بۇگىنگى كۇنى ءبىر نارسەنى ۇيرەنگىسى كەلەتىن ادامعا ايتار كەڭەستەر جەتكىلىكتى. شەت ءتىلى مە، كولىك جۇرگىزۋ مە، الدە كومپيۋتەرلىك باعدارلامالار ما، ايتەۋىر ءبارى-بارىنە ءتيىستى كەڭەستەر بار. بۇل ءار تالعامعا ساي، ءارتۇرلى دەڭگەيگە ارنالعان. بىراق سان الۋان كەڭەستەردىڭ ىشىندە دومبىرا تارتىپ ۇيرەنەمىن دەپ جۇرگەندەرگە قاجەتتى اقپارلار جوق. وسى ولقىلىقتىڭ ورنىن تولتىرۋ ءۇشىن، سىزدەرگە ارناپ ماڭىزدى دەگەن 7 كەڭەستەر بەرمەكشىمىز. كەڭەس بەرۋشى 10 جىلداي ۋاقىت ىشىندە ەكى جۇزدەن اسا ۇلكەندى-كىشىلى قازاققا دومبىرا تارتۋدى ۇيرەتكەن مامان دەپ بىلگەيسىز.

1-كەڭەس. «دۇرىس» دومبىرا تاڭداۋ

دومبىرا تارتقىڭىز كەلسە، العاشقى ارەكەتىڭىز اسپاپتى تاڭداۋ بولادى. ساۋدا ورتالىقتارىندا، دۇكەندەرگە سان ءتۇرلى دومبىرانى كەزدەستىرەمىز. كوبى وسى كەزدە «باس قاتىرادى». الدىمەن ولشەمگە نازار اۋدارىڭىز. ەڭ دۇرىسى - دومبىرانىڭ ۇزىندىعى جەردەن ەسەپتەگەندە بەلىڭىزگە دەيىنگى ۇزىندىقپەن پارا-پار بولۋى كەرەك. سوندىقتان بالانىكى قىسقا، ەرەسەك ادامدىكى ۇزىنىراق بولادى. سونداق-اق، شاناق پەن مويىنعا دا نازار اۋدارىڭىز (شاناق دەگەنىمىز دومبىرانىڭ سوپاقشا كەلگەن تۇسى، «دەنەسى»، مويىنى – ۇزىنشا كەلگەن، باس پەن شاناقتى بايلانىستىرۋشى). شاناق اسا ۇلكەن، ال مويىن اسا جۋان بولماۋى كەرەك.

2-كەڭەس. ۇيرەنۋ ءتاسىلى

بۇگىنگى تاڭدا ءۇش ۇيرەنۋ ءتاسىل بار. ءبىرىنشىسى، قۇيماقۇلاق ارقىلى. ياعني، كوز-قۇلاقپەن قابىلداۋ. مۋزىكالىق ورتادا مۇنى «سلۋحپەن ۇيرەنۋ» دەگەن بەيرەسمي اتاۋى بار. ەكىنشىسى، نوتا ارقىلى. ءبارى بىلەتىن «دو»-مەن باستالىپ، «سي»-مەن اياقتالاتىن 7 نوتا. ءۇشىنشى ءتاسىل – ساندىق نوتا ارقىلى.

ءبىزدىڭ ويىمىزشا، ەڭ دۇرىسى العاشقى ءتاسىل. اتام قازاق وسىلاي كۇيلەرىن بىزگە جەتكىزگەن. بۇل ءتاسىل ارقىلى ۇيرەنگەن كۇيىڭىزدى ۇمىتۋ قيىن. ەكىنشى ءتاسىل – ەڭ قيىنى. 7 نوتا بولعانىمەن ارقايسىسى بىرنەشە تۇرگە ءبولىنىپ، وزىنشە تۇرلەنىپ كەتەدى. اسا زەر سالىپ، ىجداھاتتىلىقپەن قاراماساڭىز، بەرەكەسى بولمايدى. ءۇشىنشى ءتاسىل دە وسىنىڭ ارعى-بەرگى جاعى. تەك نوتا ەمەس، دومبىرا مويىنىنداعى پەرنەلەردىڭ رەتتىك سانى بويىنشا قاعازعا جازىلىپ ۇيرەتىلەدى.

