قۇربان شالۋ قايدان شىققان؟

«قۇربان» – اراب ءسوزى. ماعىناسى «جاقىنداۋ» دەگەندى بىلدىرەدى. دەمەك، بۇل لايىقتى ىزگى ىستەر جاساۋ ارقىلى جاراتقانعا جاقىنداۋ دەگەن ءسوز. ال قۇربان شالۋدىڭ شاريعاتتاعى انىقتاماسى – «قۇدايعا قۇلشىلىق نيەتىمەن ەرەجە-شارتتارىن ەسكەرە وتىرىپ، مال شالۋ».

اراب تىلىندە ايتتا سويىلاتىن قۇرباندىق مال «ۇدحيا» دەپ، ال ايتتىڭ ءوزى «يدۋل-ادحا» دەپ اتالادى. ال تۇركى حالىقتارىندا «قۇربان شالۋ»، «قۇربان ايتى» سوزدەرى قولدانىلادى.

قۇران كارىمدە ادام اتانىڭ ۇلدارى ابىل مەن قابىلدىڭ داۋى قۇداي تاعالاعا قۇرباندىق شالۋ ارقىلى شەشىلگەندىگى ايتىلادى.  سونىمەن بىرگە يبراھيم پايعامبار ءيلاھي ايانمەن ۇلى يسمايلدى قۇداي جولىندا قۇرباندىققا شالماقشى بولعاندىعى باياندالعان. سوندا جاراتقاننىڭ امىرىمەن وتكىر پىشاق وتپەي قالدى. قۇرباندىققا شالۋ ءۇشىن كوكتەن قوشقار ءتۇسىرىلدى. سىناعىنان سۇرىنبەي وتكەن سۇيىكتى قۇلىن اللا سولاي سىيلاعان. بۇل جايىندا ساففات سۇرەسىندە: «سوندا ءبىز وعان: «و، يبراھيم! كورگەن ءتۇسىڭدى راستادىڭ»، – دەدىك. راسىندا، بۇل ۇلكەن سىناق ەدى. ءبىز وعان ۇلى قۇرباندىق بەردىك. ىزگىلەرگە سونداي سىي بەرەمىز»، – دەلىنگەن.

قۇربان شالۋدىڭ ۇكىمى

ال ادامزاتتىڭ اسىلى، ءيلاھي ەلشىلەردىڭ سوڭى بولعان مۇحاممەد پايعامباردىڭ (اللانىڭ وعان سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن) شاريعاتىندا قۇربان شالۋ قاجىلىقتاعى ءبىر ءرا­سىم ءارى قاجىلىقتان تىسقارى مۇسىلماندار ءۇشىن ءۋاجىپ قۇلشىلىق بولىپ بەكىتىلدى. عۇلامالار قۇربان شالۋدىڭ ھيجرانىڭ ەكىنشى جىلى بەكىگەندىگىن ايتادى. حاق تاعالا كاۋسار سۇرە­سىندە: «راببىڭ ءۇشىن ناماز وقى جانە قۇربان شال» دەپ بۇيىرعان. سونداي-اق، پايعامبار (اللانىڭ وعان سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن) ساحابالارى بۇل عيباداتتىڭ ءمانىن سۇراعاندا: «قۇربان شالۋ – يبراھيم (ا.س.) بابالارىڭنىڭ سالىپ كەتكەن جولى. قۇرباندىققا شالعان مالدارىڭنىڭ ءاربىر تال قىلشىعى ءۇشىن ساۋاپ الاسىڭدار»، – دەپ جاۋاپ بەرگەن. وسىنداي ايعاق-دالەلدەردى العا تارتقان ۇلى يمام ءابۋ حانيفا قۇربان ايتتا مال شالۋ شاماسى جەتكەندەرگە ءۋاجىپ دەگەن ءپاتۋا بەرگەن.

نەگىزىندە، پارىز بەن سۇننەتتىڭ ورتاسىنداعى مىندەتتى ءىس ءۋاجىپ ۇكىمىنە يە. مۇمكىندىگى بولا تۇرا ساراڭدىقتان، نە سالعىرتتىقتان قۇرباندىق شالماعان مۇسىلمان كۇنالى سانالادى. ويتكەنى پايعامبار (اللانىڭ وعان سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن): «شاماسى جەتە تۇرا قۇربان شالماعان جان ناماز وقيتىن ورنىمىزعا جاقىن­دا­ۋشى بولماسىن!» – دەپ قاتاڭ ەسكەرتكەن.

