەگى نەبارى قىرىق بەس جىل سوعىپ تۇردى. ىڭكار­لىك­تىڭ ىس­تىق وتىن ء«لايلالاپ» لاۋلاتقان جە­تىسۋلىق شايىر ادەبيەتسۇيەر قاۋىم­نىڭ ورتاسىندا ۇلكەن قۇر­مەتكە يە بولدى. مۇڭى مەن شەرىن شيىرلاپ قاعاز بەتىنە توككەن ليريك اقىننىڭ جىرلارىن جاستار جاتقا وقيدى. وسى اپتادا ءى. جانسۇگىروۆ اتىنداعى مادەنيەت سارايىندا «جۇماتاي – جىر قاعانى» اتتى ءداستۇرلى ءمۇشايرا شىمىلدىعىن ءتۇردى. ءتىل مەرەكەسىنىڭ قۇرمەتىنە وت­كەن رەسپۋبليكالىق پوەزيا بايقاۋىنا وبلىس اكىمىنىڭ ورىنباسارى باقتيار ونەرباەۆ قاتىستى. 

 بيىل قالام ۇستاعان زامانداستا­رىمەن بىرگە پوەزيا قاعاناتىن قۇرىپ، عاشىقتىق عازالدارىمەن ادەبيەت الەمىن­دە ايرىقشا ءىز قالدىرعان جۇماتايعا ارنالعان جىر ءمۇشايراسى حالىقارالىق تىلدەر كۇنىمەن تۇسپا-تۇس كەلدى. اقىن اتىنداعى جىر بايقاۋىنا ادىلقازىلار رەتىندە فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوك­تورى، قازاقستان جۋرناليستيكا اكادەميا­سى­نىڭ اكادەميگى باۋىرجان جاقىپ، قر مەم­لەكەتتىك سىيلىعىنىڭ يەگەرى گۇلنار سالىقباي، حالىقارالىق «الاش» ادەبي سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى ابۋباكىر قايران، بالالار اقىنى ءالي ىسقاباي شاقىرىلدى. قۇرمەتتى قوناقتار مەن جاس اقىندار شارا باستالماس بۇرىن ءتىل سارايىندا كەزدەسۋ ۇيىمداستىردى.

«جۇما­تاي – جىر قاعانى» رەسپۋبليكالىق ءمۇ­شاي­راسىنىڭ باس جۇلدەگەرى - سالتانات ءجۇسىپ

ادەبي كەشتە وبلىستىق تىلدەردى دامىتۋ جونىندەگى باسقارما باسشىسى احمەت كەندىربەكۇلى ءسوز سويلەپ، قازىرگى پوە­زيا جايىندا ءوز ويىمەن ءبولىستى. سونىمەن بىرگە، قۇرمەتتى قوناقتار ادەبيەت توڭى­رەگىندە پىكىر الماسىپ، سياسى كەپپەگەن ولەڭدەرىن وقىدى. ءتىل سارايىنداعى تاعىلىمدى كەزدەسۋ سوڭىندا ەل اعالارى جاستارعا ەستەلىك كىتاپتار سىيعا تارتىپ، شىعارماشىلىق تابىس تىلەدى. كەزدەسۋ جىر قاعانى اتىنداعى مۇشايرامەن جال­عا­سىن تاپتى. ءتىل مەرەكەسىندە تۋ تىككەن ادە­بي شارا بارىسىندا وبلىس اكىمىنىڭ قۇر­مەت گراموتاسىمەن، العىس حاتىمەن مادەنيەت، ونەر جانە شىعارماشىلىق سالاسىندا جۇرگەن ءبىر توپ قىزمەتكەرلەر ماراپاتتالدى.

ايتۋلى مەرەكەگە وراي ءتىل كوميتەتىنىڭ «قۇرمەت» گراموتاسىن وبلىس اكىمى اپپارا­تىنىڭ باس ينسپەكتورى ءمارياش سەگىزباەۆا، وب­لىستىق ءماسليحاتتىڭ زاڭ ءبولىمىنىڭ باس­شىسى ساماتبەك نۇراحمەتوۆ، تەكەلى قالا­لىق مادەنيەت جانە تىلدەردى دامىتۋ ءبو­لى­مىنىڭ باسشىسى مارات داۋرەنباەۆ الدى. سونىمەن بىرگە، وبلىس اياسىندا ۇيىم­داس­تىرىلعان «مەملەكەتتىك ءتىل جانە باق» باي­قاۋىندا «ۇزدىك ماقالا» اتالىمى بويىنشا باس جۇلدەنى وبلىستىق «جەتىسۋ» گازەتىنىڭ ءتىلشىسى قۋانىش ابايبەكۇلى، «ۇزدىك تەلە­ار­نا باعدارلاماسىنان» «جەتىسۋ» تەلە­ار­ناسىنىڭ رەداكتورى ايمان سەرىكقىزى ەن­شىلەدى. ال «ۇزدىك سايت ماقالاسى» بويىن­شا «Jetysunews.kz» اقپاراتتىق پورتا­لى­نىڭ باس ديرەكتورى قالماحانبەت مۇحامەت­قا­لي باس جۇلدەگەر اتاندى.

