زامانبەكتەي ەر قايدا؟
سۋرەت azattyq.org cايتىنان الىندى
12 قاراشا - قايمانا قازاقتىڭ ءبىر ءۇمىتى وپات بولعان كۇن. وقىس قازانىڭ قايعىسى ەلدى ەزگىدەن قۇتقارا ما دەگەن ناۋميەز دامەنى تاس-تالقان ەتكەن. سەمسەر مىنەزدى ۇلىنىڭ سۇرقيا ساياساتتىڭ قۇربانى بولعانى كەيىنگىلەردىڭ دە ۇمتىلىسىن ىركىپ قالدى.
ءبىز وسى بەس جىلدىڭ بەلەسىنەن وتكەن-كەتكەنگە كوز سالۋعا زاكەڭمەن بىرگە قىزمەت ىستەگەن، ونىڭ شاپاعاتىن كورگەن ازاماتتاردى ەستەلىك ايتۋعا رەداكتسياعا شاقىرعان ەدىك. تومەندە ۇلتىنىڭ قامى ءۇشىن وت پەن سۋعا تۇسكەن نۇرقادىلوۆتىڭ بۇكىل ەلگە بەيمالىم ەڭبەكتەرى مەن ەرلىكتەرى باياندالادى.
كەنەسارى قاپتاعاەۆ،
قوعام قايراتكەرى
زامانبەكتەي
ەر قايدا؟
سۋرەت azattyq.org cايتىنان الىندى
12 قاراشا - قايمانا قازاقتىڭ ءبىر ءۇمىتى وپات بولعان كۇن. وقىس قازانىڭ قايعىسى ەلدى ەزگىدەن قۇتقارا ما دەگەن ناۋميەز دامەنى تاس-تالقان ەتكەن. سەمسەر مىنەزدى ۇلىنىڭ سۇرقيا ساياساتتىڭ قۇربانى بولعانى كەيىنگىلەردىڭ دە ۇمتىلىسىن ىركىپ قالدى.
ءبىز وسى بەس جىلدىڭ بەلەسىنەن وتكەن-كەتكەنگە كوز سالۋعا زاكەڭمەن بىرگە قىزمەت ىستەگەن، ونىڭ شاپاعاتىن كورگەن ازاماتتاردى ەستەلىك ايتۋعا رەداكتسياعا شاقىرعان ەدىك. تومەندە ۇلتىنىڭ قامى ءۇشىن وت پەن سۋعا تۇسكەن نۇرقادىلوۆتىڭ بۇكىل ەلگە بەيمالىم ەڭبەكتەرى مەن ەرلىكتەرى باياندالادى.
كەنەسارى قاپتاعاەۆ،
قوعام قايراتكەرى
زامانبەكتەي
ەر قايدا؟
مەن 1989-90 جىلدارى حالىق شارۋاشىلىعى ينستيتۋتىندا دەكاننىڭ ورىنباسارى بولىپ قىزمەت اتقارىپ ءجۇردىم. سول جىلى ءبىزدىڭ ينستيتۋت جانە ساۋلەت-قۇرىلىس ينستيتۋتى، الماتى ءۇي-قۇرىلىس كومبيناتى، ماقتا-ماتا كومبيناتى سياقتى بىرقاتار ءبىلىم وشاقتارى مەن قوعامدىق ورتالىقتاردىڭ قىز-جىگىتتەرى بىرلەسىپ، «قازاق ءتىلى قوعامىن» قۇردىق. بىزگە سول كەزدە جەرگىلىكتى بيلىك تاراپىنان رۋحاني جانە ماتەريالدىق كومەك كورسەتۋگە مۇرىندىق بولعان ساپۋرا ءجۇسىپوۆا بولاتىن. ساپۋرا وندا الماتى قالالىق اتقارۋ كوميتەتىندە زامانبەك نۇرقادىلوۆتىڭ ورىنباسارى ەدى. كەيىننەن بىلسەك، زاكەڭ ءبىرىنشى باسشى رەتىندە مۇنداي ۇلتتىق ماسەلەمەن باسقالاردىڭ جىنىن قوزدىرماۋ ءۇشىن، ساپۋراعا بارلىق مىندەتتى جۇكتەپ، ءوزى جاعدايدى سىرتتان باعىپ جۇرەدى ەكەن.
