اقتوبە مەن الماتىداعى تەررورلىق شابۋىلدان سوڭ، قوعامدا ەكسترەميستىك باعىتتاعى تەرىس ءدىني اعىمداردىڭ جاعدايى بۇرىنعىدان دا وزەكتى بولا ءتۇستى. كۇن تارتىبىنە، بيلىككە قاراتا «ۋاحابيزم مەن سالافيزم اعىمدارىن» ەكستەرميستىك اعىم دەپ تانىپ، زاڭعا وزگەرىستەر ەنگىزۋدى تالاپ ەتكەن ماسەلە دە شىقتى. ونىڭ ءبىر دالەلى – 103 ادام قول قويىپ، پرەزيدەنت ن.نازارباەۆتىڭ اتىنا جازىلعان اشىق حات (http://abai.kz/post/view?id=9546) دەر ەدىك.
قوعامدى ۇرەيلەندىرىپ، مەملەكەتتىڭ ىشكى قاۋىپسىزدىگىنە قاتەر ءتوندىرىپ وتىرعان تەرىس ءدىني اعىمدار جونىندە باسپاسوزدە دە كەڭىنەن تالقىلانىپ، ماماندار ءوز پىكىرلەرىن جاريا ەتىپ جاتىر.

مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگى ءدىن ىستەرى كوميتەتى ءدىن ماسەلەلەرى جونىندەگى عىلىمي-زەرتتەۋ جانە تالداۋ ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى اينۇر ابدىراسىلقىزىمەن تاياۋدا «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىنىڭ ءتىلشىسى سۇحبات قۇردى. ءبىز ءوز كەزەگىمىزدە سۇحباتتى وقىرماندارىمىزدىڭ نازارىنا ۇسىنۋدى ءجون كوردىك.

− اينۇر ابدىراسىلقىزى، تاياۋ­دا عانا قازاقستاننىڭ باتىس وڭىر­لەرىندە قىزمەتتىك ءىسساپاردا بولىپ قايتقانىڭىزدان حاباردارمىز. ءىسساپاردا كورگەن-بىلگەنىڭىزبەن بولىسسەڭىز.

− باتىس وڭىرىنە بىزدەر رەسپۋبليكا­لىق اقپاراتتىق-ءتۇسىندىرۋ توبىنىڭ قۇ­رامىندا ساپارلادىق. ەل – امان، جۇرت – تىنىش، دەگەنمەن، كوپتىڭ كو­كەيىن­دە قوردالانىپ قالعان سان ساۋال بار.

ساپار بارىسىندا بىرنەشە با­عىت­قا ءبو­لىنىپ جۇمىس جۇرگىزدىك. اق­پا­راتتىق-ءتۇسىندىرۋ توپتارىنىڭ مۇ­شەلەرى، ء«دىنتانۋ نەگىزدەرى» ءپانىنىڭ مۇ­عالىمدەرى، ارنايى ورتا ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرىنىڭ وقىتۋشىلارى مەن ستۋدەنتتەرى، مەديتسينا جانە قۇقىق سا­لاسىنىڭ ماماندارى، جاستار جانە ايەلدەر ۇيىمدارىنىڭ وكىلدەرى، ەڭبەك ۇجىمدارى، جۇرتشىلىق وكىلدەرى، تۇزەۋ مەكەمەسىندە جازاسىن وتەۋشىلەر سەكىلدى بىرنەشە سانات قامتىلدى.

ءار اۋديتوريانىڭ ءدىني احۋالدى ءتۇسىنۋ جانە باعالاۋ دەڭگەيى ءار ءتۇرلى، قىزىقتىراتىن ماسەلەلەرى سان الۋان، دەگەنمەن، ايقىن اڭعارىلعان ەكى جايت بار. ءبىرىنشىسى – سوڭعى كەزەڭ وقيعالارى ءدىن سالاسىنا قاتىستى قاۋىپتەنۋ ارالاس قىزىعۋشىلىقتى كۇشەيتە تۇسكەن، سوعان سايكەس حالىقتىڭ اقپاراتتانۋ دەڭگەيى جوعارىلاعان. ەكىنشىسى – سالا­­فيلىككە تىيىم سالۋ ماسەلەسى ەل ارا­سىندا ەڭ قىزۋ تالقىلانىپ، كۇن تار­تىبى­نەن تۇسپەيتىن ماسەلەگە اينالىپ وتىر.

