ەكسپو-2017 كورمەسى تۋرالى جۇرت اراسىندا الىپ-قاشپا اڭگىمەلەر كوپ-اق. بۇل – حالىقارالىق كورمە. قازاقستان «ەكسپو-2017» كورمەسىن وتكەرگەننەن سوڭ،  «جاسىل» جانە ءىت تەحنولوگيانى دامىتۋ ورتالىعىنا اينالۋى بەك مۇمكىن، - دەپ جازادى «ۆرەميا» گازەتى.

راس، الەمدىك تاجىربيەدە بار ءۇردىس. ماسەلەن، 1993 جىلى كورەي ەلىنىڭ تەدجون قالاسىندا وتكەن حالىقارالىق كورمەدەن سوڭ، سۋ جاڭا «دەدوك يننوپوليس» قالاشىعى پايدا بولدى. بۇل كورەيا عىلىمى مەن تەحنولوگياسىنىڭ قازىعىنا اينالدى.

ەستەرىڭىزگە سالا كەتەيىك، 2015 جىلى بۇۇ باس اسسامبلەياسىندا ءسوز سويلەگەن ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ، ەكسپو-2017 اياقتالعان سوڭ، كورمە اۋماعىندا  ءىت ورتالىقتار اشۋ جانە حالىقارالىق «جاسىل» تەحنولوگيانى دامىتۋ ورتالىعىن قۇرۋ كەرەكتىگىن ناقتى ءبىلدىردى.

مىسالى، كورەيدىڭ «دەدوك يننوپوليس» قالاشىعىندا 60 مىڭنان استام جوعارعى ءبىلىمدى مامان جۇمىس ىستەيدى ەكەن. ولاردىڭ ساپىندا عىلىم دوكتورلارى، ءىت ماماندارى بار.

ءبىز شە؟ اۋەلى، «جاسىل» ەكونوميكا، «جاسىل» تەحنولوگيا قازاقستاننىڭ ءۇشىنشى جاڭعىرۋىنىڭ نەگىزى رەتىندە قاراستىرىلعان. ءتىپتى، «ەكسپو» كورمەسىنىڭ 160 جىلدىق تاريحىندا قازاقستان «بولاشاق ەنەرگياسىن» ۇسىنعان تۇڭعىش مەملەكەت. سوندىقتان سۇرىنۋگە استە بولمايدى. مۇنى ۇكىمەت تە، بۇقارا دا ءبىلىپ، ءتۇسىنىپ وتىر. قر ەنەرگەتيكا مينيسترلىگى 2030 جىلعا دەيىن بالامالى ەنەرگيا كوزدەرىنىڭ ۇلەسى 1,7 پايىزدان، 10 پايىزعا دەيىن وسەتىنىن ايتادى.

سونىمەن، قازاقستاندا «جاسىل» تەحنولوگيانى يگەرۋگە، ەنەرگيانىڭ وزگە كوزدەرىن انىقتاۋعا قانشالىقتى مۇمكىندىك جاسالعان؟ بۇل تۋرالى ساراپشىلار نە دەيدى؟

اينۇر سوسپانوۆا، قر ەنەرگەتيكا مينيسترلىگىنىڭ مامانى

- ەكسپو بازاسىندا قۇرىلاتىن «جاسىل» تەحنولوگيانى دامىتۋ حالىقارالىق ورتالىعىنىڭ پايدالى تۇستارى كوپ. ءبىز 25 جىلدىڭ شەگىندە تابيعي رەسسۋرستاردى ۇدەمەلى پايدالانىپ كەلدىك. بىراق، بۇل ەكونوميكانىڭ قۇلدىراپ، وزگە دە تابيعي رەسسۋرستاردىڭ جويىلۋىنا اكەلىپ سوقتىرۋى مۇمكىن. سوندىقتان، سۋدان، جەردەن، جەلدەن ەنەرگيا الۋدىڭ جولدارىن انىقتاۋىمىز قاجەت. ءبىز «ەكسپو-2017» كورمەسىندە قازاقستان پاۆيلونىندا كورسەتىلەتىن جوبالارعا بايقاۋ جاسادىق. كوپتەگەن تىڭ جوبالارعا قول جەتكىزدىك. ءبىزدىڭ عالىمدار، زەرتتەۋشىلەر «جاسىل» تەحنولوگيانىڭ مۇمكىندىكتەرىن اشاتىن جوبالار ازىرلەدى. سونداي-اق، ەلىمىزدەگى جوو-دا دا «جاسىل» تەحنولوگيا ماماندارىن دايىنداۋدا. سوندىقتان، حالىقارالىق «جاسىل» تەحنولوگيانى دامىتۋ ورتالىعىنىڭ ەلىمىزدىڭ ەكونوميكاسى مەن عىلىمىنىڭ دامۋىنا قوسار ۇلەسى كوپ. ونىڭ ۇستىنە بيۋدجەتتىك باقىلاۋداعى جاڭا تۇراقتى جۇمىس ورىندارى اشىلادى.

