مەملەكەتتىك ءتىل ءھام «مۋتانتتار»

وسى اپتادا «ايت-PARK» پىكىرسايىس كلۋبىندا قوناقتا بەلگىلى جازۋشى سماعۇل ەلۋباي بولدى. بiر قىزىعى، قازاق ءتىلىنىڭ جاناشىرى بولىپ جۇرگەن جازۋشى اعامىز جۋرناليستەردەن رەسمي تىلدە ءسوز باستاۋعا رۇقسات سۇرادى. مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ ماسەلەسىن ورىس تىلىندە كوتەردى. پىكىرسايىستىڭ وقىرمانعا ويسالار تۇستارىن جاريالاپ وتىرمىز.

نۇرلان ەرىمبەتوۆ: سماعۇل اعا، تاعى دا ءتىل تۋرالى ءسوز قوزعاساق.

مەملەكەتتىك ءتىل ءھام «مۋتانتتار»

وسى اپتادا «ايت-PARK» پىكىرسايىس كلۋبىندا قوناقتا بەلگىلى جازۋشى سماعۇل ەلۋباي بولدى. بiر قىزىعى، قازاق ءتىلىنىڭ جاناشىرى بولىپ جۇرگەن جازۋشى اعامىز جۋرناليستەردەن رەسمي تىلدە ءسوز باستاۋعا رۇقسات سۇرادى. مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ ماسەلەسىن ورىس تىلىندە كوتەردى. پىكىرسايىستىڭ وقىرمانعا ويسالار تۇستارىن جاريالاپ وتىرمىز.

نۇرلان ەرىمبەتوۆ: سماعۇل اعا، تاعى دا ءتىل تۋرالى ءسوز قوزعاساق.