اسىلىندا، اللا تاعالا شال­ىنعان مالدىڭ قانىنا دا، ەتىنە دە مۇقتاج ەمەس. كەرىسىنشە، پەندەلەر ونىڭ راحىمىنا مۇقتاج. سول ءۇشىن شىنايى ىقىلاس-نيەتپەن مال شالىپ، راحماننىڭ رازىلىعىنا ۇمتىلماق كەرەك. بۇل جايىندا حاج سۇرەسىندە بىلاي باياندالعان: «قۇرباندىققا شالىنعان مالدىڭ ەتى دە، قانى دا اللا تاعالاعا جەتپەيدى. بىراق وعان سەندەردىڭ تاقۋالىقتارىڭ عانا جەتەدى».

قۇربان شالۋ اللا تاعالانىڭ بەرگەن سانسىز نىعمەت-نەسىبەلەرىنە ءارى جىلدان جىلعا امان-ەسەن جەتكەنگە شۇكىرشىلىك رەتىندە ءھام جىل بويى جىبەرگەن كۇنا-قاتەلىكتەردى جۋ ءۇشىن ورىندالاتىن عيبادات. سونداي-اق، مۇسىلمان شالعان مالىنىڭ ەتىنەن بالا-شاعاسىنا، اعايىن-تۋىسىنا، كورشىلەرىنە تاراتادى، كەدەيلەردىڭ دە اۋزى قىزىلعا تيەدى. سول ارقىلى قوعامداعى بەرەكە-بىرلىك، ىنتىماق، جاناشىرلىق، اعايىندىق، تاتۋلىق ارتا تۇسەدى.

قۇربان شالۋ كىمدەرگە ءۋاجىپ؟

باليعات جاسىنا تولعان، اقىل-ەسى ءتۇزۋ، زەكەت بەرەتىن مال-مۇلىك مولشەرىنە يە، جولاۋشى ەمەس ءاربىر مۇسىلمانعا قۇربان شالۋ – ءۋاجىپ. زەكەت بەرەتىن مولشەر 85 گرامم التىنعا، ياكي سونىڭ قۇنىنا تەڭ كەلەتىن قاراجات. قۇربان شالۋ ءۋاجىپ بو­لۋى ءۇشىن وسى مولشەردەگى قاراجاتتىڭ ءبىر جىل بويى قولدا بولۋى شارت ەمەس. قۇربان ايتى قارساڭىندا بولسا دا جەتكىلىكتى. ال وسى مولشەردەگى قارجىسى بولماسا دا باسقالارمەن بىرىگىپ، ءىرى قارا شالسا، نە جەكە ءوزى قوي شالسا، قۇرباندىعى قابىل

قانداي مال شالىنادى؟

قۇرباندىققا ءبىر جاسار قوي-ەشكى، ەكى جاسار سيىر، بەس جاسار تۇيە شالىنادى. سويىلاتىن مال ارىق، اقساق، سوقىر، قۇلاقسىز شۇناق، ءمۇيىزى سىنعان بولماۋى كەرەك. ءارتۇرلى كەمشىلىكتەردەن ادا، تولىققاندى تۇلىك بولۋى ءتيىس. قۇداي جولىندا ەڭ جاقسى مالدى شالماي رازىلىققا جەتەم دەۋ – ابەستىك. ءالي يمران سۇرەسىندە جاراتقان يە بىلاي دەپ ەسكەرتەدى: «وزدەرىڭ جاقسى كورگەندى اللا جولىنا جۇمسامايىنشا، يگىلىككە جەتپەيسىڭدەر».

انەس ساحابا (ر.ا.) اللا ەلشىسىنىڭ (اللانىڭ وعان سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن) قۇرباندىققا ءمۇيىزدى، اق الا ەكى قوشقاردى تاكبىر ايتىپ، ءوز قولىمەن شالعاندىعى تۋرالى جەتكىزگەن. قوي-ەشكى ءبىر ادامنىڭ اتىنان شالىنادى. ءىرى قارا مالدى جەتى كىسى بىرىگىپ شالۋعا بولادى. شاماسى جەتكەن ادام ءوز اتىنان بىرنەشە مال شالسا دا بولادى. قۇرباندىق مالدى باسىن قۇبىلاعا قاراتىپ، «بيسميللا، اللاھۋ اكبار!» دەپ باۋىزدايدى. قۇرباندىقتى ايتتىڭ ءۇش كۇنى شالۋعا بولادى.

