مەن بۇرىنعى مقك قوستاناي وبلىستىق باسقار­ماسىندا شيرەك عاسىردان استام قىز­مەت ەتىپ، زەينەتكە شىققان اداممىن. جۇمىس بابىمەن جۇرگەندە، الىستان دا، كەيدە جاقىننان دا اتاقتى كىسى­لەردى كورىپ، ولاردىڭ رەسمي ەمەس ءاڭ­گى­مەلەرىن ەستىگەن كەزدەرىم كوپ بول­دى. مىسالى، 60-70 جىلدارى ن.س.حرۋ­­ششەۆتى، ل.ي. برەجنەۆتى، تاعى باس­قالاردى كورۋدىڭ ءساتى ءتۇستى. سو­لار­دىڭ ىشىندە سوكپ ورتالىق كو­ميتەتى ساياسي بيۋروسىنىڭ مۇشەسى، سو­تسياليستىك ەڭبەك ەرى اتاعىن ءۇش ءمار­تە العان مەملەكەت جانە قوعام قاي­راتكەرى دىنمۇحامەد احمەتۇلى قو­ناەۆتىڭ شوقتىعى بيىك تۇراتىن ەدى.
ديمەكەڭ ادالدىقتى، ادامدىقتى ءومىر جولىنىڭ تۋى ەتىپ ۇستاعان. ونىڭ اسىپ-تاسقانىن ەشكىم ەستىپ، بىلگەن جوق. قاشاندا ءبىر قالپىنان تايماعان ادام. اقىل-پاراسات، كەڭ مىنەز كەلبەتىنە جاراسىپ تۇرار ەدى. اعامىزدىڭ ادامگەرشىلىگى، كەمەڭ­گەر­لىگى، بەكزاتتىعى، كەمەل باسشىعا ءتان پاراساتتىلىعى، عاجايىپ كىشىپەيىل­دىگى ءۇشىن حالقى ونى سىيلادى، دي­ماش دەپ جاقىن تۇتتى. ەلباسىمىز ن.ءا. نازارباەۆتىڭ: “قوناەۆ ەسىمى قازاقستان حالقىمەن بىرگە جاسارى انىق، اقيقات. ول كىسى – بارىمىزگە ۇستاز بولعان ۇلى ادام”،– دەپ ديمە­كەڭە بەرگەن لايىقتى باعاسىن ايتا كەتۋ ءجون بولار.

مەن بۇرىنعى مقك قوستاناي وبلىستىق باسقار­ماسىندا شيرەك عاسىردان استام قىز­مەت ەتىپ، زەينەتكە شىققان اداممىن. جۇمىس بابىمەن جۇرگەندە، الىستان دا، كەيدە جاقىننان دا اتاقتى كىسى­لەردى كورىپ، ولاردىڭ رەسمي ەمەس ءاڭ­گى­مەلەرىن ەستىگەن كەزدەرىم كوپ بول­دى. مىسالى، 60-70 جىلدارى ن.س.حرۋ­­ششەۆتى، ل.ي. برەجنەۆتى، تاعى باس­قالاردى كورۋدىڭ ءساتى ءتۇستى. سو­لار­دىڭ ىشىندە سوكپ ورتالىق كو­ميتەتى ساياسي بيۋروسىنىڭ مۇشەسى، سو­تسياليستىك ەڭبەك ەرى اتاعىن ءۇش ءمار­تە العان مەملەكەت جانە قوعام قاي­راتكەرى دىنمۇحامەد احمەتۇلى قو­ناەۆتىڭ شوقتىعى بيىك تۇراتىن ەدى.
ديمەكەڭ ادالدىقتى، ادامدىقتى ءومىر جولىنىڭ تۋى ەتىپ ۇستاعان. ونىڭ اسىپ-تاسقانىن ەشكىم ەستىپ، بىلگەن جوق. قاشاندا ءبىر قالپىنان تايماعان ادام. اقىل-پاراسات، كەڭ مىنەز كەلبەتىنە جاراسىپ تۇرار ەدى. اعامىزدىڭ ادامگەرشىلىگى، كەمەڭ­گەر­لىگى، بەكزاتتىعى، كەمەل باسشىعا ءتان پاراساتتىلىعى، عاجايىپ كىشىپەيىل­دىگى ءۇشىن حالقى ونى سىيلادى، دي­ماش دەپ جاقىن تۇتتى. ەلباسىمىز ن.ءا. نازارباەۆتىڭ: “قوناەۆ ەسىمى قازاقستان حالقىمەن بىرگە جاسارى انىق، اقيقات. ول كىسى – بارىمىزگە ۇستاز بولعان ۇلى ادام”،– دەپ ديمە­كەڭە بەرگەن لايىقتى باعاسىن ايتا كەتۋ ءجون بولار.