سماعۇل ەلۋباي: بۇگىندە حالقىمىزدىڭ تەڭ جارتىسى قازاق بولا تۇرا، قازاقشا تۇسىنبەيدى. سول سەبەپتەن دە، ءتىلىم قانشا بۇرمالانسا دا ورىستىلىندە سويلەيمىن. ءوزىن ۇلت پاتريوتىمىن دەپ سانايتىن ازاماتتار ءورىستىلدى اۋديتوريامەن جۇمىس ىستەۋ كەرەك. مەن سىزدەرگە وسى قازاقتاردىڭ ىشىنەن ورىستىلدىلەردىڭ قالاي شىققاندىعى تۋرالى ايتايىن. بۇگىنگە دەيىن ءبىز تەك بەيبەرەكەت ايتىسقاننان باسقا ەشتەڭە بىتىرگەن جوقپىز. بۇل - مەملەكەتىمىزدىڭ مۇددەسىنە كەرى اسەرىن تيگىزۋدە. ءبىز ەندى ايتىسقاندى قويىپ، ءوزارا بايلانىس ورناتۋدى ويلاۋىمىز كەرەك. مەن ۇلت پاتريوتى رەتىندە باسقا ۇلتتارعا ەش قارسىلىق بىلدىرمەيتىنىمدى ايتقىم كەلەدى. بىراق نە ورىس ەمەس، نە قازاق ەمەس ازاماتتارمەن كۇرەسۋ كەرەك. ءبىزدىڭ سانامىزدا سول باياعى كەڭەس يدەولوگياسىنىڭ قالدىقتارى قالىپ قويعان. بۇگىنگى شالاقازاقتار سول باياعى كەڭەس داۋىرىنەن جالعاسىپ كەلەدى. كەڭەس داۋىرىندە ناعىز قازاقتاردى جويىپ، ۇلتتى شاتاستىرعانداردى «مۋتانتتار» دەسەم ارتىق ايتقانىم بولماس. سول كەڭەس يدەولوگياسىن جۇرگىزگەن «مۋتانتتار» ءوزىمىزدىڭ انالارىمىزعا قول جۇمساپ، اعالارىمىزدى اتتىردى. ولار قازاق ۇلتىنا ءتان بارلىق نارسەنى تۇپكىلىكتى جويدى. ناتيجەسىندە، 1918-1923 جىلدار ارالىعىندا قازاق حالقى قانداي قيىنشىلىقتى باستان وتكەردى. ال 1937 جىلى جەتپىس مىڭعا جۋىق زيالى قاۋىم وكىلدەرى اتىلدى. مىنە، سولار قازاق مادەنيەتىن، قازاق ءتىلىن ساقتاعان ازاماتتار ەدى. مۇنداي ازاماتتار كەڭەس «مۋتانتتارىنا» كەرەك ەمەس بولدى. ودان كەيىن قازاقتىڭ جاڭا زيالى قاۋىم وكىلدەرى پايدا بولدى. بىراق ولار ۇلتتىق ناقىشتاردى ساقتاپ قالۋدى ەمەس، ءوز باسىن امان الىپ ءجۇرۋدى ويلاعاندار بولدى. وزدەرىن امان الىپ قالۋ ءۇشىن، قازاق ەلىن ساتىپ كەتكەندەر كوپ. سولاردىڭ «جەمىسىن» ءالى كۇنگە دەيىن جەپ وتىرمىز. 
نۇرلان ەرىمبەتوۆ: سماعۇل اعا، ءبىز ءسىزدىڭ جاساعان مالىمدەمەڭىزدى قۇپتايمىز. كەيبىر سوزدەرىڭىزبەن كەلىسپەۋگە دە بولادى. ماسەلەن، مەن ءوزىمدى «مۋتانت» دەپ سانامايمىن. ءسىز بارلىعىنا ەمىن-ەركىن «مىناۋ «مۋتانت»، «مىناۋ تازا قازاق» دەپ باعا بەرىپ وتىرسىز. مەنىڭ بىلگىم كەلىپ وتىرعانى، جۋىردا ۇكىمەت ءتىلدى دامىتۋ تۋرالى جاڭا زاڭ قابىلدادى. وندا ون جىلدان كەيىن ەلىمىزدىڭ 95 پايىزى قازاق تىلىندە سويلەيتىندىگى ايتىلعان. ءسىز وسىعان سەنەسىز بە؟
سماعۇل ەلۋباي: نۇرلان، سەن مەنىڭ ايتقان سوزدەرىمە رەنجىپ قالعان سياقتىسىڭ. مەن بالا كەزىمنەن الماتىدا تۇرامىن. تۋىستارىمنىڭ كوبىسى ءورىستىلدى ەكەنىن، اششى بولسا دا، مويىنداۋىم كەرەك. كوشەدە قازاق بالالارىنىڭ ءوزارا ورىس تىلىندە سويلەپ بارا جاتقانىن كورگەندە كوكىرەگىمدى جانايقايىم تەسىپ شىعادى. بىراق ءبارى بەكەر. مەنىڭ جانايقايىمدى ءبارىبىر ەشكىم تۇسىنبەيدى. ءتىپتى سول بالالاردىڭ ءوزى «مىنا كىسى جىندى بولىپ قالعان با؟» دەپ باسىن شايقاپ كەتەدى. ءبىز سول كۇنگە جەتتىك. مۇنى «مۋتانتتىق» دەپ اتاماعاندا قالاي اتايسىڭ؟ گوللانديادا مىناداي زاڭ بار ەدى: كوشەدە كەتىپ بارا جاتقان ەكى ادامنىڭ وزگە تىلدە سويلەگەنىن ءتارتىپ ساقشىلارى بايقاپ قالسا، ايىپپۇل سالعان. كەيىن كەلە بۇل زاڭدى الىپ تاستادى. ءبىز دە قازاقشا سويلەمەگەندەرگە ايىپپۇل سالۋ كەرەكتىگىن ۇكىمەتتەگىلەرگە جەتكىزگەن ەدىك، ولار ءۇنسىز قالدى. بىزدەگى ءتىل تۋرالى زاڭ ەشنارسەنى تالاپ ەتپەيدى.
نۇرلان ەرىمبەتوۆ: «ءتىل تۋرالى زاڭ ناشار، جوعارىدا وتىرعاندار ەش نارسەنى تالاپ ەتپەيدى» دەپ وتىرسىز. ال ءسىزدى سول جاققا وتىرعىزىپ قويسا، قادامىڭىزدى نەدەن باستار ەدىڭىز؟
سماعۇل ەلۋباي: بىرىنشىدەن، «قازاقستاننىڭ ءاربىر ازاماتى مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرسىن» دەپ تالاپ قويار ەدىم. ەكىنشىدەن، جاڭا ءتىل تۋرالى زاڭ قابىلداۋ كەرەك. ال وسىعان دەيىنگى زاڭدى جاي تەك قاعاز جۇزىندە بار نارسە دەپ تۇسىنەيىك. ەش نارسەنى تالاپ ەتپەيتىن زاڭدى زاڭ دەپ اتاۋ قيسىنعا كەلمەيدى. سودان كەيىن مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر قازاق ءتىلىن مەڭگەرۋلەرى ءتيىس. بۇل - زاڭنىڭ قابىلدانعانىنا 21 جىل بولدى. ناتيجە بار ما؟ قازاقتاردى بىلاي قويعاندا، كەيبىر شەتەل ازاماتتارى قازاق ءتىلىن ءۇش جىلدا ۇيرەنىپ جاتىر.
نۇرلان ەرىمبەتوۆ: ءسىز قازىر جالپىلاما ايتىپ وتىرسىز. ەگەمەندىگىمىزدى العانعا دەيىن سول كەزدەگى ەلىمىزدىڭ استاناسى - الماتىدا ءبىر-اق قازاق مەكتەبى بولدى. ءبىز بار كىنانى كەڭەس داۋىرىنە ارتىپ قويامىز. سول ساياساتپەن وزبەكستان، قىرعىزستان ەلدەرى دە ءومىر ءسۇردى ەمەس پە؟ بىراق ولارداعى مەكتەپتەردىڭ 60-70 پايىزى وزگە، ءوز تىلىندە بولدى عوي. نەگە سىزدەر سول كەزدە وسىنداي قاتەلىك جىبەرگەن قازاق شەنەۋنىكتەرىن جاۋاپقا تارتپايسىزدار؟
سماعۇل ەلۋباي: ءسىز ايتىپ وتىرعان ەلدەر گولوششەكيننىڭ قول استىندا بولعان جوق. ولار قازاقتارعا قاراعاندا قيىنشىلىق كورگەن جوق. ءستاليننىڭ جىبەرگەن بۇل ادامى ءبىزدىڭ ءتىلىمىزدى، مادەنيەتىمىزدى تۇپكىلىكتى جويۋدى كوزدەدى. قازاق زيالىلارىن قۇرتتى. ءتىپتى قازاقتىڭ قوراسىنا مال جينالسا، ونى دا تارتىپ الىپ وتىردى.
نۇرلان ەرىمبەتوۆ: دۇرىس-اق. بىراق مۇنىڭ بارلىعىن گولوششەكين ءۇي-ءۇيدى ارالاپ ءجۇرىپ تارتىپ العان جوق قوي. قازاق شەنەۋنىكتەرى جاسادى. بۇگىندە سول كىسىلەردى قادىرلەپ، كوشەنىڭ اتتارىن بەرىپ جاتىرمىز.
سماعۇل ەلۋباي: ەگەر دە ۇكىمەت باسىنداعىلار ساعان بۇيرىق بەرىپ، تۋىسقاندارىڭنىڭ مۇلكىن تارتىپ ال دەسە، سەن دە تارتىپ الاسىڭ. 1995 جىلدارى جاڭا زيالى قاۋىم وكىلدەرى قوعامدىق جۇمىستارعا ارالاستى. بىراق ولار قازاقتىڭ ۇلتتىق قۇندىلىعىن ويلاعان جوق. سول زيالى قاۋىم وكىلدەرىنىڭ ۇرپاعى بۇگىندە قازاق ءتىلىن قۇرتىپ ءجۇر. ەلباسى ءاردايىم «قازاق قازاقپەن سويلەسسىن» دەپ ايتىپ جاتادى. ورىس تىلىندە سويلەيتىن ءتورت ملن قازاق تىڭدادى ما؟ تىڭدامادى. سەبەبى، قايتالاپ ايتامىن، ءتىل تۋرالى مىقتى زاڭ جوق.
