ەلىمىز تاۋەلسىزدىگىن العانىنا دا جيىرما جىل. سوڭعى جىلدارى  ورىستانعان ورالدا كوشە اتتارى وزگەرىپ، قايسىبىرى قازاقىلاندىرىلىپ، قىردا جۇرگەن قازاق بالاسى قالاعا قونىس اۋدارعاندىقتان قازاق مەكتەپتەرى كوبەيىپ، بالاباقشاعا بالا سىيماي... قىسقاسى، ۇلتتىق رۋح ورالعانداي بولعان.

دەگەنمەن مۇنىڭ ءبارى قاراكوزدەرگە ۇناعانىمەن، كورشىلەر مەن قوڭسىلاردىڭ بارىنە بىردەي ۇنامايتىن بولىپ شىقتى. سودان بەرى كۇڭكىل، «ءىس قاعازدارىن قازاقشا تولتىرادى دەگەن نە سۇمدىق؟»، «كوشە اتتارىن وزگەرتەدى دەگەن قايدان شىققان، ءوزىمىز تۇراتىن كوشەنى تابا المايتىن بولدىق»، «بىزگە قىسىم جاسالىپ جاتىر» - دەگەن كوپسىگەن اڭگىمە. ءبارىن قويشى، بيىلعى جىلدىڭ جاز ايىنان بەرى قالاداعى  كازاك-ورىستاردىڭ تاريحىن اسپەتتەۋشى «ستارىي ۋرالسك» قوعامدىق قورى وسى كوشە اتتارىنىڭ وزگەرۋىنە اشىق قارسىلىعىن ءبىلدىرىپ، ورال قالالىق №2 سوتىنا بىرنەشە شاعىم ءتۇسىردى. سودان بەرى ونوماستيكالىق كوميسسياعا دا تىنىم جوق. وسىندايدا وزگەلەردىڭ ۇلتتىق مۇددەگە كەلگەندە سونشالىقتى ولەرمەندىگىنە ەرىكسىز قىزىعاسىڭ، ءبىز سويتە الار ما ەدىك، اگاركي سويتە قالساق ويلاعانىمىز بولماي تۇمسىعىمىز تاسقا تىرەلسە، سولار سياقتى ەكىنشى مارتە، ءۇشىنشى... رەت سوتقا جۇگىنەر مە ەدىك.

ەلىمىز تاۋەلسىزدىگىن العانىنا دا جيىرما جىل. سوڭعى جىلدارى  ورىستانعان ورالدا كوشە اتتارى وزگەرىپ، قايسىبىرى قازاقىلاندىرىلىپ، قىردا جۇرگەن قازاق بالاسى قالاعا قونىس اۋدارعاندىقتان قازاق مەكتەپتەرى كوبەيىپ، بالاباقشاعا بالا سىيماي... قىسقاسى، ۇلتتىق رۋح ورالعانداي بولعان.

دەگەنمەن مۇنىڭ ءبارى قاراكوزدەرگە ۇناعانىمەن، كورشىلەر مەن قوڭسىلاردىڭ بارىنە بىردەي ۇنامايتىن بولىپ شىقتى. سودان بەرى كۇڭكىل، «ءىس قاعازدارىن قازاقشا تولتىرادى دەگەن نە سۇمدىق؟»، «كوشە اتتارىن وزگەرتەدى دەگەن قايدان شىققان، ءوزىمىز تۇراتىن كوشەنى تابا المايتىن بولدىق»، «بىزگە قىسىم جاسالىپ جاتىر» - دەگەن كوپسىگەن اڭگىمە. ءبارىن قويشى، بيىلعى جىلدىڭ جاز ايىنان بەرى قالاداعى  كازاك-ورىستاردىڭ تاريحىن اسپەتتەۋشى «ستارىي ۋرالسك» قوعامدىق قورى وسى كوشە اتتارىنىڭ وزگەرۋىنە اشىق قارسىلىعىن ءبىلدىرىپ، ورال قالالىق №2 سوتىنا بىرنەشە شاعىم ءتۇسىردى. سودان بەرى ونوماستيكالىق كوميسسياعا دا تىنىم جوق. وسىندايدا وزگەلەردىڭ ۇلتتىق مۇددەگە كەلگەندە سونشالىقتى ولەرمەندىگىنە ەرىكسىز قىزىعاسىڭ، ءبىز سويتە الار ما ەدىك، اگاركي سويتە قالساق ويلاعانىمىز بولماي تۇمسىعىمىز تاسقا تىرەلسە، سولار سياقتى ەكىنشى مارتە، ءۇشىنشى... رەت سوتقا جۇگىنەر مە ەدىك.

