جۋىردا باق پرەمەر-مينيستر ب. ساعىنتاەۆتىڭ ءبىزدىڭ ساۋالعا جاۋابىن جاريالادى، وندا  ول: «ناتيجەلى جۇمىسپەن قامتۋدى جانە جاپپاي كاسىپكەرلىكتى دامىتۋدىڭ 2017-2021 جىلدارعا ارنالعان باعدارلاماسى اياسىندا قىزمەتتىك تۇرعىن ءۇي جانە جاستارعا ارنالعان جاتاقحانالار قۇرىلىسىنا 2017 جىلى 1,4 ملرد. تەڭگە كوزدەلگەن»، - دەپ مالىمدەدى. الايدا جاتاقحانالاردىڭ «نۇرلى جەر» تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسى باعدارلاماسىنا ەنگىزىلۋىن ۇكىمەت «ءالى ەرتە» جانە نەگىزسىز «بيۋدجەتتىك قاراجاتتىڭ جۇمسالۋى» دەپ ەسەپتەيدى. ودان بولەك، پرەمەر مۇنداي تۇرعىن ۇيلەردە سانيتاريالىق نورمالاردىڭ ساقتالۋىمەن پروبلەمالاردىڭ تۋىندايتىنىن اتاپ ءوتتى.

«اق جول» فراكتسياسىنىڭ دەپۋتاتتارى بۇگىنگى جولدانىپ وتىرعان جاۋاپ حاتىندا ۇكىمەتكە جاتاقحانالار قۇرىلىسى ماسەلەسىندەگى تۇبەگەيلى قولداۋ كورسەتكەندەرى ءۇشىن العىسىن بىلدىرەدى, دەگەنمەن مىناداي سەبەپتەر بويىنشا ونىڭ كولەمدەرىمەن قاناعاتتانبايدى.

بىرىنشىدەن، قالاعا كوشىپ كەلىپ وتىرعان اۋىل جاستارىنىڭ تۇرعىلىقتى جەرلەرىندەگى جاپپاي انتيسانيتاريا بۇگىنگى كۇننىڭ وزىندە كەڭ ەتەك جايۋدا. بۇل تاقىرىپتا الەۋمەتتىك جەلىدەگى پىكىر-تالاستار مەن روليكتەر باراكتار مەن جەرتولەلەردىڭ بارىنشا ماردىمسىزدىعى مەن قورلىعىن كوزگە جايىپ سالدى، بۇگىنگى تاڭدا بۇنداي جاعدايدا ءبىزدىڭ جۇزدەگەن وتانداستارىمىز كۇن كورۋدە.

«اق جول» پارتياسىنىڭ العا قويىپ وتىرعان مىندەتى – وسى «شانحاي» مەن «گارلەمدەردەن» جاستاردى قۇتقارۋ، ولارعا ادامعا لايىق، مەيلى شاعىن كولەمدى بولسا دا، جەكە باسپاناسىنا قول جەتكىزۋ مۇمكىندىگىن بەرۋ. سانيتاريالىق توراپ ماسەلەسى بۇل جەردە ەكىنشى كەزەكتە جانە دە تۇرعىن ءۇيدىڭ قۇنىن قىسقارتۋدىڭ كورنەكى مىسالى رەتىندە كەلتىرىلگەن. شىن مانىسىندە، جاتاقحانالار دالىزدىك/سەكتسيالىق ۇلگىدە (كامپۋستار), سول سياقتى قوناق ءۇي ۇلگىسىندە (جەكە سانتوراپتارمەن) دە بولۋى مۇمكىن. جانە دە بۇل ءبىزدىڭ «ويلاپ تاپقانىمىز» ەمەس، بۇل 2015 جىلعى 3 ناۋرىزدا ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترىمەن بەكىتىلگەن قولدانىستاعى «كوممۋنالدىق ماقساتتاعى وبەكتىلەرگە قويىلاتىن سانيتاريالىق-ەپيدەميولوگيالىق تالاپتاردىڭ» 41-تارماعى. ودان باسقا، وسى قاعيدالاردىڭ 10-تارماعىمەن تەك جالپى سانيتاريالىق تالاپتار عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە «سۋ وتپەيتىن شۇڭقىرى بار اۋلالىق دارەتحانا» كوزدەلگەن، ءبىز بۇنى قولدامايمىز. سوندىقتان، انتيسانيتارياعا سىلتاۋ جاساماس بۇرىن، پرەمەر-ءمينيستردىڭ جاۋابىن ازىرلەگەندەرگە – ەڭ الدىمەن – ينۆەستيتسيالار جانە دامۋ مينيسترلىگىنىڭ قۇرىلىس كوميتەتىنىڭ توراعاسىنا – ءوز قۇزىرسىزدىعىمەن باسشىلىعىنا كولەڭكە تۇسىرمەس ءۇشىن زاڭنامانى بىلگەنى ءجون بولار ەدى.

