- اتاعىن شىعارۋ ءۇشىن تەڭىزدىڭ تەرەڭىنە بوگەت سالدىرتىپ، ۇستىنە ارال جاساتقان، تاۋدى تەگىستەتىپ، تەگىس جەرگە تاۋ تۇرعىزعان بيلەۋشىلەردى تاريحتان بىلەمىز. سوناۋ ورتا عاسىردا بيلىك ەتكەن قىتايدىڭ سىڭار كوزدى ءبىر يمپەراتورى ءوز توڭىرەگىنە وڭكەي سىڭار كوزدىلەردى جيناپ، كوزى تۇگەلدەرگە ىڭعاي تانىتپاپتى. يمپەراتورعا جاعۋعا تىرىسقاندار ساۋ كوزىن قىسىپ جۇرەتىن بولىپتى. سول كوز قىسقان جاندايشاپتارى  يمپەراتوردى كورگەندە ءبىر كوزدەرىڭدى قىسىپ تۇرىڭدار دەپ حالىققا ءتارتىپ بەرسە كەرەك.  « حانىڭ سوقىر بولسا، ءبىر كوزىڭدى قىسىپ ءجۇر» دەگەن ناقىل ءسوز بەن « سوقىرلارعا سىڭار كوزدىلەر دە قولباسشىلىققا جاراپ جاتادى» دەگەن تىركەستەر سول كەزدەگى كورشىمىزدەن قونىس اۋدارسا كەرەك. باسى تاز كورولى جاساندى شاش كيگەندىكتەن  اعىلشىن اقسۇيەكتەرى تۇگەلدەي پاريك كيگەن كەزدەر دە بولدى.. بۇنداي قۇقايلار جاساۋدان جاڭا عاسىر بيلەۋشىلەرى دە كەم تۇسپەي جاتىرعانىنا دالەل جەتكىلىكتى.

- اتاعىن شىعارۋ ءۇشىن تەڭىزدىڭ تەرەڭىنە بوگەت سالدىرتىپ، ۇستىنە ارال جاساتقان، تاۋدى تەگىستەتىپ، تەگىس جەرگە تاۋ تۇرعىزعان بيلەۋشىلەردى تاريحتان بىلەمىز. سوناۋ ورتا عاسىردا بيلىك ەتكەن قىتايدىڭ سىڭار كوزدى ءبىر يمپەراتورى ءوز توڭىرەگىنە وڭكەي سىڭار كوزدىلەردى جيناپ، كوزى تۇگەلدەرگە ىڭعاي تانىتپاپتى. يمپەراتورعا جاعۋعا تىرىسقاندار ساۋ كوزىن قىسىپ جۇرەتىن بولىپتى. سول كوز قىسقان جاندايشاپتارى  يمپەراتوردى كورگەندە ءبىر كوزدەرىڭدى قىسىپ تۇرىڭدار دەپ حالىققا ءتارتىپ بەرسە كەرەك.  « حانىڭ سوقىر بولسا، ءبىر كوزىڭدى قىسىپ ءجۇر» دەگەن ناقىل ءسوز بەن « سوقىرلارعا سىڭار كوزدىلەر دە قولباسشىلىققا جاراپ جاتادى» دەگەن تىركەستەر سول كەزدەگى كورشىمىزدەن قونىس اۋدارسا كەرەك. باسى تاز كورولى جاساندى شاش كيگەندىكتەن  اعىلشىن اقسۇيەكتەرى تۇگەلدەي پاريك كيگەن كەزدەر دە بولدى.. بۇنداي قۇقايلار جاساۋدان جاڭا عاسىر بيلەۋشىلەرى دە كەم تۇسپەي جاتىرعانىنا دالەل جەتكىلىكتى.

