بۇگىن الماتى قالاسىنداعى استانا قوناق ءۇيىنىڭ «ۇلىتاۋ» جينالىس زالىندا قازاقتىڭ ءبىر توپ زيالىلارى مەن ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنەن كەلگەن وكىلدەر باس قوسىپ مەكتەپتەرگە ءۇش تۇعىرلى ءتىل ەنگىزۋ ماسەلەسىن تالقىلادى.

«جاس الاش» گازەتى مەن بولاتحان تايجان قورىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن وتكەن باسقوسۋدا بىرقاتار وزەكتى ماسەلەلەر ءسوز بولدى. ءبىز وقىرمان نازارىنا وسى جيىندا ايتىلعان ماڭىزدى جايتتاردى قىسقاشا ۇسىنۋدى ءجون سانادىق.

قابدەش ءجۇمادىلوۆ، جازۋشى: ۇكىمەتتەن اقشا الاتىندار ەلدى اداستىرماسىن

 – ماعان ءبىزدىڭ بيلىك، ءبىزدىڭ مەملەكەت قازاق ۇلتىن جويۋدىڭ جوسپارلى ساياساتىن جۇرگىزىپ جاتقانداي اسەر ەتەدى. ۇلتتى قۇرتۋدىڭ بىرنەشە تەتىگى بار. سونىڭ ءبىرى – جەر. جەرىنەن ايرىلعان ۇلت وزدىگىنەن جويىلادى. ەكىنشى تەتىك – ءتىل. عاسىر باسىندا ء«تىلى جوعالعان جۇرتتىڭ ءوزى دە جوعالادى» دەپ احمەت بايتۇرسىنوۆ بەكەر ايتپاعان. ءۇشىنشى تەتىك – تاريح. تاريح دەگەنىمىز – حالىقتىڭ جادى. حالىقتىڭ جادىن، زەردەسىن جويىپ جىبەرسە، ۇلتتى ۇستاپ تۇراتىن ەشتەڭە قالمايدى.

تاۋەلسىزدىك العالى ءبىلىم سالاسىنا 18 مينيستر تاعايىندالىپتى. سولاردىڭ ءبىرلى جارىمى بولماسا كوبى ءتىرى ءجۇر. وسى ۋاقىتقا دەيىن اعارتۋشىلىق سالاسىندا كەتكەن كەمشىلىكتىڭ سەبەبىن كىمنەن سۇرايسىڭ؟ ءبىر جارىم، ەكى جىلدان مينيستر بولعان ەشقايسىسى دا جاۋاپ بەرمەيدى.

قازىرگى مينيستر ەرلان ساعاديەۆ تە رەفورما دەپ ەلدىڭ باسىن قاتىرىپ، ءبۇلدىرىپ-ءبۇلدىرىپ الادى دا ول دا كەتەدى. بۇگىنگى ولقىلىقتاردى، بيلىكتىڭ كىناسىن ساعاديەۆكە ارقالاتامىز دا قويا بەرەمىز. ءبىزدىڭ مينيسترلەردىڭ ارقايسىسى ءبىر-ءبىر رەفورمامەن كەلەدى. بىراق، ەشقايسىسى ءوز جاساعان ىسىنە جاۋاپتى ەمەس.

مەكتەپتى ءۇش تىلدە وقىتۋ دەگەن – بالالاردىڭ باسىن ءشىرىتۋ. ءبىزدى وسىعان مىندەتتەپ وتىرعان كىم؟ ۇلتتى جويۋدىڭ باعدارلاماسىن جاساپ بەرگەن كىم؟ ءبىزدىڭ ءبىلىم سالاسى كەڭەستىك كەزەڭدەگى ءبىلىم دەڭگەيىنەن وركەندەپ كەتتى دەپ ايتا المايمىن. كەڭەستىك داۋىردەگى عىلىم اكادەمياسى قايدا؟ باسقا دا ينستيتۋتتار قايدا كەتتى؟ ءبارى ارحيۆكە كەتتى.