اقپاراتتىق-ءتۇسىندىرۋ توپتارىنىڭ مۇشەلەرىنە ەڭ ءجيى قويىلعانى – ء«داس­تۇرلى قازاق مۇسىلماندىعىن قالاي ساقتاپ قالا الامىز؟»، «تۋ­عان تو­پىراعىمىزداعى رۋحاني قاي­رات­كەرلەردىڭ ءىلىمى نەگە جان-جاقتى ناسيحاتتالمايدى؟»، ء«داستۇرلى ەمەس اعىم وكىل­دەرىنىڭ ءىس-ارەكەتىنە زاڭمەن شەكتەۋ قويىلا ما؟»، «سالافيلىككە قاشان تىيىم سالىنادى؟» دەگەن سۇراقتار بولدى.

جالپى جۇرتشىلىقتى قاشانعىداي ءدىننىڭ شاريعي-سەنىمدىك ماسەلەلەرىنەن گورى، كۇندەلىكتى ومىرمەن قابىسىپ جاتاتىن قاراپايىم الەۋمەتتىك-تۇرمىستىق ماسەلەلەرى كوبىرەك قىزىقتىراتىنى كوزگە ۇرىپ تۇردى. ولاردىڭ قاتارىندا ەشقاشان وزەكتىلىگىن جويمايتىن ءدىن مەن ءداستۇر ساباقتاستىعىنا قاتىستى ساۋالدار دا بار.

شەشىمىن تاپپاعان ماسەلەلەردىڭ ۇلكەن ءبىر بولىگى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنە قاتىستى ەكەنى ايقىندالدى. بۇل ورايدا، مەكتەپ فورماسىنا قاتىستى ءبىلىم بەرۋ سالاسىنداعى ۋاكىلەتتى ورگان مەن ونىڭ جەرگىلىكتى مەكەمەلەرىنىڭ ءىس-ارەكەتى تولىق ۇيلەسىم تاپپاي وتىرعانى بايقالادى. ء«دىنتانۋ نەگىزدەرى» ءپانى مۇعالىمدەرىنىڭ تاراپىنان قويىلعان ساۋالدار دا ءدىنتانۋدىڭ مازمۇندىق ماسەلەلەرىنە ەمەس، نەگىزىنەن ءبىلىم سالاسىنىڭ ىشكى ماسەلەلەرىنە كوبىرەك باعىتتالدى.

– ءار ساپاردان كەيىن «نە ىستەۋ كەرەك؟» دەگەن ءداستۇرلى ساۋال كوكەيگە ورالىپ وتىراتىن بولسا كەرەك…

– ءيا، سول ساۋالعا سان جاۋاپ جۇپتاي كەلگەن جايىمىز بار. ەڭ ماڭىزدىسى – سالافيلىككە زاڭ جولىمەن تىيىم سالۋ ماسەلەسى بولسا، وعان قاتىستى ەلباسى تاپسىرماسىنا سايكەس قازىر ۆەدوموستۆوارالىق توپ قۇرىلىپ، وسى ماسەلەنى جان-جاقتى زەرتتەپ-زەردەلەۋدە. ءتيىستى شەشىم قابىلدانار الدىندا ول حالىقتىڭ دا، حالىق قالاۋلىلارىنىڭ دا تالقىسىنا سالىنادى.

ءبىر بايقاعانىمىز، اقپاراتتىق-ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن ەندىگى جەردە تەك ءدىن تاقىرىبىمەن عانا شەكتەۋ مۇمكىن دە، مىندەتتى دە ەمەس بولىپ وتىر. قازىر قوعام ىشىنە دەندەپ ەنەتىن، قوعامدىق ويعا قوزعاۋ سالاتىن وسى توپتاردان باسقا ەشبىر بالاما تەتىك جوق. دەمەك، وسى تالايلى كەزەڭدە ءبىزدىڭ ماڭدايىمىزعا تەك ءدىننىڭ ەمەس، تۇتاس ۇلت رۋحانياتىنىڭ جۇگىن كوتەرۋ جازىلعانىن مويىنداۋىمىز كەرەك.