ءبىز قازاق ءوز مۇددەسىن جوقتاعان سول قيىن-قىستاۋ زاماننىڭ وزىندە ۇلتتىڭ سالت-داستۇرىنە، بولمىسىنا ءبىراز پايدالى جۇمىس ىستەدىك. سول كەزدە ساپۋرا تاۋبالدىقىزى قالالىق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ ۇلتارالىق قاتىناستار بولىمىندە ءبىر ورىننىڭ بوس ەكەنىن ايتتى. مەن باردىم، زاكەڭە كىرىپ ەدىم، جۇمىسقا بىردەن قابىلدادى. ويتكەنى «قازاق ءتىلى قوعامىنداعى» شارۋالارىمنان حابارى بار ەكەن. ءسويتىپ، زاكەڭنىڭ قاراماعىندا قىزمەت ىستەي باستادىم. زاكەڭدى دالىزدە كورگەندەر: «زدراستە، زامانبەك قالاباەۆيچ!» - دەپ امانداسىپ جاتادى. ال مەن «اسسالاۋماعالەيكۋم، زامانبەك اعا!» - دەپ امانداسامىن. وعان زاكەڭنىڭ ءىشى جىلىپ، توقتاپ تۇرىپ قولىمدى الاتىن.
بىردە قالالىق كەڭەستە ۇلكەن ءماجىلىس وتەتىن بولدى. ورنى - «ساياسي اعارتۋشىلار ءۇيى». ماجىلىستە تۇڭعىش رەت بەيبىت شەرۋلەردى قالاي وتكىزۋ تۋرالى ماسەلە كوتەرىلدى. زاڭ بويىنشا ءماجىلىس وتەتىن جەرگە قازاقستاننىڭ تۋى ىلىنۋگە ءتيىس ەدى. الايدا تۋ نە ءۇيدىڭ توبەسىنە، نە كىرەبەرىسكە ىلىنبەپتى. قالالىق كەڭەستىڭ توراعاسى قادىر بايكەنۇلى جيىندى اشىپ، كىمنىڭ قانداي ۇسىنىسى بار ەكەنىن سۇرادى. مەن قولىمدى كوتەرىپ، ورنىمنان تۇرىپ: «قازاقستاننىڭ تۋىنسىز ءماجىلىس وتكىزۋ ەلىمىزدىڭ زاڭىنا قايشى كەلەدى»، - دەدىم. بايكەنۇلى: «ءسىز كىمسىز، دەپۋتاتسىز با؟» - دەپ سۇرادى. مەن: «جوق، دەپۋتات ەمەسپىن»، - دەدىم. «وندا جينالىسقا قاتىسپايسىز، بوسسىز!» - دەپ، زالدان شىعارىپ سالدى. ول سەنبى كۇنگى جاعداي بولاتىن.
دۇيسەنبى كۇنى جۇمىسقا كەلسەم، جۇمىستاعىلاردىڭ ءبارى الدىمنان شىعىپ: «ءسىزدى نۇرقادىلوۆ كۇتىپ وتىر»، - دەيدى، جۇزدەرى سالىڭقى، زاكەڭ ءبارىن «قۋىرىپتى». كەڭسەسىنە كىردىم. زامانبەك اعا بىردەن ايقايعا باستى. «ونداي دانىشپان بولساڭ، قايدا ءجۇردىڭ، تۋدى ءوزىڭ ىلسەڭ بولماي ما؟!» - دەيدى بارلىق قىزمەتشىلەردىڭ كوزىنشە. ايقايلاپ الىپ: «بوسسىڭ، ەندى مۇندا جۇمىس ىستەمەيسىڭ!» - دەدى قولىن ءبىر سىلتەپ.