پاندەردى ءبىر-بىرىنە قوسۋ دەگەن نە ءسوز؟ ادەبيەت – قوعامدىق ءپان. ال، ءتىل دەگەنىڭىز – ناقتى عىلىم. ماتەماتيكا قانداي عىلىم بولسا، ءتىل عىلىمى دا سونداي عىلىم. وسىلاردى ءبىر-بىرىنە قوسىپ قايتىپ وقىتۋعا بولادى؟.. ۇكىمەتتەن اقشا الاتىن ازاماتتار ەلدى اداستىرماسىن!

دۋلات يسابەكوۆ، جازۋشى: «نۇرقادىلوۆ ءوزىن ءۇش رەت اتتى دەگەنگە سەنگەن حالىق نە ايتساڭ دا كونە بەرەدى دەگەن تۇسىنىك قالىپتاستى

– وسىنداي جينالىستار قازاق اراسىندا نەگە كوبەيىپ كەتتى؟ ۇيقىسى قالىڭ قازاق نەگە وياندى؟ «ويان، قازاق» دەپ عاسىرلار بويى وياتا الماعان حالقىمىز 1916 جىلعى ۇلت-ازاتتىق كوتەرىلىستەن كەيىن تىرىلە باستاعانىن ءبارىمىز جاقسى بىلەمىز. بيىل مىنە، سول كوتەرىلىسكە 100 جىل تولعان كەزدە «ويانىپ» جاتىرمىز.

ءبىز ءوز قۇقىعىمىزدى تالاپ ەتپەي، بيلىكتى جامان ۇيرەتىپ العانبىز. حالىق مەملەكەتىمىز قانداي ىستەر جاساپ جاتسا دا، «ەلدىڭ مازاسىن المايىق، تىنىشتىق ساقتايىق» دەپ ءتىلىن تىستەپ وتىردى. مىنا جەردە وتىرعان ازاماتتاردىڭ بارلىعى – قازاقتىڭ قايماقتارى. مينيسترلىكتەر ءبىر رەفورما جاساماس بۇرىن وسى كىسىلەرگە كەلىپ، قانداي ويى بار ەكەنىن نەگە بىلمەيدى؟

قازىر نەگە دەگەن سۇراق كوبەيدى. «جاقسىلىق كورسەم – وزىمنەن، جاماندىق كورسەم – وزىمنەن» دەيدى سۇلتانماحمۇت. سول ايتپاقشى بۇگىن وسىنداي كۇيگە ءتۇسىپ وتىرساق، وعان الدىمەن ايتاتىن كەزدە ۇندەمەي قالعان ءوزىمىز كىنالىمىز. «زامانبەك نۇرقادىلوۆ ءوزىن ءوزى ءۇش رەت اتتى» دەگەنگە سەنگەن حالىقپىز. ياعني، بيلىك وسىنداي ادامنىڭ باسىنا سىيمايتىن وتىرىكتەردى ايتۋ ارقىلى قازاقستاندى ازاماتتار توزىمدىلىگىنىڭ پوليگونىنا اينالدى. ء«ۇش رەت اتىپ، ءوزىن ءولتىردى» دەگەننىڭ ار جاعىندا: "بۇل ۇلتقا نە ايتساڭ دا كونە بەرەدى" دەگەن پىكىر قالىپتاستىرۋ ءۇشىن جاسالعان شارۋا. تور كويلەكتىڭ ءبىر ءتىنى كەتسە، بارلىعى سوگىلەدى. قازىرگى جاعدايىمىز سول تور كويلەكتىكىندەي بولىپ تۇر. ەندى نە ىستەۋ كەرەك؟ ويىڭدى ايتايىن دەپ الاڭعا شىقساڭ، «مەملەكەتتىك توڭكەرىس جاساماق بولدى» دەپ قاماپ تاستايدى.

ءبىزدىڭ مۇنداي جاعدايعا جەتۋىمىزگە بيلىكتەگى ادامداردىڭ ءبىر دە ءبىر كىتاپ وقىماعاندىعى سەبەپ بولىپ وتىر. ەۆتۋشەنكونىڭ «بيلىكتەگىلەر تولستويدىڭ «قاجىمۇراتىن» وقىعاندا شەشەنستانعا سوعىس اشپاعان بولار ەدى» دەگەن ءسوزى بار. سول ايتپاقشى، ءبىزدىڭ بيلىك حالىقتىڭ نەنى قالاپ، نەنى قالامايتىنىن بىلمەي وتىر.

