باتىس قازاقستان وبلىسى زەلەنوۆ اۋدانىنىڭ روجكوۆ اۋىلىنىڭ تۇسىنان مۇناي تابىلعاندىعى جونىندە باق وكىلدەرىنە وبلىس اكىمى باقتىقوجا ىزمۇحامبەتوۆ حابارلادى. مامانداردىڭ بولجامىنا قاراعاندا، جاڭا كەن ورنىنىڭ شيكىزات قورى وتە باي كورىنەدى. ونىڭ ساپاسى چينارەۆ كەنىندەگى شيكىزاتتان ءبىر كەم تۇسپەيدى ەكەن. مۇنداعى مۇناي مەن گازدىڭ اسا قۋاتتى اعىنى 14 ماۋسىم كۇنى ءتورت مىڭ مەتر تەرەڭدىكتەن اتقىلىپ شىققان. وبلىس باسشىسىنىڭ سوزىنە قاراعاندا مۇناي قۇرامىنداعى كۇكىرتتى سۋتەگىنىڭ مولشەرى 0,5 پايىزدان اسپايدى. ال قاراشىعاناق كەنىندەگى كۇكىرتتى سۋتەگىنىڭ مولشەرى 6 پايىزدى قۇرايدى.

-كۇكىرتتى سۋتەگى مولشەرىنىڭ از بولعانى جاقسى. بىلايشا ايتقاندا، جاڭا اشىلعان كەن ورنىنىڭ زياندى اسەرى مەن ايماقتىڭ ەكولوگياسىنا تيگىزەتىن زاردابى مۇلدەم جوق دەگەن ءسوز. بۇل كەن ورنى بولاشاقتا وبلىس بيۋدجەتىنە قوسىمشا قارجى قۇيىپ قانا قويمايدى، جەرلەستەرىمىز دە كوپتەگەن جاڭا جۇمىس ورىندارىمەن قامتىلادى،-دەيدى وبلىس اكىمى.

 

باتىس قازاقستان وبلىسى زەلەنوۆ اۋدانىنىڭ روجكوۆ اۋىلىنىڭ تۇسىنان مۇناي تابىلعاندىعى جونىندە باق وكىلدەرىنە وبلىس اكىمى باقتىقوجا ىزمۇحامبەتوۆ حابارلادى. مامانداردىڭ بولجامىنا قاراعاندا، جاڭا كەن ورنىنىڭ شيكىزات قورى وتە باي كورىنەدى. ونىڭ ساپاسى چينارەۆ كەنىندەگى شيكىزاتتان ءبىر كەم تۇسپەيدى ەكەن. مۇنداعى مۇناي مەن گازدىڭ اسا قۋاتتى اعىنى 14 ماۋسىم كۇنى ءتورت مىڭ مەتر تەرەڭدىكتەن اتقىلىپ شىققان. وبلىس باسشىسىنىڭ سوزىنە قاراعاندا مۇناي قۇرامىنداعى كۇكىرتتى سۋتەگىنىڭ مولشەرى 0,5 پايىزدان اسپايدى. ال قاراشىعاناق كەنىندەگى كۇكىرتتى سۋتەگىنىڭ مولشەرى 6 پايىزدى قۇرايدى.

-كۇكىرتتى سۋتەگى مولشەرىنىڭ از بولعانى جاقسى. بىلايشا ايتقاندا، جاڭا اشىلعان كەن ورنىنىڭ زياندى اسەرى مەن ايماقتىڭ ەكولوگياسىنا تيگىزەتىن زاردابى مۇلدەم جوق دەگەن ءسوز. بۇل كەن ورنى بولاشاقتا وبلىس بيۋدجەتىنە قوسىمشا قارجى قۇيىپ قانا قويمايدى، جەرلەستەرىمىز دە كوپتەگەن جاڭا جۇمىس ورىندارىمەن قامتىلادى،-دەيدى وبلىس اكىمى.

 

ورال قالاسىنىڭ ورتالىعىنداعى ايالدامادان تۇسكەن بويدا كورەتىنىڭ-الدىڭدا ۇلكەن قاعاز كارتون قوراپقا سالىنىپ بالىق ساتىلىپ جاتادى. سازان، كاراس دەيسىڭ بە؟ جانە ونىڭ شىبىنىن قاعىپ تۇرىپ ساتىپ تۇرعان ادام ايقايلاپ قويادى: «بالىق الامىز، وتە ءدامدى. حالىققا دا ەپتەپ تاڭ قالاسىڭ، شاڭنىڭ استىندا تۇرعانى ازداي، شىبىنى دا از ەمەس سول بالىقتى شىلىڭگىر شىلدە ۋاقىتىندا دا جۇمىستان قايتقان بىرەۋلەر الىپ جاتادى.