مۇسىلمان مەيرامدارى تۋرالى

حاديستە ء«اربىر قاۋىمنىڭ ءوز مەيرامى بار» دەلىنگەن. راسىندا دا ءاربىر ەلدىڭ وزىنە ءتان مەيرامدارى، ايتۋلى كۇندەرى بار. ولاردىڭ تويلانۋ سەبەپتەرى اركەلكى. شاريعاتتا مەيرامدى يد دەپ اتايدى. قازاقشا ايت دەپ اتالىپ كەتكەن. بۇل ءسوزدىڭ قولدانىستاعى ماعىناسى «مەيرام»، ال تۇبىرىندەگى ماعىنالارى «قايتۋ، ورالۋ، قايتارىم». ياعني، جىل سايىن قايتالانىپ كەلەتىندىكتەن، قۇلشىلىققا قارىمتا مەرەكە بولعاندىقتان سولاي اتالعان دەلىنەدى. مەرەكەلەر ءارتۇرلى جاعدايلارعا، تاريحي، مادەني سەبەپتەرگە قاراي ناقتىلانادى. وسى ورايدا مۇسىلمان مەيرامدارىنىڭ وزىندىك ەرەكشەلىكتەرى تۋرالى ايتىپ وتكەن ورىندى.

جاراتۋشىعا يمان كەلتىرگەن ۇمبەتتىڭ ءاربىر عيباداتى، قۇلشىلىعى، تىرشىلىگى اللا تاعالاعا بويسۇنۋشىلىققا نەگىزدەلگەن. حاق تاعالا قۇران كارىمنىڭ انعام سۇرەسىندە بىلاي دەپ بۇيىردى: «شىن مانىندە، مەنىڭ نامازىم دا، قۇلشىلىعىم دا، تىرشىلىگىم دە، ءولىمىم دە الەمدەردىڭ راببىسى اللا ءۇشىن دەپ ايت». سوندىقتان دا ءمۇمىننىڭ قۋانىشى، مەرەكەسى دە جاراتۋشىمەن بىرگە، راببىسىنىڭ ءامىر-تىيىمىن ورىنداۋ ارقىلى بولادى.

الدىڭعى تولقىن مۇسىلماندارداعى تاقۋا جاندار: «كىمدە-كىم اللانى ەسكە الماي قۋانىپ، شاتتانسا، ونىسى راببىسىن ۇمىتىپ، عاپىلدىققا سالىنعانى. عاپىلدىقتا قالعان پەندە اۋەيىلىككە، ناپسىگە ەرىپ، ەلىتەدى. ال اقىلدى جان راببىسىنا جاساعان تاعات-قۇلشىلىعى ءۇشىن قۋانىپ، تويلايدى»، − دەگەن ەكەن.

سوندىقتان دا مۇسىلمانداردىڭ مەيرامدارىنىڭ ءمان-ماعىناسى قۇدايعا دەگەن قۇلشىلىقپەن تىعىز بايلانىستى.

ورازا ايتىن تويلاعاندا وتىز كۇن ورازانى ويداعىداي اتقارىپ، جاراتقاننىڭ جارىلقاۋىنان ءۇمىت ەتىپ، عيبادات ناۋقانىن اياقتاعانى ءۇشىن شاتتانىپ قۋانادى. اللا تاعالانىڭ ءوزى سولاي بۇيىردى. باقارا سۇرەسىندە بىلاي دەلىنەدى: «(جاراتقان يە) ...سەندەردىڭ مەرزىمدى (رامازان ايىن) تولتىرىپ، تۋرا جولعا سالعانى ءۇشىن اللاعا تاكبىر ايتۋلارىڭدى (مەيرامداۋلارىڭدى)  (قالايدى)». تاپسىرشىلەر مۇنداعى تاكبىر ايتۋدىڭ ماعىناسى ورازا ايت نامازىن وقۋ، ايتتاۋ دەپ تۇسىندىرگەن.

ال قۇربان ايتى قاجىلىق قۇلشىلىعىمەن، قۇرباندىق شالۋمەن تىكەلەي بايلانىستى. مۇسىلماندار وسى قۇلشىلىقتاردى ابىرويمەن ويداعىداي ورىنداعان سوڭ ايتتاپ، مەيرامدايدى. قۇداي تاعالا: «ناماز وقى جانە قۇربان شال»، – دەپ بۇيىردى. مۇنداعى ناماز – قۇربان ايت نامازى، ال قۇرباندىق وسى ايتتا شالىناتىن مال.

