– ءسىزدى مەملەكەتتىك ءتىل ماسەلەسى قانشالىقتى تولعاندىرادى؟
– «قازاق ءتىلىنىڭ بولاشاعى بار ما، جوق پا؟» دەيتىندەر بار. وندايدا «مەن تۇرعاندا ساسپاڭدار! مەن باردا قازاق ءتىلى دە جاسايدى» دەپ جاۋاپ بەرەمىن. ءبارىمىز قازاقتىڭ بالاسىمىز. ءبىز جۇرگەن جەردە ۇلتىمىزدىڭ دا مادەنيتى جاساي بەرمەك. قۇايعا شۇكىر، قازاقشا سويلەيتىن جاستار جەتكىلىكتى. ولار انا ءتىلىنىڭ عۇمىرىن كەم دەگەندە 50-60 جىلعا ۇزارتادى. ءاربىر قازاق مۇمكىندىگى جەتكەن جەرگە دەيىن تۋعان ءتىلىن تاراتۋ كەرەك. ءبىز كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ كەزىندە وقىدىق. مەنىڭ ەلىم – كوكشەتاۋ وبلىسىنا قاراستى ستەپنياك قالاسى. ايگىلى ءبىرجان سالدىڭ تۋعان جەرى. مەن 1954 جىلى تىڭ يگەرۋ تۇسىندا دۇنيەگە كەلگەنمىن.
تىڭ ءتوسىن تىلگەن كەزدە تۇرەنىمەن،
قازاقتىڭ قان ساۋلاعان جۇرەگىنەن. 

– ءسىزدى مەملەكەتتىك ءتىل ماسەلەسى قانشالىقتى تولعاندىرادى؟
– «قازاق ءتىلىنىڭ بولاشاعى بار ما، جوق پا؟» دەيتىندەر بار. وندايدا «مەن تۇرعاندا ساسپاڭدار! مەن باردا قازاق ءتىلى دە جاسايدى» دەپ جاۋاپ بەرەمىن. ءبارىمىز قازاقتىڭ بالاسىمىز. ءبىز جۇرگەن جەردە ۇلتىمىزدىڭ دا مادەنيتى جاساي بەرمەك. قۇايعا شۇكىر، قازاقشا سويلەيتىن جاستار جەتكىلىكتى. ولار انا ءتىلىنىڭ عۇمىرىن كەم دەگەندە 50-60 جىلعا ۇزارتادى. ءاربىر قازاق مۇمكىندىگى جەتكەن جەرگە دەيىن تۋعان ءتىلىن تاراتۋ كەرەك. ءبىز كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ كەزىندە وقىدىق. مەنىڭ ەلىم – كوكشەتاۋ وبلىسىنا قاراستى ستەپنياك قالاسى. ايگىلى ءبىرجان سالدىڭ تۋعان جەرى. مەن 1954 جىلى تىڭ يگەرۋ تۇسىندا دۇنيەگە كەلگەنمىن.
تىڭ ءتوسىن تىلگەن كەزدە تۇرەنىمەن،
قازاقتىڭ قان ساۋلاعان جۇرەگىنەن. 