سالىم سۋعا كەتىپ، ەكى كۇننەن كەيىن «ەڭبەك كىتاپشامدى» الايىن دەپ اكىمدىككە كەلسەم، تۋرا قارسى الدىمنان ءزاكەڭنىڭ ءوزى شىعا قالدى. ادەتىم بويىنشا: «اسسالاۋماعالەيكۋم، زامانبەك اعا!» دەپ امانداستىم. زاكەڭ سالەمىمدى الىپ: «ءاي، سەن نە ىستەپ ءجۇرسىڭ؟» - دەيدى. مەن: «نە ىستەۋشى ەدىم، اعا؟ ءسىز جۇمىستان قۋدىڭىز، ەندى «ەڭبەك كىتاپشامدى» الۋعا كەلدىم»، - دەدىم. ءسوزىمنىڭ سوڭىن كۇتكەن جوق: «بۇرىن قانشا ايلىق الىپ ءجۇردىڭ؟» - دەپ سۇرادى. مەن: «120 رۋبل»، - دەدىم، قىسقا سۇراققا قىسقا جاۋاپ قايتارىپ. زاكەڭ: «وندا ەرتەڭنەن باستاپ 280 رۋبل الاسىڭ، جۇمىسقا كىرىس»، - دەدى كەسىپ سويلەپ. مۇنى ايتقان سەبەبىم - زاكەڭنىڭ ازاماتتىعىنىڭ بيىك، قازاقى مەنتاليتەتىنىڭ تەرەڭ ەكەنىن جانە ول كىسىمەن قالاي، قانداي جاعدايدا تانىسقانىمدى ەسكە الۋىم ەدى.
زاكەڭ مەن ىستەگەن جۇمىستاردى سىرتتاي باقىلاپ، ىشتەي ريزا بولىپ ءجۇرىپتى. ونىسىن جۇزىنەن سەزەتىنمىن. بەتپە-بەت كەزدەسىپ قالعان كەزىمىزدە ۇنەمى جىلى جىميىپ امانىمدى الاتىن. بىردە زاكەڭە ءبىر قۇجات اپاردىم. وندا الماتىداعى مەكتەپتەردە قازاق ءتىلى ءپانىن وقىتۋدىڭ وتە سۇرقيا ساياساتى جازىلعان بولاتىن. ياعني سول جىلدارى قالالىق مەكتەپتەردە قازاق ءتىلى ءپانىن تار، ناشار كابينەتتەردە وقىتىپ ءجۇرىپتى. مەن سونى شەشۋ تۋرالى قۇجات دايىنداعام، زاكەڭ ويلانباي قول قويدى. ءسويتىپ، ءبىز بارلىق مەكتەپتەردەگى ەڭ ءۇلكەن، تازا، بۇرىن «ورىس ءتىلى» مەن «ليتەراتۋرا» كابينەتتەرى بولعان جاقسى اۋديتوريالاردا «قازاق ءتىلى» ساباعىن وقىتۋعا جول اشتىق. نۇرقادىلوۆ مەكتەپ-بالاباقشا ءماسەلەسىندە ايتارلىقتاي تاماشا قىزمەتتەر ىستەدى. ماسەلەن، قالابايۇلىنىڭ شەشىمىمەن 15 ورىس مەكتەبى، 30 بالاباقشا قازاقشالاندى. شەشىمدى قابىلداۋعا زاكەڭ قاراپايىم ءادىس-امال قولداناتىن. راديۋسى ءبىر شاقىرىم كەلەتىن اۋماقتاعى مەكتەپ-بالاباقشالاردى كۇردەلى جوندەۋدەن وتكىزەمىز دەگەن سىلتاۋمەن جاۋىپ، 5-6 ايدىڭ ىشىندە قايتادان اشقان كەزدە، قازاقشاعا اينالدىرىپ جىبەرەتىن. وسى قازاققا جانى اشىعان قۋلىقتى قازىرگى باسشىلار بىلمەيدى دە عوي...