قوستاناي وبلىستىق پارتيا كو­مي­تەتىنىڭ حاتشىسى بولىپ قىزمەت ءىس­تەگەن پ.م. چەرنىش “ەپوحا بورو­دينا، ۆرەميا دەميدەنكو” دەگەن كىتا­بىندا: “نە سدەلايۋ نيكاكوگو وت­كرىتيا ەسلي سكاجۋ، چتو كاجدىي پريەزد ۆ وبلاست ديماشا احمە­دو­ۆيچا كۋناەۆا ۆوسپرينيمالسيا، ي نا دەلە بىل بولشيم پرازدنيكوم. منو­گو راز منە پريحوديلوس بىت نا ەگو ۆسترەچاح س اكتيۆوم –ۆسەگدا ون وچا­روۆىۆال ناس سۆويم نەريسوۆان­نىم، ا پريرودنىم وبويانيەم، ەن­تسيكلوپەديچەسكيم ۋموم، پودليننوي ينتەلليگەنتنوستيۋ. سلوۆوم، ون نا دەلە بىل دليا ناس جيۆىم پريمەروم، وبرازتسوم پارتينوگو ي گوسۋدار­ست­ۆەننوگو دەياتەليا. زاچەم ەمۋ بىلو كو­گو-تو زاپۋگيۆات، ەسلي ەگو بەسپرە­دەل­نو ليۋبيلي، ۋۆاجالي كاك اۆتو­ريتەتنوگو ليدەرا، سدەلاۆشەگو دليا سۆوەي سترانى؟...”دەي كەلە اۆتور اعا­مىز­دىڭ ورنىنا كەلگەن كىسىنى جا­عىم­سىز جاعىنان سۋرەتتەپ كەتەدى.
ديمەكەڭ جىلىنا ەكى رەت كوك­تەمدە جانە كۇزدە وبلىسقا كەلىپ، جۇ­مىسشى-شارۋالارمەن كەزدەسىپ، اقىل كەڭەسىن ايتىپ تۇراتىن. وبلىس اكتي­ۆىن جيناپ ءسوز سويلەيتىن. بۇل كىسىنىڭ باعدارلامالىق تەرەڭ مازمۇندى ءسوزىن ماگنيتتىك تاسپاعا جازىپ الىپ، كە­يىننەن وبلىس، اۋدان باسشىلارى، كەڭ­شار ديرەكتورلارى، ماماندار جۇ­مىس ورىندارىندا مۇقيات تىڭداپ، ماڭىزدى دەگەن جەرلەرىن قاعازعا ءتۇر­تىپ الىپ جاتقاندارىن تالاي كوردىم.    اعامىزدىڭ تەكتىلىگىنە، ادەپتىلىگىنە، مىنەز بايلىعىنا توقتالا كەتەيىن. وبلىسىمىزدى ا.م. بورودين دەگەن كىسى كوپ جىلدار باسقاردى. قازاق حالقىنا كوزقاراسى تەرىستەۋ ول رەس­پۋبليكا باسشىلىعىنا دا مەنمەنسىپ قارايتىن ەدى دەسەم، كوزكورگەن اعا بۋىن وكىلدەرى مەنىڭ ءسوزىمدى جوققا شى­عارماس دەپ ويلايمىن. ول ءماس­كەۋدەگى باس حاتشىنىڭ اتاعىن جانە ءوزى­نىڭ ونىمەن وتباسىلىق سىي­لاس­تىعى بار ەكەنىن كوبىنە ورىنسىز جەردە كولدەنەڭ تارتىپ، وزىنە جالعان بەدەل جاساپ وتىراتىن كىسى ەدى.
پ.چەرنىش ءوزىنىڭ جوعارىدا اتال­عان كىتابىندا ا.ءبوروديننىڭ ءىس-سا­پارمەن كەلگەن رەسپۋبليكاداعى مي­نيسترلەردى ايتپاعاندا، ولاردان دا جو­عارى لاۋازىمدى كىسىلەرگە ايتار ءسوزىن ەكشەمەي، تابالدىرىقتان تارپا باس سالاتىن ەدى دەيدى. بۇل كىسىنىڭ رەسپۋبليكا باسشىلارىن تىڭداماي كەتكەنى تۋرالى اۆتور ايتىپ وتەدى. ول ءبوروديننىڭ قازاقستان كومپارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ ءبى­رىن­شى حات­شى­سى يۋسۋپوۆپەن دە وب­كومنىڭ بيۋ­رو­سىندا تەكەتىرەسكە ءتۇس­كەنىن جازادى.