سوندىقتان اۋداندىق، اۋىلدىق دەڭگەيدە دە اقپاراتتىق-ءتۇسىندىرۋ توپتارىن قۇرۋ ەرەكشە ماڭىزدى بولماق. وعان بۇعان دەيىن دە ايتىپ، اتقارىپ جۇرگەنىمىزدەي، ەل ىشىندەگى ەستى ءسوز ايتاتىن اقساقال-قاراساقالداردى، بەدەلدى تۇلعالار مەن بەلسەندى جاس­تاردى، قالام ۇستاعان قايراتكەرلەردى كوبىرەك تارتۋ قاجەت. باستى ماقسات – قوعامدى قاراۋسىز قالدىرماۋ. قوعام تاربيەسىن قوعام مۇشەلەرىنىڭ ءوز قولىنا بەرگەن ءجون. ءاي دەيتىن اجە، قوي دەيتىن قوجا بار ەكەنىن ءاربىر ادام سەزىنۋى ءتيىس.

«پايداسىز مىڭ كىتاپتى وقىعان­شا، پايدالى ءبىر كىتاپتى مىڭ رەت وقى» دەگەن قاناتتى ءسوز بار. قا­زىر ءبىزدىڭ قوعامعا ءداستۇرلى قازاق مۇسىلماندىعىنا، قازاق مادەنيەتى مەن يسلام ءدىنىنىڭ تەرەڭ تامىرلاستىعىنا قاتىستى اقپاراتتاردى بارىنشا سىڭىرە ءتۇسۋ ءالى دە قاجەت ەكەن. سوندىقتان ءبىزدىڭ ورتالىق تاراپىنان 2014 جىلى جارىق كورگەن ء«دىن سالاسىنداعى وزەكتى ماسەلەلەرگە قاتىستى 20 سۇراق-جاۋاپ» سەرياسىنىڭ ء«دىن جانە ءداستۇر»، ء«دىن جانە قوعام»، «رۋحاني ۇعىمدار»، «شەتىن كوزقاراس – دىنگە جات» سەكىلدى شىعارىلىمدارىن جاپپاي كوبەيتىپ تاراتۋ قاجەتتىگىنە كوزىمىز جەتتى. وسىن­داي ادەبيەتتەر ءجۇز مىڭداپ تارالىپ، ءاربىر وتباسىنىڭ تورىندە تۇرمايىنشا، ءداستۇرلى قۇندىلىقتاردى ۇلت ساناسىندا قايتا جاڭعىرتۋ مۇمكىن بولمايدى. بۇل كىتاپتاردىڭ ءبىر ەرەكشەلىگى – سۇراق-جاۋاپ سيپاتىندا جەڭىل تىلمەن جازىلىپ، قىزىقتى ماز­مۇنعا قۇرىلعاندىعى. ۇستاعان جەردە قالىپ قوياتىن سالماقسىز بۇكتەمە ەمەس، ۇس­تاۋدان دا تارتىناتىن قالىڭ كىتاپ ەمەس، جيناقى شاعىن كىتاپشا تۇرىندە قۇراستىرىلعان وسىنداي ەڭبەكتەر قازىرگى وقىرمان سۇرانىسىنا ساي كەلەرى كۇمانسىز.

تاعى ءبىر تۇيگەنىمىز – مەكتەپ قا­­بىرعاسىندا بالعىنداردى ءدىن­تانۋ الىپپەسىمەن سۋسىنداتاتىن ء«دىن­تانۋ نەگىزدەرى» مۇعالىمدەرىن اقپاراتتاندىرۋ، وقىتۋ، قايتا دايارلاۋ، تەستىلەۋ ارقىلى ءبىلىمىن سىناۋ شارالارىن ودان ءارى جەتىلدىرۋ قاجەت. ءبىلىم سالاسىنا قاتىستى قوردالانىپ قالعان ماسەلەلەردى ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ نازارىنا سالماي تاعى بولمايدى.

ءبىزدىڭ باستامامىزبەن جوعارى وقۋ ورىندارىندا اشىلىپ، جۇمىس جۇرگىزىپ جاتقان «قىز جىبەك» كلۋبتارىن اۋداندىق، قالالىق، اۋىلدىق دەڭگەيلەردە مەكتەپ قابىرعاسىنان باس­تاپ قۇرۋ وسكەلەڭ بۋىن ءۇشىن تەڭدەسى جوق بالاما يدەيا بولارىنا ساپار سايىن كوزىمىز جەتىپ كەلەدى. راديكالدى اعىمدارعا قارسى ءىس-قيمىل ماسەلەسىنە كەلگەندە بولارى بولىپ، بوياۋى سىڭ­گەندەردەن گورى، امان قالعان اۋديتوريامەن جۇمىستى جانداندىرۋ كەرەك.