قازىرگە دەيىن قازاق مەكتەپتەرىنەن وزگە ءبىلىم وشاقتارىندا «قازاق ءتىلى» ءپانىن ءبولىپ وقىتۋ ءداستۇرى زامانبەكتىڭ زامانىندا باستالعان. قالابايۇلىنىڭ قازاق دەسە، شىعاردا جانى ءبىر ەدى. ماسەلەن، ۇلتتىڭ كەز كەلگەن ماسەلەسىنە بايلانىستى شارۋادا ول ەشقاشان ەكى سويلەگەن ەمەس. ابايدىڭ 150 جىلدىعى، ودان وزگە دە مەرەيتويلاردا زيالىلاردى ءبىر مينۋت ەسىك كوزىندە كۇتتىرگەن جوق.
زامانبەك نۇرقادىلوۆتىڭ قازاقستان تاريحىندا التىن ءارىپپەن ساقتالاتىن ءبىر ەڭبەگى - الماتى كوشەلەرىنىڭ اتىن قازاقشاعا اۋىستىرۋى. وسى كۇنگى ايتىپ جۇرگەن قازاقشا كوشە اتاۋلارىنىڭ ءبارى - قالابايۇلىنىڭ قالاۋىمەن جاسالعان دۇنيەلەر. كوشە اتىن اۋىستىرۋدىڭ دا وزىندىك جىرى بولدى. كەرەكتى قۇجاتتاردى دايىنداپ، قالالىق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ كۇن تارتىبىنە وتكىزدىم.
بىراق جوسپارعا ىلىنبەيدى. ءبىر ەمەس، ەكى، ءتىپتى ءۇش رەت قايتالاندى. ويتكەنى زاكەڭنىڭ ارتامونوۆا دەگەن ورىنباسارى بولاتىن. ول كەزدە بۇكىل الماتىنىڭ پاتەر بەرۋىنەن باستاپ، ۇلكەن-ۇلكەن شارۋالارىنىڭ ءبارىن قالالىق اتقارۋ كوميتەتى شەشەتىن. بىراق كوميتەت ءتوراعاسى زامانبەك بولعانىمەن، قۇجات الدىمەن ارتامونوۆاعا تۇسەتىن. مەن دايىنداعان قۇجاتتار كەيىننەن ءبىرتىندەپ، ارتامونوۆانىڭ سەيفىنە تۇسە بەردى. ءسويتىپ، الماتىنىڭ 16-17 كوشەسىنىڭ اتىن وزگەرتۋ تۋرالى قۇجات زاكەڭە جەتپەدى. قۇجات نۇرقادىلوۆتىڭ قولىنا تيمەگەن سوڭ، شەشىم شىقپادى.
ارادا ەكى-ءۇش اي ءوتتى. اقىرى، شىداماي، گازەت رەداكتسيالارىنا باردىم. ولار دا شەشىم بولماعان سوڭ، جاريالاۋعا باتىلدىق ەتە المادى. ءبىر كۇنى قازىرگى «ەگەمەن قازاقستان» گازەتى، سول كەزدەگى «ەگەمەندى قازاقستانعا» باردىم. وندا «ەگەمەندىدە» قازىرگى «دات» گازەتتەرى جوباسىنىڭ باس وقىرمانى ەرمۇرات باپي ءتىلشى بولاتىن. ەرمۇراتقا بارلىق جاعدايدى ءتۇسىندىرىپ ايتتىم. ول بىردەن جانىپ كەتتى: «بەرەمىز!» - دەدى. سونىمەن زاكەڭنىڭ ءمورى جوق، قولى قويىلماعان قۇجاتىن گازەتتىڭ ءبىرىنشى بەتىندە 1991 جىلى 13 قاراشا كۇنگى سانىندا جاريالاۋعا مۇرىندىق بولدى.
