زىمىراننان كەلگەن اجال ەكەنiن بيلiكتەگiلەر بiلمەي مە؟
تولەپ جەرIن توپەلەۋ توقتاتىلسىن!
ماڭعىستاۋ وبلىسىنىڭ قاراقيا اۋدانىنا قاراستى سەنەك ەلدiمەكەنi تۇرعىندارىنىڭ جانايقايى
رەسەيلiك زىمىران بولشەگi ءتۇسiپ جاتقان "تولەپ" جەرi - قاراقيا اۋدانىنىڭ ەڭ شالعايداعى وزبەكستان رەسپۋبليكاسىنا شەكتەسەتiن "سەنەك" جشس-نىڭ بiرنەشە جىلقى وتارىنىڭ مال جايىلىمى. رەسەيدiڭ قۇرلىقارالىق باليستيكالىق زىمىران بولشەگi بiرiنشi رەت 2008 جىلى تامىز ايىندا، ەكiنشi رەت 2010 جىلى ماۋسىم ايىندا "تولەپ" ەلدiمەكەنiنەن 35 شاقىرىمداي ارناۋلى نۇكتەگە كەلiپ ءتۇستi. ونى راستايتىن كۋالەر جەتەرلiك. ولار رەسەي، قازاقستان جاقتارىنان شىعارىلعان زالالسىزداندىرۋ توبىنىڭ ماماندارىمەن بiرگە بولعان جانە سولارمەن اڭگiمەلەسكەن.
"بiرنەشە كۇن بۇرىن زالالسىزداندىرۋ توبىنداعىلار (زىمىران بولشەگiنiڭ ءتۇسۋiن كۇتiپ جاتقاندار) وزدەرiنە الدىن الا ەكپە جۇمىستارىن جۇرگiزiپ، ارناۋلى كيiمدەرمەن جابدىقتالىپ، سپيرتتiك iشiمدiكتەرiنiڭ بiز كورمەگەن تۇرلەرiن iشiپ جاتتى", - دەيدi تولەپتiكتەر.
سول جەردە بولعان كەنجەعاليدىڭ بالاسى ەربوسىن: "زىمىران بولشەگi تۇسكەننەن كەيiن كوزiم اشىپ قىزاردى، قولقانى تۇتاتىن وتكiر يiستi سەزدiم، تىنىس جولىما اسەر ەتiپ، ءوزiمدi مازاسىز سەزiندiم", - دەيدi. تولەپ ەلدiمەكەنiندە باسقا تۇرعىندارعا دا وتكiر يiس سەزiلگەن، تىنىس جولدارى تارىلىپ، باستارى اينالعان، دەنەلەرi اۋىرلاعان.
تولەپ جەرIن توپەلەۋ توقتاتىلسىن!
ماڭعىستاۋ وبلىسىنىڭ قاراقيا اۋدانىنا قاراستى سەنەك ەلدiمەكەنi تۇرعىندارىنىڭ جانايقايى
رەسەيلiك زىمىران بولشەگi ءتۇسiپ جاتقان "تولەپ" جەرi - قاراقيا اۋدانىنىڭ ەڭ شالعايداعى وزبەكستان رەسپۋبليكاسىنا شەكتەسەتiن "سەنەك" جشس-نىڭ بiرنەشە جىلقى وتارىنىڭ مال جايىلىمى. رەسەيدiڭ قۇرلىقارالىق باليستيكالىق زىمىران بولشەگi بiرiنشi رەت 2008 جىلى تامىز ايىندا، ەكiنشi رەت 2010 جىلى ماۋسىم ايىندا "تولەپ" ەلدiمەكەنiنەن 35 شاقىرىمداي ارناۋلى نۇكتەگە كەلiپ ءتۇستi. ونى راستايتىن كۋالەر جەتەرلiك. ولار رەسەي، قازاقستان جاقتارىنان شىعارىلعان زالالسىزداندىرۋ توبىنىڭ ماماندارىمەن بiرگە بولعان جانە سولارمەن اڭگiمەلەسكەن.