− اڭگىمەمىزدى ەندى كوپتىڭ كو­كەيىندە جۇرگەن ساۋالداردىڭ ىشىن­دەگى ەڭ وزەكتىسى دەپ ءوزىڭىز اتاپ وتكەن سالافيلىك اعىمىنىڭ ءىس-ارەكەتىنە قاراي ويىستىرساق. وسى ورايدا، قو­عامدىق وي-سانانىڭ قاپەرىنە ءداستۇرلى ەمەس سالافيلىك اعىمنىڭ مەملەكەت پەن قوعامعا قاتەرى قانداي دەگەن ماسەلەنى قايتا سالۋدىڭ رەتى كەلىپ تۇرعانى انىق.

− الدىمەن اعىم يدەولوگياسىنىڭ ىقپالىن مەملەكەت، ۇلت، ءدىن ۇعىم­دارىنا قاتىستىلىعى تۇرعىسىنان قاراستىرىپ كورەلىك. اعىمنىڭ مەملەكەت تۇتاستىعىنا توندىرەر قاۋپى وراسان زور. ويتكەنى، جوعارىدا دا شولىپ  وتكەنىمىزدەي، زايىرلى مەملەكەت قۇندىلىقتارىن تەرىستەپ، يسلام مەملەكەتى يدەياسىن ورنىقتىرۋ – وسى اعىم وكىلدەرىنىڭ نەگىزگى ماقساتى.

سالافيلەر شاريعات زاڭدارىمەن ۇكىم شىعارمايتىن باسشىلاردى دا، ولار باسقارىپ وتىرعان ەلدى دە «كاپىر» دەپ سانايدى. مۇنداي مەملەكەتتى بيلىك يەلەرىمەن قوسا «تاعۇت» دەپ تانىپ، ولارعا قارسى جيھاد (قارۋلى سوعىس) جاريالايدى. ياعني، بۇل اعىم يدەولوگياسى ەڭ الدىمەن زايىرلى مەملەكەتكە قارسى شىعۋعا، ونى قۇ­لاتۋعا باعىتتالعان كوزقاراستاردى قا­لىپتاستىرۋدا. سالافيلەردىڭ ءدىني سەنىم بوستاندىعىن قامتاماسىز ەتىپ وتىرعان زايىرلى مەملەكەتتى ء«دىنسىز، كاپىرستان» دەپ تەرىستەگەن جالعان يدەيا­سىنا الدانىپ، «مۇسىلمان ەلىنە حيجرا جاسادىق» دەگەن سەنىممەن جۇزدەگەن قازاقستاندىق جاستاردىڭ سيريا­عا اتتانىپ، دايش قىرعىنىنىڭ قۇر­بانىنا اينالعانى بەلگىلى.

ۇلت دەگەن ۇعىمدى جات سانايتىن سالافيلىك يدەولوگياعا مەملەكەتتىڭ تىرەگى بولىپ تابىلاتىن ۇلتتىڭ رۋحاني قۇندىلىقتارىن، ءتولتۋما مادەنيەتى مەن سالت-ءداستۇرىن، ءتىپتى، مۇسىلماندىق تاريحىن دا جوققا شىعارۋ ءتان. سالا­فيلىكتى ۇستانۋشىلار قازاقتىڭ كىشىپەيىلدىلىك پەن قۇرمەتتەن تۋىنداعان ىزگى داستۇرلەرىن «اللاعا سەرىك قوسۋ»، «بيدعات» دەپ نەگىزسىز ايىپتاپ، تاريحقا تاعزىم ىسپەتتى زيارات مادەنيەتىن تەرىستەۋدە. قازاق دالاسىندا بۇرىن-سوڭدى بولىپ كورمەگەن قابىر قيراتۋ سەكىلدى قاسيەتسىزدىك دە سالافيلىك اعىم وكىلدەرىنىڭ ورتاسىندا ورىن الدى.

ءداستۇرلى قازاق مۇسىلماندىعىن جوققا شىعارۋداعى تاعى ءبىر ماقسات –  يسلام ءدىنىن قازاقستانعا تاۋەلسىزدىكتەن كەيىن عانا كەلگەن جاڭا ءدىن سەكىلدى كورسەتىپ، سول كەزەڭدە اراب ەلدەرىنەن ءتالىم الىپ كەلگەن سالافيلىكتىڭ ۋاعىزشىلارىن «تازا» يسلامدى تاراتۋشىلار رەتىندە دارىپتەۋ بولىپ وتىر.