راس قوي؟ ءتۇپ تامىرىمىزدى قيراتىپ، قوپارىپ كەتتى. ەسكى اتا-بابامىزدىڭ زيراتىن استى-ۇستىنە اۋدارىپ تاستادى ەمەس پە؟ سوندا انا ءتىلىنىڭ ماسەلەسى العاش رەت الدىمىزدان شىقتى. 60-شى جىلدارى دومبىرا «ەسكىلىكتىڭ سارقىتى» دەپ قارالانىپ، ۇلتتىق اسپابىمىزدىڭ داۋىسىن ەستۋگە زار بولىپ قالدىق. سوعان قاراماستان، وقۋشى كەزىمىزدە «وللاھي-بيللاھي» دەپ انت سۋ ىشەتىنبىز. اتا-انانىڭ تاربيەسى سولاي ەدى. مۇسىلمان ءدىنى ۇيدە وتىرىپ-اق پارتيانىڭ ۇرانداعان ساياساتىن جەڭىپ شىقتى. ءبىر كۇنى قالادان اۋىلعا قىدىرىپ ماڭدايى تورسىقتاي بوزبالا كەلدى. ءبارىمىز قوناقتى اينالسوقتاپ ءجۇرمىز. ول ايتقان ءسوزىمىزدى تۇسىنبەيدى. بالا كوڭىل قازاقتىڭ «قازاقشا بىلمەيمىن» دەگەنىنە نانعىسى كەلمەدى. بويىمىزدى ىزا بۋىپ، ونى سوققىعا جىققىمىز كەلدى. تابيعي زاڭدىلىقتىڭ بۇزىلعانىن ىشكى تۇيسىگىممەن سەزىنگەندەي بولدىم. ويتكەنى، جىلقى كىسىنەيدى، يت ۇرەدى، مىسىق مياۋلايدى. سول سياقتى قازاقتىڭ دا قازاقشا سويلەۋى زاڭدى دەپ ەسەپتەيتىنمىن. ادام دۇنيەگە كەلگەندە انا تىلىمەن بىرگە تۋادى دەپ ويلايتىنمىن. مەكتەپتەردىڭ وزىندە قازاق بالالارىن ءارتۇرلى ۇلتتارمەن بىرگە ورىسشا وقىتا باستادى. قازاق مەكتەپتەرى بىرىنەن سوڭ ءبىرى جابىلدى. ستەپنياكتاعى التى قازاق مەكتەبىنەن ەڭ اقىرى ءبىر-اق مەكتەپ قالدى ما، قالمادى ما، ونىڭ ءوزى بەلگىسىز. كەيىنگى جىلدارى مەن مەكەن ەتكەن كەڭاششى دەگەن تازا قازاقى اۋىلدىڭ بالالارى ورىس مەكتەبىندە وقىتىلدى. سونداي-اق، «قازاق مەكتەبىندە وقيتىن وقۋشىلاردىڭ دەڭگەيى تومەن» دەگەن تۇسىنىك بولدى. قولىمنان كەلگەنشە جاقسى وقىدىم. وسىلايشا، ميىعىنان كۇلىپ قارايتىن ورىس اعايىنداردىڭ پيعىلىنا تويتارىس بەردىك.  ول زامانمەن سالىستىرعاندا قازىر تاۋەلسىز ەلمىز. قازاق حالقىنىڭ تاريحي تاعدىرى ەرەكشە. قوس قاپتالىمىزدا ازۋىن ايعا بىلەگەن ەكى يمپەريا (قىتاي، رەسەي) تۇر. ايتەۋىر، اللا قولداپ امان-ەسەن وسى كۇنگە دە جەتتىك.
ۇيدە «قازاق ەپوسى» دەگەن كىتاپ جاتتى. ونىڭ ىشىنە جەتى باتىرلار جىرى كىرەدى. قىستىڭ ۇزاق كەشىندە اكەم تاقان الگى كىتاپتى وقيدى. الپامىس باتىردى زىنداننان قاشان شىعاراسىڭ دەپ جىلايتىنمىن. بالالارمەن توبەلەسىپ، تاياق جەپ قالسام، باتىرلار جىرىن وقىپ-وقىپ الىپ، قايتادان سوندا بارىپ ەسە قايتاراتىنمىن. 
– ەلىمىزدەگى اسكەري وقۋ-ورىندارعا باتىرلار جىرىن جاتتاتسا، نۇر ۇستىنە نۇر بولار ەدى. سونىمەن قاتار، پاتريوتتىققا ۇندەيتىن ماقال-ماتەدەردى وقىتىپ، قىل اياعى بايىرعى قارۋ-جاراقتى بولشەكتەپ تۇرىپ جاس جاۋىنگەرلەردىڭ كوكەيىنە ءسىڭىرۋ قاجەتتىگى ءسوزسىز...
– بۇل كۇندە جاستار كىتاپ وقۋدان قالدى عوي. سوندىقتان، جىرلاردى ديسكىمەن تىڭداتىپ، ارتيستەرگە ويناتقان الدەقايدا ۇتىمدى شىعاتىن سەكىلدى. ونىڭ رۋحاني قۇنى ولشەۋسىز. ناعىز ەرلىكتىڭ، باتىرلىقتىڭ كوكەسى سوندا جاتىر. بۇرىن تەلەارنادان ۇلتتىق رۋحتى وياتاتىن «بەس عاسىر جىرلايدى»، «حالىق قازىناسىنان...» دەگەن سەكىلدى حابارلار جۇرگىزدىك. ال ەندى تاۋەلسىزدىك العان ۋاقىتىمىزدا جاستاردى دالا داستۇرىنە تاربيەلەيتىن تەلەحابارلاردىڭ بولماۋى ۇلتتىعىمىزعا سىن عوي. بۇل ماسەلەمەن تالاي جەرگە حات جازدىم، تالاي جەرگە تابان توزدىرىپ باردىم دا. جوعارى جاقتاعىلاردىڭ بىرەۋى سەلت ەتسەشى... تەلەارنالاردىڭ باسىندا قازاق بالالارى ءتول ەرتەگىمىزدى، ءتول اڭىزدارىمىزدى كورمەي، بىلمەي وسۋىنە مۇددەلى توپتار وتىر ما دەپ تە قورقامىن.
