قۇم ىشىندەگى قىزعالداق قالا

جالدىق سيپاتتا تىرلىك كەشكەن جۇلدىزدى ءوڭىردىڭ بۇگىنگى بەت-بەينەسىنە قاراپ وتىرىپ ۇلىستارى ۇيىسقان، ازاماتتىعى ءارتۇرلى دەپ سيپاتتاما بەرۋگە بولاتىن شىعار. مۇمكىن عارىشجايدىڭ سوڭعى ون جىلدىق تاريحىندا ەكى ەل زاڭنامالارىنىڭ قاتار قولدانىلۋى دا بەلگىلى ءبىر دارەجەدەگى وڭ ىقپالىن تيگىزگەن شىعار. قالاي قۇبىلتىپ ايتساق-تا كەشەندەگى ىرگەلى كاسىپورىندار مەن قالالىق مەكەمەلەردە ءتىلى باسقا، تىلەگى ءبىر ونداعان ۇلىستىڭ وكىلدەرى كاسىبي ماماندىقتارى بويىنشا نەگىزگى ماقسات جولىندا جۇمىلا جۇمىس جاساۋدا.
اسا قۇپيا تۇردە سالىنعان عارىش كەشەنىنىڭ قۇرىلىسى كەزىندە جانە ودان كەيىنگى قالىپتاسۋ جىلدارىندا بۇل وڭىرگە جان-جاقتان مىڭداعان جۇمىس كۇشى اكەلىنگەنى ءمالىم. سول قۇرامداعى باسقا ۇلتتىڭ وكىلدەرىنە ارنايى تەكسەرۋلەردەن سوڭ عانا رەسمي رۇقسات بەرىلىپ، مولشەرمەن جىبەرىلگەن ەدى. قۇمنىڭ ورتاسىنداعى قىزعالداق قالاعا قونىستاناتىن قازاقتاردى كوپ قاباتتى تۇرعىن ۇيلەردىڭ ەڭ جوعارعى جانە تومەندەگى قاباتتارىنا ورنالاستىرىلعانى دا اششى دا بولسا اقيقات. كسرو كەلمەسكە كەتكەن تۇستا ستراتەگيالىق الىپ نىسان تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ قۇزىرىنا قاراتىلىپ، دەربەس قۇرىلىمدار ورنىقتى. دۇنيەنى ءدۇر سىلكىندەرگەن قوعامدىق وزگەرىستەرگە وراي كىشكەنتاي قالادا تاتار-باشقۇرت پەن ۋكراين-بەلارۋس جانە ورىس-قازاق مادەني ورتالىقتارى قۇرىلىپ، ءدىلى مەن دىنىنە ساي سالت-ءداستۇرىن جاڭعىرتۋعا مول مۇمكىندىك الدى. الايدا بۇل باستامالار ءوز جالعاسىن تاپقان جوق. سەبەبى ولاردىڭ كوپشىلىگى تۋعان جەرلەرىنە كوشىپ كەتكەن-ءدى. بايىرعى بايقوڭىرلىقتار بىرلەستىكتەردىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن اتقارىلعان تالاي ءراۋىشتى ىستەردى ءالى كۇنگە دەيىن ۇمىتپاي ايتادى.
- جۇلدىزدى شاھار قاشاننان كوپ ۇلتتى. كەڭەستىك كەزەڭدەگى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى بويىنشا ۇسىنىلاتىن مالىمەتتەردە جەرگىلىكتى حالىقتىڭ ۇلەس سالماعى جەتى پايىزدان اسپايتىندىعى ايتىلاتىن. شىندىعىندا دا مۇنداعى ترانزيتتىك تۇرعىنداردىڭ كوپشىلىگىن سىرتتان كەلگەندەر قۇرادى. ەڭ سۇيسىنەرلىگى ولاردىڭ ءبىر-بىرىمەن سىيلاستىعى دا اسا جوعارى دەڭگەيدە ەدى.