ءبوروديننىڭ جۇرتتىڭ كوزىنشە ەش­كىمدى مەنسىنبەي، ءوزىن جوعارى ۇس­تاپ وتىرعانىنا شىداماي، يۋسۋپوۆ: “...ۆى، توۆاريشش بورودين، زارۆاليس، ساموۋپراۆستۆۋەتە، نە پريزناەتە تسك؟..” دەپ قاتاڭ ەسكەرتكەن. جوعارى لاۋازىمدى كىسىنى مۇنداي اۋىر ءسوز ايتقىزۋعا وسىنىڭ الدىندا ءبىر نەگىز بولعان شىعار.
ورىس حالقىنىڭ كەيبىر وكىلدەرى ءبوروديننىڭ مۇنداي “ەرلىكتەرىن” ءىش­تەي قولدايتىن. ولار اڭگىمەلەسە قال­عاندا: “بورودين رەسپۋبليكا باس­شى­لىعىنا پىسقىرمايدى دا، كەرەك بولسا وبلىستى قازاقستاننان ءبولىپ الىپ رەسەيگە قوسادى”،– دەپ ءبىزدىڭ شىمبايىمىزعا باتاتىن سوزدەر اي­تاتىن ەدى. وكىنىشكە قاراي، وسىنداي الىپقاشتى قۇپيا اقپاراتتار ول كەزدە ءجيى ەستىلەتىن.
كىتاپ اۆتورى پ.چەرنىش بورو­دين­نىڭ: “توۆاريشش يۋسۋپوۆ! پرا­ۆيلنىە ۋكازانيا تسك يا پريزناۆال ي پريزنايۋ، ا نەپراۆيلنىە نە پريز­ناۆال ي پريزناۆات نە نامەرەن!” دەپ جاۋاپ قايىرعانىنىڭ كۋاسى بولىپ­تى. وسى ەكى كىسىنىڭ ورىندارىن ويشا اۋىستىرىپ كورىڭىزشى. وسىنداي جۇرت­تىڭ كوزىنشە دورەكى تارتىس بو­لار ما ەدى؟ بولا قالعاننىڭ وزىندە ول نەمەن بىتەر ەدى؟ مەنىڭ پار­تيام باسقا، سەن­­دەردىڭ قاعي­دالا­رىڭ وزدەرىڭە دەپ ايتۋ ءۇشىن دە قيقار مىنەز از، جوعارىداعى سەنەتىن مىقتىسى بولۋ كەرەك قوي.
پ.چەرنىش كىتابىندا بايكەن ءاشى­موۆ اعامىزدى قوستاناي اۋەجايىندا ءبوروديننىڭ قالاي قارسى العانىن وب­لىس باسشىسىنا ءىشتارتا جازادى. ەگىن وراعى اياقتالىپ قالعان كەزدە، وبلىسقا ىسساپارمەن كەلگەن وسى جوعارى لاۋا­زىمدى كىسىگە بورودين اۋەجايدا تۇرعان جۇرتتىڭ كوزىنشە اماندىق-ساۋلىق جوق: “ەگەر سەن ۇكىمەتكە قوسىمشا استىق تاپ­سىرۋدى سۇراي كەلسەڭ، وندا سامو­لە­تىڭنىڭ موتورىن سوندىرمەي، وسى جەردەن كەيىن قايتا بەر، سەندەرگە ءبىر ءتۇيىر دە ءدان بەرمەيمىن”،– دەگەن. ال شىن­دىعىنا كەلسەك، ول كەزدە قو­سىمشا استىق بەرەتىن وب­لىستا مۇمكىنشىلىك تولىعى­مەن بولىپتى، سەبەبى كوپ اس­تىق قامبالاردا، قىرمان­دار­دا ىسىراپ بولىپ جا­تىپتى. بۇل رەسپۋبليكانىڭ ءبىر ءوڭىرىن باسقارىپ وتىرعان باسشىنىڭ ەمەس، وي-ءورىسى كەم، كەسىر كىسىنىڭ ايتاتىن ءسوزى ەمەس پە؟ “مەنىڭ سىيى­نارىم دا، سۇيەنەرىم دە ءماس­كەۋدە وتىرعاندا سەندەر ما­­عان نە ىستەي الاسىڭ­دار؟”– دەگەن شايپاۋلىق ونىڭ ءار ىسىنەن ءبىلىنىپ تۇرار ەدى. وسىنداي كىسىلەرمەن جۇ­مىس ىستەۋ، ديماش اعامىزعا وڭاي تۇسپەگەنى بەلگىلى.