«جىعىلعان كۇرەسكە تويمايدى» دەپ ورال قالالىق  ءماسليحاتى مەن قالالىق اكىمدىكتىڭ ۆالكوۆايا، سادوۆايا، كرەستيانسكايا، سوبولەۆسكايا اتتى ءتورت كوشەنىڭ اتىن زاڭسىز وزگەرتتى، زاڭدى بەلدەن باستى»، - دەپ بىلەتىن ولكەتانۋشى گەننادي ءمۋحيننىڭ ازىرگە توقتايتىن ءتۇرى جوق. ونىڭ ادۆوكاتى دا ەكىنشى تىنىسى اشىلعانداي تىنىمسىز كۇيدە. «دۇرىسىندا، - دەيدى قوعامدىق قوردىڭ ادۆوكاتى ۆالەري سميرنوۆ، - ونوماستيكالىق كوميسسيا ۇكىمەتتەن ارنايى بەكىتىلگەن كونتسەپتسيا بويىنشا جۇمىس ىستەيدى. بۇل قۇجاتپەن مۇقيات تانىسپىز، وندا كوشە اتتارىن اۋىستىرۋ قانداي ۇستانىمدارعا، سەبەپتەرگە بايلانىستى جۇزەگە اسىرىلۋى ءتيىس ەكەندىگى انىق جازىلعان. ال ءبىز داۋلاپ وتىرعان ۆالكوۆايا، سادوۆايا، كرەستيانسكايا، سوبولەۆسكايا دەگەن كوشە اتتارىن وزگەرتۋ مۇلدەم زاڭعا قايشى».
ونوماستيكالىق كوميسسيا بولسا، بۇل كوشەلەردىڭ زاڭدىق تۇرعىدان ماڭىزدى  اتاۋعا جاتپايتىنىن ايتىپ، كەرىسىنشە، كوشە اتىن وزگەرتىپ، سولاردىڭ بىرىنە بۇرىنعى پەدينستيتۋت رەكتورى اقمۋرزيننىڭ ەسىمىن بەرسە، كەلەر ۇرپاق ءۇشىن ءتالىمدىسى سول بولار ەدى، - دەپ ەسەپتەيدى. وسىنى ەستىگەندە ولكەتانۋشىلار ىزادان جارىلىپ كەتە جازدادى. ەگەر ءمۋحيننىڭ سوزىنە سەنسەك، بۇل كوشە اتتارى بۇگىنگى تاڭدا دا ماڭىزدى. «ۆالكوۆايا» دەپ اتالۋىنىڭ سەبەبى مىناۋ «ءبىر كەزدە ورىس-كازاكتار كىر جۋعا ارنالعان تاقتايمەن وزدەرىنىڭ ايەلدەرىنە قىرىنداعان پاتشا اسكەرلەرىن ۇرىپ-سوعىپ ايداپ شىققان-مىس». ءمۋحيننىڭ ءوزى  اسپەتتەپ جۇرگەن بۇل اڭىزدىڭ  قاشان، قالاي  پايدا بولعانى، كىم شىعارعانى دا بەلگىسىز. ارينە، سوت ولكەتانۋشىنىڭ بۇل ۋاجىنە اۋزىن اشىپ، كوزىن جۇما قالماعانى بەلگىلى. ەكى-ءۇش رەت بۇل قوعامنىڭ شاعىمى نەگىزسىز دەگەن شەشىم شىعاردى. الايدا «تاۋىم شاعىلدى» دەپ سالى سۋعا كەتكەن  مۋحين جوق، ول قر جوعارى سوتىنا دا بىرنەشە بولىمنەن تۇراتىن شاعىمدارىن بىرىنەن سوڭ ءبىرىن جونەلتتى. «ەندى شامالى ۋاقىت كۇتەمىن. جاۋاپ بولماسا، حالىقارالىق سوتقا شاعىم جولدايمىز»، - دەپ شىرەندى سابازىڭ. ايتقانداي، قر جوعارى سوتىنان دا ءبىر اي شاماسىندا جاۋاپ حات كەلىپتى. وندا ورال قالالىق سوتىنىڭ بۇرىنعى شەشىمى وزگەرىسسىز قالاتىنى، ياعني كوشە اتاۋلارى زاڭدى تۇردە وزگەرتىلگەن دەلىنگەن ەكەن. ەلىمىزدىڭ باس زاڭ ورگانىنىڭ جاۋابى دا گەننادي ءمۋحيننىڭ مەسەلىن قايتارا المايتىن بولىپ شىقتى. ەندى ول حالىقارالىق سوتقا شاعىم جولداپ جىبەرىپتى. شاماسى «ولىسپەي، بەرىسپەيىن» دەيتىن سياقتى. «ەشبىر ەلدە تاريحقا مىناداي قيانات جاسالمايدى. ال بىزدە ءبارى باسقاشا. «ۆالكوۆايا» كوشەسىندە كازاك-ورىستار وزدەرىنىڭ ايەلدەرىن قورعاپ، پاتشا اسكەرىن ۆالكامەن ساباعان. كوشە سودان بەرى بىرنەشە عاسىرلار بويى «ۆالكوۆايا» اتالىپ كەلەدى. بۇل سوندا تاريح ەمەس پە، تاريحقا بۇدان ارتىق قيانات بولا ما؟»