اقىرى حالىقتىڭ ءوز ويىن ايتۋعا مۇمكىندىك بەرمەيدى ەكەن، وندا 6 شىلدە كۇنى پرەزيدەنتىمىزدىڭ تۋعان كۇنىن بۇكىل ەل بولىپ، كوشەگە شىعىپ تويلايىق. بولماسا، ءبارىمىز جينالىپ، كونتسەپتۋالدى قۇجات دايىندايىق.

اسقار جۇمادىلداەۆ، اكادەميك: مينيسترلىك بالالاردى كونستيتۋتسيادا كورسەتىلگەن قۇقىعىنان ايىرماقشى

 – ماعان وتكەندە «ماتەماتيكانى قازاق تىلىندە وقىتۋعا بولا ما؟» دەگەن سۇراق قويىلدى. ءححى عاسىردا ءدال وسىنداي اقىماق سۇراق قويىلماۋى كەرەك ەدى. وكىنىشتىسى وسىنداي كۇيگە تۇستىك. ونى مويىنداۋىمىز كەرەك. ءتىل دەگەن نە؟ ءتىل دەگەن تەك قانا قاتىناس قۇرالى ەمەس. ونىڭ ادام ومىرىندە اتقاراتىن بەس فۋنكتسياسى بار. ءبىرىنشىسى – وتباسى وشاق قاسىنداعى قاتىناس. ەكىنشىسى – بيزنەس. ءۇشىنشى – ساياسات. ءتورتىنشى – ەكونوميكا. بەسىنشىسى – عىلىم مەن تەحنولوگيا. ادامنىڭ ون ەكى مۇشەسى بار بولاتىن بولسا، سول ون ەكى مۇشەنىڭ ءبارى جۇمىس جاساۋ كەرەك. ءبىرى دۇرىس بولماسا، ول ادام كەمىس سانالادى. ءتىل دەگەن كەزدە جوعارىدا ايتىلعان بەس فۋنكتسيانىڭ ءبارى ءوز قىزمەتىن جاساۋى قاجەت. ءبىزدىڭ ءتىل قازىر ءبىر عانا فۋنكتسيامەن شەكتەلىپ قالدى. قازاقتا مىقتى پوەزيا بار، مىقتى ادەبيەت بار. باسقا سالادا ەش العا ىلگەرىلەۋ بولماي تۇر. سويتە تۇرا ىلگەرىلەۋ بار. مينيستر ەرلان ساعاديەۆ قازاق ءتىلدى بالالاردىڭ ءبىلىم دەڭگەيى تومەن دەگەندى ايتتى. بوس ءسوز. كەشەگى وتكەن ۇبت-تە ەڭ جاقسى ناتيجە كورسەتكەن قازاق مەكتەبىنىڭ بالالارى. «بولاشاقپەن» شەتەلگە وقۋعا كەتكەندەردىڭ 80 پايىزى قازاق مەكتەبىن بىتىرگەن بالالار.

قازىرگى كەزدە قازاق تىلىندەگى وقۋ مەتوديكاسى تولىعىمەن قالىپتاستى. قازاق تىلىندە باستاۋىش پەن ورتا مەكتەپتى قاناعاتتاندىراتىن، لايىقتى ءھام جەتكىلىكتى ءتىل بار. ءبىز قازاقتىڭ ءتىلى باي دەيمىز. سول باي ءتىلىمىز ورتا مەكتەپكە ءبىلىم بەرۋگە جاراماسا ول ءتىلدىڭ نە كەرەگى بار؟ مينيسترلىكتىڭ وكىلدەرى «قازاق تاريحىن قازاق تىلىندە وقىتاتىن بولدىق» دەپ جەتىستىك رەتىندە ايتىپ وتىر. بۇل جەتىستىك ەمەس، كۇلكىلى نارسە. بۇكىل عىلىمنىڭ بارلىعى انا تىلىندە وقىتىلۋى كەرەك.