تاعى دا ايتامىز، سانيتاريالىق توراپ ماسەلەسى باستى ەمەس. ەڭ باستىسى: كوپشىلىك، ءتىپتى، 6-10 ملن تەڭگە قۇنىمەن ءبىر بولمەلى پاتەرلەرگە قول جەتكىزە الماي وتىرعاندا، شاعىن كولەمدى جاتاقحانالار تۇرعىن ءۇيدىڭ قۇنىن 1,5-2 ەسە ازايتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. بىرقاتار قۇرىلىس كومپانيالارى مۇنداي باعا بويىنشا تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىنا دايىن ەكەندەرىن مالىمدەدى. جانە دە بۇل كوپتەگەن قازاقتاندىقتار ءۇشىن تىعىرىقتان شىعۋدىڭ ءبىر جولى. نەلىكتەن، الەۋمەتتىك شاعىن كولەمدى تۇرعىن ءۇي ءۇشىن قۇرىلىس نورمالارى بولعانىمەن، ۇكىمەت ونى مەملەكەتتىك تۇرعىن ءۇي باعدارلاماسىنا ەنگىزبەيدى؟ ءبىزدىڭ ويىمىزشا، بۇل – وزىنە قىمبات پاتەر ساتىپ الۋعا مۇمكىندىگى جوق حالىقتى كەمسىتۋ بوپ تابىلادى. سوندا ولار قايدا تۇرۋى كەرەك؟

تولىق جابدىقتالعان جاتاقحانالارعا قارسى شىعاتىندار ءبىزدىڭ وتانداستارىمىزدى ولار بۇگىن كۇن كەشىپ وتىرعان جەرلەرىندە: لاس، ءارى سۋىق باراقتارىندا قالدىرۋدى ۇسىنادى. ولاردىڭ ورنىنا ەشتەڭە دە ۇسىنبايدى. ءبىز بولساق، وسى قيىن جاعدايدان شىعۋ جولىن ىزدەۋ – ءبىزدىڭ پارىزىمىز دەپ سانايمىز.

ەكىنشىدەن, مۇنداي مىندەتتىڭ «ءالى ەرتە» دەگەنىنە كەلەتىن بولساق: «نۇرلى جەر» باعدارلاماسى جىل سايىن 100 مىڭ پاتەردەن پايدالانۋعا ەنگىزۋدى جوسپارلاپ وتىر جانە 15 جىل ىشىندە 1,5 ملن. مۇقتاج ادامدى تۇرعىن ۇيمەن قامتاماسىز ەتۋدى كوزدەيدى. مۇنداي ءتاسىل ەكى ماڭىزدى فاكتوردى ەسكەرمەيدى: ا)  مۇقتاج ادامداردىڭ سانى ۇنەمى وسەتىن بولادى. ەلدەگى حالىق سانى جىل سايىن 200-250 مىڭ ادامعا كوبەيەدى، ال ولار باعدارلامادا ەسكەرىلمەگەن; ءا) سونداي-اق ۋربانيزاتسيالاۋ ۇدەرىسى: سوڭعى جىلدارى اۋىلدان قالاعا جىل سايىن 100 مىڭنان استام ادام كوشىپ كەلەدى، ال 2015 جىلى ولاردىڭ سانى، ءتىپتى، 300 مىڭ بولعان.

باسقاشا ايتقاندا، قازىرگى رەداكتسياداعى «نۇرلى جەر» باعدارلاماسىن قانشالىقتى ءساتتى ىسكە اسىرعانىمىزبەن، 15 جىلدان كەيىن تۇرعىن ءۇي ماسەلەسى شەشىلمەيدى، ال مۇقتاج ادامداردىڭ سانى 2-2,5 ملن. ادامعا دەيىن جەتەتىن بولادى.

ناتيجەلى جۇمىسپەن قامتۋدى جانە جاپپاي كاسىپكەرلىكتى دامىتۋدىڭ باعدارلاماسىندا جاتاقحانالار قۇرىلىسىنا كوزدەلگەن 1,4 ملرد. تگ – تەڭىزگە قۇيعان ءبىر تامشى ءتارىزدى: «نۇرلى جەر» باعدارلاماسىنىڭ نورمالارى بويىنشا بۇل قاراجاتقا 500-دەن اسپايتىن تۇرعىن ءۇي سالۋعا بولادى، ال جىل سايىنعى قاجەتتىلىك 300 ەسە جوعارى.

سوندىقتان «ءالى ەرتە» تۋرالى ايتىپ تا كەرەگى جوق: كەرىسىنشە، ءبىز بۇل پروبلەمانى شەشۋمەن تىم كەشەۋىلدەپ جاتىرمىز.