قوستانايعا كەلگەن ءبىر سا­پارىنداعى اكتيۆتە دي­ماش اعامىز ءسوز سويلەپ، اۋىل شارۋاشىلىعىن دامىتۋدىڭ كەزەك كۇتتىرمەس مىندەتتەرى تۋرالى ءوز پىكىرىن ورتاعا سالدى. زال تولى اۋدان، ءىرى مەكە­مە باسشىلارى، كەڭشار ديرەكتورلارى. ءبارىنىڭ نازارى ديمەكەڭدە. زال ءىشى سىلتىدەي تىنعان.
–ەلىمىز قوستانايلىقتاردان جىل سايىن مول استىق كۇتەدى. سوندىقتان ءسىز­دەر گەكتاردىڭ قۇنارلىلىعىن ارت­تى­رۋدىڭ ناقتى ىستەرىن جۇزەگە اسى­رۋ­لارىڭىز كەرەك. تەك سوندا عانا گەكتار بەرەكەلى بولادى”– دەپ ءبىر تۇيىندەپ قويعان ديمەكەڭ ونان ءارى:
– ءبىز مال شارۋاشىلىعىن وركەن­دەتۋدىڭ وزات، جاڭا تاسىلدەرىن كەڭىنەن قولدانا وتىرىپ، قوعامدىق مال باسىن كۇرت ارتتىرۋىمىز كەرەك،– دەپ ءسوزىن جالعاستىرىپ ەدى، ا.م. بورودين:
– ديماش احمەتوۆيچ، ءسىز كەن ينجە­نەرىسىز عوي، مال شارۋاشىلىعىن جەتە بىلمەۋىڭىز ايىپ ەمەس،– دەپ ءسوزىن ءبولدى دە: – ءسىزدىڭ مىنا ايتىپ تۇرعانى­ڭىز­دى قابىلداۋ قيىن. كەشە مەن لەونيد يليچتەن حات الىپ ەدىم. وندا بۇل ءما­سەلە تۋرالى ونىڭ ويى باسقا ەكەنىن اي­تىپتى”، – دەپ بەس-ون مينۋتتاي اعا­مىزدى مىنبەدە تۇرعىزىپ قويىپ، ءوزى اقىلسىندى.
ماسكەۋدەگى باسشى قوستانايداعى وب­كوم حاتشىسىنىڭ جۇمىسىندا، ءۇيىن­دە، ساياجايىندا، ماشيناسىندا ۇكى­مەتتىك تىكە “ۆچ” تەلەفون بايلانىسى تۇر­عاندا، ۇيىنە حات جازىپ وتىرا ما؟ بۇل ميعا قونبايتىن جاعداي عوي. بىراق امال نە، “اۋزى قيسىق بولسا دا، بايدىڭ ۇلى سويلەسىن” دەپ قازاق وسىندايلاردى ايتقان.
ال ديمەكەڭنىڭ ورنىندا باسقا ءبىر تىعىز مىنەزدى كىسى بولسا، وزىنە باعى­نىش­تى شەنەۋنىككە: “سابىر ەتىڭىز، سوڭى­نان كابينەتتە سويلەسەرمىز”،– دەپ تىيىپ تاستار ەدى عوي. ىشكى مادەنيەتى ءتو­مەن بۇرىنعى مال دارىگەرىنىڭ سونشاما ەركىنسىپ كەتكەنى، اعامىزدى مىنبەدە سون­شا تەلمىرتىپ قويعانى، وتىرعان­دار­دى دا ىڭعايسىزدىق جاعدايعا قال­دىر­دى. بىراق، ديمەكەڭ لاۋازى­مىنىڭ بيىك­تىگىنە، رەسمي قۇقىعىنىڭ جوعارى ەكەنىنە قاراماستان اشۋ شاقىر­مادى، وعاش مىنەز كورسەتپەدى، سابىرلى، سال­ماقتى قالپىنان تايمادى. مىنەكي، دي­مەكەڭ ۇلىلىعىن، باي مىنەزدىلىگىن، سا­بىرلىلىعىن وسىلاي كورسەتتى.