نۇرلان ەرىمبەتوۆ: ءسىز باعانادان بەرى «قازاق ءتىلى قۇرىپ بارا جاتىر» دەپ وتىرسىز. بىراق بۇرىنعىمەن سالىستىرعاندا، الماتى قالاسىندا قازاق تىلىندە سويلەيتىندەردىڭ سانى كوبەيگەنىن مويىنداۋ كەرەك شىعار.
سماعۇل ەلۋباي: ءيا، ول جاعى دا بار. بىراق ەكىگە بولىنگەن قازاقتاردىڭ باسى جاقىن ارادا بىرىكپەيدى. شالاقازاقتارمەن كۇرەسۋ قيىنعا تۇسەدى. قازاق بولا تۇرا، قازاق ءتىلىن بىلمەۋ، ۇيات جاعداي. ءبىز الداعى ۋاقىتتا ءبارى جاقسى بولادى دەگەنگە سەنەمىز. دەسە دە، مەن وسى كۇنگە دەيىن قازاق نە ءۇشىن ەكىگە ءبولىندى دەگەن سۇراققا جاۋاپ ىزدەگەن بىردە-ءبىر عالىمدى كورمەدىم. بۇل تۋرالى ەشقانداي عىلىمي جۇمىستىڭ قورعالعانىن دا بايقامادىم. بۇل - ماسەلەنى كوتەرىپ جۇرگەن ازاماتتار جوقتىڭ قاسى.
نۇرلان ەرىمبەتوۆ: بۇگىندە ۇلت جاناشىرلارى بار ما؟          
سماعۇل ەلۋباي: ارينە، بار. بۇگىندە ءبىلىمدى، ءارى تالانتتى جاس تولقىن ءوسىپ كەلە جاتىر. ولار كەڭەس يدەولوگياسىن كورمەگەن. سول سەبەپتەن دە الداعى ۋاقىتتا ەلىمىز مۇنداي ماسەلەمەن باسىن اۋىرتپايدى دەگەن ويدامىن.
نۇرلان ەرىمبەتوۆ: قازاق ءتىلىن، مادەنيەتىن ناسيحاتتاۋدا باق-تىڭ دا اتقارار جۇمىسى وراسان زور. بىراق سوڭعى جىلدارى  تەلەارنالارىمىزدا ايتىس ءتىپتى توقتاتىلدى. نەگە سىزدەر وسى ماسەلەنى كوتەرمەيسىزدەر؟
سماعۇل ەلۋباي: قازاق تىلىندە ءۇش ارنا اشساق دەپ جانتالاسىپ ءجۇرمىز. ونىڭ ءوزى جاقىن ارادا قۇرىلمايدى. قىتايدا بۇگىننىڭ وزىندە قازاق تىلىندە ەكى تەلەارنا بار. ال ەگەمەندىگىن العان قازاقستاندا بىردە-ءبىر تازا قازاق تىلىندە حابار تاراتاتىن تەلەارنا جوق. ورىس تىلىندە تارايتىن تەلەارنالاردىڭ سانى كوپ. بۇل - وتە قاۋىپتى جايت. شالاقازاقتارمەن كۇرەسۋ ءۇشىن سولارعا ارناپ تەلەارنا بولماسا دا، باعدارلاما اشۋ كەرەك. ءبىز ۇلت رەتىندە وسىنداي قاتەلىكتەردى جويۋ ءۇشىن كۇرەسۋىمىز قاجەت.  
جۋرناليست ساۋالى: ءسىزدىڭ تۇسىنىگىڭىزدە ۇلت دەگەنىمىز نە؟
سماعۇل ەلۋباي: ۇلت دەگەنىمىز - حالىقتىڭ تولىققاندى قالىپتاسۋى. باستاپقىدا نەشە ءتۇرلى توپتار جيناقتالادى. ولاردان حالىق قۇرىلادى. كەيىن كەلە مەملەكەت جاساقتالادى. مەملەكەت بولىپ قۇرىلۋ ارقىلى ولار ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى ساقتاپ قالۋدى ويلايدى.
جۋرناليست ساۋالى: «الماتىلىق قازاقتاردىڭ بارلىعى ورىسشا سويلەيدى» دەگەن پىكىرمەن كەلىسەسىز بە؟ 
سماعۇل ەلۋباي: تەك الماتىلىقتار عانا ەمەس، سونداي-اق سولتۇستىك قازاقستاندا تۇراتىن قازاقتار دا ورىسشا سويلەيدى. قازاقتىڭ تەڭ جارتىسى قازاق تىلىندە سويلەي المايدى دەپ ءجۇرمىز. بارلىق قالالارداعى قازاقتاردىڭ قازاقشاسى ءماز ەمەس.

