سان سالالى نوبەل سيلىعى ساۋداعا تۇسە جازدادى. اناۋسىن اناۋ الۋى، مىناۋسىن مىناۋ الۋى كەرەك دەپ دۇركىرەگەن دۇنيەجۇزىلىك ءدۇيىم جۇرتتان ءبىز، قازاقتار، قالىسقان جوقپىز. بيىل عانا ەمەس، بىلتىر ما، الدىڭعى جىلى ما، ايتەۋىر، ءداۋ گازەتتەر دابىلداتىپ جازدى، داۋرىعۋعا دايىن تۇراتىن باسقالارىمىز الاقايلاپ قوستادىق. كىمگە، نە ءۇشىن بەرىلۋى كەرەكتىگىن كوز الدىمىزدان ارىراق ويلاعان جوقپىز. ەلىمىزدى دەموكراتيانىڭ ەلەسى ءالى كەزىپ جۇرگەنىندە، ادام قۇقىعى اياقاستى ەتىلۋىنە قارسى كۇرەسكە بەل بۋعان ازاماتتارىمىزدىڭ الدى اتىلىپ، سوڭى سوتتالىپ-قاتتالىپ كەتىپ جاتقانىندا شارۋامىز بولمادى. قاتارداعى قاراپايىم كوپشىلىك جىرىندى جەمقورلاردىڭ جىلى-جۇمساعىنا اينالىپ، تۇرمىس نارقىنىڭ تاۋقىمەتىن تارتىپ جۇرگەنىن كورمەدىك. ەلىمىزدى «قوي ۇستىنە بوزتورعاي جۇمىرتقالاعان» جايساڭ ومىرگە جەتكىزگەندەي-اق، پرەزيدەنت ن. نازارباەۆ مىرزانى نوبەل سيلىعىنا ۇسىنۋ تاريحي ءادىل شەشىم ەكەنىنە ءوزىمىز سەنىپ، وزگەلەردى ۇيىتىپ باقتىق. ءسويتىپ تۇرىك الەمىن الاڭداتىپ الاشاپقىن بولعانىمىزدى قايتەيىك، اي-حوي سيلىق  ليۋ سياوبو دەگەن قىتايدىڭ قورجىنىندا  كەتتى. تەلەارنادان ءا دەپ ەستىگەندە الگى قىتايدان قازاققا اينالدىرىلعان اقىن لي بو مارقۇم با دەپ قالىپ ەدىم، امال نە، ول ەمەس ەكەن.

سان سالالى نوبەل سيلىعى ساۋداعا تۇسە جازدادى. اناۋسىن اناۋ الۋى، مىناۋسىن مىناۋ الۋى كەرەك دەپ دۇركىرەگەن دۇنيەجۇزىلىك ءدۇيىم جۇرتتان ءبىز، قازاقتار، قالىسقان جوقپىز. بيىل عانا ەمەس، بىلتىر ما، الدىڭعى جىلى ما، ايتەۋىر، ءداۋ گازەتتەر دابىلداتىپ جازدى، داۋرىعۋعا دايىن تۇراتىن باسقالارىمىز الاقايلاپ قوستادىق. كىمگە، نە ءۇشىن بەرىلۋى كەرەكتىگىن كوز الدىمىزدان ارىراق ويلاعان جوقپىز. ەلىمىزدى دەموكراتيانىڭ ەلەسى ءالى كەزىپ جۇرگەنىندە، ادام قۇقىعى اياقاستى ەتىلۋىنە قارسى كۇرەسكە بەل بۋعان ازاماتتارىمىزدىڭ الدى اتىلىپ، سوڭى سوتتالىپ-قاتتالىپ كەتىپ جاتقانىندا شارۋامىز بولمادى. قاتارداعى قاراپايىم كوپشىلىك جىرىندى جەمقورلاردىڭ جىلى-جۇمساعىنا اينالىپ، تۇرمىس نارقىنىڭ تاۋقىمەتىن تارتىپ جۇرگەنىن كورمەدىك. ەلىمىزدى «قوي ۇستىنە بوزتورعاي جۇمىرتقالاعان» جايساڭ ومىرگە جەتكىزگەندەي-اق، پرەزيدەنت ن. نازارباەۆ مىرزانى نوبەل سيلىعىنا ۇسىنۋ تاريحي ءادىل شەشىم ەكەنىنە ءوزىمىز سەنىپ، وزگەلەردى ۇيىتىپ باقتىق. ءسويتىپ تۇرىك الەمىن الاڭداتىپ الاشاپقىن بولعانىمىزدى قايتەيىك، اي-حوي سيلىق  ليۋ سياوبو دەگەن قىتايدىڭ قورجىنىندا  كەتتى. تەلەارنادان ءا دەپ ەستىگەندە الگى قىتايدان قازاققا اينالدىرىلعان اقىن لي بو مارقۇم با دەپ قالىپ ەدىم، امال نە، ول ەمەس ەكەن.