ەلىمىزدە ءبىلىم بەرۋدىڭ ەكى دەڭگەيى بار: باستاۋىش پەن ورتا مەكتەپ، جانە جوعارعى ءبىلىم بەرەتىن وقۋ ورىندارى. بالانى مەكتەپكە بەرۋگە ءار اتا-انا مىندەتتى. ەگەر بالاڭىزدى وقىتپاي قويساڭىز، وندا ءسىزدى زاڭ شەڭبەرىندە جاۋاپقا تارتادى. كونستيتۋتسيامىزدا تاعى ءبىر زاڭ بار. كەز-كەلگەن ازامات ءوز انا تىلىندە اقپارات الۋعا قۇقىلى. وقۋ دەگەن، ءبىلىم بەرۋ دەگەن – ينفورماتسيانىڭ كوكەسى. دەمەك، بۇگىنگى مينيسترلىك ءبىزدىڭ بالالارىمىزدى اقپارات الۋ قۇقىعىنان ايىرايىن دەپ وتىر. وسىلايشا بۇكىل ءبىر حالىقتىڭ ادام قۇقىعىن بۇزىپ جاتىر.

ءامىرجان قوسانوۆ، ساياساتكەر: ەلباسى جارلىق شىعارسا شەنەۋنىكتەر ءبىر ايدا قازاقشا سايرايتىن ەدى

– ءبىز ءبارىمىز جابىلىپ مينيسترلىكتىڭ وكىلدەرىن كىنالاي بەرمەيىك. بۇلار – ساياسي شەشىمنىڭ قۇرباندارى. ەشقايسىسى پرەزيدەنت اكىمشىلىگى مەن ۇكىمەت بەكىتكەن قاۋلىلارعا قارسى شىعا المايدى. شىقسا، جۇمىستان قۋىلادى.

ءۇش تۇعىرلى ءتىل ماسەلەسىن شەشەتىن ءۇش-اق جول بار. بىرىنشىدەن، ءبىز قازاقستانداعى رەسمي ءتىلدىڭ سالتانات قۇرۋىنا ىقپال ەتىپ وتىرعان پۋتيننەن قۇتىلا المايمىز. ەسەسىنە، ۇكىمەتتەگى، ءتۇرلى بيلىك ورگاندارىنداعى رەسەيشىل شەنەۋنىكتەردەن ارىلۋىمىز قاجەت. مەن نەگىزگى مينيسترلىكتەردىڭ تىزگىنىن اۋىلدا تۋعان، شاڭنىڭ اراسىنان شىققان، اجەسىنىڭ تاربيەسىن كورگەن، ءتۇسىن قازاقشا كورەتىن ازاماتتار ۇستاسا دەپ ارماندايمىن. قوعام وسى پىكىردى قالىپتاستىرىپ، بيلىكتەن تالاپ ەتۋى كەرەك. ەگەر دە ەلباسى «قازاقشا بىلمەيتىن ءمينيستردى قابىلدامايمىن!» دەپ جارلىق شىعارسا، 25 جىلدان بەرى مەملەكەتتىك ءتىلدى ۇيرەنبەگەن شەندىلەر ءبىر ايدىڭ ىشىندە قازاقشا سايراپ قويا بەرەر ەدى.

ەكىنشىدەن، قازىرگى كەزدە ورىس ۇلتىنىڭ وكىلدەرى قازاقشا وقۋعا، ۇيرەنۋگە مورالدىك تۇرعىدان دايىن. مەن بىردە قىزىمدى مەكتەپتەن الىپ كەتپەك بولىپ بارعان ەدىم. ءبىر سلاۆيان قىز اكەسىنە جۇگىرىپ بارىپ قازاقشا: «پاپا، مەن بەس الدىم» دەدى. مەن اكەسىمەن سويلەستىم. اكەسى ماعان: «مەنىڭ جاسىم قىرىقتان اسىپ كەتتى. قازاقشا ۇيرەنە المايمىن. مەنىڭ بولاشاعىم قازاقستانمەن بايلانىستى بولعاندىقتان مەنىڭ بالام قازاق ءتىلىن ءبىلۋى كەرەك» دەدى. وسىنداي سانا سىلكىنىسى بولماي جاتىپ، قانداي رەفورما جاساساق تا الدىعا جىلجىمايمىز.