ارينە، ول كەزدە مۇنداي باتىلدىق ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ قولىنان كەلە بەرمەيتىن شارۋا ەدى. گازەت شىققاننان كەيىن، الماتىداعى ءبىراز نەگىزگى كوشەلەردىڭ كوممۋنيستىك اتاۋى قازاقشالانىپ، بۇكىل رەسپۋبليكا شۋلادى. ءزاكەڭ وسى ماقالانى كوردى دە: «قازاقستاننىڭ ءبىرىنشى گازەتى وسىلاي دەگەن ەكەن، ەندەشە، كوشەلەردىڭ اتاۋى وزگەرۋگە ءتيىس!»، دەپ، ءمورىن باسىپ، قولىن قويىپ، كوشەلەردىڭ اتاۋىن ءبىر كۇندە وزگەرتىپ جىبەردى.
سودان 1991 جىلدىڭ تامىز ايىندا «گكچپ» دەگەن شىقتى. ول رەسپۋبليكالاردىڭ تاۋەلسىزدىگىنە، وداقتىڭ تاراۋىنا قارسى جۇمىس ىستەيتىن قۇپيا ۇيىم ەدى. وعان الماتى مەن ورال قالاسىنىڭ قالالىق اتقارۋ كوميتەتتەرى كومەك ەتىپتى. سول ۋاقىتتا زاكەڭ دەمالىستا جۇرگەن. ورايدى پايدالانعان حراپۋنوۆ پەن ارتامونوۆا «گكچپ»-نى قولدايتىن ءتيىستى قۇجاتتارعا قول قويىپتى. ول قۇجاتتى مەن كوشىرىپ الدىم. «قازاق قوعامىنىڭ» جىگىتتەرى مەن جەلتوقسان باتىرلارىن جيناپ، بىرنەشە كۇن ميتينگىگە شىقتىق. ناتيجەسىندە، ارتامونوۆا جۇمىستان كەتەتىن بولدى، ال حراپۋنوۆتى زاكەڭ ءوزى قورعاپ قالدى. ارتامونوۆا ورنىن بوساتپاي، ءبىر ايداي جۇمىستان كەتپەي ءجۇرىپ الدى. ءبىز ونىڭ ورنىنا سول كەزدە الاتاۋ اۋدانىنىڭ ىشكى ساياسات ءبولىمىندە قىزمەت ەتىپ ءجۇرگەن ساپۋرا ءجۇسىپوۆانى ۇسىندىق.
جەلتوقسان كوتەرىلىسىنىڭ 5 جىلدىعىنا وراي الماتىدا ۇلكەن ميتينگ وتكىزدىك. سوعان ۇزىن سانى 25-30 مىڭ حالىق جينالدى-اۋ، شاماسى. سول ميتينگىنى وتكىزۋگە زاكەڭ رۇقسات بەرگەن بولاتىن. سودان كەيىن بىردە-ءبىر رەت جەلتوقساندىقتاردىڭ ءدال سونداي اۋقىمدى جيىنىن كورگەن ەمەسپىن. زامانبەك قالابايۇلىنىڭ ازاماتتىعى تاماشا ەدى. ماسەلەن، بيلىكتە جۇرگەن كەزدەرىندە جىبەرگەن كەمشىلىكتەرى مەن جاڭساقتىقتارى ءۇشىن باسپاسوزدە كەيبىر ازاماتتاردان كەشىرىم سۇرادى. ەسىمىزدە قالعانى - اكەجان قاجىگەلدين مەن التىنبەك سارسەنبايۇلىنان باسپاسوز ارقىلى مادەنيەتتى تۇردە كەشىرىم سۇراعان جالعىز ازامات - زاكەڭ بولاتىن. زامانبەك اعا كورەگەن جان ەدى عوي، ول - قازاقستانعا العاش رەت قىتاي قاپتاعاندا، ەڭ ءبىرىنشى بولىپ، اشىق قارسى پىكىر ايتقان ادام. پىكىر ايتۋمەن عانا شەكتەلگەن جوق، الماتىدان قىتايلىقتاردى قۋعان باتىرلىعى سول كەزدە ەل ءىشىن ءدۇر سىلكىنتكەن جوق پا؟..