"بiرنەشە كۇن بۇرىن زالالسىزداندىرۋ توبىنداعىلار (زىمىران بولشەگiنiڭ ءتۇسۋiن كۇتiپ جاتقاندار) وزدەرiنە الدىن الا ەكپە جۇمىستارىن جۇرگiزiپ، ارناۋلى كيiمدەرمەن جابدىقتالىپ، سپيرتتiك iشiمدiكتەرiنiڭ بiز كورمەگەن تۇرلەرiن iشiپ جاتتى", - دەيدi تولەپتiكتەر.
سول جەردە بولعان كەنجەعاليدىڭ بالاسى ەربوسىن: "زىمىران بولشەگi تۇسكەننەن كەيiن كوزiم اشىپ قىزاردى، قولقانى تۇتاتىن وتكiر يiستi سەزدiم، تىنىس جولىما اسەر ەتiپ، ءوزiمدi مازاسىز سەزiندiم", - دەيدi. تولەپ ەلدiمەكەنiندە باسقا تۇرعىندارعا دا وتكiر يiس سەزiلگەن، تىنىس جولدارى تارىلىپ، باستارى اينالعان، دەنەلەرi اۋىرلاعان.
ارادا بiرنەشە كۇن سالىپ سەنەك اۋىلى تۇرعىندارى اراسىندا باس اينالۋ، وزدەرiن مازاسىز سەزiنۋ، دەنەسiنەن اۋىرلىق، كۇش قۋاتتىڭ كەمۋi سياقتى قوسالقى سەزiمدەر پايدا بولدى. اسپان كەڭiستiگiندە توزاڭ با، الدە شاڭ با، مۇنار ما ايتەۋiر بەلگiسiز زات تۇرىپ الدى جانە بiرنەشە كۇنگە سوزىلدى. اۋىل تۇرعىندارى كەزدەسكەندە: ء"اي، مىناۋ نە بولدى؟ مازاسىزبىز، باس اۋىرادى، كوڭiل-كۇي تومەن، اۋا بiزدi جەرگە سiڭiرiپ بارا جاتىر، كوك اسپاندى كورۋدەن قالدىق، مۇنار ما، توزاڭ با، الدە شاڭ با تورلاپ العان؟" - دەپ بiر-بiرiنە ايتا باستادى.
زىمىران بولشەگi تۇسكەن جەرگە سەنەك اۋىلىنىڭ پوليتسيا ينسپەكتورى جانبولات ساعىندىقوۆ ارنايى كوميسسيامەن بiرگە بارىپ زىمىران قالدىقتارىن زالالسىزداندىرۋعا قاتىستى. ۇيiنە كەلگەن سوڭ بiرنەشە كۇننەن كەيiن جۇمىس كەزiندە جانبولاتتىڭ مي قان تامىرلارى جارىلىپ، اۋىر حالدە وپەراتسيا ۇستەلiنە جاتقىزىلدى، اۋرۋىنان ءالi ايىعا قويعان جوق.