ۇشىنشىدەن ء«ۇش تۇعىرلى ءتىل» دەگەن ءسوزدى قولدانىستان الىپ تاستايىقشى. ءىس جۇزىندە قازاق ءتىلىن وقىتايىق، ورىس ءتىلى مەن اعىلشىن ءتىلىن قوسىمشا ءتىل رەتىندە ۇيرەتەيىك.

راسۋل جۇمالى، ساياساتتانۋشى: ورىءستىلدى مەكتەپتەر قازاقتىلدى مەكتەپتەرگە جەتىپ السىن...

سوڭعى ون شاقتى جىلدا قازاقستاننىڭ قاي سالاسىن الساڭىز دا ءبارى داعدارىسقا ۇشىرادى. بۇعان نەگىزىنەن شەنەۋنىكتەرىمىزدىڭ كاسىبي بىلىكسىزدىگى، بىلىمسىزدىگى، سونىمەن قاتار حالىق پەن بيلىك اراسىنداعى بايلانىستىڭ ءۇزىلىپ قالعاندىعى سەبەپ بولىپ وتىر. سوڭعى كەزدەرى الدىمەن زاڭ قابىلدانادى. سوسىن حالىق ءدۇر سىلكىنەدى. حالىق نارازىلىق كورسەتكەننەن كەيىن عانا الگى شەشىم تالقىلانا باستايدى. موراتوري جاريالانادى. كەشەگى جەر ماسەلەسىندە تۋرا وسىنداي جاعداي ورىن الدى. بۇعان دەيىن مەملەكەتتىك ورگاندار قايدا قاراپ وتىردى؟ پارلامەنتتىڭ قاتەلىگى ءۇشىن وسىنداي كوميسسيالار قۇرىلا بەرمەك پە؟ وندا پارلامەنتتىڭ قاجەتى نە؟

ءتىل – تەك قاتىناس قۇرالى ەمەس. بۇل – ۇلتتى، مەملەكەتتى قالىپتاستىرۋشى قۇرال. مەكتەپ – تەك ءبىلىم بەرەتىن ورتالىق ەمەس. ازاماتتى قالىپتاستىراتىن، ونىڭ ۇلتتىق سانا سەزىمىن وياتاتىن – ورتالىق. ءوز باسىم ەلۋ شاقتى ەلدە بولدىم. سول ەلدەردە ەكى نەمەسە ءۇش ءتىل دەگەن ماسەلە اتىمەن جوق. «ول مەملەكەتتەر بۇل قادامعا اقىلى جەتپەگەننەن بارماي وتىر» دەي الاسىز با؟ ءوزىنىڭ ۇرپاعىن، ءوزىنىڭ بولاشاعىن ويلاعان ەل ەشقاشان ء«ۇش تۇعىرلى ءتىلدى» مەكتەپتەرگە ەنگىزبەيدى.

مۇستافا شوقايدىڭ «بالا قاي تىلدە ءبىلىم السا، سول ۇلتقا، سول مەملەكەتكە قىزمەت ەتەدى» دەگەن ءسوزى بار. ءۇش ءتىلدى ءبىلىم العان بالا قازاققا قىزمەت ەتە مە، رەسەيگە قىزمەت ەتە مە، الدە اعىلشىنعا ما؟

فيزيولوگيا ماسەلەسىن دە نازاردان تىس قالدىرماۋ كەرەك. 12 جاسقا دەيىنگى بالانىڭ ويلاۋ قابىلەتى ءبىر تىلدە دامۋى شارت. 7 سىنىپتان كەيىن عانا باسقا ءتىلدى وقىتۋعا بولادى.

وسىنى رەتىمەن شەشۋ ءۇشىن نە ىستەۋىمىز كەرەك؟ ونسىز دا ءبىلىم دەڭگەيى ءماز ەمەس اۋىل مەكتەپتەرى ورىسشا مەن اعىلشىنشاعا كوشىپ كەتسە كەرەمەت بولىپ كەتە مە؟ جاراتىلىستانۋ پاندەرىن قازاق تىلىندە وقىتپاۋ دەگەنىڭىز - قازاق ءتىلىنىڭ كوكجيەگىن كەڭىتپەۋدىڭ،ارتتا قالعان تىلگە اينالدىرۋدىڭ جولى.

قازاق قوعامى تولىقتاي ءجۇز پايىز بولىپ كەتسە دە بۇگىنگى رەفورمانى ءدال وسى قالپىنلدا جۇزەگە اسىرۋعا بولمايدى.