كەشكى تاماق كەزى. جوعارى رەسمي قوناقتارعا ارنالعان قالا سىرتىنداعى كوتتەدجدە ءبىز ىشكى كۇزەت قىزمەتكەرلەرى ءوز ىسىمىزبەن اينالىسىپ جاتقانبىز. الدىندا ديمەكەڭ الىس ءبىر اۋداننان كەلگەن ەدى. جانىندا وبلىس حاتشىسى بورودين، رەسپۋبليكالىق مقك-ءنىڭ ءتور­اعاسى ۆ.ت.شەۆچەنكو وبلىستىق مەم­لەكەتتىك قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ باس­قارما باستىعى ي.ي.پەتروۆيچ، تاعى باس­قالار بار. ءبىز، ارناۋلى كۇزەت ادام­دارى نە بولىپ جاتقانىن الىسىراق جەردەن باقىلاپ، كەيدە كەرەك-جاراعىنا قولعابىسىمىزدى دا تيگىزىپ قوياتىنبىز. اۋىزشا تاپسىرىس جانە جازباشا نۇس­قاۋلار بويىنشا، بىزگە بۇل كىسىلەردىڭ سوزىنە ارالاسۋعا بولمايتىن-دى.
اسقا وتىردى-اۋ دەگەن كەزدە كوت­تەد­جدەن اتىپ شىققان پولكوۆنيك پەت­روۆيچ بىزگە قاتاڭ ۇنمەن:
– اسپازشى قايدا، جىلدام ماعان جەتكىزىڭدەر! – دەپ بۇيىردى. ءبىز نە ىستە­رىمىزدى بىلمەي، ءا، دەگەندە ابىرجىپ قال­دىق. ءبىر توتەنشە وقيعا بولىپ قال­دى ما، كۇزەتىپ جۇرگەن كىسىمىزبەن باي­لانىستى كۇتپەگەن توسىن ءىس بولدى ما دەپ الاڭدادىق. بىرەر مينۋتتىڭ ىشىندە، دەدەكتەتىپ جاڭاعى بايعۇستى باستى­عى­مىزعا الىپ كەلدىك. ەگدە جاسقا كەلگەن كىسى ون بەس-جيىرما جىل بويى وبلىس­تىق پارتيا كوميتەتىنىڭ اسحاناسىندا اسپازشى بولىپ ىستەيدى ەكەن. ۇلتى ەۆ­رەي ەدى، وبلىس باسشىسىنا جاقىندىعى بولۋى كەرەك، ءسىرا، قازاننىڭ باسىندا ءشومىش ۇستاپ ءجۇرىپ-اق وردەندەرمەن ماراپاتتالىپتى. ءوزىنىڭ دە­نە ءبىتىمى تولىق كىسىنىڭ با­لاشا اسىپ-سا­سىپ، ەسى شىققانى سونشاما، شاقىرعان جەرگە ارەڭ جەتتى. شەنى تومەن ادامداردىڭ مۇنداي جاع­دايدا اڭگىمەگە قاتىسىپ تۇرۋى ارتىق بولاتىن، سوندىقتان ءبىز بولمەدەن شى­عىپ كەتتىك. ءبىراز ۋاقىتتان كەيىن اسپاز­شىمىزدىڭ سالى سۋعا كەتكەندەي ءسۇمى­رەيىپ ورالدى.
–نە بولدى؟ تاباق دۇرىس تارتىل­مادى ما؟– دەپ سۇراقتاردى جان-جاق­تان جاۋدىرىپ جاتىرمىز. اسپازشىمىز ارەڭ دەگەندە: “باس تارتۋ ءداستۇرىن بۇ­زىپپىن”،– دەپ ءۇن قاتتى. ءبىز تاڭدانىپ ءبىر-بىرىمىزگە قاراستىق.
–نە بولعانىن اشىپ ايتشى، ءبىل­گەنشە مازامىز كەتىپ تۇر،– دەدىك. سە­بەبى، بۇل ءبىز ءۇشىن توسىن وقيعا ەدى.
–قويدىڭ باسىن جاعىن ايىرماي، ءتىسىن قاقپاي اسىپپىن. سول دومالاق قالپىندا تاباق تارتىپپىن. بۇل، ارينە بارىپ تۇرعان سوراقى ءىس ەدى،– دەپ بىزگە تۇسىندىرە باستادى. ونىڭ ايتۋىنشا، ەتتىڭ نانىن سوپاقشا شاعىن فارفور تاباققا سالىپ، ۇستىنە قويدىڭ ەتىن تۋ­راپتى. تاباقتىڭ جيەگىن ارشىلعان كار­توپپەن اسەمدەگەن. ۇستىنە باستى دو­مالاپ كەتپەسىن دەپ جاتقىزىپ قويىپ­تى. “دومالاپ” دەگەن ءسوزدى ەستىگەندە مەن:
–سەن ونىڭ جاعىن بولگەن جوق پا ەدىڭ؟– دەدىم.