بالىقتى ءبارىمىز دە جاقسى كورەمىز، سول ءۇشىن ورتالىق بازارعا بارۋعا، بالىق ۇلەستىرىپ ۋ-شۋ بولعان جەرگە كەلۋگە تۋرا كەلەدى. قازىر بالىقتىڭ باعاسى قىمباتتاۋ، سازاننىڭ كەلىسى-250 تەڭگە، كاراس-100تەڭگە. وتكەندە ءبىر جاعداي بولعانى راس، ۇلكەن-كىشى بازاردا بالىق تولىپ كەتتى، ادام قىزىعاتىنداي بولىپ جارقىراپ جاتقانى، باعاسى دا ارزانداپ… بۇ نە قىلعان كەڭشىلىك دەپ ويلاپ قالساق، ءبىر تۇندە شالقاردىڭ بالىقتارى قىرىلىپ قالعان ەكەن (جەر سىلكىنگەننەن كەيىنگى وقيعا). باقساق، باقا ەكەن دەمەكشى، سول ولگەن بالىقتى سەزىكتەنگەندەر المادى، بىلمەيتىندەر الىپ جاتتى. بالىق بازارىن دا اتى بازار دەمەسەڭ، بالىق ساتۋعا سونشالىقتى قولايلى جەر دەي الماس ەدىڭىز، بىراق، سىرتا شاڭنىڭ ورتاسىندا، قايسىبىردە جەردە ساتىلىپ جاتاتىن بۇرىنعى جاعدايىنان اناعۇرلىم شۇكىر. ايتقانداي، بىزدە بالىق دۇكەنى دە بار، جولىمىز ءتۇسىپ كىرىپ شىققانىمىز بار، بىراق، مۇزداتقىشتا قاشاننان جاتقانى بەلگىسىز شالقاردىڭ بالىقتارى تابەت شاقىرا قويمادى. حالىق بالىقتى دۇكەننەن ەمەس، بازاردان العاندى ءتاۋىر كورەتىنى عوي.

