ءتۇيىن: ءبىز كىمبىز؟ قانداي ۇلتپىز؟
«اباي» اقپاراتتىق پورتالى وقىرمان تالقىسىنا ۇسىنعان «ءبىز كىمبىز؟ قانداي ۇلتپىز؟» دەگەن ساۋالدىڭ توڭىرەگىندە بۇكپەسىز وي، اشىق پىكىر ايتقان وقىرمانداردىڭ قاراسى مول بولدى. مۇنىڭ ءوزى ەل مەن جەردىڭ بۇگىنىنە سەرگەك قارايتىن، ەرتەڭىنە الاڭ كوڭىلدى الاش بالاسىنىڭ قايتا تۇلەپ، تۇعىرىنا قايتا قونا باستاعانىن ايان ەتەدى. وقىرماننىڭ وي-پىكىرىن وقىپ، شىنىندا قاتارداعى قازاق ازاماتى رەتىندە ءبىر جاساپ قالعانىمىزدى، ءۇمىتىمىزدىڭ وتى ۇستەمەلەنە تۇسكەنىن ايتقىمىز كەلەدى. بارشا وقىرمانعا القاۋىمىزدى ايتامىز.
«ءبىز كىمبىز؟ قانداي ۇلتپىز؟» دەگەن تالقىعا تۇسكەن تاقىرىپقا ايتىلعان وي-پىكىرلەردىڭ اربىرىمەن تانىسا كەلگەندە ءبىزدىڭ تۇيگەنىمىز دە از بولمادى. سونىمەن...
اۋەلى، بارشا پىكىردىڭ ءتۇپ توركىنىندە ۇلتتىق يدەولوگيا مەن ۇلتىن شىن سۇيەتىن تۇلعالارعا دەگەن زارۋلىكتى ءتىپتى، سوعان دەگەن ساعىنىشتى اڭعاردىق. بۇل ءبىزدىڭ اسىل تەگىمىزدىڭ تىزەرلەمەگەنىن، رۋحىمىزدىڭ سىنباعانىن سەزدىرەدى. جۇرتىمىزبەن بىرگە جاساپ كەلە جاتقان باتىرلار جىرىنىڭ باستاۋىندا قالىڭ قازاقتىڭ تاڭىردەن مىڭعا تاتىر ءبىر ۇل سۇرايتىنى، ءسويتىپ تىلەگنىڭى قابىل بولاتىنى ەسىڭىزدە شىعار. وقىرماننىڭ ويىنان سول جۇلگەسى ۇزىلمەگەن ۇلتتىق سانانى بايقادىق. الاش جۇرتىنىڭ تىلەگىنىڭ تۇبىندە الپامىستار جاتقاندا، ۇلتانداردىڭ ۋاقىتى ۇزاققا بارماس، ءسىرا.
«اباي» اقپاراتتىق پورتالى وقىرمان تالقىسىنا ۇسىنعان «ءبىز كىمبىز؟ قانداي ۇلتپىز؟» دەگەن ساۋالدىڭ توڭىرەگىندە بۇكپەسىز وي، اشىق پىكىر ايتقان وقىرمانداردىڭ قاراسى مول بولدى. مۇنىڭ ءوزى ەل مەن جەردىڭ بۇگىنىنە سەرگەك قارايتىن، ەرتەڭىنە الاڭ كوڭىلدى الاش بالاسىنىڭ قايتا تۇلەپ، تۇعىرىنا قايتا قونا باستاعانىن ايان ەتەدى. وقىرماننىڭ وي-پىكىرىن وقىپ، شىنىندا قاتارداعى قازاق ازاماتى رەتىندە ءبىر جاساپ قالعانىمىزدى، ءۇمىتىمىزدىڭ وتى ۇستەمەلەنە تۇسكەنىن ايتقىمىز كەلەدى. بارشا وقىرمانعا القاۋىمىزدى ايتامىز.
«ءبىز كىمبىز؟ قانداي ۇلتپىز؟» دەگەن تالقىعا تۇسكەن تاقىرىپقا ايتىلعان وي-پىكىرلەردىڭ اربىرىمەن تانىسا كەلگەندە ءبىزدىڭ تۇيگەنىمىز دە از بولمادى. سونىمەن...
اۋەلى، بارشا پىكىردىڭ ءتۇپ توركىنىندە ۇلتتىق يدەولوگيا مەن ۇلتىن شىن سۇيەتىن تۇلعالارعا دەگەن زارۋلىكتى ءتىپتى، سوعان دەگەن ساعىنىشتى اڭعاردىق. بۇل ءبىزدىڭ اسىل تەگىمىزدىڭ تىزەرلەمەگەنىن، رۋحىمىزدىڭ سىنباعانىن سەزدىرەدى. جۇرتىمىزبەن بىرگە جاساپ كەلە جاتقان باتىرلار جىرىنىڭ باستاۋىندا قالىڭ قازاقتىڭ تاڭىردەن مىڭعا تاتىر ءبىر ۇل سۇرايتىنى، ءسويتىپ تىلەگنىڭى قابىل بولاتىنى ەسىڭىزدە شىعار. وقىرماننىڭ ويىنان سول جۇلگەسى ۇزىلمەگەن ۇلتتىق سانانى بايقادىق. الاش جۇرتىنىڭ تىلەگىنىڭ تۇبىندە الپامىستار جاتقاندا، ۇلتانداردىڭ ۋاقىتى ۇزاققا بارماس، ءسىرا.
