حح عاسىردا باستالعان مەملەكەتتەر مەن قۇرلىقتاردىڭ ساياسي، ەكونوميكالىق، مادەني ارالاسۋى ءححى عاسىردا بۇرىنعىدان دا كەرەمەت قارقىنمەن ورىستەپ، تۇتاس پلانەتانىڭ تىنىسى مەن تىرشىلىگى بارشامىزعا سونشاما جاقىن، سونشاما تانىس بولىپ، جەر شارىنىڭ تاعدىرى ورتاق ادامزات تاعدىرى ەكەنى بۇرىنعىدان دا ايقىندالا باستادى. ادامزات بالاسىنىڭ وسىلايشا ەتەنە ارالاسۋى، تىم جاقىنداسۋى، البەتتە، ءوزارا تىلدىك تۇسىنىستىكتى قاجەتسىنەدى. الەمنىڭ ءار الۋان تاراپتا ارالاسۋى مەن بىرىگۋى ءۇشىن ورتاق حالىقارالىق ءتىل - ەسپەرانتو ءتىلى  ويلاپ تابىلىپ، ول ءبىراز ۋاقىت ناسيحاتتىڭ سانىنا اينالدى. ءتىپتى، كوپتەگەن ەلدەردە وسى جاساندى ءتىلدىڭ كۋرستارى اشىلعانى دا سول كەزەڭنىڭ كۋاگەرلەرىنە ءمالىم. بىراق ۆارشاۆالىق لازار زامەنگوف  العاش 1887 جىلى ويلاپ تاپقان بۇل ءتىل جاساندى بولعان سەبەپتى دە بۇكىلادامزاتتىق قاتىناس قۇرالىنا اينالا المادى.

عالامدا بارشاسى دا تابيعي سۇرىپتاۋدان وتەتىن سياقتى دۇنيەجۇزىلىك قاتىناس قۇرالىنا اينالىپ وتىرعان قازىرگى اعىلشىن ءتىلى دە وسىنداي ەكونوميكالىق، ساياسي سۇرىپتاۋ كەزەڭىنەن ءوتتى دەۋگە بولادى. ارينە، ادام تىرشىلىگىنىڭ بارلىعى دەرلىك قاجەتتىلىك پەن سۇرانىسقا تاۋەلدى. جاڭالىقتى قاجەتتىلىك جاسايدى، سۇرانىس قاي قۇبىلىستىڭ بولسىن اۋقىمىن انىقتايدى. ونى، البەتتە، نەگىزىنەن كەلگەندە، ادامزات تىرشىلىگىنىڭ ءومىر ءسۇرۋ قاينارى – ماتەريالدىق سانا ايقىنداماق. وسىلاردى جىكتەي كەلگەندە، ءبىرى تاريحتاعى، ەكىنشىسى قازىرگى كەزەڭدەگى ەڭ ءىرى قوس يمپەريانىڭ ءتىلى – اعىلشىن ءتىلى الدىڭعى قاتارعا شىقتى. بالكىم، جاھانداتۋدىڭ قارقىنى ءبىر عاسىرعا ەرتەرەك بولعاندا اعىلشىن ءتىلىنىڭ ورنىنا فرانتسۋز ءتىلى شىعار ما ەدى؟! الايدا، بايگەنىڭ باسى دا، ءباسى دە ۇلىبريتانيا مەن امەريكا قۇراما شتاتتارىنىڭ نەگىزگى تىلىنە بۇيىردى. بۇل - جەكە ۇلتتاردىڭ نەمەسە الدەبىر ىقپالدى تۇلعالاردىڭ ۇيعارىمى ەمەس، تاريحتىڭ ۇيعارىمى.

