بيۋدجەتتەن اۋىلشارۋاشىلىق سالاسىنا بولىنەتىن ميلليونداعان قاراجات، ياعني، سۋبسيديا قايدا كەتەدى، ءوز جەرىمىزدىڭ ءونىمىن نەگە كورمەيمىز، اۋىل نەگە دامىمايدى دەگەن ابدەن جاۋىر بولعان ساۋالداردى اۋىل تۋرالى اڭگىمە ايتۋعا قۇمار اركىمنىڭ-اق اۋزىنان ەستۋگە بولادى. الگىندەي ساۋالدارعا اركىم وزىنشە دولبارلاپ، شىندىققا بالايتىن بولجامىن ايتقان بولادى. ءار ۇكىمەت قۇرامى اۋىلعا باعىتتالعان تالاي باعدارلاما قابىلدادى. بىراق، اۋىلداعى قاراپايىم ادامعا ول باعدارلاما جەتپەدى. اۋىل سول قالپى. سەبەبى، ول باعدارلامالاردىڭ دەنى جوعارىدان تۇسكەن تاپسىرمانىڭ نەگىزىندە ناۋقانشىلدىقپەن اتقارىلاتىن دا ۇكىمەتتىك ەسەپتە ورىندالعانى تۋرالى جازىلاتىن. ال، ازىن-اۋلاق مالى بار، جەرى بار اعايىن سول باياعى اۋىل-اۋىلدى ارالاپ، ەت پەن ءسۇت، ءجۇن مەن تەرى، كوكەنىس جينايتىن دەلدالدارعا جەم بولىپ قالا بەرەتىن. باعدارلاما بىتكەننىڭ ءبارى اكىمشىلىك جولمەن ورىندالعانداي سىڭايدا بولعانمەن، قاراپايىم شارۋاعا پايداسى از ەدى. اۋىلشارۋاشىلىعى مينيسترلىگى وتكەننەن ساباق الا وتىرىپ، جاڭا تۇجىرىمداما ءتۇزىپتى. ول باعدارلاما – اگروونەركاسىپتىك كەشەندى دامىتۋدىڭ 2017-2021 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلاماسىنىڭ جوباسى  دەپ اتالادى.

كووپەراتيۆ كولحوز دا، سوۆحوز دا ەمەس!

بۇل تۇجىرىمدامانىڭ بۇعان دەيىنگى وزگە باعدارلامالاردان ايىرماشىلىعى مال شارۋاشىلىعى مەن ەگىن شارۋاشىلىعىن كاسىپ ەتكەن اۋىل جۇرتىنىڭ، قاراپايىم ەڭبەك ادامىنىڭ ءوز ەرىكتەرىمەن ۇيىمداسا ەڭبەك ەتۋىنە مەملەكەت تاراپىنان مۇمكىندىك جاساۋ، قولداۋ. تۇجىرىمداما بويىنشا، اۋىلداردا مال باعىپ، ەگىن ەگىپ تىرشىلىك كەشىپ جاتقان ادامداردى ءوز قالاۋ، ەرىكتەرىمەن كووپەراتيۆ قۇرىپ، سونىڭ توڭىرەگىندە ءبىرىنىڭ جوعىن ءبىرى تولتىرىپ، العان ءونىم، باققان مالىنىڭ ءونىمىن قالادان اعىلعان دەلدالدارعا جەم بولماي وزدەرى قۇرعان كووپەراتيۆ ارقىلى نارىققا الىپ شىعىپ، ساۋدالاي وتىرىپ، جاعدايلارىن تۇزەۋگە سول ارقىلى اۋىل ەڭسەسىنىڭ كوتەرىلۋىنە جاعداي جاساۋ.