ايتكەنمەندە... ەلدە ۇلتتىق يدەولوگيانىڭ، ياعني، بەلگىلى تارتىپكە كەلتىرىلگەن ۇلتتىق جۇيەنىڭ بولماۋىنان تۋىنداپ باستاعان ماسەلەلەر باسقارۋشى بيلىك تاراپىنان مۇلدە ۇمىت قالعاندىقتان جۇرتتىڭ جۇيكەسىن جەگىدەي جەپ، ءتىپتى، ءتۇڭىلدىرىپ بىتكەنى دە تالقى-فورۋمنان بارىنشا بايقالدى. ويتكەنى، تالقى-فورۋداعى پىكىرلەر توپتاماسىندا وسى كۇنگى قازاقتىڭ بويىنداعى مىنەزى مەن قىلىقتارىنا نالىعان، كوڭىلى قالعان، تۋعان حالقىنىڭ بۇگىنگى كەلبەتىنەن تەرىس اينالۋعا بەتتەگەن پىكىرلەر از كەزدەسپەدى. سونىڭ ءبىرى:
«بىزكىمبىز؟ قانداي ۇلتپىز؟ ءدال بۇگىنگى قازاق - كوكجالدارى اتىلعان، تەكتىلەرى ايدالعان، اقسۇيەكتەرى اشتان قىرىلعاسىن قالعان جاعىمپاز، جارلى جاقىباي كەدەيلەردىڭ ۇرپاعىنان قۇرالعان ۇلت. ءبىز وتكەن تاريحتاعى قازاقتىڭ تولىق قاندى ۇرپاعىمىز، جالعاسىمىز دەپ ايتۋعا قاقىمىز جوق. ءبىز قازىر وتكەن عاسىرداعى قازاقتىڭ تولىق مۇراگەرى سانالمايمىز. ارينە، سول وتكەن قازاقتاردىڭ، مىقتى كوكجال قازاقتاردىڭ باسىپ الىپ بەرگەن جەرىنە يە بولدىق، بايلىعىنا يە بولدىق، بىراق رۋحني مۇراسىنا، رۋحىنا مۇراگەرلىك ەتە المادىق.
ءبىز قازىر دە قازاق دەگەن ۇلتپىز، بىراق ءبىز تاريحتاعى قىتايدى ىقتىرعان، باتىستى بۇقتىرعان، ەۆرازيا قۇرلىعىن ات تۇياعىمەن تاپتاعان ەركىن قازاقتىڭ ۇرپاعى ەمەس، سولاردىڭ قويشىسى مەن باقتاشىلارىنىڭ سيىرشىسى مەن ساۋىنشىلارىنىڭ ۇرپاعىمىز. ءتىرى جۇرگەن بار قازاق سولاي. ال ولاردىڭ بالەن باتىردىڭ ۇرپاعىمىن دەگەنىنىڭ ءبارى وتىرىك. ولار رۋح جالعاستىعىن ءۇزىپ العاندىقتان ولاي ايتۋعا ءتيىس ەمەس! ءبىز وسىنداي ۇلتپىز!»
البەتتە، مارتەبەسى بيىك وقىرمانىمىزدىڭ الدىندا باسىمىزدى يە وتىرىپ، سارىۋايىمعا سالىنباعانىن قالار ەدىك. وقىرماننىڭ بۇل ويىنا كەلەسى ءبىر وقىرمانىمىزدىڭ پىكىرىن بەرگەندى ءجون كوردىك.
«مەن قازاقتى سۇيەم، ۇلتتىق بولمىسىمدى قادىرلەيمىن، باسقا ۇلتقا ايىرباستامايمىن. ىنجىق، سورلى، ەزدەرگە قورلاتپايمىن ۇلتىمدى. ولارعا «ءوزىڭنىڭ پەندەشىلىگىڭدى ۇلتقا جاپپا! سەنىڭ سانا-سەزىمىننىڭ تومەن، جەتىلمەي قالعانىنا ءبىز كىنالى ەمەسپىز» دەيمىن!
ءدال وسى ازاماتىڭ جىگەرلى ويى سارىۋايىمعا سالىنىپ، تۋعان حالقىنىڭ تەگىنەن، تاريحىنان تۇڭىلگەن، بولاشاعىنان كۇدەر ۇزە باستاعان زامانداستارىمىزدىڭ كوڭىل كۇيىنە، پىكىر تانىمىنا ىقپال ەتەدى دەپ ۇمىتتەنەمىز.
وقىرمان ويلارىنىڭ اراسىندا «ءبىز كىمبىز؟» دەگەن ساۋالدىڭ جاۋابىن ءوز بويىنان ىزدەگەندەر دە كەزدەسەدى.