- باتىس جۇرتتارى دارىندىلارى مەن تالانتتارى ۇلت قازىناسى سانالىپ، مەملەكەت ارباسىنا جەگىلىپ جاتقاندا، دالانىڭ دارىندىلارى مەن ويشىلدارى سال-سەرىلىك، ءان-كۇي مەن  ءسوز ونەرى توڭىرەگىندە ءجۇردى. دالا زاڭىنا لايىقتالعان ءداستۇر بويىنشا مەملەكەتتىك ىسكە حاندار مەن تورە تۇقىمدارى عانا تارتىلىپ، قارادان شىققان بيلەرى مەن بەكتەرى كەڭەسشىلىكتەن اسا المادى. پاتشالىق رەسەي 19 عاسىردان باستاپ  ەلدىڭ دارىندىلارى مەن تالانت يەلەرىن ەل باسقارۋ ىسىنە تارتا باستاۋى وتارلاۋ ماقساتىندا جۇرگىزىلدى. دالا شونجارلارىن سويىلدان شەنگە كوشىرىپ، قۇنانبايلارعا ەل باسقارتىپ، الشىنبايلارعا بيلىك ايتقىزا باستاعانى دا وسى كەزەڭ.

-  قالىڭ  قازاقتىڭ قامى ءۇشىن بولىستىق سايلاۋعا تۇسكەن ابايدىڭ، عىلىم مەن اعارتۋ جولىنا قادام جاساعان شوقاننىڭ جولى بولا قويعان جوق. الايدا ورىس ويشىلدارىمەن ارالاسىپ، ءبىلىمىن جەتىلدىرىپ، تارلاندارشا تۇلەگەن ابايدىڭ ءسوزى قازاق دالاسىنا تاراپ، حالقى ايبارلى ابايىن قادىر تۇتتى. اقىلدىلىعى مەن العىرلىعى، پاراساتتىلىعى مەن ويشىلدىعى ارقىلى ورىس ۇلىقتارىن دا تاڭداندىرىپ، بيلەۋشى قاۋىممەن ارالاس-قۇرالاس تا بولدى. ۋەزدىڭ اكىمدەرىن مەنسىنە بەرمەيتىن اباي وتىرعان ورتاعا بولىستار باسا كوكتەپ كىرۋگە باتا الماعان. « ورتا ءجۇز اباي قويعان اتىن باپتاي، ۇيىنە وياز كىرمەس جاۋاپ قاتپاي» دەگەن ولەڭ جولدارى بەكەر ايتىلماعان. سىرتتان كەلگەن بوگدە جۇرت وكىلدەرى ابايدى «قازاقتىڭ حانى» دەپ تانىعانى، شوقاندى پەتەربۋرگتا «شاھزادا» دەپ اتاعانى بەلگىلى. پاتشانىڭ قابىلداۋىندا بولىپ، ماڭدايىن پاتشاعا سۇيگىزگەن شوقانعا، جات جۇرت وكىلدەرىنىڭ قازاقتىڭ  حانى دەپ تانىعان  ابايعا دوستارى سۇيسىنسە، دۇشپاندارىنىڭ ءىشى كۇيگەنى شىندىق.  شوقان ءومىرىنىڭ قىسقا بولعانىنا سەبەپكەر بولعاندار مەن ابايعا قامشى كوتەرگەندەر وزگە ەمەس، ءوز جۇرتىنىڭ نادان شونجارلارى. ۇلىلارعا وشىگە قارايتىن ورازبايلاردىڭ وزبىرلىعى، باتىراشتاردىڭ بالتاسى قايراۋلى تۇراتىنى ارىدەن بار. ارعى اتا-بابالارىمىز ساقتاردان شىققان دالانىڭ داناسى اناحارستىڭ نادان شونجارلاردىڭ وپاسىزدىقپەن اتقان ساداق وعى ءتيىپ، ءولىم اۋزىندا جاتقاندا ايتقان «سىرت ەلدە جۇرگەندە ماعان اقىلىم قورعان بولىپ ەدى، ءوز ەلىمدە قىزعانىشتىڭ قۇربانى بولدىم-اۋ»، - دەگەنى وسىعان كۋا.