وزگە ءدىن وكىلدەرىن «كاپىر» ساناپ، اسا توزىمسىزدىك سالافيلىك اعىم وكىلدەرىنە قازاقستاندىق مەنتاليتەتكە ءتان مامىلەگەرلىك (تولەرانتتىلىق) مۇلدە جات. «كاپىرلەردىڭ مال-مۇلكى مۇسىلماندارعا حالال، كەز كەلگەن جاعدايدا تارتىپ الۋعا بولادى» دەگەن ءداستۇرلى يسلامعا جات تۇسىنىكتى ۇستاناتىن سالافيلىك اعىمى – كوپ­كونفەسسيالى قازاقستان سىندى مەملەكەت ازاماتتارى ءۇشىن وتە زالالدى.

− قوعام ىشىندە دە ءداستۇرلى ەمەس اعىمدار تۋعىزعان دۇربەلەڭ از ەمەس سەكىلدى عوي…

− ءيا، بۇل، ەڭ الدىمەن، ءبىرتۇتاس مۇ­سىلمان ۇمبەتىن ەكىگە جارۋدان كورىنىس تاۋىپ وتىر. سالافيلىك اعىم وكىلدەرى نا­ماز وقىمايتىن مۇسىلمانداردىڭ ءوزىن كاپىرگە شىعارادى. يماننىڭ شاھادات كاليماسىن تىلمەن ايتىپ، جۇرەككە بەكىتۋدەن تۇراتىنى، يمان مەن امالدىڭ ءبىر ەمەستىگى تۋرالى ءداستۇرلى تۇسىنىك ولارعا مۇلدەم جات.

ناماز وقىمايتىن اتا-اناسىنان ۇل-قىزىن بەزدىرىپ، ولاردى وقشاۋلانعان جاماعاتتارعا تارتىپ، وتباسىنىڭ كۇيرەۋىنە سوقتىرىپ وتىرعان كوپتەگەن زارداپتى ءىس-ارەكەتتەرگە دە سالافيلىكتى ۇستانۋشىلار سەبەپ بولىپ وتىر.

نەكە ماسەلەسىنە جاۋاپسىز قا­راي­تىن سالافيلىك جاماعات وكىل­دەرى اراسىندا ۋاقىتشا نەكەنى زاڭ­داستىرۋ ابدەن بەلەڭ العان. اتا-انالارىنىڭ كەلىسىمىنسىز جاماعاتتاعى الدەبىرەۋلەردىڭ كۋالىگى­مەن نەكە قيا سالاتىن جۇپتار ءدال سولاي ەشبىر جاۋاپ­كەرشىلىكسىز وڭاي اجىراسادى. ەر ادامنىڭ كوڭىلى قالاماسا ءۇش رەت تالاق ايتىپ اجىراسا سالۋ، وتباسى جانە بالا الدىندا ەشقانداي جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىنبەۋ سالدارىنان جاماعات ىشىندە قولدان-قولعا كوشىپ جۇرەتىن قىز-كەلىنشەكتەر، كىمنەن تۋ­عانى بەلگىسىز بالالار كوبەيگەن. ەل ىشىندە مۇنداي كەلەڭسىزدىكتەر ارتىپ كەلەدى.

سالافيلىك اعىم وكىلدەرى وزدەرىنە ءتان ناماز وقۋ ۇلگىسىمەن ەلىمىزدەگى مەشىت جاماعاتىنان ەرەكشەلەنۋگە تىرىسىپ، عاسىرلار بويى جالعاسقان ءدىني تاجىريبە ساباقتاستىعىن كۇيرەتۋدە. قوعامدىق ورىن بولىپ تابىلاتىن مەشىتتەردىڭ ىشكى ءتارتىبىن ساقتاماي، جاماعاتتىڭ بىرلىگى مەن يمامداردىڭ بەدەلىنە نۇقسان كەلتىرۋدە.

يسلامنىڭ رۋحىن تۇستەپ تانى­ماعان، ءدىننىڭ مازمۇندىق قىرىنا ەمەس، تەك فورمالىق جاعىنا ءمان بەرەتىن، ساقالدى، قىسقا بالاق پەن حيدجابتى مۇسىلماندىقتىڭ تىكەلەي كورىنىسى رەتىندە تانىتۋعا تىرىساتىن سالافيلىك اعىمنىڭ دامۋ اتاۋ­لىنى قابىلدامايتىن شەكتەۋلى دۇنيەتانىمى دا مۇسىلماندار ءۇشىن اسا قاۋىپتى. ءوز كەزەگىندە «قۇران اياتتارىن تۋرا ماعىناسىندا عانا قابىلداۋ كەرەك، ونى اقىلمەن پايىمداۋعا بولمايدى» دەگەن بۋكۆاليستىك كوزقاراسقا دا سول شەكتەلۋشىلىك سەبەپ بولعان.