–جوق، اۋداننان سويىپ، باسىن ءۇي­تىپ اكەلگەن مال بولعان سوڭ، ءبارى دايىن شىعار دەپ، سول قالپىندا ءپىسىرىپ قو­ناقتارعا اپارىپ بەردىم،– دەدى. بۇرىن قويدى قازاققا باۋىزداتىپ، سويعىزا­تىن. ەت كوبىنە اۋدانداردان دايىن كۇيىندە كەلەتىن. نەگە ەكەنى بەلگىسىز، بۇل جولى ولاي بولماسا كەرەك.
وبلىس باسشىلارىنىڭ اعامىزعا دۇرىستاپ باس تارتا الماعانىنا ءىشىمىز قازانداي قايناپ، كۇيىندىك، بىراق بىزدە دارمەن بار ما؟ ول كەزدە، وسىنداي ءۇل­كەن لاۋازىمدى كىسىلەرگە اس پىسىرۋگە دە قازاق ۇلتىنىڭ وكىلدەرىن جاقىنداتپاي­تىن. ونى ايتىپ جاتۋدىڭ قاجەتى دە جوق. قازان-وشاقتىڭ قاسىندا ءبىر قازاق جۇرسە مىنانداي ۇيات جاعدايعا قالماعان دا بولار ەدىك.
بۇل وقيعانى ەسكە العاندا تاعى دا دي­مەكەڭنىڭ ۇستامدىلىعىن، مادەنيەت­تى­لىگىن ايتايىن دەگەن ەدىم. ول كىسى سىپايى تۇردە عانا: “مىنا باستى قازاق دايىنداماعان ەكەن”،– دەپتى. تاباقتىڭ مۇمكىن باسقا دا كەمشىلىكتەرى بولعان شىعار.
نەگە ەكەنىن بىلمەيمىن، باسشىلار ديمەكەڭە ءۇش مەزگىل دەسەم ارتىق بول­ماس، باس تارتۋمەن بولاتىن. سوندا قا­زاقتىڭ ۇلتتىق تاعامى وسى عانا دەپ وي­لاعاندارى عوي. كەيدە اعامىز، قاسىندا­عىلارعا ويىن-شىنىن ارالاستىرىپ: “قازاقستاندا قويدىڭ سانىن 50 ميل­ليونعا جەتكىزۋ ءۇشىن ءبىر مەزگىل ۋكراين­دىق بورشش ىشۋگە دە بولادى عوي”،– دەي­تىن كورىنەدى. بىراق ونىڭ ءمانىن، ىشكى سىرىن ءتۇسىنىپ جاتقان كىم بولدى دەسەڭشى.
ديمەكەڭدى ءبىرىنشى رەت، ۇمىتپاسام، 1964 جىلى كوكشەتاۋ قالاسىندا كوردىم.ول كەزدە ءبىرىنشى حاتشى يۋسۋپوۆ تا، ال ديمەكەڭ بولسا قازاق سسر مي­نيسترلەر كەڭەسىنىڭ توراعاسى بولاتىن. كۇزگە قاراي حرۋششەۆتى كوكشەتاۋدا قار­سى الۋ ءۇشىن، بىزدەر ونشاقتى وبلىستىق مقك-ءنىڭ قىزمەتكەرلەرى بۋراباي كۋ­رورتىندا بىرەر كۇندەي كۇتىپ وتىردىق. جوسپار بويىنشا باس حاتشى وسى جەر­دە بىرنەشە كۇن دەمالۋعا ءتيىس ەكەن. ول كىسى كۇتكەن كۇننەن كەشىگىپ كەلدى، ونىڭ سەبەبى، قوستاناي مەن اقمولانىڭ ارا­سىنداعى تەمىرجول ءبىر-اق تارماق بو­لاتىن. قوستانايدان اقمولاعا دەيىن ءجۇز­دەگەن سوستاۆتاردى جۇرگىزبەي ستان­تسيا­لارعا، رازەزدەرگە لىق تولتىردى. رەلس­تەردى اۋىستىراتىن جەرلەردى كوس­تىلدەرمەن شەگەلەپ تاستاعان، قىراعى كۇزەت.