ۇشىنشىدەن، ۇكىمەتتىڭ «بيۋدجەتكە قارجىلىق جۇكتەمە» مەن «قاراجاتتىڭ نەگىزسىز جۇمسالۋى» تۋرالى پايىمداۋلارىن داۋلاسۋعا تۇرارلىق دەپ ەسەپتەيمىز.

ءسويتىپ، «نۇرلى جەر» باعدارلاماسىنىڭ بارلىق باعىتتارى (جالدامالى تۇرعىن ءۇيدى قوسپاعاندا), بانكىدەن نەسيە الۋمەن بايلانىستى، ءتىپتى، جتق-ءنى قوسا العاندا، مۇندا جەر تەلىمدەرىنىڭ يەلەرى اكىمدىكتىڭ تاڭداۋى بويىنشا قۇرىلىسشىلاردى جالداۋعا مىندەتتى. بۇل جەردە مەملەكەتتىك قولداۋدىڭ سوڭعى بەنەفيتسيارلارى بانكتەر مەن قۇرىلىس كومپانيالارى بولىپ تابىلادى. مۇمكىن، بانك سەكتورى مەن تۇرعىن ءۇي نارىعىن جانداندىرۋ اياسىندا بۇل قاجەتتى شارا شىعار.

دەگەنمەن، جتق ءۇشىن كەز كەلگەن مەنشىك يەسى، قۇرىلىسشىعا قاراعاندا، ءوزى ءۇشىن ءتيىمدى، ءارى ۇنەمدى باسپانا سالىپ الادى. اكىمدىكتەرگە قۇرىلىس ساپاسىن باقىلاۋدى قالدىرۋ ءجون بولار ەدى، ال قۇرىلىس كومپانيالارىن جالداۋدى تەك نۇسقاۋ رەتىندە ۇسىناتىن بولسا. ناتيجەسىندە ەداۋىر قاراجات ۇنەمدەلەدى، ولاردى شاعىن كولەمدى تۇرعىن ۇيلەر قۇرىلىسىنا جۇمساۋعا بولار ەدى.

ودان بولەك، مۇنداي تۇرعىن ءۇيدى يپوتەكالىق نەمەسە جيناقتامالى نەسيەلەۋ باعدارلاماسىنا ەنگىزۋگە بولادى. Ranking.kz ساراپشىلارىنىڭ ەسەپتەۋلەرى بويىنشا، 1-بولمەلى پاتەردىڭ يپوتەكاسىن تولەۋگە ورتاشا تابىسى بار قازاقستاندىق ءۇشىن 14 جىل كەرەك. بۇكىل كورسەتىلگەن ۋاقىت بويى ادام قارجىلىق مىندەتتەمەلەرىنىڭ قىسىمىندا جۇرەدى جانە بالالارعا ارنالعان تاۋارلاردى قوسا العاندا، تاۋارلاردىڭ باسقا ءتۇرىن ساتىپ الۋدا ءوزىن شەكتەيدى.

شاعىن كولەمدى تۇرعىن ۇيلەردى نەسيەلەۋ باعدارلاماسىنا ەنگىزۋ – بۇل مەرزىمدەردى جانە ازاماتتارعا قارجىلىق قىسىمدى ەداۋىر قىسقارتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. ودان بولەك، ول قاتىسۋشىلاردىڭ سانىن كەڭەيتۋ ەسەبىنەن مۇنداي نەسيەلەۋدى شىنايى جانداندىرۋعا جانە قارىزداردىڭ شاعىن سومالارى تۇرعىسىندا ونىڭ قاتەرىن تومەندەتۋگە قابىلەتتى.

جانە دە، ەڭ كوكەيكەستى ماسەلە. ەلباسىمىزدىڭ جۋىردا شىققان «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» اتتى ماقالاسىندا، بارلىق ەتيكالىق باعدارلانۋى جاعدايىندا، تەرەڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق ماسەلەلەر دە قوزعالعان بولاتىن. «رۋحاني جاڭعىرۋ ۇلتتىق سانانىڭ ءتۇرلى پوليۋستەرىن قيىننان قيىستىرىپ، جاراستىرا الاتىن قۇدىرەتىمەن ماڭىزدى»، - دەپ جازادى نۇرسۇلتان نازارباەۆ. بۇل جەردە الەۋمەتتىك مەنمەنشىلدىكتى جانە ەتنيكالىق سەنىمسىزدىكتى جويۋ; ۇلتتىڭ «ناعىز» جانە «شالا» قازاقتارعا ءبولىنۋ ۇدەرىسى; راديكاليزم مەن قۇقىقتىق نيگيليزمدى بولدىرماۋ تۋرالى ءسوز بولۋدا دەپ ەسەپتەيمىز، وسى اتالعانداردىڭ كوبىسى قوعامنىڭ ۇدەيىپ بارا جاتقان الەۋمەتتىك جىكتەلۋىنە تۇرتكى بولادى.