راس، «جاسىل» تەحنولوگيانى دامىتۋ تۋرالى سوسپانوۆا حانىمنىڭ سوزدەرى سەنىمدى. دەسە دە، «ەكسپو-2017» كورمەسىنىڭ باستالۋىنا دا بار-جوعى ەكى ايداي ۋاقىت قالدى. كوپتى مازالايتىن سۇراق، پاۆيلوندار دايىن با؟ ۇكىمەت قاراۋىنداعى كوپ ورگاننىڭ كورمەگە دايىندىعى قالاي؟ ولار نە ۇسىنادى؟ ءبىز ازىرگە قالت ەتكەن قيمىلدى بايقامادىق.

ءجا، حالىقارالىق «جاسىل» تەحنولوگيانى دامىتۋ ورتالىعى تاقىرىبىنا قايتا ورالايىق. ەكسپو اۋماعىنان ەۋرازيا كەڭىستىگىن قامتيتىن اقپاراتتىق تەحنولوگيالار ورتالىعىن قۇرۋ كەرەك دەيدى، شاۆكات سابيروۆ مىرزا. سوزىنە قاراساق، بۇل ەۋرازيا كەڭىستىگىندەگى تەڭدەسسىز ورتالىق بولماق.

شاۆكات سابيروۆ، جۋرناليست:

- ەكسپو-2017 اۋماعىندا ينفراقۇرىلىمدىق ءىت جوبالاردىڭ ورتالىعىن قۇرۋ كەرەك. بۇعان ەۋرازيادا سۇرانىس جوعارى. ونىڭ ۇستىنە بىزدە تومەن ققس، سالىق جەڭىلدەتىلگەن جانە بارلىق پروتسەسس اۆتوماتتاندىرىلعان. قازاقستانمەن ارىپتەستىك قۇرۋعا قۇلشىنىپ وتىرعاندار قانشاما؟.

2011 جىلى پرەزيدەنتتىڭ ءوزى «ەلەكتروندى شەكارا» ورناتۋ ماسەلەسىن كوتەرگەن-ءتىن. اقپاراتتىق كەڭىستىكتى قورعاۋدا، ەلىمىز قازىرگىدەي قارابايىرلىلىقتان گورى جوعارى تەحنولوگيالى ءام قۇقىقتىق ەلگە اينالۋى ءتيىس. وسى ماقساتتا، ەكسپو اۋماعىندا ءىت ورتالىعىن قۇرۋ تاپتىرماس مۇمكىندىك. ونىڭ ۇستىنە «بولاشاق» باعدارلاماسى ارقىلى شەتەلدە عىلىم ۇيرەنىپ كەلگەن كوپ جاستى جۇمىسپەن قامتۋعا ابدەن بولادى. «بولاشاقتىقتاردىڭ» ساپىندا جوعارىدا اتالعان جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋعا بەيىل ءىت ماماندارى كوپ.

ەندى ەكى اتتام جەردە ەكسپو-2017 جالاۋى جەلبىرەپ تۇر. ال بولعانى بەس ايدان سوڭ ەكسپو كورمەسىنىڭ كەڭسەلەرىن ۇلەستىرۋ باستالادى. بىزگە حالىقارالىق «جاسىل» تەحنولوگيانى دامىتۋ ورتالىعى دا، ءىت ورتالىعى دا كەرەك-اق. ماسەلە، مۇنى كىم جانە قالاي جۇزەگە اسىرادى؟

2001 جىلى ەكسپو كورمەسىن وتكەرگەن ءۇندىستاننىڭ بانگالور قالاسى «سيليكون جازىعىن» جاسادى. كەيىن بۇل جەرگە Google مەن Microsoft دەيتىن الپاۋىتتار جايعاستى. قازاقستاننىڭ بانگالوردان قاي جەرى كەم؟ ەندىگى كەزەك استانادا. ەكسپو كوپتەگەن مۇمكىندىكتەردى الىپ كەلەدى دەگەن سەنىمدەمىز.

ءىلياس اقباي

Abai.kz