تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ بەتىنە تاڭبا، تانىنە جارا سالعان جاڭاوزەن –شەتپە وقيعاسىنا دا، مىنە، ءتورت جىل تولىپ ۇلگەرىپتى. مۇنداي قانتوگىستىڭ الدىن الۋدىڭ باسقا جولى بولماپ پا ەدى؟

وسىدان 29 جىل بۇرىنعى جەلتوقسان كوتەرىلىسىنە موسكۆانىڭ وكتەمدىگى، قازاق حالقىمەن ساناسپاۋى، ۇلتتى قورلاپ، ء«وزىم بىلەم» دەگەن كەۋدەمسوقتىق پيعىلى سەبەپتى بولعان-دى. ال ەندى جاڭاوزەن مەن شەتپەدە وق اتىلىپ، الاڭدى قىزىل قانعا بوياپ، ادام ولىمىنە اكەپ تىرەگەن قىلمىستىق وقيعا تاۋەلسىز ەلدە ورىن الدى. ەل امان، جۇرت تىنىشتا، ويلاماعان جەردەن بۇرق ەتە قالعان قاندى قىرعىن جاندى تۇرشىكتىرىپ، جۇرەكتەرگە جارا سالدى. مۇنىڭ ءوزى ەل تاۋەلسىزدىگىنىڭ 20 جىلدىعىن شات-شادىمان بولىپ تويلايتىن كۇنى ورىن الۋى – بەيبىت ەلدى ەسەڭگىرەتىپ تاستادى.

اپىرماي، «مىڭ ءولىپ، مىڭ تىرىلگەن» قازاقتىڭ نەشە عاسىرلار بويى كورگەن ازابى، باسىنان وتكەرگەن تار جول، تايعاق كەشۋلەرى از با ەدى؟ «تاۋەلسىزدىك» اتتى ۇلى مەرەكەنى ارقا-جارقا تويلاپ، مەرەكەلەۋىن كوپ كورىپ، حالىقتىڭ شالقىعان كوڭىلىن باسىپ، ويران-توپىرىن شىعارۋعا قانداي عانا قاتىگەزدەردىڭ ءداتى باردى؟!

راس، مۇنايشىلاردىڭ ەڭبەك جانە الەۋمەتتىك قۇقىقتارى بۇزىلىپ، ولار جەتى اي بويى ەرەۋىلدەپ، بيلىكتىڭ نازارىن اۋدارۋعا تىرىستى. ەشتەڭەنى قيراتپاي، بۇلدىرمەي-اق، ەل كونستيتۋتسياسىندا جازىلعانداي، ءوز قۇقىقتارىن قورعاپ، تالاپ ەتكەن بەيبىت شەرۋ ەمەس پە ەدى بۇل؟! نارازىلىق شەرۋدىڭ ءوڭىن اينالدىرىپ، ورتەپ، قيراتۋ، ويرانداۋ «ويىندارىن» جۇرگىزىپ، بەيبىت شەرۋدى «قىلمىستىق ارەكەتتەرگە» اينالدىرۋعا تاپسىرما الىپ، ونى ويداعىداي «ورىنداپ» شىققان جانسىزدار بۇگىن قايدا ءجۇر؟ سوندا بەيبىت شەرۋشىلەرگە وق اتىپ، ولاردى قىناداي قىرىپ سالۋعا بۇيرىق بەرگەن كىم؟

قازاقتا «ايران ىشكەن قۇتىلىپ، شەلەك جالاعان تۇتىلادى» دەگەن ماتەل بار. وق اتۋعا بۇيرىق بەرىپ، وزدەرى تاسادا قالىپ، قۇتىلىپ كەتكەن، كوزدەرى قانعا تولى مىسىقتىلەۋ «قارا كۇش» يەلەرى كىم؟ بۇعان ءالى كۇنگە جاۋاپ جوق...