ساپۋرا ءجۇسىپوۆا،
«شاڭىراق» رەسپۋبليكالىق بىرلەستىگى
توراعاسىنىڭ ورىنباسارى
الماتىنى قازاققا
تولتىرعان
زامانبەك اعا ەدى...
الماتىنىڭ اينالاسىنداعى شاعىن اۋداندار مەن ەلدى مەكەندەرگە قازاقتاردىڭ قونىستانۋىنا بىردەن-ءبىر سەبەپكەر بولعان ادام - نۇرقادىلوۆ. قالا سىرتىنداعى دۋمان، شاڭىراق، باقاي، تاۋگۇل اۋداندارىن، رىسقۇلوۆ كوشەسىنىڭ تومەنگى جاعىنداعى، ال-ءفارابيدىڭ جوعارعى جاعىنداعى يەن جەرلەردىڭ بارىنە قازاقتاردىڭ قونىستانۋى - نۇرقادىلوۆتىڭ كەزىندە باستالدى.
بىردە ول مەنى شاقىرىپ الىپ، باسپاناسىز جۇرگەن قازاقتاردى قالا سىرتىنا قونىستاندىرۋعا جاعداي جاسايتىن شەشىم دايىنداۋدى تاپسىردى. ءبىز شۇعىل ارادا ون جەتى شەشىم دايىنداپ، 15 مىڭ قازاققا جەر بەرۋگە نەگىزى بار قۇجاتتى ءزاكەڭنىڭ الدىنا قويدىق. ول مەنەن: «ءبارى دۇرىس پا؟» - دەپ سۇرادى. مەن: «ارينە، دۇرىس!» - دەيمىن. زاكەڭ: «دۇرىس ەكەنىن ءبىلىپ وتىرمىن، ءبارى قازاق پا دەگەنىم عوي...» - دەپ، ماعان جىميا قارادى دا، شەشىمنىڭ شەكەسىنە «بەكىتىلسىن» دەپ، كوستيتە قول قويدى. سونداعى زاكەڭنىڭ راقاتتانا قول قويعان بەينەسى ءالى كۇنگە كوز الدىمنان كەتپەيدى. وسى كۇنگە دەيىن الماتىنى باسقارعان قاي باسشى قازاققا نۇرقادىلوۆ جاساعان جاقسىلىقتىڭ تىم قۇرىعاندا جۇرناعىن جاسادى ەكەن؟ ەشكىمى جوق، بارلىعى - اقوردانىڭ ارىنىنان قايمىققان قورقاقتار!
الماتى قالاسىندا سول كەزدە 8 اۋدان بولعان. ونىڭ التاۋىنىڭ «پاسپورت ستولىنىڭ» باسشىلارى ورىستار ەدى. زاكەڭ سونىڭ ءبارىن قازاققا اۋىستىردى. سوندا ايتقان ەدى: «باسشىسى قازاق بولسا، الماتىعا بۇرىنعىدان ءبىر-ەكى قازاق كوپ قونىستاناتىن شىعار. مەيلى، ولار دا پارا الار، بىراق قازاق قوي، قازاق قازاقتىڭ كوزىن شۇقىماس»، - دەپ. بۇرىن الماتىدا 24 پايىز عانا قازاق بولسا، زاكەڭ قالانى باسقارعان جىلدارى بۇل كورسەتكىش 43 پايىزعا كوتەرىلدى. تاۋەلسىزدىكتىڭ باستاپقى جىلدارى قازاقستاننان شەتەلگە كوشكەن وزگە ۇلت وكىلدەرى كوپ بولدى عوي.