وسى كەرتارتپا كوزقاراستىڭ سال­دارىنان يسلام عۇلامالا­رىن، مازھابتار تاعىلىمىن مويىنداماۋ، ۇلتتىق داستۇرلەردى، مادەنيەت پەن تاريحتى تەرىسكە شىعارۋ، يسلامداعى زايىرلىلىق قاعيداتتارىن، دىنارالىق ۇنقاتىسۋدى، تولەرانتتىلىقتى جوققا شىعارۋ، «جيھاد» ۇعىمىن بۇرمالاپ، تەك «قارۋلى سوعىس» ماعىناسىندا ءتۇسىندىرۋ سەكىلدى كوپتەگەن قاتە تۇسى­نىكتەر قالىپتاسىپ، عاسىرلار بويى نەگىزسىز قانتوگىسكە ۇلاسىپ كەلدى. سول تەرىس تۇسىنىكتەر قازىر قازاق توپى­راعىندا جالعاسىپ، تەررورلىق ارەكەتتەرگە جول اشىپ وتىر…

− ءسوزىڭىز اۋزىڭىزدا، مۇنىڭ بار­لىعى ءدىني سەنىم بوستاندىعىن ءوز ماقساتىنا بۇرمالاپ پايدالانۋ بولىپ تابىلادى ەمەس پە؟

− ودان دا ناقتىلاي تۇسسەك، اعىم وكىلدەرىنىڭ ءىس-ارەكەتى ءدىني سەنىم بوستاندىعى ۇعىمىنىڭ شەگىنەن شىعىپ بارادى دەگەن دۇرىس. ءدىني سەنىم بوستاندىعىن قامتاماسىز ەتۋ – مەملەكەتتىڭ ءوز قاۋىپسىزدىگىنە نۇقسان كەلتىرەتىن، تۇتاستىعىن بۇزۋدى كوزدەيتىن، ەل حالقىن بەرەكە-بىرلىگىنەن ايىراتىن يدەيالاردىڭ تارالۋىنا جول بەرىپ قويۋى دەگەن ءسوز ەمەس.

سالافيلىك يدەولوگياسى زايىرلى مەملەكەتىمىزدىڭ نەگىزگى قۇندى­لىقتارىنا – مەملەكەت ازاماتتارىنىڭ ومىرىنە، بوستاندىقتارى مەن قۇقىق­تارىنا، ۇلتتىق قاۋىپ­سىزدىككە، ىشكى تۇراقتىلىققا، حالىقتىڭ رۋحاني-مادەني قۇندىلىقتارىنا زالال كەل­تىرۋدە. مەملەكەتتىڭ بۇكىل زاڭناما­لارى ونىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىنا جۇ­مىس ىستەيدى. سول زاڭنامالار ءوز ماق­ساتتارىنا قايشى قاۋىپتى قۇبىلىستاردى ايقىنداپ، شەكتەۋ قويۋعا مۇددەلى ءارى مىندەتتى.

– دەمەك، سالافيلىككە تىيىم سالماي بولمايىن دەپ تۇر عوي؟

− ءبىز بۇل ماسەلەنى تالقىلايتىن كەزەڭنەن ءوتىپ كەتتىك. ساراپشى رەتىندە وي تۇيەر بولساق، وسىنشا زارداپ-زالالىن كورىپ تۇرىپ، ءبىزدىڭ سالافيلىككە تىيىم سالماۋدان باسقا امالىمىز قالعان جوق. جانە تاۋەلسىز ساياساتى، دەربەس ۇستانىمى، ىشكى-سىرتقى قاتى­ناستارى ورنىققان ەل رەتىندە ءبىزدىڭ بۇگىندە سالافيلىككە تىيىم سالۋدان تارتىنۋىمىزعا ەشبىر نەگىز جوق.