– سوڭعى كەزدە اركىم ورايى كەلگەن سالادا جۇمىس ىستەۋگە بەيىم. ارمانداپ تۇسكەن وقۋى جولدا قالىپ، قاراجاتى دۇرىستاۋ ءارتۇرلى قىزمەتكە اۋىسىپ كەتەتىندەر كوپ. ءوزىڭىز تاڭداپ العان ماماندىق بويىنشا جۇمىس ىستەپ كەلەسىز بە؟
–  مەنىڭ ەكى ارمانىم بار ەدى. ءبىرى – جازۋشى بولۋ، ءبىرى – فۋتبوليست بولۋ. مەكتەپتى تامامداعان سوڭ، قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى بويىنشا وقۋعا تۇسپەك نيەتىم كوپ كەدەرگىگە ۇشىرادى. ۇيدەگىلەر «قازاق ءتىلىنىڭ بولاشاعى جوق» دەپ كەرى تارتتى. مەن دە وڭايلىقپەن رايىمنان قايتپادىم. شەشەم مىنەزدى كىسى ەدى، «كوڭىلى قالاعان وقۋىنا بارسىن» دەپ باتاسىن بەردى. مەن وقۋعا تۇسكەن 70-ءشى جىدارى قازمۋ-دىڭ جۋرناليستيكا مەن فيلولوگيا فاكۋلتەتتەرى قازاق رۋحانياتىنىڭ ورداسى بولاتىن. سول كەزدە الماتىدا قازاقشا جالعىز مەكتەپ قانا بولدى-اۋ دەيمىن. جاستار ۇلتىمىزدىڭ وتكەنى مەن بولاشاعى جايىندا ءسوز قىلىپ ەگىلەتىن، ءوز-وزدەرىن قامشىلاپ شيرىعاتىن. سول ازاماتتار ەگەمەندىككە قول جەتكەن جىلدارى بەلگىلى ءبىر دارەجەدە ادەبيەتىمىز بەن مادەنيتىمىزگە ەلەۋلى ۇلەس قوستى دا. 
 م.اۋەزوۆ اتىنداعى دراما تەاترىندا كەنەن ازىرباەۆتىڭ ءجۇز جىلدىعىنا بايلانىستى ايتىس ءوتتى. بۇل تۇڭعىش رەت دومبىرا ۇستاپ، ايتىسقا شىعۋىم بولاتىن. سوندا انا ءتىلى تۋرالى بىلاي جىرلادىم:
ەلىڭە قىلعان ەنبەگىڭ،
ماقتاۋسىز كەتەر دەيمىسىڭ؟
جاقسىلىق قىلساڭ حالقىڭا،
 اقتاۋسىز كەتەر دەمىسىڭ؟
توگىلىپ تۇرعان تەكتى ءتىل،
 جوقتاۋسىز كەتەر دەيمىسىڭ؟!
– پارسى ەلىندە ارداقتى اقىندارىنىڭ ەسكەرتكىشىنىڭ تۇبىندە سول اقىننىڭ ولەڭدەرى وقىلىپ تۇرادى ەكەن. جىراۋلارعا قويىلعان ەسكەرتكىش قاسىنا ارنايى تەحنيكالىق قۇرىلعى قويىپ، نەگە جۇرتتى جىرمەن سۋسىنداتپاسقا دەگەن وي كەلەدى كەيدە...