تولەپتiڭ 30 جىلدان بەرگi تۇرعىنى ەلگە سىيلى ازاماتى جارىلعاسوۆ كەنجەعالي دەگەن اعامىزدى دا ۇيقىسىزدىق مازالايدى، جايسىز سەزiنەدi, نەمەرەلەرi دە اۋىرادى دەپ ەستiدiك. بيلiكتەگi اقىل-ەسi ءتۇزۋ ادامدارعا بiزدi قورشاعان ورتانىڭ لاستانۋى، ياعني ەكولوگيا سالدارى ەكەنi كۇدiك تۋعىزباي ما؟
19 قىركۇيەك بولات جەرلەنگەن كۇن. سول كۇنi سەنەك اۋىلى اكiمشiلiگi الدىنا 18-30 جاس ارالىعىنداعى 70-كە جۋىق جاس جiگiت جينالدى. اققۇدىق ەلدiمەكەنiندە تۇراتىن، اۋىسىممەن مۇناي مەكەمەلەرiنiڭ بiرiندە جۇمىس جاسايتىن 20 جاستاعى بولات ءسابيتۇلى دەگەن ازامات مي قان تامىرلارى جارىلىپ، كەنەتتەن قايتىس بولدى. ول ازامات زىمىران بولشەگi تۇسكەن جەرگە مال قاراپ ءجۇرiپ بارىپ قالعان. مiنە وسى ازاماتتىڭ، ومiردەن ءوتۋi, جانبولاتتىڭ اۋرۋحاناعا ءتۇسۋi, مال تولدەرiنiڭ قورقىنىشتى تۇردە تۋىلۋى، كوك اسپاندى تورلاعان بەلگiسiز، مۇنار، شاڭ، توزاڭ، ادامداردىڭ كەيiنگi كەزدەرi مازاسىز ءجۇرۋi, دەنەسiن باسقان اۋىرلىق، تولەپ ماڭىنا ءتۇسiپ جاتقان زىمىران بولشەكتەرi تۋرالى اكiمنەن سۇراپ بiلگiسi كەلگەن. وكiنiشكە قاراي، اكiم اۋىلدا بولماي شىقتى. اۋىل اقساقالدارى كەلiپ ءمان-جايدى ءتۇسiندiرiپ، جاستاردى تاراتتى.
20 قىركۇيەك كۇنi اۋىل جاستارى قايتا جينالىپ، اۋىل اكiمiنە بولعان وقيعانى اۋدان اكiمiنە جەتكiزۋدi تاپسىردى.
21 قىركۇيەك كۇنi اۋدان اكiمiنiڭ ورىنباسارى، اۋداندىق سانەپيدەميا ءبولiمiنiڭ مەڭگەرۋشiسi, اۋداندىق جەر ءبولiمi قىزمەتكەرلەرi قاتىسقان جينالىستا ۇكiمەتكە ۇندەۋ جازۋ تۋرالى قاۋلى قابىلداپتى.
1949 جىلى سەمەي جەرiندە اتوم بومباسى سىنالىپ، ەل قونىستانعان جەرiنەن كوشiرiلiپ، جەر اۋدارىلدى. سىناق ءۇشiن سىناما جەرگە، ەستۋiمiزشە بiرنەشە وتباسى قالدىرىلعان، كەيiن سول وتباسىلاردىڭ ۇرپاعى مۇلدەم جويىلىپ كەتتi. مۇنى بiز وداق قۇلاعاننان كەيiن، قازاق زيالىلارىنىڭ باق ارقىلى كوزدەرiنە جاس الىپ وتىرىپ، كەزiندە دارمەنسiز بولعانىن جازعان ماقالا ەستەلiكتەرiنەن بiلدiك. مۇنداي سىناق 1971-73 جىلدارى قاراقيا اۋدانىنىڭ "اقوتتى" كiندiكتi جەرiندە سىنالدى، زاردابى كۇنi بۇگiنگە دەيiن جويىلعان جوق. "جىعىلعانعا جۇدىرىق" دەگەن، ەندi رەسەي ۇكiمەتi قازاقستانعا "كومەك", جەردi قاشىقتان، سوعىس قۇرالدارىنىڭ كومەگiمەن، جەر سەرiكتەرi ارقىلى زەرتتەۋ، ەل يگiلiگiنە پايدالانۋ دەگەندi تاۋىپ الدى.