جۇرەككە جارا، سۇيەككە تاڭبا عانا ەمەس، نەشەمە ادامنىڭ ءومىرىن قيىپ كەتكەن وسى وقيعانىڭ ءمان-جايىن اقىل تارازىسىنا سالىپ كورەيىكشى. بۇل ەرەۋىلدە ەشقانداي ساياسي سيپات بولماعان ەدى. ءبارى الەۋمەتتىك ماسەلەلەر. ەڭبەك جانە الەۋمەتتىك جاعدايلارى دۇرىس، ادىلەتتى بولسا، مۇنايشىلاردىڭ جەتى اي بويى ەرىندەرى كەبىرسىپ، كوزدەرى بوزارىپ، اشتىق جاريالاپ نەسى بار ەدى؟

ماڭعىستاۋدىڭ تابيعاتى قاتال، اۋا رايى يت بايلاسا تۇرعىسىز ەكەنىن ەكىنىڭ ءبىرى بىلەدى. جازدا قۇمدى داۋىل، اڭىزاق جەل، قىستا بەت قاراتپايتىن ىزعىرىق بوراندا جانكەشتىلىكپەن ەڭبەك ەتەتىن مۇنايشىلاردىڭ جانۇياسىندا وزدەرىنەن باسقا جۇمىس جاسايتىن ادامى جوق. ياعني، باسقا كۇنكورىس كوزى تاپشى. ويتكەنى مەكتەپ، اۋرۋحانا سياقتى ءبىرلى-جارىم مەملەكەتتىك مەكەمەلەردەن باسقا قۇرىلىس، وندىرىستىك، اۋىل شارۋاشىلىق كاسىپورىندارى جوق. ال ەندى وسى جەتى اي بويى ەڭبەك اقى الماي، بالا-شاعاسى ۋلاپ-شۋلاپ، تىلدەرىن تىستەپ وتىرعان مۇنايشىلاردىڭ جاي-كۇيىن، پسيحولوگيالىق جاعدايىن كوزىڭىزگە ەلەستەتىپ كورىڭىزشى...

«قارنىمنىڭ اشقانىنا ەمەس، قادىرىمنىڭ قاشقانىنا جىلايمىن» دەمەكشى، مۇنايشىلاردى مۇڭايتىپ، اشىندارعان نەگىزگى نارسە – ولاردىڭ مۇڭ-زارىنا قۇلاق توسىپ، ء«اۋ» دەگەن نە پارلامەنت، نە ۇكىمەتتەن بىردە-ءبىر ءتىرى پەندەنىڭ بولماۋى. اكىم-قارالارىڭ، بيلىك يەسى بولا تۇرا، شەتەلدىك الىپ الپاۋىتتاردىڭ الدىندا قاۋقارسىز، ولارعا تىستەرى باتپايدى. ويتكەنى ىم-جىمدارى ءبىر. شەرۋشىلەردىڭ پرەزيدەنتكە جازعان حاتتارى مەن ۇندەۋلەرى دىتتىگەن جەرىنە جەتپەگەن. ءۇمىت ەتكەن ۇكىمەتتەگىلەر پرەزيدەنتكە: ء«بارىن شەشىپ بەردىك، جاعداي قالىپقا ءتۇستى» دەپ، جالعان اقپارات بەرىپ وتىرعان. ارتىنشا بۇل جالعاندىق پەن «جاۋىردى جابا توقۋدى» جاڭاوزەن مەن اقتاۋعا كەلگەن ەل پرەزيدەنتى ءوز كوزىمەن كورىپ، وسىعان جاۋاپتىلاردىڭ بىرنەشەۋىن جۇمىستان قۋدى. بارلىق مۇنايشىلاردى ەڭبەكپەن قامتاماسىز ەتىپ، جاپا شەككەندەرگە ماتەريالدىق، مورالدىق قولداۋ كورسەتۋگە تاپسىرما بەردى.