توقسانىنشى جىلى انا تىلىمىزگە جاناشىر جانداردىڭ قولداۋىمەن “قازاق ءتىلى” قوعامى قۇرىلىپ، “اق جول” گازەتى جارىق كورگەنى ءالى ەسىمدە. ورىس مەكتەپتەرىنىڭ جانىنان تاتار، باشقۇرت تىلدەرىندە تەگىن ءدارىس بەرىپ، ۇلتتىق اندەردى ۇيرەتەتىن ۇيىرمەلەر ۇيىمداستىرىلدى. بۇل مادەني ورتالىقتار ورىنبور مەن ۋفا جانە قازان قالالارىمەن بايلانىس ورناتىپ، ءىس-تاجىريبەلەر الماساتىن. قالا تۇرعىنى الەكساندر كورنيلوۆ ەسىمدى ورىس جىگىتىنىڭ “قازاقستان” ءانى كەڭىنەن تارالدى. بۇل ولەڭ جولدارى قازاقشاعا تومەندەگىشە تارجىمالاعان دا ەدى:
جاتسىنبايتىن كيەلى عۇرىپ پا ءوزى،
جيىلمايتىن قاشان دا داستارحانى.
جاي وتىنان جارالعان جىگىتتەرى،
جايماشۋاق الدىڭا باس تارتادى.
قوزعاعاندا قانىڭدى قۇشتار شابىت،
مارجان ەمەس كىرپىكتەن وت تامادى،
مۇحيتىنا عارىشتىڭ ستارت الىپ.
وسى جەردەن باتىرلار اتتانادى،- دەيدى قىزىلوردا وبلىستىق “سىر بويى” (بۇرىنعى “لەنين جولى”) گازەتىنىڭ سول كەزدەگى قىزمەتكەرى، قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى ارداگەر اعا راشيد جارىلقاسىنوۆ ءوزىنىڭ اڭگىمەسىندە.
ارادا تالاي جىلدار وتسە دە الدىڭعى اعا بۋىننىڭ وزىنەن كەيىنگىلەرگە قالدىرعان ونەگەلى ءۇردىسىن بۇگىنگى ۇرپاق وكىلدەرى دە ودان ءارى ساباقتاستىرا جالعاپ وتىرعانىن بايقاۋ قيىن ەمەس. ءار ادامنىڭ اڭگىمەسىنەن قانداي قيىنشىلىقتارعا كەزىكسە دە كەلىسپەۋشىلىكتەرگە جول بەرىلمەۋ كەرەكتىگىن ەستيسىڭ. وسى ۋاقىتقا دەيىن ەكى جاقتىڭ دا قۇقىقتىق قۇرىلىمدارى ۇلتارالىق نەمەسە ءدىني سيپاتى بار وقيعانىڭ تىركەلمەگەنىن مالىمدەپ وتىر. دەمەك تۇرعىندار تۇرمىس تىرشىلىگىنە تاتۋلىقتارىن ارقاۋ ەتۋ ارقىلى تۇراقتىلىقتىڭ تەمىرقازىعى تۇتاستىقتا ەكەنىن تۇيسىنگەندەي. تاعى ءبىر تاڭدانارلىعى جەرگىلىكتى قۇزىرلى ورىندارعا رەسمي تۇردە تىركەلگەن زاڭدى تۇلعالاردى تاپپايسىڭ، تاريحي تامىرى مەن بولمىس ءبىتىمىن ناسيحاتتاۋدى ماقسات سانايتىن. كۇن قۇرعاتپاي كەلەتىن شەتەلدىكتەر بىرنەشە مەملەكەت ازاماتتارىنان قۇرالعان سەكسەن مىڭعا جۋىق جۇرتشىلىقتىڭ جاراسىمدىلىعىنا قىزىعا دا قىزعانا قارايتىندىعىن جاسىرمايدى.
قولعا تۇسكەن رەسمي دەرەكتەردى تالداساق قورشاۋلى قالادا 37091 قازاقستاندىق پەن 29333 رەسەيلىك قونىستانعان. تاۋەلسىز مەملەكەتتەر دوستاستىعىنان كەلگەندەردىڭ سانى ءۇش مىڭعا جۋىقتايتىن كورىنەدى. ىرگەلەس ەكى ەلدى مەكەندەگى 20000 جۋىقتايتىن قانداستارىمىزدى قوسقاندا بۇل وڭىردەگى مۇسىلمان باۋىرلارىمىزدىڭ كوپتىگىن اڭعارامىز. قالامىزدا مۇسىلماندار مەشىتىنىڭ بولماۋىنا بايلانىستى قانشاما جاميعات يسلام ءدىنىنىڭ ادەت-عۇرپىمەن بەس پارىزىن وتەۋ ءۇشىن ىرگەلەس تورەتام كەنتى مەن اقاي اۋىلىنداعى يماندىلىق ۇيلەرىنە بارىپ-قايتۋعا ءماجبۇر. ال، حريستيان ءدىنىن ۇستاناتىندارعا كومبەزى كوك تىرەگەن ىرگەلى شىركەۋ مەن قوسىمشا ءمىناجات ورىندارى قىزمەت كورسەتۋدە.