سوندا مارقۇم زامانبەك اعانىڭ ءۇي باسقارمالارى مەن تەحنيكالىق ينۆەنتاريزاتسيا بيۋرولارىنا قاتىستى شىعارعان قۇپيا قاۋلىسى بولدى. قاۋلىدا «رەسەيگە، تاعى باسقا مەملەكەتتەرگە كوشكەن ۇلت وكىلدەرىنىڭ ۇيلەرى مەن پاتەرلەرىن تەك قازاقتارعا عانا ساتۋعا جاعداي جاساۋ كەرەك»، - دەپ جازىلعان تارماق بولعانىن ءوز كوزىممەن كورگەن ەدىم.
سول قاۋلىنى وسى كۇنگە دەيىن ساقتاپ جۇرگەن ازاماتتار بار ارامىزدا. كەيدە ۇلتى ورىس باسشىلار قول استىنداعى قازاق قىزمەتشىلەرىنە: «كەت!» - دەپ ۇرىسسا، زاكەڭ ايقايلاپ: «ول قايدا كەتەدى؟ كەتسەڭ - سەنىڭ رەسەيىڭ، ماسكەۋىڭ بار. ال قازاقتىڭ قازاقستاننان باسقا قاي وتانى بار؟» - دەيتىن.
زامانبەك نۇرقادىلوۆ بيلىكتە ادال، ءومىر بويى تازا ءوتتى. 1994 جىلى بولاتىن، نازارباەۆ ەكەۋى ارا-تۇرا ۇستاسىپ قالىپ جۇرگەن كەزى ەدى. ءبىر كۇنى ءبىزدى جيناپ الىپ: «مەن دەمالىسقا كەتتىم، جۇمىستارىڭدى وزدەرىڭ ىستەي بەرىڭدەر!» - دەدى. ءبارىمىز ءۇيدى-ۇيىمىزگە كەتىپ قالعانبىز، كەشكى ساعات 7 كەزىندە جۇمىستان حاتشىلار قوڭىراۋ شالادى: «تەز جينالىڭىز- دار!» - دەپ. بارساق، نازارباەۆ ءزاكەڭدى قىزمەتىنەن الىپ، ورنىنا شالباي قۇلماقانوۆتى قويىپتى. سويتسە، نۇرقادىلوۆتى سول كەزدەگى پرەمەر-مينيستر سەرگەي تەرەششەنكو ساتىپ كەتكەن كورىنەدى. بىرنەشە كۇننىڭ الدىندا عانا زاكەڭ تەرەششەنكومەن سوزگە كەلىپ قالعان بولاتىن. تەرەششەنكو سول كەزدە ءزاكەڭنىڭ بارلىق ءسوزىن ديكتافونعا جازىپ الىپتى. ونى نازارباەۆقا تىڭداتىپتى. سول كەزدە نازارباەۆ زاكەڭدى الىپ تاستاۋدىڭ امالىن تاپپاي ءجۇرگەن بولاتىن.
سول كۇنى تۇندە ماقپال تەلەفون شالدى: «تەزىرەك كەلشى!» - دەيدى. قاسىما ءبىر-ەكى «زاكەڭشى» جىگىتتەردى ەرتىپ، تۇندەلەتىپ ۇيىنە باردىق. ۇيگە كىرىپ، ءسويلەسە كەلە ۇققانىمىز، ءزاكەڭە نازارباەۆ تەلەفون سوعىپ: «سەنىڭ ورنىڭا قۇلماقانوۆ كەلەدى، كابينەتىڭە بار، سول جەردە جۇمىسىڭدى تاپسىرىپ بەرەسىڭ!» - دەگەن كورىنەدى. وعان نۇرقادىلوۆ: «بارمايمىن، مەنسىز ىستەي بەرىڭدەر بىلگەندەرىڭدى!» - دەپتى. ءسويتىپ، نازارباەۆ پەن نۇرقادىلوۆ تەلەفوندا ءبىرىن-ءبىرى اياماي بوقتاپتى. ماقپال سونى ەستىپ الىپ، قورىققانىنان كوز جاسىنا ەرىك بەرىپ وتىر ەكەن.