ال ەندى وسىلاردىڭ ءبارىن حالىققا وق اتىلىپ، ويران بوتقاسى شىقپاي، ادام ءولىمى ورىن الماي تۇرىپ جاساۋعا بولماس پا ەدى؟! قالاي ايتساڭ دا، تاپ وسى جاڭاوزەن مەن شەتپە وقيعاسىن بولدىرماۋعا بولاتىن ەدى! ءتىپتى قالاي بولعاندا دا، قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى وزدەرىن اسىراپ وتىرعان قاراپايىم حالىققا وق اتپاۋى ءتيىس ەدى! بۇل دەگەنىڭ اتام قازاقتىڭ: «كۇشىكتى اسىراپ يت ەتتىم، ول ءوز بالتىرىمدى قاپتى» دەگەن اقيقات سوزىنە ءدوپ كەلىپ تۇر.

امەريكا، يتاليا، فرانتسيا، گەرمانيا سياقتى دەموكراتيالىق ەلدەردە ەكى كۇننىڭ بىرىندە، بىزدەگى سياقتى ءتورت-بەس مىڭ ەمەس، جۇزدەگەن مىڭ ادام شەرۋگە شىعىپ، ءوز ەلدەرىنىڭ بيلىگىنە نارازىلىقتارىن ءبىلدىرىپ جاتادى. بىراق سولاردىڭ شەرۋشىلەردى وق استىنا الىپ، قىرىپ جاتقانىن كورگەن دە، ەستىگەن دە ەمەسپىز. كوزدەن جاس اعىزاتىن گاز جىبەرۋ، سۋ شاشىپ قۋ، تاعى دا باسقا ارەكەتتەردى قولدانىپ جاتادى. ءبىزدىڭ كۇشتىك قۇرىلىمدارعا سولاي ەتۋگە بولماس پا ەدى؟

ەلىمىزدىڭ التىن زاڭىندا: «قازاقستان زايىرلى، دەموكراتيالى، قۇقىقتىق مەملەكەت بولىپ تابىلادى» دەپ انىق تا، ايقىن جازىلعان. سول كونستيتۋتسيادا جانە الەمدىك وركەنيەت تاجىريبەسىندە قاراپايىم حالىقتىڭ ءوز ويىن، نارازىلىعىن اشىق ايتىپ، بەيبىت شەرۋگە شىعۋ ارقىلى زاڭدى تالاپتارىن ءبىلدىرۋ قۇقىعى دەموكراتيانىڭ ناقتى ءبىر كورىنىسى. الايدا ءبىزدىڭ ەلدە كەيىنگى جىلدارى بيلىكتىڭ «كوڭىلىنە» جاقپاعان گازەت-جۋرنالداردىڭ بولىمسىز سەبەپتەرمەن جابىلۋى، تاركىلەنىپ، ءىرى كولەمدە ايىپپۇل سالىنۋى جانە جۋرناليستەردىڭ قۋدالانۋ فاكتىلەرى بەلەڭ الىپ تۇر.

وسى ورايدا ۇكىمەت پەن پارلامەنت، جەرگىلىكتى بيلىك وكىلدەرىنە ايتارىم: ءار ارىز-شاعىم، ءوتىنىش پەن نارازىلىقتىڭ ارتىندا ادام تاعدىرى تۇرادى. سوندىقتان حالىقتىڭ، قاراپايىم ەڭبەك ادامدارىنىڭ مۇڭ-مۇقتاجىنا قۇلاق اسىپ، دەر كەزىندە ءتيىستى شارالاردى ىسكە اسىرىڭىزدار! سىزدەردىڭ تويعان قوزىداي ءمامىراجاي، قالقىپ-شالقىپ ءومىر ءسۇرىپ جۇرگەندەرىڭىز سول قاراپايىم ەڭبەك ادامدارىنىڭ ارقاسى ەكەنىن ۇمىتپاڭىزدار! «ە-ە، شۋلاپ-شۋلاپ قويار، قايتەر دەيسىڭ!» دەگەن استامشىلدىق پيعىلدان اۋلاق بولعان ءجون.

تاياقتىڭ ەكى ۇشى بار ەكەنىن ەشقاشان ەستەن شىعارماڭىزدار!

عابدۋل-ءسابيت يۋسۋپوۆ،

قازاقستان جۋرناليستەر

وداعىنىڭ مۇشەسى

«وبششەستۆەننايا پوزيتسيا»

(پروەكت «DAT» №43 (314) وت 10 دەكابريا 2015 گ.