قازاقستان مەن رەسەي اراسىنداعى “بايقوڭىر قالاسىنىڭ مارتەبەسى جانە ونداعى اتقارۋشى وكىمەت ورگاندارىن قۇرۋدىڭ ءتارتىبى مەن ولاردىڭ مارتەبەسى تۋرالى” كەلىسىمنىڭ 3-بابىندا: بايقوڭىر قالاسى تۇرعىندارىنىڭ ساياسي كوزقاراسى، ناسىلدىك جانە ۇلتتىق، الەۋمەتتىك تەگى، جىنىسى، ءتىلى مەن دىنىنە قاتىسى جونىنەن قانداي دا بولسىن قۇقىقتىق شەكتەۋگە جول بەرىلمەيدى، - دەپ انىق جازىلعان. قىزىلوردا وبلىستىق اكىمشىلىگى مەن رەسەيلىك اتقارۋ بيلىگى مەملەكەتارالىق ىنتىماقتاستىقتان باستاۋ الاتىن سان-سالالى قارىم-قاتىناستى ودان ءارى كەڭەيتۋدى جاڭا ساپالىق دەڭگەيگە كوتەرۋ جولىندا ەكى جاققا دا ورتاق بىرلەسكەن جۇمىستاردى قولعا العانى كوپشىلىكتى قۋانتادى. دەسەك-تە، قول قويىلعان قۇجاتتارعا تولەرانتتىق تۇرعىسىندا قىزمەت اتقاراتىن مەملەكەتتىك ورگاندار مەن قوعامدىق ۇيىمداردىڭ بايلانىسىن قازاقستان مەن رەسەيدىڭ وسى سالاداعى ۇقساستىقتارىنا ساي جەتىك ۇيلەستىرۋدىڭ ناقتى تەتىكتەرى جونىندە قوسىمشا وزگەرىستەر ەنگىزۋ قاجەت ەكەنى داۋسىز. ماڭىزى زور ماسەلە وتكەن جىلدىڭ باسىندا عارىشجايدىڭ تىنىس-تىرشىلىگىمەن تانىسۋعا ارنايى كەلگەن قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتى اكىمشىلىگىنىڭ حالىق اسسامبلەياسى حاتشىلىعىنىڭ لاۋازىمدى تۇلعالارى باستاعان دەلەگاتسيالىق توپتىڭ العاشقى ساپارى بارىسىندا قالا اكىمشىلىگىنىڭ باسشىسى الەكساندر مەزەنتسەۆپەن بىرگە جان-جاقتى پىكىر الماسقاندارى ايتىلعان. بىراق بۇل تالقىلاۋلاردىڭ ناتيجەسى قاراپايىم كوپشىلىك ءۇشىن ءالى كۇنگە دەيىن ءبايمالىم كۇيىندە تاسادا قالىپ كەلەدى. پرەزيدەنتىمىزدىڭ باستاماشىلدىعىمەن ارنايى زاڭ قابىلدانىپ، ۇزاق مەرزىمگە جوسپارلانعان ماقسات-مىندەتتەر ايقىندالعان قازىرگى ۇرىمتال تۇستا بيلىك باسشىلارىنىڭ بۇل وڭىرگە دە ايرىقشا نازار اۋدارعانى كەرەك.
ءال-ازىرگە بارشا بايقوڭىرلىقتار مەملەكەتتىك مەرەكەلەر مەن شىعىس حالىقتارىنىڭ “ناۋرىز”، سلاۆيان جۇرتىنىڭ “ماسلەنيتسا” مەيرامدارى جانە باسقا دا كونتسەرتتىك باعدارلامالار بارىسىندا ءار ءتۇرلى ۇلتتىڭ تىلىندە ايتىلاتىن اندەر مەن مىڭ بۇرالعان بيلەرىنە قوسا حالىقتىق ەرەكشەلىكتەردەگى كوزايىم كورىنىستەردى قاناعات تۇتىپ كەلەدى.