ارينە، تۇسكەن جەرiن جويقىن كۇشپەن قىرىپ جوياتىن، تاس-تالقان قىلاتىن، ارتىنا تiرشiلiك نىشانىن قالدىرمايتىن سوعىس قۇرالىنىڭ قۇرامىندا جانە ول ۇشىپ وتكەن كەڭiستiكتە، جەردە "ۋ" بار. ولاي بولماسا، سوعىس قۇرالى بولماعانى. كوزi قاراقتى، اقىل-ەسi ءتۇزۋ، مەكتەپ قابىرعاسىندا ءجۇرiپ حيميا ساباعىن وقىعان كەز كەلگەن وقۋشى گەپتيلدiڭ ۋ ەكەنiن بiلەدi. تاس تۇسكەن جەرiنە اۋىر. سوڭعى كەزدەرi قاراقيا اۋدانىنىڭ تولەپ ەلدiمەكەنiنiڭ ماڭىنا جيiلەپ ءتۇسiپ جاتقان زىمىران بولشەكتەرi سەنەك، اققۇدىق ەلدi مەكەن تۇرعىندارىنىڭ الاڭداۋشىلىعىن تۋعىزىپ وتىر. ۋاقىت وتە بiرنەشە جىلداردان كەيiن قوعامدا وزگەرiستەر بولادى، سوندا سول كەزدەگi ەل ازاماتتارى، اتا-بابالارىمىز، زيالى قاۋىم نەگە دارمەنسiزدiك تانىتتى ، نەگە بiزدiڭ اعزامىزدى، سانامىزدى ۋلاپ ءوسiردi دەپ كەيiنگi ۇرپاق بiزگە لاعنەت ايتپاي ما؟
اتا-بابالارىمىز نايزانىڭ ۇشىمەن، بiلەكتiڭ كۇشiمەن قورعاعان ۇلان-عايىر جەردi بiز كەيiنگi ۇرپاققا زالالسىز قالدىرۋىمىز كەرەك.
سەنەك، اققۇدىق، تولەپ ەلدiمەكەندەرiنiڭ تۇرعىندارىنىڭ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەمەر-مينسترi ك.ماسiموۆكە قويار مىنانداي تالاپ-تiلەكتەرi بار:
1. رەسەي مەن قازاقستان اراسىنداعى وسى زىمىران جونiندەگi كەلiسiمشارت كۇشiن جويسىن;
2. جەرگiلiكتi اكiمشiلiك پەن اۋداندىق ءماسليحاتتىڭ رس-20 زىمىرانى بولشەگi تاستالىناتىن جەرگە شەشiمi بۇزىلسىن;
3.تەك قانا ماڭعىستاۋدا ەمەس، قازاقستاننىڭ كەڭ-بايتاق جەرiن وزگە مەملەكەتتەردiڭ سىناق الاڭىنا اينالدىرۋعا جول بەرiلمەسiن;
4. زىمىران بولشەگi تۇسكەن جەردiڭ تۇرعىندارى مەن مالدارى اي سايىن (1 جىل بويى) جاپپاي مەديتسينالىق جانە ۆەتەرينارلىق تەكسەرiستەردەن ءوتiپ تۇرسىن;
5. جەرگiلiكتi تۇرعىندارعا رەسەي ارنايى وتەماقى تولەسiن. ول دەنساۋلىق تۇزەتۋگە، زالالسىزداندىرۋ ماقساتتارىنا پايدالانىلسىن;
6. قازاقستاننىڭ بارلىق قوعامدىق ۇيىمدارىنان، ساياسي پارتيالار مەن زيالى قاۋىم وكiلدەرiنەن بiزدiڭ ۇندەۋiمiزدi قولداپ، كومەكتەسۋدi وتiنەمiز.
القۋات داۋىمباەۆ، ەڭبەك ارداگەرi, بەسiنباي بەگەنiشۇلى، ارداگەر ۇستاز، اعارتۋ iسiنiڭ ۇزدiگi, اجەن ابيەۆ، "سەنەك" جشس-نىڭ باس مال دارiگەرi, قويشىباي نۇرعاراەۆ، مۇنايشى، باۋىرجان ەركەعۇلوۆ، شارۋا، قوناقباي ابدiكارiموۆ، قورىق قىزمەتكەرi, عيناش وماروۆا، دارiگەر، بولدىحان شالقارباەۆا، مۇعالiم، ادايبەك بايمۋحانوۆ، مۇنايشى، امان بازىلبەكوۆ، كاسiپكەر، ناۋرىزباي عازيموۆ، س. جۇگەنباەۆ زەينەتكەر.
«جاس الاش» گازەتى