قازىر قاراڭىز، قازاق ءتىلدى مەكتەپتەردى بىتىرگەن بالالار قازاق ءتىلىن دە، ورىس ءتىلىن دە جەتىك مەڭگەرگەنىن بايقايسىز. ال، ورىس ءتىلدى مەكتەپتىڭ بالالارى مەملەكەتتىك ءتىلدى ۇيرەنۋگە اسىعار ەمەس. الدىمەن، سول ءورىستىلدى مەكتەپتەر قازاقتىلدى مەكتەپتەردىڭ دەڭگەيىنە جەتىپ السىن.

سەبەبى، قازاقتىڭ ساناسى سەمەي يادرولىق پوليگونىنىڭ الاڭى ەمەس. ءوزى پارا الاتىن ادام جەمقورلىقتى تيۋ تۋرالى اڭگىمە ايتۋعا بولمايدى. سول سياقتى 25 جىلدان بەرى مەملەكەتتىك ءتىلدى يگەرە الماعان شەنەۋنىكتەر ءۇش تۇعىرلى ءتىلدى ەنگىزۋگە، ونى ناسيحاتتاۋعا مورالدىك قۇقىعى جوق دەپ ويلايمىن.

جاڭىل جونتاەۆا، ورتا ءبىلىم بەرۋ دەپارتامەنتىنىڭ باسشىسى: "سىزدەر ماسەلەنى دۇرىس تۇسىنبەي وتىرسىزدار"

- «2016-2019 جىلعا ارنالعان مەملەكەتتىك ءبىلىم بەرۋ باعدارلاماسى قابىلدانعانىن، بيىل 1 قىركۇيەك جاڭارتىلعان ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ باعدارلاماسى ەنەتىنىن ەستىپ جاتىرسىزدار. اتا-انالارمەن، قوعام مۇشەلەرىمەن كەزدەسىپ، تالقىلادىق. بۇل باعدارلاما 2015-2016 جىلى 30 مەكتەپتە اپروباتسيادان ءوتتى. 3000-نان 40000-عا دەيىن وقۋشى قاتىستى، اۋىل، قالا مەكتەپتەرى، شاعىن جيناقتى مەكتەپتەر قامتىلدى. ۇستازدار، اتا-انالارمەن سويلەستىك. ى. التىنسارين اتىنداعى اكادەميا وسى دايىندىققا تالداۋ جاسادى. وسى كۇنگە دەيىن ءار وڭىردە 78 كەزدەسۋ وتكىزىپپىز.

بيىل ءبىرىنشى قىركۇيەكتە ءبىرىنشى سىنىپتان باستاپ جاڭا باعدارلاما بويىنشا وقىتۋ باستالادى. باعدارلامانىڭ جاڭالىقتارى ساتىلاي ەنگىزىلەدى. 2017-2018 2-5 سىنىپ، 2018-2019 جىلدارى 3,6-10, 11 سىنىپتارعا ەنەدى. ءبىرىنشى سىنىپتا بارلىق پاندەر، بارلىعى توعىز ءپان بار، سونىڭ بارلىعى سول سىنىپتىڭ وقىتۋ تىلىندە وقىتىلادى. مەكتەپ قازاق ءتىلدى مەكتەپ بولسا، ءبىرىنشى سىنىپتا بارلىق پاندەر سول قازاق تىلىندە وقىتىلادى. اعىلشىن ءتىلى 2013-2014 وقۋ جىلىندا ءبىرىنشى سىنىپتان باستاپ وقىتىلۋدا. سول بالالار قازىر ءۇشىنشى سىنىپتا وقىپ جاتىر. بالالارى بار كىسىلەر بىلەدى ونى. باستاۋىشتا باستى پاندەر باسقا تىلدە وتەدى دەگەن جوسپار جوق. 5-9 سىنىپتا دا بارلىق پاندەر مەكتەپتىڭ نەگىزگى وقىتۋ تىلىندە وقىتىلادى. قازاق تىلىنە بەرىلگەن ۋاقىتتىڭ ءبىر ساعاتى دا قىسقارعان جوق. قازاق ادەبيەتى ءپانىنىڭ ساعاتى دا وزگەرمەيدى. قازاقستان تاريحى 5-9 سىنىپتا 2019 جىلدان باستاپ مەكتەپ تىلىنە قاراماستان قازاق تىلىندە وقىتۋ ۇسىنىلىپ وتىر. 5-9 سىنىپتىڭ باعدارلاماسى ءالى بەكىتىلگەن جوق، تامىز كەڭەسىندە ناقتى ۇسىنىستار ەنگىزىلەدى. ال، دۇنيەجۇزى تاريحى 7 سىنىپتان باستاپ 2019 جىلى ورىس تىلىندە وقىتۋ ۇسىنىلىپ وتىر. 10-11 سىنىپتاردا پروفيلدىك پاندەر ەنەدى . فيزيكا، حيميا، بيولوگيا، ينفورماتيكا پاندەرى 10-11 سىنىپتارعا اعىلشىن تىلىندە وقىتۋ ۇسىنىلىپ وتىر. بۇل ۇسىنىستار قوعامدىق كوميسسيادا تالدانۋدا. تامىز كەڭەسىندە ۇسىنىستار تاعى قابىلدانادى.

