(تولعانىس ويلار)

جەڭىسكە دە 72 جىل تولدى. بۇل سوعىس ەڭ زۇلمات - اۋىر سوعىس. ادام بالاسىن، ونىڭ ىشىندە قازاق ەلىن دە قان جىلاتقان قىرعىن. ءوزى دە «ۆوەننىي كوممۋنيزم»، «كراسنىي تەررور»، «كىشى وكتيابر»، «اشارشىلىق» ت.ب. سۇمدىقتاردى قولدان جاساعان سۇرقيا ساياسات قۇربانى بولعان، بار جاقسىسىنان ايرىلعان ەلىمىزدى «جىعىلعانعا جۇدىرىق» دەگەندەي وسى سوعىس مۇلدە تۇرالاتىپ كەتتى!

سوعىس... اتالۋى دا، وقيعالارى دا مۇلدە تولىق ايتىلماعان جۇمباق! تەك قانا كەيىنگى كەزدە ۇلى جەڭىستى دارىپتەۋگە اينالدىرىلعان قاندى قىرعىن! اشىلار ما ەكەن سونىڭ تولىق جۇمباقتارى... ءاي قايدام...

ۇلى جەڭىس! اتالارىمىزدىڭ ءوز ەلىنەن جىراقتا ماڭگىلىك كوز جۇمۋىمەن، ەلگە ورالعانداردىڭ مۇگەدەكتىگىمەن، اپالارىمىزدىڭ جاس سابيلەرىن ۇيگە قاماپ كەتىپ، كۇن-ءتۇن دەمەي ەتكەن جانقيار ەڭبەكتەرىمەن، ءبىزدىڭ ۇرپاقتىڭ اكە-شەشەلەرىنىڭ جوعالتقان بالالىق، كوز جاستارىمەن كەلگەن جەڭىس! سونىسىمەن دە قادىرلى! ۇمىتام دەسە دە، ەشكىم ۇمىتا المايدى!

نەگە جۇمباقتارى كوپ؟

ءبارى انىق سەكىلدى بولعانىمەن دە شىندىعىندا سولاي! كەرەك دەسەڭىز اتالۋى دا. بىزگە ۇلى وتان سوعىسى دەگەندى ميىمىزعا قۇيىپ كەلدى. ءسال تاريحقا كوز جۇگىرتىپ ويلانساق شە؟ ەگەر وتان سوعىسى بولسا «جەڭىلمەيتىن قىزىل ارميا» نەلىكتەن «مانگەرمەين» سىزىق-شەبىن بۇزىپ ءوتىپ، ماسقارا بولىپ، جات جەردە، جات ەلدە نەگە باتپاققا باتىپ قالدى؟ بەرليننەن كەيىنگى گوبي مەن حينگان شولىنەن وتكەن جانكەشتىلىكتى قالاي ۇمىتامىز؟ سسسر-عا قارسى سوعىس جاريالاعان (رۋمىن، بولگار، پولياك… ت.ب.) ەلدەردى ايتسا، قينالىپ، جالتاقتاپ قالاتىنىمىز قالاي؟ ال كوممۋنيستىك يدەولوگيا ميعا «ساتقىندار» دەپ سىڭىرگەن «تۇركىستان لەگيونىنداعى» اتالارىمىز شىنىمەن ساتقىن با؟ ولاردى قايدا جىبەرەمىز؟

بارلىق سوۆەت كينولارىندا ۆلاسوۆشىلار «قاندىقول، ساتقىن، ىشكىش، توناۋشى» تۇرىندە كورسەتىلەدى. ال ۇمىتپاسام، سول ارميانىڭ باس شتابىن باسقارعان پولكوۆنيك نەريانين سول سوعىستىڭ باسىندا «سوۆەت وداعىنىڭ باتىرى»، ونىڭ الدىندا «سامىي بلياستياششيي وفيتسەر كراسنوي ارمي» دەگەن ات العان بولاتىن! ارميانىڭ «كازاك پولكتارىن، ۇشقىش ەسكادريليالارىن» باسقارعان وفيتسەرلەر شە؟ ءبىزدىڭ دە كەي اتالارىمىز سول ارميادا دا بولدى! ولار ساتقىن با؟ الدە لەنين-ستاليندىك قىرىپ-جويۋدا كۇناسىز ولگەن اكەلەرى مەن باۋىرلارىنىڭ قانىن جوقتادى ما؟! سەرىك اعامىزدىڭ جازۋى بويىنشا «پادەنيە بولشەگو تۋركەستانا-دا» ەلىمىزدىڭ ناعىز ۇلتجاندى-پاتريوتى مۇستافا شوقايعا قارا كۇيە جاعىلدى. ال ەلىمىزدى «بولشەۆيك ەزگىسىنەن قۇتقارام» دەپ دەسانت بولىپ كەلگەن اعاەۆ (شىن فاميلياسىن ايتپاي-اق قويايىن. ەلىمىزدىڭ باتىس ءوڭىرىنىڭ تۋماسى. جەر قاتىناستارى بولىمىندە اگرونوم بولعان) تارىزدىلەر دە ءوزىمىزدىڭ اتالارىمىز عوي! ولاردى ساتقىن دەۋگە اۋىزىمىز بارادى ما؟ الدە يدەولوگيا قۇرباندارى ما؟

ەستۋىمشە تۇركيادا قازىر اقساق تەمىر مەن ءبايازيتتىڭ ەسكەرتكىشى قاتار تۇرىپ، ەكەۋى دە «تۇركى الەمىنىڭ داڭقتى قولباسشىلارى» رەتىندە باعالاناتىن كورىنەدى. اقساق تەمىردى «مۇسىلمان الەمىن كۇيرەتۋشى» دەپ ەشكىم قارالاپ جاتقان جوق دەسەدى. ولاي بولسا تاعدىردىڭ تالكەگىمەن (كەيى ءوز قالاۋىمەن… وفيتسەر بۇيرىعىن ورىنداپ… قاراڭعىلىقتان… شاراسىزدىقتان… جارالانىپ… تۇتقىندار بەزىنگەن ستالين بۇيرىعى… ت.ب.)  مايداننىڭ قاراما-قارسى جاقتارىندا قالىپ قويعان اتالارىمىزدى دا ۇمىتپاي، تاعزىم ەتۋگە ءتيىستى ەمەسپىز بە! ولاردىڭ كىناسى بار ما؟! جوق... ءبارى دە شەيىت-قۇرباندار!