، - دەيدى گەننادي مۋحين.
وسىندايدا ويلايسىڭ، وزگە جۇرتتىڭ ءبارى ءماتىبي، بىزدەن وتكەن كونبىس جۇرت جوق. كوشەنى ايتاسىز، وسى وبلىستىڭ وزىندە شوۆينيستىك ساياساتتىڭ پارمەنىمەن ءاپ-ادەمى اتى بولا تۇرا، ايدالاداعى كازاكتىڭ نە باسقانىڭ اتىمەن اتالىپ كەتكەن اۋىل-اۋجاندار قانشاما. مىسالى، كوتەلنىي، كالمىكوۆو، پارتسەزد سياقتى ەلدىمەكەندەردىڭ اتتارى وزگەرمەي سول كۇيى تۇرا بەرسە نە بولار ەدى؟ كەلەر ۇرپاققا قالاي ايتىپ تۇسىندىرەر ەدىك...
ال ەندى ورال قالاسىنىڭ ىرگەسىندەگى اۋىلدار ءبىرى كازاك اتامانىنىن ەسىمىن ءالى اسپەتتەپ وتىرسا، قالعاندارى سول كازاك-ورىستار قويعان اتپەن مىزعىماي تۇر. ورال قالاسىنىڭ ىرگەسىندەگى سەرەبرياكوۆ (كازاك اتامانىنىڭ فاميلياسى) اۋىلىندا  بۇرىن تەك كازاك-ورىستار، ناعىز ورىستار  تۇرعان ەدى. قازىر تۇرعىنداردىڭ باسىم بولىگىن قازتالوۆ، اقجايىق سياقتى ناعىز قازاقى اۋداننان كوشىپ كەلگەندەر قۇرايدى. بىراق اۋىلدىڭ باسىم بولىگى قازاق بولا تۇرا، سەرەبرياكوۆ اتاۋىن وزگەرتۋ جونىندە ءالى باستاما كوتەرىلەتىن ەمەس. بۇل ەنجارلىق دەگەندى قويساڭىزشى. ودان بەرى ورنالاسقان كرۋگلووزەرنىي اۋىلىنداعى جاعداي دا وسىنداي. سەلەكتسيوننىي، پلودووۆوششنوي، شاپوۆ، كولوۆەرتنوە، بۋدارين، يانايكينو. ءبورلى اۋدانى باعىتىنا شىقساڭىز نوۆەنكي، ترەكين، پويما، نوۆوپاۆلوۆكا، فەدوروۆكا، دوليننىي بولىپ كەتە بەرەدى. ورىسشا اتاۋدان ارىلماعان اۋىلدار مۇنىمەن بىتپەيدى. ونىڭ ءبارىن تەرىپ شىقساق، ماقالانىڭ ءبىراز بولىگىن تەك اۋىل اتاۋلارى قۇرايتىن ءتۇرى بار. بۇدان بىرنەشە جىل ترەكينگە الىس قازاقى اۋدانداردان كوشىپ كەلگەندەر اۋىلدىن اتىن وزگەرتۋگە ءبىراز تىراشتانعان. قايدا؟ كازاك-ورىستار ءورىستىلدى باسىلىمدارعا قارسى ماقالالار ۇيىمداستىرىپ، ەكى-ءۇش بەلسەندى اعايىننىڭ اۋزىن جاپتى دا تاستادى. ونوماستيكالىق كوميسسياعا دا بەت باقتىرماي قويدى. سودان بەرى ول جاقتا اۋىل اتىن وزگەرتۋ تۋرالى باستاما قايتىپ كوتەرىلگەن جوق. وزگە اۋىلدارداعى اعايىندارىمىز دا ازىرگە بۇل ماسەلەنى اۋىزعا الاتىن ەمەس.

باتىس قازاقستان وبلىسى

«جاس قازاق» گازەتى