– ونى قويشى. ءبىز تىرىلەرگە جىرلاپ الساق تا جامان ەمەس. اتا مۇرامىزدى ناسيحاتتايتىن ارنايى مەملەكەتتىك باعىت-باعدارلاما جوق. الەمدە جىراۋلىق ونەردى زەردەلەۋگە دەگەن قۇلشىنىس بايقالادى. فرانتسۋزداردىڭ ەڭ سوڭعى جىرشىسى وسىدان 150 جىلداي بۇرىن كوز جۇمعان. قانداي وزىق ەل بولسا دا، ۇلتتىق مۇراسىنان ايرىلىپ قالىپ وتىر. قازىر ەۋروپا ەلدەرىندە جىراۋلىق ءداستۇر مۇلدە جوق. شىعىستىڭ وزىندە ساناۋلى ەلدەر عانا ۇلى ونەرىن سارى مايداي ساقتاپ قالعان جايى بار. مەنىڭ ماعجان جۇماباەۆتىڭ «باتىر بايان» پوەماسىن جىرلاۋىم وتە قىزىق بولدى. ۇستازىمىز رىمعالي نۇرعاليەۆتىڭ ايتۋىمەن ۇلتتىق كىتاپحانانىڭ سيرەك كىتاپتار بولىمىنەن «باتىر باياندى» العاش وقىعانداعى اسەرىمدى سوزبەن ايتىپ جەتكىزۋ قيىن. ول كەز ماعجاننىڭ ءالى اقتالا قويماعان تۇسى ەدى. سودان پوەمانى جاتتاپ الىپ، دومبىراعا قوسىپ ايتىپ ءجۇردىم. ماعجان جۇماباەۆتىڭ 150 جىلدىعىنا سول پوەمانى پەساعا اينالدىرىپ، ساحناعا قويدىم. «باتىر بايان» – ۇلت-ازاتتىق جىرلاردىڭ شوقتىعى بيىگى. 
– «زيالى بار ما، الدە جوق پا؟» دەگەن سىڭايداعى اڭگىمە ءجيى ايتىلادى. ال ءسىز نە دەيسىز؟
– ۋاقىتىندا بىزگە «باي-بولىستاردىڭ ءبارى جامان» دەپ ۇيرەتتى. ساياساتتىڭ ساندىراعىنا سەندىك تە. وسى كۇنى زيالى قاۋىمدى قارالاپ، ولاردىڭ اراسىنا وت تاستاپ قويۋعا قۇمارلار تابىلىپ قالىپ ءجۇر. مۇنىڭ دا ارتىندا سۇرقيا ساياسات جاتقانداي كورىنەدى. تامىرىنا بالتا شابىلعان ۇلت ءومىر ءسۇرۋىن توقتاتادى. «سەندەردە قايراتكەر دە، زيالى دا جوق» دەگەن ۇعىمدى سىنالاپ ساناعا ءسىڭىرۋ ءتۇپتىڭ تۇبىندە وزىمىزگە قاۋىپتى ەكەنىن تۇيسىنەتىن كەز الدەقاشان جەتتى. ارينە، ورىستىلدىلەردىڭ ەل تىزگىنىن ۇستاپ وتىرعانى جانىما باتادى. ەل ورتاسىنا شىققان ايتىستا شەنەۋنىكتەردى جاقسىلاپ تۇرىپ سىناپ تا الامىز.
– اقىننىڭ نەگىزگى ميسسياسى دا سول ەمەس پە؟ سىپىرا جىراۋ، اسان قايعىدان باستاپ، بۇقارعا دەيىنگى، ودان بەرگى زار زامان اقىندارى ەل ءۇشىن ەڭىرەپ، ەگىلىپ وتكەن. بەتىڭ بار، ءجۇزىڭ بار دەمەي حاننىڭ جۇزىنە تىكە قاراپ تۇرىپ ايتقان تولعاۋلارىن قالاي عانا ۇمىتارمىز...
– وي، اينالايىن-اۋ، بۇلاردىڭ قۇلاعىنا تۇك كىرمەيدى عوي. ايتپەسە، سەن جازعان ماقالاڭنان ءبىر شەشىم شىعادى دەپ كۇتىپ ءجۇرسىڭ بە؟ «ءسوز سۇيەكتەن وتەدى» دەگەن قازاق بالاسى ەدىك. قازىر «ايتتىم»، «باياعىدا ايتىپ تاستاعام»، «ايتىپ ءجۇرمىن» دەگەننەن اسقان كىمىڭ بار؟ بۇگىنگە دەيىن «ايتىپ جاتىرمىز»، «ايتىپ جاتىرمىز»، ال شىن مانىندە ىستەپ جاتقان تۇگىمىز جوق. وتىرىك دەشى؟  
– جىراۋ مەن جىرشى سوزدەرىن ءبىرىنىڭ ورنىنا ءبىرىن قولدانۋ ۇردىسكە ەنگەن سەكىلدى. جىرشى دەگەنىمىز جىردى ورىنداۋشى، ال جىراۋ جىر تۋدىرۋشى ادام ەمەس پە؟ 
– نەگىزى سولاي. بىراق، ءبىرشاما ايماقتا كونە جىردى ورىنداۋشىنىڭ ءوزىن «جىراۋ» دەپ اتايدى. جىر ورىنداۋشىلارىنىڭ كوبى ءوز جاندارىنان ولەڭ شىعارادى. «جىراۋ» دەگەن ادەمى ءسوزدى ولاردان نەسىنە قىزعانامىز؟ قازىر «جىرشى-جىراۋلار» دەگەن ءسوزدى قولدانىپ ءجۇرمىز.