ولاي بولسا سوعىستىڭ اتالۋى دا «ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس» بولۋى كەرەك! ال تاريحي وقيعالار سول «سوعىسقا قازاقتاردىڭ قاتىسۋى» دەپ اتالعانى دۇرىس بولار.

ادام شىعىنى جۇمباعى... بىزگە كەزىندە سوۆەت وداعى 22 ملن ادامىنان ايرىلدى دەپ وقىتىلدى. ال گورباچەۆ كەزىندە 40, ەلتسين كەزىندە 60 دەگەن دە تسيفرلاردى كوردىك. ءوز باسىم سول سوۆەت ەلىنىڭ جوعالتقان ادام سانى 50 ميلليونداي دەگەنگە تولىقتاي سەنەم. ءوز قازاعىمىزدى الساق، سوعىس ءورتى شارپىماعان وتباسى جوق تا شىعار. ءبىزدىڭ اۋلەتتەن التى اتام سوعىسقا كەتكەن. مۇگەدەك بولىپ ورالعانى ءوز اتام. ال اتامنىڭ بەس بىردەي نەمەرەلەس باۋىرلارىنان حابار دا جوق، ۇرپاق تا قالماعان. سان جاققا جازىپ جاتىپ، ەكەۋىن عانا انىقتادىم، ۇشەۋى ءىز-ءتۇزسىز.

ساياسات ستاتيستيكانى دا جاسىرادى. ءوز سۇمدىقتارىن كورسەتپەۋ ءۇشىن كوممۋنيستىك رەجيم دە تەررور قۇرباندارىنىڭ سانىن جاسىردى. ادام سانىن كوبەيتىپ ايتتى. سولاي بولعانمەن دە، تىپتەن دەپورتاتسيا قۇرباندارىن ايتپاعاننىڭ وزىندە قازىرگى زەرتتەۋلەردەگى اسكەري شىعىننىڭ ءوزى-اق جاعاڭدى ۇستاتادى. ەڭ ءبىرىنشى موسكۆا تۇبىندەگى جانە «رجەۆسكي ۆىستۋپ» (شىندىعىندا ەل رجەۆسكايا مياسورۋبكا دەپ اتاعان) شايقاستارىندا سوۆەت ارمياسى جەڭىسكە جەتتى. سوندا بارعان ءبىر قازاقستاندىق ديۆيزياداعى 12 مىڭ ادامنان 450-ءى عانا ءتىرى قالعان! موسكۆا تۇبىندەگى اسكەري شىعىننىڭ ءوزى 1 ملن ەكەنى، ال «ستالينگراد شايقاسىنداعى» شىعىن 1,5 ملن ەكەنى ايتىلا باستادى.

ستالينگرادتاعى ءپاۋليۋستىڭ ارمياسى 320 مىڭ ەكەنى بەلگىلى، سوندا قالاي بولعانى؟ سوۆەت كوماندوۆانيەسى ءبىر نەمىس سولداتىن ءولتىرۋ ءۇشىن سەگىز سولداتتىڭ ءومىرىن قيعانى ما؟ قازىرگى كۇندە باسقا جەردە وپات بولعان ءبىر امەريكاندىق سولداتقا ۇلتتىق قارالى كۇن جاريالانىپ جاتادى. ال سونداعى قىرعىنعا قالاي قاراۋ كەرەك. ول - بولشەۆيك-كوممۋنيستەردىڭ ادامدى مۇلدە ادام ساناماي، قويشا ايداپ قىرعىنعا ۇشىراتۋى ما؟ سول «ستالينگراد شايقاسىنا» قاتىسقان اتام ەكى-ءۇش ادامعا ءبىر مىلتىق جانە 5 پاترون بەرىلەتىنىن ايتقان ەدى. وسى ەكى جەڭىسكە دە قازاقتارىمىز كوپتەپ قاتىسقانى دا انىق! سول قۇرباندارعا تاعزىم ەتەلىك!

قازىر الاپات قىرعىندى بۇرمالاۋشىلىققا توزۋگە بولادى ما؟ مىسالى،  كەيبىر پولياكتاردىڭ ءوز ەلىن ۋكرايندىقتار ازات ەتتى دەگەنى قانداي ويمەن ايتىلدى دەسەڭشى. ءوز ەلىمىزدە دە وسى جەڭىستىڭ 70 جىلدىق قۇرمەتىن ءوز جەكە باستارىنا پايدالانىپ، ءوز مۇددەلەرىنە ىسكە اسىرعانداردى دا بايقاپ، ادامگەرشىلىككە جات پيعىلدارىن كورسەتكەنىنە  تىتىركەنەدى ەكەنسىڭ.

بارلىق سوعىس قۇرباندارىن ەسكە الا وتىرىپ، رۋحتارىنا باس يەلىك!

ازكەن التاي

Abai.kz