جازىپ العان ەلدوس ومىرزاقۇلى

«جاس قازاق» گازەتى

قازاقتىڭ زيالىسى وزگە حالىقتاردىڭ ينتەلليگەنتسياسى سەكىلدى وزگە ۇلتتارعا توپىراق شاشۋمەن اينالىسپايدى

سماعۇل ەلۋباي، جازۋشى

كەشە الماتىدا «ايتPARK» قوعامدىق-ساياسي پىكىرتالاس كلۋبىنىڭ كەزەكتى وتىرىسى ءوتتى. كەزدەسۋ قوناعى - جازۋشى سماعۇل ەلۋباي قازاقستاندىق باق وكىلدەرىنىڭ ءتۇرلى ساۋالدارىنا ورىس تىلىندە جاۋاپ بەردى. سۇراقتاردىڭ دەنى ءورىستىلدى ءباسپاسوز وكىلدەرىنىڭ تاراپىنان قويىلعاندىقتان، قازاقستانداعى ۇلتارالىق ماسەلە، ءتىل ماسەلەسى وتكىر ايتىلدى. وقىرماندارىمىزعا سول سۇحباتتان ءۇزىندى ۇسىنىپ وتىرمىز.
- تاۋەلسىزدىك العالى بەرى ءورىستىلدى قازاقتار مەن قازاقتىلدى قازاقتار ءبىر-ءبىرىن سوزبەن توپەلەۋمەن، توپىراق شاشۋمەن اينالىسىپ كەلەدى. مۇنداي كەلەڭسىزدىك ەلدىڭ بەرەكەسىن قاشىراتىنىن ءبارى بىلەدى. ەندەشە، نەلىكتەن سول ايتىس توقتامايدى؟

- مەنىڭشە، ارانداتۋشىلار كوپ، اسىرەسە، ءباسپاسوز قۇرالدارىندا. ءبىزدىڭ وتانىمىز ءبىر، ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان ورتامىز ءبىر، قوعامىمىز ءبىر بولىپ وتىرعاندىقتان، بىرلەسىپ شەشىم ىزدەۋ كەرەك. ەلىمىزدەگى ۇلتشىل پاتريوتتاردىڭ قازاقستانداعى وزگە حالىقتارعا، وزگە تىلدەرگە قارسى ۇران كوتەرگەن كەزى ەشقاشان بولعان ەمەس. سوندىقتان ءتۇرلى باسپاسوزدەگى قازاق ۇلتشىل پاتريوتتارى جونىندەگى بىرجاقتى پىكىرلەردى ارانداتۋشى پىكىرلەر دەپ بىلەمىن. قازاقتىڭ زيالىسى وزگە حالىقتاردىڭ ينتەللەگەنتسياسى سەكىلدى وزگە ۇلتتارعا توپىراق شاشۋمەن اينالىسپايدى. مۇنداي كوزقاراس، ءدال قازىرگى جاعدايدا، ءورىستىلدى باسىلىمداردىڭ كوبىنەن بايقالىپ قالادى. مەنىڭشە، ۇلتشىل پاتريوتتاردى وزگە ۇلت وكىلدەرىنە قارسى قويۋعا ۇمتىلاتىنداردىڭ ارانداتۋشىلىق ماقساتى بار. قازاقتاردى «ازىرەيىل» ەتىپ كورسەتكىسى كەلەدى. ايتپەسە قازاق زيالىسى حالقىمىزدىڭ وسىنداي كۇيگە دۋشار بولعانىنا ەلىمىزدەگى ەشبىر ۇلتتىڭ وكىلىن ايىپتاپ جۇرگەن جوق. وعان ايىپتى ءبىر عانا قۇرىلىم بار، ول - كەڭەس وكىمەتى. مەن ونىڭ جۇرگىزگەن ساياساتىن مۋتانتتىق يدەولوگيا دەپ اتايمىن.