ال، اۋىلشارۋاشىلىعى مينيسترلىگى بولسا، وسى كووپەراتيۆتەردىڭ قۇرىلۋى مەن جۇمىس ىستەۋىنە مۇمكىندىك بەرەدى. ماسەلەن، ۇكىمەت – اۋىلشارۋشىلىق مينيسترلىگى سۋبسيديا نەگىزىندە ەرىكتى نەگىزدە قۇرىلعان كووپەراتيۆكە قاجەتتى تەحنولوگيانى بەرەدى. ياعني، ءسۇت-ەت قابىلدايتىن قابىلدايتىن، ساقتايتىن ورىن، باسقادا قاجەتتى اۋىلشارۋشىلىق تەحنيكالارىن الۋعا كومەكتەسەدى. جانە دە مال، ەگىن شارۋاشىلىعى ءونىمى ساپاسىنىڭ جاقسارۋىنا، ونىڭ ءتۇرلى ستاندارتتارعا ساي كەلۋىنە كەرەكتى دۇنيەلەردى الۋعا دا مۇمكىندىك جاسايدى. وسى مۇمكىندىكتەر مەن جاعدايلاردى بىرلەسە قولدانا وتىرىپ، كووپەراتيۆكە ەرىكتى كىرگەن شارۋالار ءبىر-بىرىنە كومەكتەسىپ، جۇمىستارىن جۇيەلەپ، دەلدالعا جەلىنبەي پايدا تابا وتىرىپ، ءوز ونىمدەرىن نارىققا وزدەرى شىعارۋعا جول الادى. ماسەلەن، سۋبسيديانى بۇعان دەيىن ءىرى شارۋا قوجالىقتاردىڭ عانا الۋعا مۇمكىندىگى بولسا ەندىگى جەردە سۋبسيديانى ورتا جانە كىشى شارۋالاردا الۋىنا مۇمكىندىك جاسالادى. بۇل – ازىن-اۋلاق مالى بار شارۋا ءۇشىن مال باسىن وسىرۋگە مۇمكىندىك بولسا، ازعانا جەرى بار ديقاننىڭ دا شارۋاسىنىڭ شىرايىن اشادى. «سۋبسيديا بىزگە جەتپەيدى» دەپ كۇدەرىن ۇزە باستاعان اعايىنعا كووپەراتيۆ بەرەتىن كوپ مۇمكىندىكتىڭ ءبىرى – وسى. ونىڭ ۇستىنە اۋىلشارۋشىلىعى مينيسترلىگى جايىلىمدىق، شابىندىق جەرلەردىڭ كولەمىن ۇلعايتىپ، قۇدىقتار قازىپ، ورناتپاق. بۇل دا شارۋا ءۇشىن وڭ جاڭالىق ەكەنى داۋسىز.

ەگىن شارۋالىشىعى سالاسىندا دا بۇل تۇجىرىمدامانىڭ بەرەرى مول بولماق. ويتكەنى، كووپەراتيۆكە كەز كەلگەن ديقان ءوز ەركىمەن كىرە وتىرىپ، بۇرىن ءدان سەبۋ، تۇقىم وتىرعىزۋ، كۇتىپ-باپتاۋ، جيىن-تەرىن كەزىندەگى قيىنشىلىقتاردى بىرلەسكەن كووپەراتيۆتەگى سەرىكتەس شارۋالارمەن بىرلەسە شەشۋگە مۇمكىندىك الادى. ياعني، تەحنيكا ىزدەپ قينالمايدى، ءونىمدى قايدا وتكىزەمىن، قالاي جيناپ الامىن، قايدا ساقتايمىن دەپ تە ءبىر ءوزى ويعا-قىرعا شاپقىلاپ جۇرمەيدى. كووپەراتيۆ كومەگىنە جۇگىنەدى، ءوزى مۇشەسى بولعاندىقتان ونداعى تەحنيكا مەن مۇمكىنشىلىكتى پايدالانا الادى. ءونىمىن كووپەراتيۆ قويمالارىندا ساقتاپ، كووپەراتيۆ ارقىلى نارىققا شىعادى. توق ەتەرى، اۋىلشارۋشىلىعى سالاسىنداعى ءتۇرلى كاسىپپەن اينالىساتىن ادامدار ءوزارا بىرلەسىپ تىرشىلىك ەتەدى.

جوعارىدا قىسقاشا ايتىلعان كووپەراتيۆ نە ءۇشىن كەرەك دەگەنگە كەلسەك، 3,4 ملرد  دوللار ازىق-تۇلىك جانە باسقا تۇتىنۋ تاۋارلارىن ساتىپ العانىمىز ءۇشىن شەتەلگە كەتەدى ەكەن. ياعني، حالىقتىڭ قالتاسىنان شىققان قاراجات ءوز شارۋالارىمىزدىڭ ءونىمىن الۋعا ەمەس، وزگە ەلدىڭ قازىناسىن مولايتىپ جاتىر دەگەن ءسوز. ال، اۋىلشارۋاشىلىعى مينيسترلىگى ۇسىنىپ وتىرعان – اگروونەركاسىپتىك كەشەندى دامىتۋدىڭ 2017-2021 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلاماسى جوباسى اۋىلداعى ءونىم ءوندىرۋشى قاراپايىم ورتا جانە كىشى شارۋالار كەدەرگىسىز، وزدەرى بىرىگە وتىرىپ، ءونىمىن نارىققا شىعارىپ، حالىققا جەتكىزىپ، سول ارقىلى باسەكەنى كوتەرىپ، حالىق قارجىسىن وزدەرى الىپ، اۋىلعا اپارۋى ءۇشىن جاسالعان. ارينە، بۇل تۇجىرىمداما. ءالى تالاي ساتىلاردان، تالقىلاۋلاردان وتەدى. الايدا، بۇل قۇجاتتىڭ ەڭ باستى ەرەكشەلىگى قاراپايىم شارۋانىڭ قامىن كۇيتتەيتىندىگىندە دەر ەدىك.