جول بويى اراققا تويىپ العان حرۋ­ششەۆ كوزىن ءسال جۇمسا بولدى، جانىن­داعى جاعىمپازدار پويىزدى توقتاتاتىن كو­رىنەدى. نە بولىپ قالدى دەسە: “نيكي­تا سەرگەەۆيچ ۆزدرەمنۋل”،– دەيدى. ەل جوق، جۇرت جوق جەردە پاتشا كوزىن اش­قان­شا پويىز توقتاپ تۇراتىن كورىنەدى. ال، پويىزدىڭ ءبىر مينۋت توقتاپ تۇرعانى بالەنباي ميلليون شىعىن اكەلەتىنى بەلگىلى.
سونىمەن، ارنايى پويىز ءتۇس اۋا كوك­شەتاۋ ستانتسياسىنا دا جەتتى. پەر­روننىڭ ەكى جاعى لىق تولعان ادام، مي­ليتسيا ارەڭ ۇستاپ تۇر. جارتى ساعاتتان كەيىن باسى جالتىراپ، قولىنا شليا­پاسىن ۇستاپ نيكيتا سەرگەەۆيچتىڭى ءوزى شىقتى. ورتاعا كەلىپ، جاقىن كەلىڭدەر دەگەندەي ەكى جاقتاعى كىسىلەرگە بەلگى بەردى. سول-اق ەكەن، جۇرت ءبىزدى باسا-ماسا پەرروننىڭ ورتاسىنا قاراي جۇگىردى. باس حاتشىنىڭ تاپتالىپ قالۋ قاۋپى ءتوندى. ءبىز ءبىر ءبىرىمىزدىڭ قارىمىزدان ۇستاپ توپقا تەگەۋرىن بولامىز عوي دەپ ەدىك، ونىمىز كۇتكەندەي ناتيجە بەرمەدى. الدىمىزدان ماسكەۋلىك مقك ورگانىنىڭ ادامدارى ءبىزدى باسقاعا ساناپ ۇرىپ جاتسا، ارتىمىزدان باسىپ-جانشىپ بارا جاتقان توبىر. مەن يىعىما يىعىم تيەردەي بولىپ حرۋششەۆتىڭ جانىندا تۇردىم. الاسا بويلى، باسى جالتىر، بوز كوستيۋم كيگەن تولىق كىسى، ومىراۋىندا ەڭبەك ەرىنىڭ التىن جۇلدىزى.
وسى كەزدە جانىندا يۋسۋپوۆ بار قوناەۆ كەلدى. اعامىز ۇزىن بوي­لى، سىپتاي ءتۇزۋ، كەلبەتتى، ارىقشا كەل­گەن، قوزعالىسى شيراق كىسى ەكەن. لەز­دە قيىن جاعدايدى قولىنا الىپ، حرۋ­ششەۆتى تەز ماشيناسىنا مىنگىزىپ، ىزالى توبىردان امان-ەسەن شىعارىپ جىبەردى. بۇلاي دەيتىنىم، تىڭ يگەرۋ­شىلەردىڭ تۇرمىستىق ءال-اۋقاتى ول كەزدە ناشار بولاتىن. الدىندا ۇلدە مەن بۇلدەگە وراناسىڭدار، بارلىق جاعىنان جاقسى جاعداي جاسايمىز دەپ شەتتەن اكەلگەن، ىشىندە ءتىپتى سوتتالعاندارى دا بار كوپشىلىكتىڭ ءىس-قيمىلىن الدىن الا بولجاۋ قيىن بولاتىن. كورىنىس ونشا ۇنامسىز، ۋ-شۋ، شاڭ، كىم نە ىستەپ جاتقانىن ءبىلۋ قيىن. ەگەر دە ءبىر قاستاندىق بولا قالسا، كىمنەن كەلگەنىن دە بىلمەي قالۋ مۇمكىن ەدى.
ماسكەۋلىك قوناق جۇمىسىن اسحا­نا­دان باستادى. كۇن سىركىرەپ جاۋىپ تۇرعان بولاتىن. ءبىز ەسىكتىڭ ماڭا­يىندا، سىرتتان باقىلاپ جۇرگەنبىز. قوناقتاردىڭ سانى از بولسا دا گۋىلى ۇلعايا ءتۇستى. اسپازشىلار سەبەتكە سال­عان بوس شولمەكتەردى الىپ ءبىزدىڭ جا­نى­مىزدان ءوتىپ جاتىر. داياشىلار­دان:
– نيكيتا سەرگەەۆيچتىڭ ءىشىپ-جەۋى قالاي؟–دەپ سۇراپ قويامىز.