سونداعى ماقپال ەكەۋىنىڭ وتىرعان ۇيلەرى اكىمدىكتىڭ رەزيدەنتسياسى بولاتىن. وندا ىستىق سۋ دا جوق ەدى. قىزمەتتەن بوساعان سوڭ، ۇيدەن دە شىقتى. باراتىن جەرى بولماي، ءبىر تانىس جازۋشىنىڭ ساياجايىندا تۇردى. قازىرگى ماقپال وتىرعان ءۇي سول ساياجايدا وتىرعاندارىندا سالىندى عوي. زاكەڭنىڭ تازالىعى، قازىرگى جەمقورلار سياقتى دۇنيە-مۇلىك جيناماعان ادالدىعى سودان-اق كورىنىپ تۇرعان جوق پا. قازىر ويلاسام، سول جىلدارى زاكەڭنىڭ قاراماعىندا قىزمەت ەتكەن ءبولىم قىزمەتكەرلەرىنىڭ كوبى قىزمەتتەرىن پايدالانىپ، جاعدايلارىن تۇزەپ الىپتى. تەك زاكەڭ عانا زامان وزگەرمەيدى دەپ ويلادى ما ەكەن، جەكە مەنشىگىنە ءبىر بۇراۋ تەمىر دە جازدىرىپ الماپتى عوي.
زاكەڭ ادام قولىنان جازىم بولدى. ۋاقىت وتە كەلە ونىڭ سىرى اشىلادى، اق پەن قارا ايقىندالادى. قازىرشە بۇعان باسى ارتىق پىكىردىڭ قاجەتى شامالى. دەگەنمەن ونىڭ ارتىندا قالعان جەسىرى ماقپالدىڭ ەڭبەگىن ەسكەرمەۋگە بولماس. ول جەسىرى رەتىندە كۇيەۋىنىڭ ءولىمىن جوقتاپ قانا قويعان جوق، بۇگىنگە دەيىن زاكەڭنىڭ تاۋ تۇلعاسىن ءتومەندەتپەي كەلە جاتىر: ءانىن ارنايدى، كونتسەرتىن بەرەدى، ارتىن جوقتايدى.
ال ۇلى شە؟ اكەسى وققا ۇشقان كۇننىڭ ەرتەسىندە: «بۇل - جەكە ءبىزدىڭ وتباسىمىزدىڭ تراگەدياسى. مۇندا ەشقانداي ساياسات جوق»، - دەپ سويلەدى. تىم بولماعاندا، ۇلىنىڭ ۇندەمەي قالۋىنا دا بولاتىن ەدى عوي. وعان دا جارامادى. زاكەڭنىڭ ولىمىندە قالاي ساياسات بولماسىن، زامانبەكتەي قازاقتىڭ ءور تۇلعالى ازاماتى ءوزىن-ءوزى ءۇش رەت اتىپ ءولىپتى دەگەنگە بەسىكتەگى ءسابي سەنە مە ەكەن؟ قۇداي-اۋ، سولاي دا جۇرتتى الدايدى ەكەن عوي، بۇ جازعاندار!
زامانبەك پەن التىنبەك قازا بولعاننان كەيىن، ۇكىمەت قاۋلى شىعارعان. قازا بولعان ساياسي قۇرباندارعا بەس جىلدان كەيىن اتىن اتاپ، ءتيىستى شارالار جاساۋعا. مىنە، زاكەڭنىڭ قايتىس بولعانىنا بيىل بەس جىل تولدى. بىراق قاۋلىنى قاراپ جاتقان ۇكىمەتتى كورگەن جوقپىز. دەگەنمەن مۇنى ساياسي پارتيالار قولعا الۋعا ءتيىس. زامانبەك باتىر اتاۋسىز قالماۋى كەرەك.
توپتامانى دايىنداعان -
جۇقامىر شوكە،
«D»
«وبششەستۆەننايا پوزيتسيا»
(پروەكت «DAT» № 40 (77) وت 10 نويابريا 2010 گ.
DAT, تاقسىر!