سوناۋ كەڭەس كەزىندە وداق كولەمىندە بالىعىمەن اتى شىققان وبلىستىڭ ءبىرى ءبىزدىڭ وبلىس، قىزىل بالىقتان كەندە دەمەسەڭ، ءالى دە كورشىلەردىڭ بالىعى بىزدەن بولىپ وتىرعانى راس. بىتىك سۋ قويماسى-وبلىستاعى ءىرى قويمالاردىڭ بىرىنەن سانالادى. بيىلعى جىلى تەندەردەن كەيىن ونى «ۋرال-كاسپيدىڭ» قاراماعىنا بەكىتىپ بەردى. بۇگىندە وندا تازارتۋ جۇمىستارى ءجۇرىپ جاتىر. وتكەن قىس تابيعات قورعاۋشىلار ءۇشىن اسا مازاسىز بولعان جايى بار، سۋ قويمالارىندا قاتتى ايازداردا كۇردەلى جاعداي قالىپتاسىپ، بالىقتار اۋا جەتپەي قىرىلا باستاعان. جاز دا وتە ىستىق بولدى، سۋ قويمالارى كەۋىپ، كىشكەنتاي بالىقتاردى ۇستاپ الىپ ۇلكەن سۋلارعا جىبەرۋ قاجەتتىلىگى تۋعان. بۇرىن بالىقشىلار رەسەي ءۇشىن كوبىرەك جۇمىس ىستەيتىن، كولدىڭ بالىقتارىنا سۇرانىس جوعارى بولعانىمەن قاعازباستىلىق، كەدەندىك تەكسەرۋلەردەن تالاي رەت بالىق ىسىراپ بولىپ، بالىقشىنىڭ ەڭبەگى ەش كەتتى. زاڭدى تۇردە شەكارادان ءوتۋ ءۇشىن بالىقتى الادى دا ونىڭ ءاناليزىن جينايدى، ءاناليزدى جانە باسقا دا تولىپ جاتقان قۇجاتتاردى الىپ استاناعا جىبەرەدى، ءبىر اپتادان كەيىن بارىپ ولار رۇقسات بەرۋگە ءتيىس. رۇقسات قاعاز تەك ءبىر ايعا عانا جارامدى، ءاربىر وتىز كۇن سايىن ونى راستاپ وتىرۋ كەرەك. بۇل قازاقستاننان شىعارۋدىڭ امالى، ەندى رەسەي جاق بالىق قابىلداۋعا رۇقسات بەرۋى كەرەك، ول ءۇشىن ول جاقتان بىرەۋمەن كەلىسىم-شارتقا وتىرۋ كەرەك. ول ادام قاعازدارىن ماسكەۋگە جىبەرىپ رۇقسات الادى، سوسىن بارىپ اپارۋعا بولادى. ءانابىر كوپ بالىعى بولماسا، ون تونناعا دەيىن اۋلايتىندار ءۇشىن بالىقتى سىرتقا تاسىعاننان گورى ەكى ورتاداعى ساتىپ الۋشىلارعا (پەرەكۋپششيكتەرگە) بەرگەن اناعۇرلىم ءتيىمدى بولىپ شىعادى. « مىسالى، رەسەيدە بالىقتىڭ كەلىسى 15 تەڭگە، بىراق كەدەندە ول 20 تەڭگەگە كوتەرىلەدى، بىراق، ءبىز ونى 20 تەڭگەگە ساتپايمىز عوي، ءويتىپ بالىق تاسۋدىڭ نە ءمانى بار»، دەيدى «ۋرال-كاسپي» ديرەكتورى ا. كيزەرەۆ.سوڭعى كەزدەرى بالىقشىلار ىشكى نارىققا كوپ تاۋەلدى، ۇكىمەت شەشىمىنە سايكەس بالىقتى ەكسپورتتاۋ ونىڭ دايىن ونىمدەرى ارقىلى جۇزەگە اسىرىلۋى ءتيىس. سوعان بايلانىستى كاسىپورىن كونسەرۆىلەنگەنى بار، كەپتىرىلگەنى بار، ۇزىن-سانى 100 ءتۇرلى بالىق ءونىمىن شىعارۋمەن اينالىسادى. بالىقشىلاردى قينايتىن ءبىر ماسەلە-بانكتەر ولارعا نەسيە بەرۋگە قۇلىقسىز. سوسىن قاراجاتى جوق بالىقشىلار قايتەدى، جاڭا عانا اۋلانعان بالىعىن سول كۇيىندە رەسەيگە جىبەرەدى، ويتكەنى بالىق وڭدەيتىن قۇرىلعىلار، جابدىقتار وزىمىزدە جوق. ەۋروستاندارت بويىنشا قاتىرىلعان بالىق ورالىپ قاپتالعان بولۋى كەرەك، بالىقتى قالىپقا ساي قاتىرىپ مۇزداتاتىن ارنايى كامەرا 120 مىڭ ەۆرو تۇرادى. كامەرانى ىسكە قوسۋدىڭ وزىنە بىرنەشە ميلليوندار كەتەدى، وعان دايىن ءونىمدى ساقتاۋعا ارنالعان كومپرەسسور الۋعا جۇمسالاتىن 30 مىڭ ەۆرونى قوسىڭىز. كونسەرۆى دەمەكشى، كەيدە اسىعىس بولعان جاعدايدا كونسەرۆىلەنگەن شاباق ىزدەيسىڭ، سوندا وزگەنىڭ شاباعىنان