قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ 2011-2020 جىلدارعا ارنالعان تىلدەردى قولدانۋ مەن دامىتۋدىڭ مەملەكەتتىك باعدارلاماسىندا ەلىمىزدەگى ءومىر ءسۇرىپ جاتقان حالىقتاردىڭ مادەنيەتى مەن داستۇرىنە قۇرمەتپەن قارايتىن، ءۇش ءتىلدى ەركىن مەڭگەرگەن، كوپمادەنيلىك تۇلعانى تاربيەلەۋ ىسىنە زور ءمان بەرىلەدى.

باعدارلامانىڭ ماقساتى – قازاقستاندا تۇراتىن بارلىق ەتنوستاردىڭ تىلدەرىن ساقتاي وتىرىپ، ۇلت بىرلىگىن نىعايتۋدىڭ اسا ماڭىزدى فاكتورى رەتىندە مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ كەڭ اۋقىمدى قىزمەتى مەن قولدانىسىن قامتاماسىز ەتەتىن ۇيلەسىمدى تىلدىك ساياسات قۇرۋ. بۇل مەملەكەتتىك باعدارلاما اياسىندا تىلدەردى ۇيرەنۋ ىسىنە ەرەكشە كوڭىل بولىنۋدە.

تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ العاشقى كۇندەرىنەن باستاپ-اق ەلىمىزدە ءتىل ساياساتى مەملەكەت باسشىسى ن.ءا.نازارباەۆتىڭ تىكەلەي باسشىلىعىمەن ساليقالى دا، سىندارلى تۇردە جۇزەگە اسىرىلۋدا.

ەلباسى جىل سايىنعى قازاقستان حالقىنا ارنايتىن ءداستۇرلى جولداۋلارىندا دا ءتىل ساياساتىنا، ونىڭ ىشىندە قوعامداعى مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ مارتەبەسىن كوتەرۋ ماسەلەسىنە توقتالماي وتكەن ەمەس.

ءبىلىم مەن عىلىمنىڭ، ەكونوميكانىڭ، بيزنەستىڭ، ساياساتتىڭ، جالپى باسەكەلەستىكتىڭ قارىشتاپ دامىپ وتىرعان بۇگىنگىدەي جاھاندانۋ كەزەڭىندە ەلباسى كورەگەندىك تانىتىپ، الدىمىزعا ءۇش ءتىلدى ءبىلۋ قاجەتتىگىن قويىپ وتىر. اسىرەسە، وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ، جاستار الدىندا بىرنەشە ءتىل ءبىلۋ مىندەتى تۇر.

ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ ءوزىنىڭ 2012 جىلعى 27 قاڭتارداعى “الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جاڭعىرتۋ – قازاقستان دامۋىنىڭ باستى باعىتى” اتتى جولداۋىندا 2020 جىلعا قاراي مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرگەندەردىڭ قاتارى 95 پايىزعا دەيىن جەتەتىن بولادى”، – دەپ اتاپ كورسەتكەن بولاتىن. پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆ ۇكىمەتتىڭ الدىنا “تىلدەردىڭ ءۇش تۇعىرلىلىعى” مادەني جوباسىن ىسكە اسىرۋدى جەدەلدەتۋ مىندەتىن قويا وتىرىپ، بۇكىل قوعامىمىزدى توپتاستىرىپ وتىرعان مەملەكەتتىك ءتىل رەتىندە قازاق ءتىلىن وقىتۋ ساپاسىن ارتتىرۋ قاجەتتىگىنە ەرەكشە نازار اۋداردى. ءىس قاعازدار جۇمىسى مەملەكەتتىك تىلگە كوشىرىلدى. ءىس قاعازدارىنداعى مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ ۇلەسىن ارتتىرۋ ءۇشىن تيىسىنشە شارالار جاسالدى.

ەلباسىمىز: “قازاق ءتىلى ءۇش ءتىلدىڭ بىرەۋى بولىپ قالمايدى. ءۇش ءتىلدىڭ ءبىرىنشىسى، نەگىزگىسى، باستىسى، ماڭىزدىسى بولا بەرەدى. قازاق ءتىلى – قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىلى. جانە وعان قامقورلىق تا سونداي دارەجەدە بولادى”، - دەگەن ەدى.