سوندا ليۋ سياوبو كىم؟  قىتاي ازاماتى. ادام قۇقىعىن قورعاۋ كۇرەسىنە قاتىسىپ، «حارتيا - 08-ءدىڭ» ەل باسشىلارىنا قارسىلىق تانىتقان اشىق حاتىنا قول قويعان ءۇش جۇزدەن اسا قايراتكەرلەردىڭ ءبىرى ەكەن.  بەيجين سوتى بىلتىر 11 جىل تۇرمەگە كەسىپتى. 54 جاستا. سونى بىلگەن ساتتە سول قىتايداعى  شابدانوۆ قاجىعۇمار اعامىز ەسىمە ءتۇستى. ول بيىل 84 جاستا. قىتايدىڭ ەسكى-جاڭا بيلىكتەرىنىڭ سولاقايلىعىنا، قاتىگەزدىگىنە قارسى كۇرەسكە شىعىپ، تۇتقىندالىپ، اۋەلدە قىتاي حالقىنا جاۋلىق نيەتتە دەگەن دالباسامەن تاكلاماكان شولىندەگى تارىم تۇرمەسىندە 20 جىل، ودان كەيىن «كەڭەس ەلىنىڭ تىڭشىسى» دەگەن جالامەن ءۇرىمشىنىڭ تۇرمەسىندە 15 جىل وتىرىپ شىقتى. 35 جىلعا ۇيقاماعى جانە قوسىلدى.

تۇرمەدەن بوساعان قاج-اعانىڭ ارمانى اتامەكەنى قازاقستانعا قايتىپ ورالۋ بولدى. تۋعان جەرىنىڭ توپىراعى بۇيىرۋىن قالاپ، ن. نازارباەۆ مىرزاعا حات جازدى. مۇنداعى قالامداس ىنىلەرى ارداقتى اعانىڭ اق تىلەگىن قۋانا قۇپتاپ، ەلەۋسىز قالماسىنا كامىل سەنىپ، قاج-اعانىڭ ساياسي قايراتكەر، كورنەكتى قالامگەر ەكەنىن ايتا گازەت-جورنالدارىمىزعا ماقالا جازدىق، جيىن-جينالىستا سويلەدىك. پرەزيدەنتكە جەكە-جەكە دە، ۇجىم بولىپ تا حات جازىپ، قاج-اعانى ەلگە قايتارىپ الۋدى وتىندىك. پرەزيدەنتتىڭ قىتاي باسشىلارىمەن توننىڭ ىشكى باۋىنداي ەكەنىن كورىپ ءجۇرمىز، جاسى توقسانعا جاقىنداعان قارتىمىزدان قىتايعا ەشقانداي قاۋىپ جوعىن ەكى جاق تا ەسكەرەر، كوپشىلىك تىلەگىن قۇپ كورەر دەستىك. قاج-اعانىڭ كوپتومدىق  «قىلمىس» رومانىن بيىلعى مەملەكەتتىك سيلىعىمىزعا ۇسىنىپ ءماز بولدىق.

ءسويتىپ... پالەن جەردە ات باسىنداي التىن جاتىر دەپ بارىپ، باقىر دا تابا الماي قايتقاننىڭ كەرىنە تاپ بولدىق. قاج-اعانىڭ پرەزيدەنتكە ءوتىنىشى، جۇرتشىلىقتىڭ مەملەكەتتىك سيلىققا ۇسىنعانى وكىنىش بولىپ تىندى.

قاج-اعا قىتاي باسشىلىعى جۇيەسىنىڭ ارىدا ساياسي وزبىرلىعىنا، بەرىدە از ۇلت قازاققا جاساعان قورلىعىنا قارسى كۇرەسكە قاسقيىپ شىققاندا ليۋ سياوبو بۇ دۇنيەدە جوق تا ەدى. ومىردە ادىلەتتىلىك بار بولسا، قاج-اعاعا نوبەل سيلىعى باياعىدا-اق بەرىلەر ەدى. ۇسىنار دا، قوستار دا قازاق تابىلمادى.  سيلىق جونىندەگى كوميتەت تە  قاجىعۇمار شابدانوۆتى ىزدەمەدى، ليۋ  سياوبونى ىزدەدى.

كىمگە، نە دەيمىز؟ دەگەنىمىزدى تىڭدار قۇلاق بار ما؟

10. 10. 2010 ج.

"اباي-اقپارات"