3-كەڭەس. ۇستاز تاڭداۋ

دومبىرانى ۇيرەنگەندە ەڭ ماڭىزدى شەشىم – ۇستاز تاڭداۋ. كەزىندە ءبىر ءبىلىمدى: «جاي ۇستاز تەك ۇيرەتەدى، ال مىقتى ۇستاز شابىتتاندىرادى (ياعني، ءبىلىمدى جەتىلدىرۋگە قۇلشىنىسىندى ارتتىرادى)» دەگەن ەكەن. ارينە، العاشقى سۇراعىڭىز ارنايى ءبىلىمى مەن تاجىرەبيەسى جايىندا بولۋ كەرەك. قاناعاتتاندىرارلىق جاۋاپ الساڭىز، 2-3 ساباق الىپ كورىڭىز. ءتۇسىندىرۋى، ءوز ءىسىنىڭ مامانى رەتىندە كورىنۋى وسى كەزدە بىردەن بايقالادى. دومبىرا ۇيرەتۋ قۇنى ءارتۇرلى بولعانىمەن، ساپاسى بىركەلكى ەمەس. باعاسى قىمبات تالىمگەر، مىقتى ۇستاز، ال ارزانعا دومبىرا ۇيرەتۋشى ناشار دەگەن ءسوز ەمەس. ءبارى دە ۇيرەتۋ تاسىلىنە بايلانىستى.

4-كەڭەس. كۇي ۇيرەنۋ

و باستان قيىن كۇي ۇيرەنبەڭىز. الدىمەن كىشكەنتاي، وڭاي شىعارمالاردى مەڭگەرىپ الۋ كەرەك. بۇل دەگەنىمىز سول قول مەن وڭ قولدىڭ تەحنيكاسىن ارتتىرۋعا جانە ءارتۇرلى تاسىلدەردى قولدانۋعا ماشىقتانۋ بولىپ تابىلادى. كەيىن قابىلداۋ دەڭگەيىڭىزگە ساي، ورتاشا كۇيلەرگە كوشە الاسىز. العاشقى 5 ساباق تەك «ەركەم-اي» سىندى بىرنەشە اندەردى ۇيرەنىپ العانىڭىز ءجون.

5-كەڭەس. ساباق بارىسى جايىندا

دومبىرا ۇيرەنۋ بارىسىندا كەز كەلگەن (ارينە، قيسىندى جانە ساباققا قاتىستى بولسا) سۇراقتاردى قويىپ وتىرىڭىز. تۇسىنبەگەن جەرىڭىز بولسا سۇراپ الىڭىز. سول قولىڭىز پەرنەنى باسقاندا قيىندىق تۋسا، مىندەتتى تۇردە «وزگە ءتاسىلى بار ما» دەپ سۇراق قويۋعا ۇيالماڭىز. جانە سول شىعارمانىڭ شىعۋ تاريحىندا ءبىلىپ العان جاقسى. تاپسىرىس بەرۋشى (قاراجات تولەۋشى) - ءسىز، ال ورىنداۋشى (اقىنى الۋشى) - قارسى بەتتەگى جان ەكەنىن ۇمىتپاڭىز.

6-كەڭەس. ساباقتان تىس ۋاقىت

45-60 مينۋت ىشىندە كوپ دۇنيە ۇيرەنگەنىمەن، نەگىزگى ەڭبەك - سىزدىكى. بۇل دەگەنىمىز كۇندەلىكتى دايىندالۋ. كۇنىنە ءۇش مەزگىل بولسا، تىپتەن كەرەمەت. كەم دەگەندە، كۇندەلىكتى كەشقۇرىم بارلىق كۇيلەردى بىرنەشە مارتە قايتالاپ وتىرۋ قاجەت. ال، ءبىر ساباق اياقتالعاندا، سول مەزەتتە، نە ۇيىڭىزگە كەلگەننەن كەيىن بۇگىنگى وتكەن تاپسىرمالاردى 5 رەت قايتالاپ شىعۋ كەرەك. دومبىرا ۇيرەنۋ وزگە پاندەر سياقتى تەك ۇزدىكسىز قايتالاپ وتىرۋدان تۇرادى. سولاي جەتىلەسىز. ايتپەسە ءبارى دە بەكەر.

7-كەڭەس. شىدامدىلىق

«سابىر ءتۇبى – سارى التىن». ءاربىر جاڭا دۇنيەنى ۇيرەنگەندە شىدامدىلىق كەرەك ەكەنى بەلگىلى. بۇل دومبىراعا دا قاتىستى. ءسىز بىردەن «اداي» نە «ەركە سىلقىم» كۇيلەرىن تارتىپ كەتە المايسىز. وسىعان دايىن بولىڭىز. «تالانتىم جوق» دەپ ايتپاق تۇگىل ويلاماڭىز دا. دومبىرانى جاقسى دەڭگەيدە تارتۋ – تەك ەڭبەكپەن عانا كەلەتىن ناتيجە. جانە دومبىرا ويناۋ ميىڭىزعا دا (جاڭا نەيرون جولدارى پايدا بولادى) اسەرىن بەرەدى.

© رۇستەم نۇركەنوۆ