دىنمۇحامەد ايازبەكوۆ، Mtdi.kz سايتىنىڭ باس رەداكتورى:

-ۇشتىلدىلىك مەملەكەتتىك دەڭگەيدە ىنتالاندىرىلۋى كەرەك... بۇل سوزدەردى پرەزيدەنتىمىز نۇرسۇلتان نازارباەۆ «قازاقستان-2050» ستراتەگياسىندا ايتادى. سونىمەن قاتار، ول: «ورىس تىلىنە جانە كيريلليتساعا ءبىز قازاق تىلىنە قانداي قامقورلىقپەن قاراساق، سونداي قامقورلىقپەن قاراۋىمىز كەرەك. ورىس ءتىلىن ءبىلۋ - ءبىزدىڭ ۇلتىمىزدىڭ تاريحي ارتىقشىلىعى ەكەنى بارشاعا بەلگىلى. ءدال وسى ورىس ءتىلى ارقىلى قازاقستاندىقتار بىرنەشە عاسىر بويى قوسىمشا ءبىلىم الىپ، ەل ىشىندە دە، شەت جەرلەردە دە ءوز دۇنيەتانىمدارى مەن ارالاساتىن ورتاسىن كەڭەيتىپ كەلە جاتقانىن جوققا شىعارماۋعا ءتيىسپىز. ءبىز اعىلشىن ءتىلىن يگەرۋدە سەرپىلىس جاساۋىمىز كەرەك. قازىرگى الەمنىڭ وسى «لينگۆا فرانكاسىن» مەڭگەرۋ ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ ءاربىر ازاماتىنا ومىردەگى شەكسىز جاڭا مۇمكىندىكتەردى اشادى» - دەيدى. راسىندا، اعىلشىن ءتىلىن بىلگەن ادام شەكسىز مۇمكىنشىلىكتەرگە يە بولادى.

اعىلشىن ءتىلى الەمدەگى ەڭ كەڭ تاراعان ءتىل. شامامەن بۇل تىلدە جەر بەتىندە ءبىر ميللياردتان استام ادام سويلەي الادى. الەمدەگى ەكونوميكاسى دامىعان مەملەكەتتەر - ۇلىبريتانيا مەن اقش-تىڭ مەملەكەتتىك ءتىلى. سونىمەن قاتار، ونداعان مەملەكەتتەردىڭ رەسمي ءتىلى. دۇنيەدەگى بارلىق اۋدارما شىعارمالاردىڭ، اقپاراتتاردىڭ 33%-ى اعىلشىن تىلىنەن اۋدارىلسا، 15 % – فرانتسۋز تىلىنەن، ال 1%-ى عانا نەمىس تىلىنەن اۋدارىلادى. بۇل ستاتيستيكالاردان-اق، اعىلشىن ءتىلىن مەڭگەرۋدىڭ قانشالىقتى ماڭىزدى ەكەنىن، اقپارات پەن ءبىلىمنىڭ بارلىعى دا سول تىلدە ەكەنىن تۇسىنۋگە بولادى. اعىلشىن ءتىلىن بىلەتىن ادام، جەر جۇزىندە ءبىر ميلليارد اداممەن ەركىن كوممۋنيكاتسياعا تۇسە الادى دەگەن ءسوز.