كووپەراتيۆ ەشكىمنىڭ جەكە مۇلكىنە، جەكە شارۋاشىلىعىنا، مالىنا، جەرىنە قول سۇقپايدى

جوبانى دايىنداۋشى اۋىلشارۋاشىلىعى مينيسترلىگىنىڭ قىزمەتكەرلەرى مەن وكىلدەرى باعدارلامانىڭ اكىمشىلىك جولمەن، ناۋقانشىلدىقپەن جۇرگەنىن قالامايدى. اكىمشىلىكتەر ارالاسسا، شارۋالاردىڭ ەرىكتى بىرىگۋى بۇزىلىپ، كووپەراتيۆتىڭ نەگىزگى ماقساتى ورىندالمايدى. اكىمشىلىك جولمەن جۇزەگە اسىرۋدىڭ نەمەن اياقتالاتىنى بارىنە بەلگىلى. اكىمشىلىكپەن بىرگە بۇل باستاما ءىرى اگرو قوجالىقتار مەن فەرمەرلەر دە ورە تۇرەگەلەتىنى انىق. ويتكەنى، مەملەكەتتەن اۋىلشارۋاشىلىعىنا بولىنەتىن قارجىنى ساناۋلى ءىرى اگروونەركاسىپتەر مەن ءىرى فەرمەرلەر وزدەرى عانا الىپ، «دايىن اسقا تىك قاسىق» سالىپ، ۇيرەنگەنى ءمالىم. ال، جاڭا تۇجىرىمداما اۋىلداعى شارۋامەن اينالىسىپ وتىرعان ادامداردىڭ ءبارىنىڭ ەرىكتى بىرلەستىگىنىڭ نەگىزىندە قۇرىلاتىن كووپەراتيۆكە ناقتى مەملەكەتتىك قولداۋ جاساپ، سول ارقىلى اۋىلدى كوتەرۋدى كوزدەيدى.

ءسوز سوڭىندا باسا ايتاتىن ەكى ماڭىزدى نارسە بار. بىرىنشىدەن، اۋىل جۇرتىنىڭ كووپەراتيۆ دەگەندى ەستىگەندە باياعى بارىڭدى ورتاعا كۇشپەن سالدىراتىن كولحوز، سوۆحوزدىڭ سوۆەتتىك جۇيەسىنىڭ جاڭا ءتۇرى مە دەپ شوشىنىپ، ۇركە قاراۋى. كووپەراتيۆ ەشكىمنىڭ جەكە مۇلكىنە، جەكە شارۋاشىلىعىنا، مالىنا، جەرىنە قول سۇقپايدى. ارالاسپايدى. تەك سول جەكە شارۋاشىلىق جۇمىسىن جۇيەلەپ، جاقسارتۋعا، ءونىم ساپاسىن ارتتىرىپ، ونى ساقتاۋ مەن نارىقتا ساۋدالاۋعا مۇمكىندىك تۋعىزۋ. ونىڭ وزىندە كووپەراتيۆكە كىرۋ، كىرمەۋدى ءار شارۋانىڭ ەركىنە سالا وتىرىپ، ەرىكتى تۇردە قۇرىلۋىنا ماڭىز بەرۋ. ەكىنشىدەن، كووپەراتيۆ تۋرالى كەشەندى ءارى جان-جاقتى ءتۇسىندىرۋ، ناسيحاتتاۋ جۇمىستارىنىڭ جۇرگىزىلۋ قاجەتتىلىگى انىق سەزىلىپ وتىر. ويتكەنى، اۋىلعا اقپاراتتىق مىڭ قۇبىلىپ جەتەتىن بەلگىلى. سوندىقتان، اقپاراتتىق ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارى بۇل جوبانىڭ بولاشاعىنا تىكەلەي بايلانىستى بولماق.  مىنە، ءبىز تانىسقان تۇجىرىمدامادان تۇيگەنىمىز – وسى. ءبىز بىلسەك، كوپتەگەن دامىعان ەلدەردىڭ اگرارلىق، اۋىل شارۋاشىلىق سالاسىندا شارۋالاردىڭ ءوزارا بىرلەسىپ، ەرىكتى تۇردە قۇرعان كووپەراتيۆتەرى مەملەكەت قولداۋىمەن ناتيجەلى جۇمىس ىستەپ كەلەدى. قازاقستان ايداعى ەل ەمەس، دۇنيەدەگى جاقسى ىستەردىڭ بىزدە دە جۇزەگە اسقانى كەرەك-اق. اسىرەسە، قاراپايىم اۋىل تۇرعىنىنىڭ قامىن كۇيتتەيتىن وسىنداي جوبالاردىڭ ىسكە اسۋ، ورىندالۋ مەحانيزمدەرى اكىمشىلىك كەدەرگىلەرسىز، ناۋقانشىلدىقتان ادا تۇردە جۇرسە عانا كووپەراتيۆ قاراپايىم شارۋانىڭ وڭ جامباسىنا كەلەتىن، جاعدايىن تۇزەيتىن جوبا بولار دەگەن ۇمىتتەمىز!

ءومىرجان ابدىحالىقۇلى

abai.kz