- سىزدەر قازاقتاردىڭ قازاق ءتىلىن بىلمەۋىن ستالينگە، كرەملگە، كەڭەستىك وكىمەتكە جابا سالاسىزدار. الايدا سول قۇرىلىمنىڭ قول استىنان شىققان وزبەكتەردى، گرۋزيندەر، ارميانداردى الىپ قاراڭىز، ولار ءوز مادەنيەتىن جوعالتىپ العان جوق قوي.

- جوق، بۇلاردىڭ ەشبىرىنە ءدال قازاقتارعا جاسالعانداي وتارلاۋ ساياساتى جۇرگىزىلگەن جوق. بۇل - تاريحي دالەلدەنگەن انىق قۇبىلىس. كرەملدىڭ قازاقتارعا دەگەن ءوز الدىنا بولەك ساياساتى بولدى.

- دەگەنمەن بۇل وتكەن شاقتىڭ تاقىرىبى سەكىلدى. ستاليندىك ساياسات قازاقتاردى ءبىر-بىرىنە قارسى قويىپ، تىلىنە قيانات جاساعان شىعار. ال قازىر قازاقتار ەشكىمگە تاۋەلدى ەمەس قوي، نەلىكتەن ول ءوزىنىڭ مادەنيەتىن قايتارىپ المايدى؟

- جوق، قازاقتار ءالى دە تاۋەلدى. ءبىزدىڭ قوعام ستاليندىك مۋتانتتىق يدەولوگيادان ءالى دە تولىق تاۋەلسىزدىككە قول جەتكىزگەن جوق. قازىرگى ماڭگۇرتتەنگەن كۇيىمىز سول يدەولوگيانىڭ بىردەن-ءبىر «جەمىسى» بولىپ تابىلادى.

- وسى قازاقتاردى شالا قازاقتار مەن ناعىز قازاقتار دەپ ەكىگە بولەدى. بۇل ۇلتشىل پاتريوتتاردىڭ قولدان جاساپ العان نارسەسى ەمەس پە؟ مىسالى، قازىر ءتىل بىلمەستەن-اق قازاققا وزگەلەردەن ارتىق ەڭبەك ءسىڭىرىپ جاتقاندار بار.

- جوق، ءبىزدىڭ قوعامنىڭ شالا قازاقتار مەن ناعىز قازاقتاردان تۇراتىنى - ايدان انىق نارسە. مۇنداي جىكتىڭ بار ەكەنىن شالا قازاقتار بايقامايتىن دا شىعار، بىراق ناعىز قازاقتار ونى انىق بايقايدى. سوندىقتان باسىن قۇمعا تىعىپ العان تۇيەقۇس سەكىلدەنىپ ەشتەڭە كورىنبەيدى دەگەن ۇستانىمدا بولۋدىڭ قاجەتى جوق.