بۇنى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى پراگماتيزم قاعيداتى ارقىلى جويۋدى ۇسىنادى: حالىقتىڭ شىنايى مۇمكىندىكتەرىنە سۇيەنە وتىرىپ، ءومىردىڭ ساپاسىن جاقسارتۋ. «قازىرگى قوعامدا شىنايى مادەنيەتتىڭ بەلگىسى – ورىنسىز ءسان-سالتانات ەمەس. كەرىسىنشە، ۇستامدىلىق، قاناعاتشىلدىق پەن قاراپايىمدىلىق، ۇنەمشىلدىك پەن ورىندى پايدالانۋ كورگەندىلىكتى كورسەتەدى»، - دەپ اتاپ وتەدى ەلباسى.

تۇرعىن ءۇي ماسەلەسى – وسىنداي جىكتەلۋدىڭ كورنەكى قۇبىلىسى. كوپتەگەن قازاقستاندىقتار ءۇشىن جەكە مەنشىك باسپانالى بولۋ ءالى دە بايلىقتىڭ ءبىر ءتۇرى بوپ سانالادى. «نۇرلى جەر» باعدارلاماسى دا بۇل پايىمدى تەك نەگىزدەي تۇسەدى، ويتكەنى ول تەك 1,5 ملن  ادامعا عانا شاقتالعان، سولاردىڭ ىشىندە نەگىزىنەن: مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەر، بيۋدجەت قىزمەتكەرلەر، يپوتەكانى تولەۋگە قابىلەتتى اۋقاتتى ادامدار (تابىستى كاسىپكەرلەر مەن ۇلتتىق كومپانيالاردىڭ مەنەدجەرلەرى), نە بولماسا اكىمدىكتەردىڭ كەزەگى بويىنشا از قامتىلعان ازاماتتار.

قالعان وتانداستارىمىز باعدارلامادان تىس قالدى. شىن مانىسىندە قارايتىن بولساق، تۇرعىن ءۇي جاعدايىن جاقسارتىپ جاتقان ازاماتتاردىڭ سانى تىپتەن از. اۋقاتتى وتباسىلار جاڭانىڭ ۇستىنە جاڭا (ەكىنشى، ءۇشىنشى، بەسىنشى) پاتەرلەردى ساتىپ الۋدا – جانە دە تەك جالداۋعا عانا اقشاسى جەتەتىن ادامدارعا جالعا بەرەدى، سولاردىڭ ەسەبىنەن ءوز يپوتەكالارىن وتەيدى. ءسويتىپ، الەۋمەتتىك تەڭسىزدىك ۇدەيە تۇسەدى، بىرەۋلەرى مەملەكەت ەسەبىنەن ءوز اقشالاي قاراجاتىن كوبەيتىپ جاتسا، باسقالارى – قۇر الاقان قالادى. الايدا، ولار دا – ءبىز بەن ءسىزدىڭ وتانداستارىمىز!

سول سەبەپتى، «اق جول» فراكتسياسى قۇنى نەعۇرلىم قولجەتىمدى بولاتىن شاعىن كولەمدى تۇرعىن ۇيلەردى «نۇرلى جەر» باعدارلاماسىنا ەنگىزۋدى ۇسىندى. بيزنەستە مىناداي زاڭدىلىق بار: ۇسىنىستار جەلىسى نەعۇرلىم اۋقىمدى بولسا، ءار ساتىپ الۋشىنىڭ ءوزىنىڭ قالتاسى كوتەرەتىندەي تاۋار ساتىپ الۋ مۇمكىندىگى دە سوعۇرلىم جوعارى بولادى. سوندىقتان تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىنا ولاردىڭ مۇمكىندىكتەرىنە سايكەس حالىقتىڭ بارىنشا كەڭ ساناتتارىن جۇمىلدىرۋ – تۇرعىن ءۇي نارىعىن جانداندىرىپ، ونىڭ قۇنىنا ىقپال ەتۋگە قابىلەتتى.

«ءبىز تۇرعىن ءۇيدى ماقتاناتىن بايلىق ەمەس، ءومىر نورماسى ەتۋدى ۇسىنىپ وتىرمىز. بۇل بىرتىندەپ قوعامداعى الەۋمەتتىك جىكتەلۋدى جويۋ ءۇشىن قاجەت، ءبىزدىڭ بولاشاعىمىزدى لاس باراقتاردان الىپ شىعۋ ءۇشىن قاجەت. سونىمەن بىرگە، بۇل شەشۋ جولى ەلىمىزدىڭ وزگە دە نەعۇرلىم ماڭىزدى مىندەتتەرگە بەت بۇرۋىنا جول بەرەر ەدى»، - دەلىنگەن حاتتا.

ازات پەرۋاشەۆ،

قر ءماجىلىس دەپۋتاتى

Abai.kz