بۇگىنگى تاڭدا قازاقستان ءۇشىن ءۇش تۇعىرلى ءتىل – ەلدىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىككە ۇمتىلۋىنىڭ ءبىرىنشى باسپالداعى. ارينە، دامىعان وركەنيەتتى 30 ەلدىڭ قاتارىنا قوسىلۋ ماقساتىندا جۇرگىزىلىپ وتىرعان ء«ۇش تۇعىرلى ءتىل» ساياساتى – ەلدىڭ ەرتەڭى ءۇشىن اسا قاجەت. ماقساتى – كوپ ۇلتتى ەلىمىزدە ۇلتارالىق تاتۋلىقتى ساقتاۋ، ۇلتتىق-مەملەكەتتىك بىرتۇتاستىقتى قالىپتاستىرۋ، قازاقستاندىق ءپاتريوتيزمدى نەگىز ەتە وتىرىپ، ۇلتتىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن ارتتىرۋ بولىپ تابىلادى.  

ءۇش تۇعىرلى ءتىل ارقىلى عانا قازاقستان تىلدىك ساياساتتىڭ وڭ ناتيجەسىن كورە الادى. قازىرگى تاڭدا ورىس جانە اعىلشىن تىلدەرىن وقىپ-ۇيرەنۋ ارقىلى ءتىلىمىزدى، ءدىنىمىزدى، سالت-ءداستۇرىمىزدى الەمگە پاش ەتۋگە، مادەنيەتارالىق قاتىناس نەگىزىندە اقپارات الماسۋ، ءبىلىم ۇيرەنۋ، تاجىريبە جيناۋعا بارلىق مۇمكىندىك بار.

پرەزيدەنتىمىز نۇرسۇلتان نازارباەۆ «قازاقستان-2050: قالىپتاسقان مەملەكەتتىڭ جاڭا ساياسي باعىتى» اتتى حالىققا جولداۋىندا ء«بىز ەل يەسى رەتىندە بيىك بولا بىلسەك، وزگەلەرگە سىيلى بولامىز» دەي كەلە: «قازاق ءتىلى – ءبىزدىڭ رۋحاني نەگىزىمىز. ءبىزدىڭ مىندەتىمىز – ونى بارلىق سالادا بەلسەندى پايدالانا وتىرىپ دامىتۋ. ءبىز ۇرپاقتارىمىزعا بابالارىمىزدىڭ سانداعان بۋىنىنىڭ تاجىريبەسىنەن ءوتىپ، ءبىزدىڭ دە ۇيلەسىمدى ۇلەسىمىزبەن تولىعا تۇسەتىن قازىرگى ءتىلدى مۇراعا قالدىرۋعا ءتيىسپىز، - دەپ اتاپ كورسەتكەن ەدى.

بۇگىندە اعىلشىن ءتىلى باستاۋىش سىنىپتاردان باستاپ وقىتىلىپ، بارلىق مەكەمەلەردە دە مەڭگەرۋ قاجەتتىلىگى تۋىنداۋدا. ەلىمىزدىڭ رۋحاني استاناسى – سەمەي قالاسىندا ورنالاسقان كيەلى قارا شاڭىراق اباي قورىق-مۇراجايى ەلباسىنىڭ ء«ۇش تۇعىرلى ءتىل» ساياساتىن قولداي وتىرىپ، اۋقىمدى شارالار اتقارۋدا.

سونىڭ ءبىر ايعاعى – ابايدىڭ «جيدەباي-ءبورىلى» مەملەكەتتىك تاريحي-مادەني جانە ادەبي-مەموريالدىق قورىق-مۇراجايى ICOM-UNESCO ۇيىمىنا مۇشە بولا وتىرىپ، الەمنىڭ ادەبي جانە مۋزىكا مۋزەيلەرىن بىرىكتىرەتىن كوميتەت (ICLM) قاراماعىنداعى ۇجىمدارمەن شىعارماشىلىق بايلانىس جاساۋى.