البەتتە، مۇسىلمان مەيرامدارىنىڭ وزىندىك ەرەكشەلىكتەرى بار. مىسالى، كەيبىر قاۋىمدار ءوز مەرەكەلەرىن شولمەك سوعىستىرىپ، اراق-شاراپ ىشۋمەن، كۇنالى ىستەردەن باستاسا، ال مۇسىلماندار ءوز مەيرامدارىن كۇن شىققاننان ايت نامازىن وقۋدان باستايدى. مۇنىڭ ءوزى قۋانىشتى كۇننىڭ قۇداي تاعالانى ەسكە الۋسىز وتپەيتىندىگىن بىلدىرەدى. سونداي-اق، مۇسىلماندار ايت نامازىنان سوڭ ءبىر-ءبىرىن قۇتتىقتايدى. قۇربان ايتتا شالىنعان مالدىڭ ەتىن جاقىن-جۋىقتارىنا، مۇقتاج جاندارعا تاراتادى. ءبىر-ءبىرىنىڭ ۇيىنە باس سۇعىپ، ايتتايدى. كوپتەن كورمەگەن تۋىستارمەن قاۋىشادى، ناۋقاستاردىڭ، مۇقتاج جانداردىڭ حال-جاعدايىن سۇرايدى. دۇنيەدەن وتكەن كىسىلەرگە قۇران باعىشتاپ، جارىلقاۋ تىلەيدى. وسىنىڭ بارلىعى مۇسىلمانشا مەرەكەلەۋ مادەنيەتىنىڭ ەرەكشەلىگىن بىلدىرەدى.

قۇدايعا شۇكىر، ءدىن جاناشىرى ەلباسىمىزدىڭ تىكەلەي جارلىعىمەن قۇربان ايتى قازاقستاندا رەسمي تويلاناتىن مەيرامداردىڭ قاتارىنا ەنگىزىلىپ، ايتتىڭ العاشقى كۇنى دەمالىس بولىپ جاريالاندى.

الدا كەلە جاتقان مۇسىلمانداردىڭ ەڭ ۇلىق مەرەكەسى قۇربان ايت بارشامىزعا مۇباراك بولسىن! قاسيەتتى مەرەكە الاش جۇرتىنا قۇت-بەرەكە، يگىلىك اكەلسىن! جاراتقان يەمىز ەلىمىزگە تىنىشتىق، باسىمىزعا اماندىق، دىنىمىزگە بەرىكتىك بەرسىن! ءامين!

ەرجان قاجى مالعاجىۇلى،

قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني

باسقارماسىنىڭ توراعاسى، باس ءمۇفتي

بۇگىن – قاسيەتتى مەيرامنىڭ ءبىرىنشى كۇنى

ارافا كۇنى

بۇل – قاسيەتتى مەيرامنىڭ العاشقى كۇنى قارساڭىنداعى مەزگىل. يسلام دىنىندەگى بار-لىق قاسيەتتى كۇندەر مەن تۇندەر ءتارىزدى ارافانى دا (اراپا) قاستەرلەۋگە ءتيىستىمىز. يسلام ءدىنىنىڭ داعۋاتشىلارى ارافا كۇنى مەن ءتۇنى تۋرالى حاديس-شارىپتەردە بىلاي دەپ ايتىلعان دەيدى: 

«اراپا كۇنىن قۇرمەتتەڭدەر! اراپا – اللاھ تاعالا قادىرلەگەن كۇن».

تاشريق تاكبيرى

زۋلحيججا ايىنىڭ بەس كۇنى، ياعني ارافا كۇنى مەن كەيىنگى قۇربان ايتتىڭ ءۇش كۇنى – «ايامۋت – تاشريق» (تاشريق كۇندەرى) دەپ ايتىلادى. وسى كۇندەرى پارىز نامازدارىنان سوڭ تاشريق تاكبيرى ايتىلادى.
تاشريق تاكبيرىن ايتۋ ارافا كۇنىنىڭ تاڭ نامازىنان باستالادى، سودان قۇربان ايتتىڭ ءتورتىنشى كۇنىنىڭ اسر نامازىندا اياقتالادى.

تاشريق تاكبيرى:
«اللوھۋ اكبار، اللوھۋ اكبار. ءلا ءيلاھا ءيللال – لوھۋ، ۋوللوھۋ اكبار. اللوھۋ اكبار ءۋا ءليللاھيل – ءحامدى». تاشريق تاكبيرىن ايتۋ – ەر ادامدارعا ءۋاجىپ، ايەل، مۇساپىرگە شارت ەمەس. تەك ءمۇساپىر وعان ۇيىسا، تاشريق تاكبيرىن ايتۋ – ءۋاجىپ. تاشريق تاكبيرىن جالعىز دا، جاماعاتپەن بىرگە دە ايتۋعا بولادى. جاماعات ەر-ايەل ارالاس بولسا، تاكبيردى ايەلدەر ەر ادامدارعا ەستىرتپەي، اقىرىن ايتۋعا ءتيىستى.

 Abai.kz