- ەلىمىزدىڭ شەنەۋنىكتەرى وسىدان ون جىلدان كەيىن قازاقستاندىقتاردىڭ 95 پايىزى قازاق تىلىندە سويلەيتىن بولادى دەگەن مالىمدەمە جاساپ ۇلگەردى. ءسىز بۇعان سەنەسىز بە، بۇل مۇمكىن نارسە مە؟

- جوق، ءدال قازىرگى قالىپتا مەن بۇعان سەنە المايمىن. ول ءۇشىن باعدارلامانى ءالى دە تولىقتىرۋ كەرەك. قازاق ءتىلىنىڭ ءىسى ورگە باسۋ ءۇشىن، ەڭ الدىمەن، قاۋقارلى زاڭ بولۋ كەرەك. ال بۇل باعدارلامادا زاڭ جونىندە ەشتەڭە ايتىلماعان. ءبىزدىڭ بۇعان دەيىنگى مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى زاڭىمىز، ۇستانعان ساياساتىمىز وتە جۇمساق. ال ۇلتتىق ماسەلەدە، مادەني مايداندا جۇمساقتىق تانىتۋعا بولمايدى.

- قازىر الماتى قالاسى بىرتىندەپ قازاقشا سويلەي باستاعان سياقتى، ءسىز مۇنداي قۇبىلىستى بايقايسىز با؟

- ارينە، مۇنداي جاعىمدى قۇبىلىستى دا بايقايمىز. دەگەنمەن ول - وتە باياۋ ءارى تابيعي تۇردە وزدىگىنەن ءجۇرىپ جاتقان قۇبىلىس. مەنىڭ ايتپاعىم، مەملەكەتتىك «موتوردى» ىسكە قوسۋ ارقىلى سونى الدەقايدا جىلدامداتۋعا بولار ەدى. سەبەبى جاھاندانۋ قۇبىلىسى قارقىن العان مىنا زامان جايباسارلىقتى كوتەرمەيدى. ءبىزدىڭ جاستارىمىز قازىر ورىستىلدىلەر مەن قازاقتىلدىلەر عانا بولىپ ءبولىنىپ قويماي، ۆەستەرنيزاتسياعا، ياعني باتىستىڭ دا ىقپالىنا ۇشىراي باستادى.

- ءوزىڭىز ايتىپ وتىرعان جاستاردىڭ باتىسقا ەلىكتەۋى ۇلكەن قارقىن الۋدا. ءسىز ولاردى دا شالا قازاقتاردىڭ قاتارىنا جاتقىزاتىن شىعارسىز؟

- بۇل ءۇشىنشى توپ جاي عانا ءورىستىلدى قازاق ەمەس، ول قازاق مادەنيەتىنىڭ دە، ورىس مادەنيەتىنىڭ دە وكىلى ەمەس، ول ەندى بۇقارالىق مادەنيەتتىڭ وكىلى بولىپ كەتەدى. ياعني تىپتەن الشاقتاپ بارا جاتقاندار. بۇل شالا قازاقتاردان كەلەتىن قاۋىپ بۇرىنعىدان دا زور بولۋى مۇمكىن. دەگەنمەن مەن جاستاردىڭ بارلىعىنان قاۋىپتەنە بەرمەيمىن. ويتكەنى جاستاردىڭ اراسىنان قازاقى رۋحتى، وجەت، قۇلدىق ساناعا ۇرىنباعان جاستاردى دا كوپ بايقايمىن. مەن وسى جاستارعا ءۇمىت ارتامىن.

- قازاقستاندا مۇسىلماندىقتىڭ كۇشەيۋى ۇلتتىق ماسەلەلەردىڭ، ءتىل ماسەلەسىنىڭ شەشىلۋىنە تۇرتكى بولا الا ما؟

- حالىقتىڭ يسلامعا بەت بۇرۋى ۇلتتىق ماسەلەنى شەشۋگە تۇرتكى بولا الادى. الايدا مۇندا دا كوپتەگەن تۇيتكىلدەر بار. ءدىندى دە ءداستۇرلى تانىم نەگىزىندە ۇستانۋ كەرەك. مىسالى، ءدىن ۇستاماق بولعانداردىڭ بارلىعى الدىمەن ساقال ءوسىرىپ، حيدجاپ تاعۋعا ۇمتىلادى. بىراق قازاقتىڭ تانىم-تۇسىنىگى ارقاشاندا مۇنداي دارەجەدەن ارتىق بولعان. قازاق ءۇشىن ءدىن جۇرەكتە.

ساكەن كوكەنوۆ

«الاش ايناسى» گازەتى