– قۇرمەتتى قوناقتار جانە ولەڭسۇيەر قاۋىم! – دەدى باقتيار ءالتايۇلى. – بۇگىن ءبىز حالىقارالىق تىلدەر مەرەكەسى مەن ايگىلى اقىنىمىز جۇماتايدىڭ جىر ءمۇشايرا­سىندا باس قوسىپ وتىرمىز. ەلباسى ءبىر سو­زىندە: «مەملەكەتتىك ءتىل ۇلتتىق ساياساتتىڭ دىڭ­گەگى بولۋى ءتيىس»، – دەپ ايتىپ كەتكەن بو­لاتىن. وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر، جەتىسۋ جەرى ۇلىلارعا باي مەكەن. كەشەگى قابان، باق­تى­باي، ءسۇيىنباي، جامبىل، مۇقاعالي سىندى اقىن-جىراۋلار وسى وڭىردەن شىقتى. سو­لاردان كەيىنگى التىن بۋىندى جىر قاعانى جۇماتاي جاقىپباەۆ جالعايدى. ول – سان قىرلى تالانت يەسى. ءبىر باسىندا اقىن­دىقپەن قوسا سۋرەتشىلىگى دە، تەرمەشىلىگى دە، تاريحشىلىعى دا، بوكسشىلىعى دا قاتار ءجۇردى.

وبلىس اكىمىنىڭ ورىنباسارى قۇتتىقتاۋ سوزىندە جۇماتاي قۇرعان قاعاناتتى تىلگە تيەك ەتتى. ادەبيەت الەمىندە مۇنداي سونى وزگەرىس بۇرىن بولماعان. جاسىنداي جارق ەتكەن اقىن زامانداستارىمەن بىرگە جىر قاعاناتىن قۇرىپ، نوياندارىن جاساقتادى. سول كوزكورگەن نوياندار بۇگىندە ورتا­مىزدا جۇرگەنىن، ولاردىڭ ءاردايىم اقىن رۋحىنا تاعزىم ەتىپ، ولەڭدەرىنە ۇلكەن قۇرمەتپەن قارايتىنىن ماقتانىشپەن جەتكىزدى. باقتيار ءالتايۇلىنىڭ بۇل ءسوزىن اقىن باۋىرجان جاقىپ تا راستادى. ءتىپتى، ول الماتى قالاسىنان كوشە ەسىمى بەرىل­گەنىن كورگەندە ەرەكشە تەبىرەنگەنىن، جۇ­ما­تاي ءۇشىن جاسالىپ جاتقان ادەبي شا­را­لار مەن يگى ىستەرگە قاتىسقان كەزدە كوڭىلىن اقىنعا دەگەن ساعىنىش كەرنەيتىنىن جا­سىرعان جوق.

بيىل اقىننىڭ ءمۇشايراسىنا ۇزىن سانى 50-دەن استام ولەڭ كەلىپ تۇسكەن. الايدا ولاردىڭ 20-سى عانا ىرىكتەۋدەن ءوتىپ، رەسپۋبليكالىق بايقاۋعا جارامدى دەپ تابىلعان. اقىندار ەكى باعىتتا باقتارىن سىنادى. الدىمەن جاستار جۇماتايعا ارناعان جۇرەكجاردى جىر­لارىن وقىسا، ەكىنشى كەزەكتە ەركىن تاقى­رىپتاعى ولەڭدەرىن توگىلتتى. قاتىسۋشى­لار­دىڭ كوپشىلىگى سونى تىركەسپەن، اسقاق ليريكالىق لەپپەن كوزگە ءتۇستى. ءبىرى اقىنعا ارناعان جۇرەك ءسوزىن «تۇڭعيىق ىشىندەگى ءبىر تامشىمەن» ورسە، ءبىرى «ەرتەرەك كەلگەن كوكتەمنىڭ كۇزىن دە ەرتە ءتۇسىردى». ال قىتاي ەلىنەن ارنايى كەلگەن ەرلان ياسىن ء«بىر تامشى جاسپەن جەرگە قاراي دومالاپ كەتتى». ساحنا تورىنە شىققان شابىتتى جاندار كوڭىل تولقىتىپ، جۇرەكتى ءدىر ەتكىزەتىن ۇتىمدى ليريكالىق تەڭەۋلەرىمەن كوپشىلىكتى تاڭعالدىردى. ارينە، ولاردىڭ ىشىنەن جۇزدەن جۇيرىكتى تابۋ قيىننىڭ قيىنى. ارقا دالاسىنان كەلگەن مەرگەن توقسانبايدىڭ «تەك سەنىڭ جانارىڭ وقى­سىن»، پەريزات جاڭعىلىشباەۆانىڭ «مە­نەن ارتىق بولا الادى ساعان كىم؟» اتتى ولەڭدەرى اسەرلى شىقتى.

ادىلقازىلاردىڭ شەشىمىمەن «جۇما­تاي – جىر قاعانى» رەسپۋبليكالىق ءمۇ­شاي­راسىندا «ادەبيەت پورتالى» عالام­تور جوباسىنىڭ رەداكتورى سالتانات ءجۇسىپ باس جۇلدەگە (100 مىڭ تەڭگە) يە بولدى. ال ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ-ءدىڭ ستۋدەنتى نۇرتاس تۇرعانبەك ءبىرىنشى، پاۆلو­دار وبلىسىنداعى «اۋىل تىنىسى» گازە­تىنىڭ اعا ءتىلشىسى وزگەرىس قۋانار، قارا­عان­دىلىق مۇعالىم ماقسات كۇزەمحانوۆ ەكىنشى ورىنداردى الدى. اقمولا وبلىسىنىڭ اقىنى مەرگەن توقسانباي، تارازدىق حاميت ەسامانوۆ، اتىراۋلىق التىنبەك الىباەۆ ءۇشىنشى مەجەدەن كورىندى. جەتىسۋ ولكەسىنىڭ اتىنان قاتىسقان شۇعايىپ اقىنۇلى مەن ءاليا ىڭكاربەك ارنايى سىيلىقپەن ماراپاتتالدى.

قۋانىش تۇنعاتار

Abai.kz