- دارىندىلارىن قاڭباقشا قۋعان قارا زاماندا عۇمىر كەشكەن ايتۋلى تۇلعالاردىڭ قايناعان قانى مەن قينالعان جانىن، تۇڭعيىق مۇڭى مەن نامىسقا تارتقان نالاسىن كەيىنگى ۇرپاققا قالدىردى. ولاردىڭ وي ۇلاعاتتارى مەن بيىك مادەنيەتى، تابيعي دارىندارى ۇلت ەنشىسىنە اينالدى. ءبىر عانا فورماتسيانىڭ اۋقىمىندا قالىپ قويمايتىن تۇڭعيىق سىرلارى جاڭا داۋىرمەن بىرگە اشىلىپ ءوز باعاسىن السا جاقسى. قازىر ۇلتىمىزدىڭ دارىندىلارى مەن تالانت يەلەرىنىڭ جولى اشىلۋىنا مۇمكىندىك جاسالۋى كەرەك ەدى.. قوعامدىق ومىردەگى گەگەموندىق ءرولدى ساياسي جەتەكشىلەر ەمەس، دارىندى تالانت يەلەرىنىڭ جاسايتىنىن جاڭا  عاسىر تاريحى دالەلدەدى قاي ەلدىڭ وزىق، قاي ەلدىڭ توزىق ەكەنىن ءبىلۋ ءۇشىن دارىندى تۇلعالارىنا قارايدى. تالانتتى ۇل-قىزدارىنا يەك ارتقان ەلدىڭ دامۋ دارەجەسى دە ىلگەرى. ورەسى بيىك تۇلعالارىنا قاراپ، ءىزباسار ۇرپاقتارى وسەدى.، بوي تۇزەيدى، تاۋباعا كەلەدى. تالانتتىلارىن قادىر تۇتىپ، بويىندا بۇعىپ جاتقان قابىلەتتەرىنىڭ جان-جاقتى اشىلۋىنا جاعداي جاساپ، ويىنىڭ ازات بولۋىن قامتاماسىز ەتۋ وڭايلىقپەن ىسكە اسىپ  جاتىر دەي الماي وتىرمىز.

- تالانتتار بابى كەلسە تاستى دا جارادى، ەل ابرويىن اسىرىپ، كوك تۋىمىزدى الەمدىك دەڭگەيدە جەلبىرەتە الادى. قازىرگى ءىس باسىندا جۇرگەن ازاماتتارىمىز اراسىندا تالانت يەلەرى بارشىلىق. تەك تالانتتارىنا ادامشىلىعى ساي بولسا دەيسىڭ. ءبىلىمى داۋسىز، اقىلى دا جەتەرلىك بولسا دا ايتۋعا ءتيىستىنى ايتا المايدى، ىستەۋگە ءتيىستىنى ىستەي المايدى. ءبارىن ءبىلىپ، كورىپ وتىرسا دا قاندارىنا سىڭگەن جاسقانشاقتىق تۇساۋ بولۋدا. جەلدىڭ سوققان ىعىنا قاراي جاپىرىلىپ، جابىق ەسىكتى اشۋعا باتىلى جەتپەيدى.  تويعان سوڭ تونىن تەرىس اينالدىرىپ  الىپ جۇرگەندەرى دە بار. قايسىبىرەۋلەرى جيعانىن  الا  شەتكە قاشىپ جاتىر.

- جۇرتشىلىق بيلىك توڭىرەگىنەن وسىنداي ولپى-سولپىلاردى ەمەس، «سەگىز قىرلى، ءبىر سىرلىلاردى»  كورگىسى كەلەدى. جەپ قالۋ مەن باسىپ قالۋدىڭ ماماندارىن ادال ءسۇت ەمگەندەرمەن اۋىستىرۋىن قالايدى. بەلگىلى ءبىر توپتىڭ سويىلىن سوقپاي، ەلدىڭ قامىن كۇيتتەيتىن ميلى باستاردى كورگىسى كەلەدى.  دارىندى دا تالانتتى ازاماتتارىمىز ءوز ورنىن تاپسا، ەلدىڭ باعى جانىپ، تاۋەلسىزدىكتىڭ ءتاتتى ءدامى مەن قادىرىن قالىڭ جۇرتشىلىق  تا سەزىنەر ەدى.

ساكەن بوزاەۆ  قۇلسارى قالاسى، اتىراۋ وبلىسى.

«اباي-اقپارات»