ءوزىمىزدىڭ شاباقتار ازداپ قىمباتتاۋ بولادى، سەبەبىن سۇراساڭ سۇرانىس كوپ، ساتۋشىلاردىڭ ۇسىناتىنى دا ءوزىمىزدىڭ ءونىم. «الىڭىز، ورالدىق مايشاباق، ءتاتتى!». ءتاتتىسى ءتاتتى، سودان شىعار، ءبىزدىڭ ورالدىڭ وزىنە ونداعان ۆاگون تولى مايشاباق كونسەرۆىسى قاجەت بولادى ەكەن. بالىق ساتىپ بايىپ كەتپەسە دە ناپاقاسىن ايىرىپ جۇرگەن سكرگەيدىڭ ايتۋىنشا، بالىق بيزنەسى وڭاي ەمەس. «بالىق ساعان كەلىپ جەتكەنشە نەشە ءتۇرلى قولدان وتەدى، بالىق اۋلاۋشىدان-تاسىمالداۋشى، ودان ساتىپ الۋشى دەلدال، تۇزداۋشى بار، تاعى دا ەكى ورتاداعى ساتىپ الۋشى،ء بىز سولاي ساتىپ الامىز، ادەتتە بالىق اۋلاۋشى بريگادا بالىقتى الىستان اۋلايدى دا ولارعا تاسىمالداۋشىلار بارىپ ءار كيلوسىن 20 تەڭگەدەن ساتىپ الادى. ورالعا اكەلەدى، وسى جەردەن دەلدالدار ساتىپ الىپ ۇستىنەن تاعى اقشا اينالدىرادى، بالىق ساتۋشىعا ول بالىق 45 تەڭگەدەن كەلەدى،مەن ونى ءار باسىنا 10 تەڭگەدەن قوسىپ ساتامىن. قاي كولدىڭ نە وزەننىڭ بالىعى ەكەنىن دە ايىرىپ جاتاتىن شاما جوق، مۇز بولىپ قاتىپ جاتقان بالىقتى العان كەزدە قارايسىڭ، ءبىر قاراعاندا ءبارى جاقسى سياقتى، ونىڭ ۇستىنە قاتىپ جاتقان نارسەنى ءبىر-بىرلەپ قاراپ الا المايسىڭ عوي، ەرىگەن سوڭ قاراساڭ بۇزىلىپ كەتكەن بالىق ىلجىراپ قولىڭدا ەرىپ جاتادى. كەيدە شىعىن كيىپ قالاتىنىڭ بار. پايداسى دا بار. بىزدە كەلىسى 500 تەڭگە بولسا، ول سامارادا ءبىزدىڭ اقشامەن ەسەپتەگەندە3000تەىگە بولماق.مامىردىڭ سوڭعى جاعىندا ساماراعا اپارىپ بالىق ساتامىن، ودان كەيىنگى كەزەڭدە يندەردەن، استراحاننان بالىق تاسۋشىلار كەلەدى، باسەكە باستالدى دەي بەر». وتكەن جىلى رەسەي مەن ۋكرايناعا باتىس قازاقستاننان 3651 توننادان استام بالىق جونەلتىلگەن بولسا، وسى جىلدىڭ تەك التى ايىندا 500 توننادان استام بالىق اسىرىلعان. ورالدا تابان بالىقتى ءسۇيسىنىپ جەي بەرەدى، ال كورشىلەر وعان اۋەس ەمەس. ولار السا دا كەپيتىرىلگەن تابان الادى. شالقاردىڭ تاباندارى سەمىز، مايلى كەلەدى، رەسەيلىكتەر ءبىر يىسكەپ، «مىناۋىڭىز بۇزىلىپ كەتكەن عوي» دەپ تىجىرىناتىن كورىنەدى. بىزدە كەپتىرۋگە كەلمەيدى، ءدامسىز بولادى دەپ ەسەپتەلەتىن بالىقتاردى وندا كەپتىرىلگەن ءتۇرىن سۇرايدى ەكەن. بىزدەر قولىمىزعا اقشا تيسە، ساياجاي ساتىپ العىمىز كەلەدى، بالا-شاعانىڭ قامى ءۇشىن ءۇش-ءتورت اي بويى ءۇي بەتىن كورمەيتىندەر دە بار. ال، قىتايدا ساياجاي ەمەس، بالىق فەرماسىن ساتىپ الۋعا قۇشتار ەكەن. ارنايى ماماندار، جەتىلدىرىلگەن تاجىريبەلىك زەرتحانالار دا مول. وبلىستا بۇگىندە ونبەسشاقتى بالىق كاسىپورىنى بار، ولار ءوز كاسىپتەرىن ورىستەتۋ ءۇشىن ىزدەنىستەن جالىقپايدى. ولاردىڭ اراسىندا قىتايعا بارىپ وقىپ، ۇيرەنىپ، تاجىريبە الماسىپ قايتقاندارى دا بار. جاپوندار دا دارۋمەنگە باي، قۇنارلى اس-بالىق دەسە ەستەرى كەتەدى. ەندەشە، بالىقتى جەڭسىك اس دەپ بىلەتىن، ەتتەن ارتىق كورمەيتىن قازاققا دا بالىق ءوسىرۋدىڭ ەش سوكەتتىگى جوق. بالىق ءوسىرۋ دە وڭاي شارۋا ەمەس كورىنەدى، وعان دا تاباندىلىق قاجەت.