–جاقسى قىزدى، قىرلى ستاقان­مەن ىشەدى ەكەن،– دەيدى.
ءبىر كەزدە كومەكشىلەرىنىڭ بىرەۋى كەلىپ، حرۋششەۆتى ماسكەۋدەن تەلە­فونعا شاقىرعانىن ايتتى. قىزارا ءبورتىپ سىرتقا شىققان ول، كومەك­شە­سىمەن بىرگە “ۆچ” اپپاراتى ورنالاس­قان عيماراتقا بەتتەدى. ون-ون بەس مينۋتتاي تەلەفونمەن سويلەسكەننەن كەيىن، ول اسحاناعا سوقپاي تىكەلەي ماشيناسىنا ءمىندى دە كەتىپ وتىردى. جۇرت ونىڭ كەتكەنىن بىلمەي دە قال­دى، سەبەبى قورعاۋشىسىنىڭ ءوزى اسحا­نادا قالىپ قويعان بولاتىن. بۇل كەزدە قوناەۆ پەن يۋسۋپوۆ اسحانادا جوق بولاتىن. ولار قوناققا ەرتەڭىنە كورسەتەتىن جاقىن جەردەگى كەڭشارعا كەتكەن ەكەن. ال حرۋششەۆ كوكشەتاۋدا تۇرعان ارنايى ۇشاعىنا ءمىنىپ، ەش­كىم­مەن قوشتاسپاي ۇشىپ كەتىپتى. كە­لەسى كۇنى ونىڭ تبيليسي قالاسىن­داعى ءبىر جيىندا سويلەپ جاتقان داۋىسىن راديودان ەستىدىك. وسىنداي قۇيىن مىنەزدى كىسىمەن ءتىل تابىسىپ جۇمىس ىستەۋ ديمەكەڭە وڭايعا تۇسپە­گەن بولار. ونىڭ بەر جاعىندا م. گورباچەۆتىڭ اعامىزعا كورسەتكەن قور­لىعى ول ءوز الدىنا بولەك اڭگىمە.
قازاق حالقىنا نەگىزسىز ۇلتشىل­دىق كۇيەسىن جاققان 1986 جىلعى جەلتوقساندا جاستارىمىزدى قانعا توعىتقان، ديمەكەڭنىڭ ار-وجدانىن اياققا باسىپ، تەرەڭ ور قازعان گور­باچەۆ كەيىن الماتىعا سىيلى قوناق بولىپ كەلگەندە ديمەكەڭنىڭ كەڭ­سايدا جاتقان قابىرىنە بارىپ، ارۋاق­قا باس ءيىپ، تاعزىم ەتۋدى دە بىلمەدى. مۇنداي كىسىلىك ونىڭ قولىنان كەل­گەن جوق. الاتاۋدىڭ اسقاق شىڭىن­داي دىنمۇحاممەد اعامىز، ەلىنە ەڭ­بەگى سىڭگەن ۇلتىمىزدىڭ رۋحاني ءتا­لىم­گەرى، ادالدىق پەن ادامگەر­شى­لىكتىڭ، بەكزاتتىق پەن كەمەڭگەرلىكتىڭ بەلگىسى دەسەم ارتىق ايتقاندىق بول­ماس. وسى اسىلىمىزدى ارداقتاۋ، ءبۇ­گىنگى ۇرپاقتىڭ پارىزى مەن قارىزى.
ەلىمىزدى ۇزاق باسقارعان تۇلعا ءجا­نە كىرشىكسىز تازالىقتىڭ سيمۆولى رەتىندە ديمەكەڭە تابانىنىڭ تابى قالعان قوستانايدا ءبىر كوركەم كوشە­نىڭ اتى بۇيىرماعانى جانىمىزعا با­تادى. ال وبلىستىق قوناەۆ اتىن­داعى قوردىڭ ماتەريالدىق مۇشكىل جاع­د­ايى قالتالى بالالارىمىزعا ۇلكەن سىن. ء“ولى ريزا بولماي، ءتىرى باي­ىمايدى”، – دەگەن، اعايىن. ىرگە­لى ەل، شوقتىعى بيىك، مادەنيەتى جوعارى ۇلت بولامىز دەسەك وسىنى ەستەن شى­عارمايىق.

عاليحان ماۋلەتوۆ،  ۇقك-ءنىڭ وتستاۆكاداعى پودپولكوۆنيگى.. قوستاناي.