ايدىن ءسابيتوۆ، قازاقستان جاستارى كونگرەسىنىڭ اتقارۋشى ديرەكتورى:

-مەن ءبىلىم جانە عىلىم دامۋىنا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلامانى قولدايمىن. بۇل باعدارلاما بولاشاق جاس­تارىمىزدىڭ مۇددەسىن ارتتىرۋعا، ولاردىڭ الاتىن ءبىلىمى باسەكەلىككە قابىلەتتى، تابىستى ۇلتتاردىڭ قاتارىندا بولۋعا مۇمكىندىك بە­رەدى. 30 دامىعان مەملەكەتتىڭ قاتارىنا قوسىلۋ ەلباسىمىزدىڭ قويعان ەڭ باستى ماقساتتارىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. وسى ماقساتقا جەتۋدىڭ ءبىر جولى ءۇش ءتىلدى ۇلتتى تاربيەلەۋ.

بۇل رەفورما بويىنشا مەكتەپ بىتىرۋ­شىلەرگە ءۇش ءتىلدى دە مەڭگەرۋ مۇمكىندىگى بەرىلىپ وتىر: قازاق ءتىلى – مەملەكەتتىك ءتىل، ورىس ءتىلى – ۇلتارالىق قارىم-قاتىناس ءتىلى جانە اعىلشىن ءتىلى – جاھاندىق ەكونوميكاعا ويداعىداي كىرىگۋ ءتىلى. 5 كۇندىك وقۋ جۇيەسىنە توقتالساق، وتباسىلىق قۇندىلىقتاردىڭ وركەندەۋى انىق كورىنەدى. وتباسىلىق تاربيە، بالانى قوسىمشا دامىتۋ ۋاقىتى ەكى ەسە ۇلعايتىلىپ جاتىر. سپورتپەن، مۋزىكامەن، ونەرمەن اينالاسۋعا مۇمكىندىك كوبەيەدى.  وسى رەفورما­نىڭ ەنگىزىلۋى زامان تالابىنا ساي. ينتەللەكتۋالدى دامىعان جانە تابىستى قازاقستاندىقتاردى تاربيەلەيتىن ۋاقىت كەلدى.

مەن ەلىمىزدىڭ بارلىق جاس­تارىن، ارىپتەستەرىمدى وسى باع­دارلامانى قولداۋعا شاقى­رامىن. بۇل باعدارلاما ءبىزدىڭ تابىستى بولاشاعىمىزدىڭ باعدارلاماسى ەكەندىگىنە مەن سەنىمدىمىن.

ءتۇيىن

3-4 ساعاتقا سوزىلعان جيىندا كوپتەگەن ماسەلەلەر ءسوز بولدى. سولاردىڭ ىشىندەگى ەڭ وزەكتى جايتتاردىڭ ءبىرى – جوعارعى وقۋ ورىندارىنان تاريح ءپانىنىڭ الىنىپ تاستالۋى. ەندى ستۋدەنتتەر تاۋەلسىزدىكتەن كەيىنگى تاريحتى عانا وقيتىن بولادى. بۇعان 300 ستۋدەنت قول قويعان حات سەبەپ بولىپتى-مىس. قازاقتىڭ «مەن، مەن» دەگەن زيالىلارىنىڭ ايتقان ءسوزىن قۇلاققا ىلمەيتىن مينيسترلىك ءۇش ءجۇز ستۋدەنتتىڭ تالابىن نەگە اياق استى ورىنداي قويدى؟

بۇگىن سول ءۇش ءجۇز ستۋدەنتتىڭ ءسوزىن تىڭدايتىن ەرلان ساعاديەۆكە باعىتتاپ «الاشتىڭ ءۇش ءجۇزىنىڭ» باسىن قوسقان جيىننان بىرەر اڭگىمەنىڭ شەت جاعاسىن جاريالاپ وتىرمىز. بالكىم، مينيستر زيالىلاردىڭ ويىن وسى جولى تىڭداپ قالار!

قانات بىرلىكۇلى

Abai.kz