– ايتىس ونەرىنەن نەگە كەتتىڭىز؟
– جاس بالالارمەن جۇلدەگە تالاسقانداي بولمايىن دەپ ويلادىم. سوسىن جاستارمەن ءسوزىمىز جاراسا قويۋى دا قيىن. مەن ساحناعا شىققاندا قارسىلاسىمدى جەڭۋدى كوزدەپ، ءادىس-ءتاسىل ويلاستىرىپ جاتپايتىنمىن. ايتەۋىر، كوكەيىمدە جۇرگەن اتالى ءسوزدى ايتىپ قالۋدى ماقسات تۇتاتىن ەدىم. ەڭ ناشار دەگەن ايتىسىمدا حالىقتىڭ ءبىر اۋىز ءسوزىن سويلەپ قالۋعا تىرىستىم. مەنىڭ ايتىسقا شىعۋىما سەبەپشى بولعان كىسى – شارىبەك الداشەۆ. ول بازار جىراۋدى زەرتتەگەن ادام.
– الدىن الا ولەڭ جاتتاپ الىپ ايتىسقا شىعاتىن كەزدەرىڭىز بولدى ما؟
– بىر اۋىز ولەڭ بىلمەي شىعاتىن كەزىمىز از ەمەس ەدى. ايتكەنمەن، الدىن الا ويدى جۇپتاپ تا العان ءجون. قۇر جاتتاپ العان ايتىستان دا ءمان قاشادى. ءبىزدىڭ الدىمىزداعى اعالاردىڭ داپتەرىن پارتيا تەكسەرىپ، تسەنزۋرادان وتسە عانا شىعاراتىن بولىپتى. ول زامان ءوتتى. سۋىرىپ سالاتىن ونەرىڭ بولماسا، ايتىستا شارشى الاڭعا شىعىۋدىڭ دا قاجەتى شامالى. ءبىر ايتقان ولەڭ جولدارىن بارعان جەرىندە قايتالاپ جۇرە بەرەتىندەر دە جەتكىلىكتى. كەيدە ءوزىمىز ايتقان سوزدەردى باسقانىڭ اۋزىنان ەستىپ جاتامىز. وعان نە دەيسىڭ، ەندى؟ 
– وسى كۇندەرى حالىقتىڭ ايتىسقا دەگەن كوڭىلى سۋىعان سىڭايلى...          