ادامزات الىسا كەلىپ، اياعىندا ارالاسۋعا بەت بۇرعان حح عاسىردىڭ سوڭىنا قاراي تاۋەلسىزدىك العان قازاق ەلى تاۋەلسىزدىك تاڭىن قارسى العاندا، ەگەمەندىك تۋىن تىككەندە وسىنداي الەمدىك ارالاسۋ باستالىپ كەتكەن بولاتىن. سوندىقتان تاۋەلسىزدىك ءبىز ءۇشىن قالاي ماڭىزدى بولسا، ونى بەكىتۋ سونداي ماڭىزدى بولۋىمەن بىرگە بارعا الدانباي، قولداعىعا مالدانباي ادامزات كوشىنىڭ تورىنە ۇمتىلۋ بىزگە مۇرات بولدى. وسى ساۋلەلى مۇرات پەن باياندى باعىتتىڭ باستاۋىندا تۇرعان قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى، ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆ ءوزىنىڭ ەكونوميكا، الەۋمەتتىك، ساياسي سالالارداعى ءورىستى رەفورمالارمەن بىرگە قازاقستاننىڭ الەمدىك الاماندا وزا شابۋ ءۇشىن ءبىلىم مەن عىلىمنىڭ، تەحنولوگيانىڭ ەلىمىزدە كەڭ ايدىنعا بەت الماعى – حالىقارالىق تاجىريبەلەردى يگەرۋ دەپ ۇعىندى. مۇنداي يگەرۋ جەكەلەنگەن نەمەسە تاڭدالىنعان تۇلعالاردىڭ عانا ۇلەسى ەمەس، بارشانىڭ دا اتسالىساتىن الاڭى بولعان سوڭ ۇشتۇعىرلى ءتىل ساياساتىن ۇسىنىپ، ونى ۇنەمى باياندى ەتۋگە كۇش سالىپ كەلەدى.

ءيا، قازاق بالاسى وزگە جۇرتتار سياقتى وسىناۋ قازىنالى اتامەكەنىندە الەمدىك سىباعادان تىس قالماۋى ءتيىس.  نۇرسۇلتان ءابىشۇلىنىڭ: ء«بىزدىڭ ۇرپاق الدىندا بابالار قول جەتكىزگەن يگىلىكتەردى ساقتاۋ، قايتا قالپىنا كەلتىرىلگەن مەملەكەتتىگىمىزدى نىعايتۋ جانە دۇنيەجۇزىلىك قاۋىمداستىق تالاپتارىنا ساي جاڭا ساپالىق دەڭگەيگە قوتەرىلۋ مىندەتى تۇر» دەگەن ءسوزى قازاقستاننىڭ دامۋىنداعى ءداستۇر مەن جاڭاشىلدىقتىڭ اراقاتىنىسىن جاقسى اڭعارتادى. ياعني، ەلىمىز ءوزىنىڭ ءتول قاسيەتتەرىن ساقتاۋمەن بىرگە ادامزاتتىڭ جاڭا زامانعى جاسامپازدىق مۇراتتارىندا نەگىزگە الماعى ءجون بولماق. زىمىران ۋاقىت پەن دامۋدىڭ قارقىنى وسىنى تىلەيدى. ەگەر ەگەمەن ەلىمىز كوشتەن قالماسىن، ءوز ۇلەسىنەن قاعىلماسىن دەسەك، وسى باعىتتاعى جۇمىستارعا جۇمىلعانىمىز ابزال، قادىرمەندى اعايىن. باعزى بابالارىمىز: «جەتى جۇرتتىڭ ءتىلىن ءبىل» دەگەندە ارالاسۋدى، كوپ قاتارلى بولۋدى ايتقان. سول اتالار اقىلى ءدال قازىرگى ۋاقىتتا ايرىقشا كوكەيكەستى. الەمنىڭ جاڭالىعىنىڭ مول قورى اعىلشىن تىلىندە بولعاندىقتان ءبىز دە وسى ءتىلدى بىلۋگە، ۇرپاعىمىزعا ۇيرەتۋگە كۇش سالعانىمىز ءجون. ول ءوزىڭدى ۇمىتىپ وزگەلەردىڭ شالعايىنا جارماسۋ ەمەس، جاھاندىق ءۇردىستىڭ جايى مەن جاپسارى وسىلاي ەتۋدى تىلەيدى. ماسەلە، ورەلى وي، ءورىستى باستامانىڭ دابىرا ناۋقانشىلدىققا اينالماۋىندا، كاسىبي تۇلعالاردىڭ مەملەكەتتىك جۇمىستى ساتىمەن اتقارۋىندا.

عاريفوللا ەسىم

قر ۇعا اكادەميگى،

مەملەكتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى

Abai.kz