       قازىرگى عىلىم انىقتاعان ۇلتتىق مەملەكەت بەلگىلەرىنىڭ ءبىرى – حالىقتىڭ انا ءتىلى ەكەنى ءمالىم. سوعان وراي ءبىزدىڭ تاۋەلسىز ەلىمىزدە قازاق ءتىلى اتا زاڭىمىزدا اتاپ كورسەتىلگەندەي، مەملەكەتتىك ءتىل مارتەبەسىنە يە. دەمەك، ەلباسىنىڭ سوزىمەن ايتساق، قازاق مەملەكەتىنىڭ بولاشاعى قازاق تىلىمەن تىكەلەي بايلانىستى. ال ول ءۇشىن ەڭ الدىمەن تۋعان ءتىلىمىزدى مەملەكەت قۇرۋشى حالىق بولىپ تابىلاتىن قازاق ۇلتىنىڭ وكىلدەرى بىزدەر ەرەكشە ارداق تۇتۋعا ءتيىسپىز. ياعني قازاق قازاقپەن قازاقشا سويلەسسە قازىر رەسپۋبليكانىڭ ءوز ىشىندە عانا ون ميلليونعا جەتكەن حالىقتىڭ تۋعان ءتىلىنىڭ ەرتەڭى قانداي بولادى دەپ الاڭداۋدىڭ ەش قيسىنى جوق.

       ابايدىڭ «جيدەباي - ءبورىلى» مەملەكەتتىك قورىق – مۋزەيى ۇلى اقىننىڭ اسىل مۇراسىنىڭ التىن قورى، ءارى ناسيحاتشىسى بولىپ تابىلادى. ويتكەنى، قازاقتىڭ كوركەم ءتىلىنىڭ كەستەسىن كەلىستىرىپ، جازبا ادەبيەتىنىڭ نەگىزىن قالاپ، ءادىبىن تۇزەگەن اباي (يبراھيم) قۇنانبايۇلى ەكەنى جۇرت مويىنداعان شىندىق. سوندىقتان حاكىم اباي شاڭىراعىندا ءتىل مادەنيەتىنە، اسىرەسە قازاق ءتىلىنىڭ كوركەمدىگىنە ەرەكشە ءمان بەرىلەدى. سونىمەن قاتار ءتىل ادامدارمەن ءوزارا بايلانىس قۇرالى. ۇلتتار مەن ۇلىستار اراسىنداعى تەڭدەسى جوق دانەكەر، ءارى جاھاندانۋ زامانىنىڭ جارشىسى ەكەنىن ەسكەرە وتىرىپ، مۋزەيگە كەلۋشىلەردىڭ ۇلى اقىن مۇراسىمەن حالىقارالىق اعىلشىن جانە ورىس تىلدەرىندە تانىسۋىنا دا مۇمكىندىك تۋعىزىلدى. وسىنداي ناقتى شارالار الداعى «ەكسپو - 2017» حالىقارالىق كورمەسىنە وراي جالعاسا تۇسەدى. ماسەلەن، «ەكسپو-2017» حالىقارالىق مامانداندىرىلعان كورمەسىنە ارناپ اباي قورىق-مۋزەيى www.visit-abaisemey.org سايتىن اشتى. وندا سەمەي قالاسىنىڭ تاريحى، مادەنيەتى، ساۋلەت ونەرىنەن مول ماعلۇمات بەرىلىپ، جاڭالىقتار ايدارى قالامىزدىڭ تىنىس-تىرشىلىگىنەن ورىس-اعىلشىن تىلدەرىندە حاباردار ەتەدى. بۇعان قوسا جاقىندا مۋزەيگە كەلۋشىلەردىڭ اباي ولەڭدەرىنىڭ قازاق، ورىس عانا ەمەس، قىتاي جانە اعىلشىن تىلدەرىندە تانىسۋ ءۇشىن شىعارىلعان كادەسىيلىق قويىن كىتاپشالارى كەلۋشىلەردىڭ كوزايىمىنا اينالماق. ولاي بولسا حالىقتىڭ وركەنيەتكە تانىلۋىنا تىڭ ءورىس اشاتىن ءۇش تۇعىرلى ءتىل باعدارلاماسى اباي مۇراسىنىڭ ناسيحاتتالۋىنا ۇلكەن سەپتىگىن تيگىزەرى انىق. 

مۇقاتاەۆا سالتانات امانتايقىزى

ابايدىڭ «جيدەباي-ءبورىلى» مەملەكەتتىك

 تاريحي-مادەني جانە ادەبي مەموريالدىق

قورىق-مۇراجايىنىڭ عىلىمي حاتشىسى

Abai.kz