– مەن ءوزىم ايتىس اقىندارىن سىناۋعا قارسىمىن. ەكەۋمىزدىڭ وسى اڭگىمەمىزدى وزگەرىسسىز قاعازعا تۇسىرسەڭ، كوپتەگەن سويلەمدەردىڭ دۇرىس قۇرىلماعانىنا كوز جەتكىزەر ەدىڭ. سەنىڭ قالاممەن تۇزەپ-كۇزەپ جىبەرۋگە مۇمكىندىگىڭ بار. ايتىسكەر ءسوز سايىسىنا ءتۇسىپ جاتقاندا ءتۇرلى قيىندىقتارعا تاپ بولۋى مۇمكىن. ونىڭ ءبارىن جەڭىپ شىعۋ ەت پەن تەرىدەن جارالعان ادامعا وڭاي ەمەس قوي. شارىبەك اعام «جەكە باسىڭنىڭ وكپەسىن ەمەس، حالىقتىڭ وكپەسىن ايت» دەپ وتىرۋشى ەدى. ايتىستا سول ۇستانىمنان اينىعان ەمەسپىن. قارسىلاس اقىننىڭ جانىنا جارا سالىپ، ابىرويىن تۇسىرگەننەن نە پايدا؟ مەنىڭشە، ءسوز جەكپە-جەگىنە شىققاندا ويلانباي ايتىپ قالعان سوزدەرىنە وكىنەتىن اقىندار كوپ شىعار دەپ ويلايمىن. كەيىنگى كەزدە «ايتىسقا تىيىم سالىنعالى جاتىر» دەگەن اڭگىمە شىقتى. سوندا قالاي بولعانى؟
– قىرعىزستاندا وتكەن ماناسشىلاردىڭ حالىقارالىق كونكۋرسىنا قاتىسىپ، جۇلدەلى ورالعانىڭىزدان حاباردارمىز. اعايىن ەل قازاقتىڭ ماناسشىسىن قالاي قارسى الدى؟
– 1993 جىلى ايىر قالپاقى اعايىنداردىڭ ەلىندە قازاق-قىرعىز اقىندارىنىڭ ايتىسى ءوتتى. مەن تۇڭعىش رەت قىرعىز جەرىندە «ماناس» جىرىن جىرلاعان ەدىم. وسى جولى ماناس باتىردىڭ مىڭ جىلدىعىنا شاقىرتۋ الىپ قايتتىم. ونداعى جۇرتتىڭ ماناس دەسە، كوڭىلى الا بوتەن. ماناستىڭ بىزگە جاتتىعى جوق. ءتۇبىمىز ءبىر كوك تۇرىك ەمەس پە؟ قالا بەردى «ماناس» جىرىن شوقان ۋاليحانوۆ ەڭ العاش ەل اۋزىنان حاتقا تۇسىرگەن، مۇحتار اۋەزوۆ ونى كەڭەس ۇكىمەتى كەزىندە قورعاپ قالعان، الكەي مارعۇلان زەرتتەگەن عوي. قىرعىزدىڭ مادەنيتتتانۋشى عالىمدارى ماعان «ماناستىڭ» ەڭ ءبىر ءنارلى جەرلەرىن ءدال تاۋىپ ايتادى ەكەنسىز» دەپ باعا بەردى. 90-شى جىلدارى ەل قيىن كەزەڭدى باستان كەشىردى. سول تۇستا مەن ەلدى-مەكەندەردى اقى-پۇلسىز ارالاپ كونتسەرت قويدىم. وندا دا ەل سۇرانىسى بويىنشا «ماناستى» ءجيى جىرلادىم. قازىر نەمەرەلەرىمدى وسى جىرمەن تەربەتىپ ءجۇرمىن.
– دراماتۋرگيالىق شىعارمالاڭىزدان ساتيرانىڭ سارىنى اڭعارىلادى. كۇلكىنىڭ ءوزىنىڭ الۋان ءتۇرى بار. ءسىز ەلدى قالاي كۇلدىرگەندى ۇناتاسىز؟
– شىعارمالارىمداعى ازىلدەر ءومىردىڭ وزىنەن الىنعان، ەشقانداي مىسقىلى، ىشكى قىجىلى جوق. سوندىقتان، قازاقى قالجىڭدار كوڭىلگە تەك شۋاق سىيلايدى.
– انگە ءسوز جازادى ەكەنسىز...
– ەرمۇرات ۇسەنوۆ دەگەن كومپازتور كوكشەتاۋعا كەلىپ قالدى. سوندا ول «كومپوزيتور مەن اقىن جولىققان جەردە ءبىر ءان تۋى كەرەك ەمەس پە؟» دەدى. نە كەرەك، سول جولى «سىرلى كوكشە» اتتى ءان دۇنيەگە كەلدى. ودان كەيىن بالام نۇرلان «اي كوكشە» دەگەن ولەڭىمە ءان جازدى. اكەلى-بالالى بىرىگىپ شىعارماشىلىق جۇمىس ىستەي باستادىق. مەن ولەڭ جازامىن. نۇرلان ءان شىعارادى. ءبىر كۇنى بالام «ايىم اتتى قىزعا عاشىق بولىپ قالدىم. ماعان «ايىم» ولەڭ جازىپ بەرىڭىزشى» دەيدى...
– «عاجايىپ كۇي» اتتى اندەرىڭىزدىڭ ءۇشىنشى شۋماعى كوڭىلگە قونىمسىز ەكەنىن ايتا كەتكەن ابزال بولار...