«بار قازاق ءۇشىن جاۋاپ بەرە المايمىن، سوندىقتان «وسى مەن كىممىن؟» دەگەن سۇراققا عانا جاۋاپ بەرىپ كورەيىن. ءيا، مەن كىممىن؟ بارىپ تۇرعان سۋايتپىن. ەكى ءجۇزدىمىن. كەرجالقاۋمىن. اقشانى وتە جاقسى كورەمىن. وزىمشىلدىگىم ءبىر باسىمنان جەتىپ ارتىلادى. قىزعانشاقپىن. كەيدە وسى مەن مەنمىن بە الدە باسقا بىرەۋمىن بە دەپ وزىمە ءوزىم تاڭقالامىن. دوستارىم بىراق، «ۋاۋ، كەرەمەتسىڭ!» دەپ ماقتاپ جاتادى. وتىرىكشى ولار دا ءوزىم سياقتى. «ەلىم نادان بولعان سوڭ قايدا بارىپ وڭايىن؟» دەپ پە ەدى اباي شال. جاسىنىڭ كوبى مەن سياقتى قازاق قايدان وڭسىن؟ ساۋالعا جاۋابىم وسى.
جوعارىداعىنىڭ ءبارىن ءوز بويىمنان تاۋىپ الىپ ايتىپ وتىرمىن. بالكىم سەندەر كەرەمەت شىعارسىڭدار، دوستار؟..» س. ا. س.
ءبىر وقىرمانىمىز وسىلاي دەپ اعىنان جارىلسا، كەلەسى وقىرمان:
«مەن دە ءوزىم تۋرالى عانا ايتايىن. ەرىنشەكپىن، بىراق كوڭىلىم بولعاندا جۇمىستى وپىرىپ ىستەپ تاستايمىن. كوڭىلشەكپىن، بىراق جىنىما تيە بەرگەندى تايپاپ تاستاۋعا ءازىرمىن. اقىلسىز ەمەسپىن، بىراق سول اقىلدى ءوز پايداما جاراتا بىلمەيمىن. ەشكىمنىڭ الا ءجىبىن اتتاعان ەمەسپىن، بىراق بىرەۋگە پالەندەي جاقسىلىق جاسادىم دەپ تە ايتا المايمىن. كەكشىلدىگىم مەن كەشىرىمشىلدىگىم بىردەي. ۇلتىمدى سۇيەم، بىراق سول ۇلتىمنىڭ جامان قاسيەتتەرىنەن جيىركەنەم. اللاعا سىيىنام، بىراق ءدىندار ەمەسپىن. قازاعىمنىڭ بۇگىنگى جاعدايىنا جۇرەگىم سىزدايدى، بىراق قازاق بولىپ تۋعانىمدى ماقتان ەتەمىن». قابىل
مىنە، وقىرمان ويى. البەتتە، «ءوز ءمىنىن بىلگەن ادام − پاتشا». ءاربىرىمىز ءدال وسى ەكى وقىرمانداي «ءبىز كىمبىز؟» دەگەن ساۋالدىڭ جاۋابىن ءوز بويىمىزدان تاۋىپ، سونى تۇزەي الساق، ول ساپالى ۇلتقا اينالعانىمىزدىڭ ايقىن كورسەتكىشى بولارى انىق.
وقىرماننىڭ ويى ءارالۋان. سونىسىمەن قۇندى. كەيبىر وقىرمانىمىز كوكبورى تەگىن ىزدەپ، بۇگىنىنەن ءبىرجولا تۇڭىلەدى. ەندى ءبىرى، رۋشىلدىق سانانىڭ ءورىس العانىن، قوعام دامۋىنا شىرماۋىقتاي كەدەرگى بولىپ جاتقانىن ايتىپ شىرىلدايدى. ارينە، وقىرمان ويىنىڭ راستىعىنا ءبىز دە قوسىلامىز. الايدا، تابيعي تۇردە جۇرتىمىز ۇلت رەتىندە جاڭا ساپاعا ءوتۋ پروتسەسىن باستان كەشىرىپ جاتقانىن ايتقىمىز كەلەدى. تۇلەۋدىڭ ءوزى ءبىرشاما ۇزاق پروتسەس. جاڭاعا ورىن بەرگىسى كەلمەيتىن ءولى ءجۇننىڭ دە جابىسقاق كەلەتىنىن ۇمىتپاڭىز، قادىرلى وقىرمان.
ءسوز سوڭىندا، قانداي بولماسىن تۋعان جۇرتىمىز قازاق - ءبىرتۇتاس حالىق، ونىڭ التىن تاعى وتانى ءبىرتۇتاس قازاقستان ەكەنىن، جامان ادام بولعانىمەن جامان ۇلت بولمايتىنىن ايتامىز. «قازاق» گازەتىندە قازاق تاريحىن جازعان ءاليحان بوكەيحاننىڭ «قيامەتكە شەيىن قازاق، قازاق بولىپ قالادى» دەگەن سوزىمەن بۇل اڭگىمە ازىرگە ءتامام بولسىن!
الاششىل، ابايشىل بولايىق، اعايىن!
«اباي-اقپارات»