مەملەكەت تۇتاستىعىنا، ۇلت بىر­لىگىنە سىنا قاعىپ وتىرعان ءداستۇرلى ەمەس سالافيلىك اعىمىنا تىيىم سالۋ قاجەتتىگىن قازىر بۇكىل قوعام اشىنا كوتەرۋدە، تولاسسىز تالقىلاۋدا.                ەلىمىزدىڭ اۋزى دۋالى، ءسوزى ءۋالى زيالىلارى، ايتارى بار اعا بۋىن وكىلدەرى، ساياساتكەرلەرى مەن ساراپشىلارى، ءدىن­تانۋشىلارى مەن يمامدارى ءبىر كىسىدەي سالافيلىككە تىيىم سالۋ قاجەتتىگىن اشىق مالىمدەپ، ايقىن دالەلدەپ وتىر.

ءوز كەزەگىندە سالافيلىك اعىم وكىل­دەرى دە ارەكەتسىز وتىرعان جوق. 2014 جىلى «ات-تاكفير ۋال-حيدجرا» ۇيىمىنا تىيىم سالىنعاندا وز­دەرى­نىڭ بارلىق تەرىس پيعىلدى يدەيا­لارىن تاكفىرشىلىككە اۋدارعان سالافيلەر ەندى كۇماندى كوزقاراس اتاۋلىنى ۋاححابيلىككە جاۋىپ، وزدەرىن اقتاپ الۋعا تىرىسۋدا. سالافيلىكتى ۋاححابيلىكتەن بولەك اعىم رەتىندە تانىتۋ ماقساتىندا جاساندى زەرتتەۋلەر «جۇرگىزىپ»، «قالىپتى سالافيزم» دەگەن جالعان يدەيانى نەگىزدەۋگە كۇش سالۋدا. ءداستۇرلى ەمەس اعىمداردىڭ ءوزىن ايىپتاماي، ولاردىڭ تارالا باستاعانىنا قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىن كىنالاپ، ەل نازارىن باسقا تاراپقا بۇرۋدا.

دەگەنمەن، بۇل ارەكەتتەر مەن يدەيا­لاردىڭ نەگىزسىز ەكەندىگىن ءدىنتانۋشى عالىمدارىمىز جان-جاقتى دالەلدەپ وتىر. سالافيلىك پەن ۋاححابيلىكتىڭ باستاۋ العان نەگىزدەرىنىڭ بىرلىگى، «قالىپتى سالافيلىك» دەگەن ۇعىمنىڭ ماقساتتى تۇردە ەنگىزىل­گەن جاساندى ۇعىم ەكەندىگى، ءوزىن اقتاماعاندىقتان الەمدىك دەڭگەيدە، ءتىپتى، اراب ەلدەرىنىڭ وزىندە تەرىستەلگەنى، سالافيلىك اعىم­داردىڭ بارلىعىنا ەكسترەميستىك شەتىن كوزقاراستاردىڭ ءتان ەكەنى عىلىمي نەگىزدە دايەكتەلۋدە.

سالافيلىك – راديكالدى اعىمدار­دىڭ باستاۋى، ەكسترەميستىك يدەيالاردىڭ وشاعى. بۇگىنگە دەيىن قازاقستان رەس­پۋبليكاسىندا سوت شەشىمىمەن تىيىم سالىنعان ەكسترەميستىك باعىتتاعى 670 ادەبيەتتىڭ 334-ءى سالافيلىك اعىم وكىلدەرىنە تيەسىلى بولۋى – وسىنىڭ ايقىن دالەلى.

سالافيلىككە تىيىم سالۋ ماسەلەسى بۇگىن عانا وزەكتى بولىپ وتىرعان جوق. جوعارىدا اتالعان «ات-تاكفير ۋال-حيدجرا» ۇيىمىنا تىيىم سالۋ – ءبىر بولىگى تاكفىرشىلەر بولىپ تابىلاتىن سالافيلىك اعىمداردى بولشەكتەپ ەڭسەرۋدىڭ باسى دەپ تانۋعا لايىق ۇدەرىس بولاتىن. ال جوعارىدا اتالعان سالافيلىك ادەبيەتتەردىڭ ەكسترەميستىك مازمۇندا دەپ تانىلىپ، سوت شەشىمى­مەن تىيىم سالىنۋى – وسى ۇدەرىستىڭ ورتا بولىگى. ەندىگى كەزەكتە سالافيلىك اعىمىنا تۇتاستاي تىيىم سالۋ ارقىلى وسى ۇدەرىستى تولىق اياقتاۋ قاجەتتىگىن سوڭعى كەزدە جيىلەي تۇسكەن لاڭكەستىك وقيعالارى كۇن تارتىبىنە قويىلىپ وتىر.