– رەسپۋبليكا دەڭگەيىندە جاقسى تاراعان «ازيا» توبىنىڭ ورىنداۋىنداعى «عاجايىپ كۇي» دەگەن ءانىمىز بار. بىردە نۇرلان حابارلاسىپ ايتادى: «توپ قۇرامىندا ءۇش جىگىت بولعاندىقتان، ولەڭگە ءۇشىنشى شۋماق كەرەك بولىپ تۇر» دەپ. مەن ءبىر شۋماق ولەڭدى ولارعا جولداعانىمشا، «ازيا» توبىنىڭ جىگىتتەرى ءۇشىنشى شۋماقتى وزدەرى جازىپ جىبەرىپ، سودان ول ساحناعا شىعىپ كەتتى.
– «ءان مەن اناشا» دەگەن مۋزىكالىق كومەديا ءتۇسىرىپسىز. كينو ونەرى ۇلكەن كۇش-قۋات، قارجى-قاراجاتتى تالاپ ەتەرى ءوز-وزىنەن تۇسىنىكتى. وسى ماسەلەنى قالاي شەشتىڭىز؟
– بىر كەزدەرى «قازاقفيلمدە» جۇمىس ىستەگەنمىن. وندا ۇلتتىق تاقىرىپتاعى بىرنەشە دەرەكتى ءفيلمنىڭ ستسەناريىن جازعانمىن. مارات نابيەۆ دەگەن كاسىپكەر ازاماتپەن تانىستىعىم بار ەدى. سول كىسىگە حابارلاسىپ، ويىمدى جەتكىزدىم. قارسى بولمادى. كينوستۋدياعا ايگىلى بالۋان شولاققا باتا بەرگەن پاڭ نۇماعانبەتتىڭ اتىن قويىپ، ايدار تاقتىق. مارات كامەراسىن، قاجەتتى قۇرال-جابدىقاردى الىپ بەردى. كينوستۋديانىڭ كەڭسەسى ءوز ءۇيىمنىڭ ىشىندە. شوپىرى دا، ستسەناريسى دە، رەجيسسەرى دە، ءبارى – ءوزىم. بۇعان نەگىزى اقمولا وبلىسى تەاترىنىڭ ارتىستەرى ءتۇستى. باستى رولدە نۇرلان وينادى. ول ءوزى ءبىلىم الىپ جۇرگەن ونەر اكادەمياسىنىڭ ءبىرىنشى كۋرسىندا وقيتىن جانسايا بايداربەكوۆا دەگەن قىزدى كينوداعى باستى رولگە دايىنداپ جاتىرمىن دەدى. باستى كەيىپكەردى كورمەي تاڭداۋ دەگەن رەجيسسۋرا تاريحىندا بولماعان شىعار. نە دە بولسا، بالاما سەندىم. ءبىر كۇنى نۇرلان «كينو ءتۇسىرىلىمى اياقتالعان سوڭ جانساياعا ۇيلەنسەم قايتەدى؟» دەپ قاراپ تۇر. مەن قالاي قارسى بولايىن. «وندا كينو ءتۇسىلىلىمى باستالماي تۇرىپ قوسىلىپ الىندار» دەپ ەكى جاستىڭ نەكەسىن قيدىق. قىسقاسى، ءبىر مەزگىلدە كينونى دا تۇسىردىك، كەلىندى دە تۇسىردىك. ودان كەيىن «جەر شوقتىعى – كوكشەتاۋ» دەگەن دەرەكتى فيلم «پاڭ نۇرماعانبەت» كينوستۋدياسى ارقىلى كورەرمەندەرگە جول تارتتى. 1932 جىلعى قازاق حالقىنىڭ تاريحي تراگەدياسى – اشارشىلىق تۋرالى «اشارشىلىق جىلعى ماحاببات» كوركەم ءفيلمىنىڭ ستسەناريىن جازىپ بىتىرگەنىمە دە بىرنەشە جىل بولدى. قازاقتىڭ كەرەمەتتىگىن پاش ەتەتىن «ۇلى دالانىڭ اڭىزدارى» دەگەن كينونىڭ ستسەنريى جازىلىپ ءبىتىپ قالدى. ال ستسەناريگە «جان ءبىتىرۋ» –بولاشاقتىڭ ۇلەسى. ءتىپتى قازاق ەرتەگىلەرىنەن كوركەمفيلمدەر ءتۇسۋرۋدى دە كوپتەن ارمانداپ ءجۇرمىن.

اڭگىمەلەسكەن ارمان اۋباكىر