− سالافيلىككە تىيىم سالۋدان قانداي ناتيجەلەر كۇتۋگە بولادى؟

− بۇل ۇدەرىس سالافيلىككە اداسىپ ەرگەن ەل ىشىندەگى كوپتەگەن ازاماتتاردىڭ دۇرىس سەنىمگە قايتۋىنا مۇمكىندىك بەرەدى. وتانداستارىمىزدىڭ سالافيلىك يدەولوگيا ىقپالىنا ءتۇسۋ قارقىنىن ازايتادى، ۋاقىت وتە كەلە بارىنشا باسەڭدەتەدى. سالافيلىكتىڭ جەكەلەگەن وكىلدەرى كوزقاراستارىنىڭ راديكالدانا ءتۇسۋى مۇمكىن ەكەندىگىن دە جوققا شىعارۋعا بولمايدى، بىراق بۇل قۇبىلىس سالافيلىككە تىيىم سالىنباعان قازىرگى كەزەڭدە دە ءجۇرىپ جاتقانى بەلگىلى. اعىمعا تىيىم سالىنعان جاعدايدا، كەرىسىنشە، راديكالدانۋ ۇدەرىسىنە ۇشىرايتىن ادامدار سانى ءسوزسىز ازايماق.

سىرتقى ساياسات ماسەلەسىنە كەلگەندە، سالافيلىكتىڭ زياندى سالدارىنان مۇسىلمان مەملەكەتتەرىنىڭ دە زارداپ شەگىپ وتىرعانىن، سوندىقتان، اراب ەلدەرىنىڭ وزىندە سالافيلىككە قاتىستى كوزقاراستاردىڭ بىرىڭعاي جاعىمدى ەمەستىگىن ەسكەرۋىمىز قاجەت. بارلىق مۇسىلمان مەملەكەتتەرىنىڭ رەسمي ءدىنى – يسلام، ال سالافيلىك نەمەسە ۋاححابيلىك ەشبىر ەلدە رەسمي ءدىني يدەولوگيا رەتىندە بەكىتىلمەگەن.

مەملەكەت باسشىلارى ۋاح­حا­بيلىككە ءىش تارتاتىن ساۋد ارابياسى كورول­دىگىمەن قارىم-قاتىناس ماسە­لەسىنە كەلسەك، مەملەكەتارالىق قاتى­ناستاردا ءدىني ماسەلەلەردىڭ ەمەس، ەكونوميكالىق مۇددەلەردىڭ باس­تى ورىندا تۇراتىنىن نازارعا العان ءجون. ءداستۇرلى ەمەس اعىمدار زاردابىن بىزدەن ەرتەرەك جانە تەرەڭى­رەك تارتقان داعىستان، وزبەكستان، تا­جىكستان سەكىلدى ەلدەردە سالافيلىك-ۋاححابيلىككە سوت شەشىمىمەن تىيىم سالىنعانىنا قاراماستان، بۇل ەل­دەردىڭ اراب مەملەكەتتەرىمەن قا­رىم-قاتىناسىنا نۇقسان كەلمەگەنى بەلگىلى.

قورىتا ايتقاندا، سالافيلىككە تىيىم سالۋ قازاقستان رەسپۋبليكاسى­نىڭ زايىرلى تۇرپاتىن ساقتاۋ مەن دامىتۋعا، كوپكونفەسسيالى ەلدەگى تىنىشتىق پەن تۇراقتىلىقتى، ەلى­مىزدىڭ مۇسىلمان ازاماتتارى اراسىنداعى ىشكى بىرلىكتى ساقتاۋ مەن نىعايتۋعا، قازاقستان حالقىنىڭ ءداستۇرلى قۇندىلىقتارى مەن ءتولتۋما مادەنيەتىن ساقتاپ، دامىتۋعا، وت­با­سىلىق قۇندىلىقتاردى كۇشەيتۋگە، قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باس­قارماسىنىڭ بەدەلىن ارتتىرۋعا، قازاقستان حالقىنىڭ بىرلىگى مەن بىرتەكتىلىگى يدەياسىن تۇعىرلاندىرا تۇسۋگە جول اشادى.

− اڭگىمەڭىزگە راحمەت.

 اڭگىمەلەسكەن

سامات مۇسا،

«ەگەمەن قازاقستان» گازەتى