كوپ بولا قويعان جوق، وسىدان ءبىراز ۋاقىت بۇرىن ۇلتتىق كىتاپحانادا انا ءتىلىمىز جايىندا تاعىلىمدى باسقوسۋ وتكەن-ءدى. باسقوسۋدا ۇلت مۇددەسى ءۇشىن كۇرەسىپ جۇرگەن ءبىر ارداقتى اقىنىمىز ەل بىلەتىن تاعى ءبىر قالامداسىنا تيىسە سويلەپ، «اقىن-جازۋشىلاردىڭ بالالارى - وزدەرى ماڭگۇرت» دەپ قالدى. ەموتسيامەن ايتىلعان الگى ءسوز شىنىمەن-اق كوكەيدە سايراپ قالعان ەدى سول كەزدە. سەبەبى، وسىنداي ءبىر كۇدىك-كۇمانى سەيىلمەگەن ءبىر ءسوز بۇدان بۇرىن دا تالاي الدان شىققان ەدى.

قازاق قالامگەرلەرىنىڭ بالالارى شىنىمەن «ماڭگۇرت» پە؟ بيلىكتەگى كەمەلدىڭ قاسىمجومارتىن، نەماتتىڭ قايراتىن، ساعاتتىڭ ماۋلەنىن ماڭگۇرت دەۋگە قالاي اۋىز بارادى؟ ءبىزدىڭ بۇگىنگى ايتپاعىمىز - وسى جايدىڭ توڭىرەگىندە.

كەمەلۇلىنىڭ كەمەلى بيىك

قاي قازاقتان سۇراساڭ دا قاسىمجومارت توقاەۆتى جازباي تانيدى. بىراق اكەسى كەمەل توقاەۆ دەگەن جازۋشىنى بىلەتىندەر - ىلۋدە بىرەۋ عانا. تانىمالدىلىق جاعىنان الىپ قاراساق، قاسىمجومارتتىڭ اتاعى اسپانداپ تۇر قازىر. ەل بىلەتىن تاجىريبەلى قايراتكەر. قايراتكەرلىگى سول، «قازاقستاندىق ۇلت» ساياساتىنا اۋەلگىدە ەكى ولشەپ، ءبىر ءپىشىپ قاراۋ كەرەكتىگىن اشىق ايتا الدى. ۋاعىندا: «ۇلتتى «شالا قازاق» جانە «ناعىز قازاق» دەپ تە بولۋگە قاقىمىز جوق»، - دەپ كەمەلۇلىنىڭ كەمەلدىلىك تانىتقانىن دا ۇمىتقامىز جوق.

كوپ بولا قويعان جوق، وسىدان ءبىراز ۋاقىت بۇرىن ۇلتتىق كىتاپحانادا انا ءتىلىمىز جايىندا تاعىلىمدى باسقوسۋ وتكەن-ءدى. باسقوسۋدا ۇلت مۇددەسى ءۇشىن كۇرەسىپ جۇرگەن ءبىر ارداقتى اقىنىمىز ەل بىلەتىن تاعى ءبىر قالامداسىنا تيىسە سويلەپ، «اقىن-جازۋشىلاردىڭ بالالارى - وزدەرى ماڭگۇرت» دەپ قالدى. ەموتسيامەن ايتىلعان الگى ءسوز شىنىمەن-اق كوكەيدە سايراپ قالعان ەدى سول كەزدە. سەبەبى، وسىنداي ءبىر كۇدىك-كۇمانى سەيىلمەگەن ءبىر ءسوز بۇدان بۇرىن دا تالاي الدان شىققان ەدى.

قازاق قالامگەرلەرىنىڭ بالالارى شىنىمەن «ماڭگۇرت» پە؟ بيلىكتەگى كەمەلدىڭ قاسىمجومارتىن، نەماتتىڭ قايراتىن، ساعاتتىڭ ماۋلەنىن ماڭگۇرت دەۋگە قالاي اۋىز بارادى؟ ءبىزدىڭ بۇگىنگى ايتپاعىمىز - وسى جايدىڭ توڭىرەگىندە.

كەمەلۇلىنىڭ كەمەلى بيىك

قاي قازاقتان سۇراساڭ دا قاسىمجومارت توقاەۆتى جازباي تانيدى. بىراق اكەسى كەمەل توقاەۆ دەگەن جازۋشىنى بىلەتىندەر - ىلۋدە بىرەۋ عانا. تانىمالدىلىق جاعىنان الىپ قاراساق، قاسىمجومارتتىڭ اتاعى اسپانداپ تۇر قازىر. ەل بىلەتىن تاجىريبەلى قايراتكەر. قايراتكەرلىگى سول، «قازاقستاندىق ۇلت» ساياساتىنا اۋەلگىدە ەكى ولشەپ، ءبىر ءپىشىپ قاراۋ كەرەكتىگىن اشىق ايتا الدى. ۋاعىندا: «ۇلتتى «شالا قازاق» جانە «ناعىز قازاق» دەپ تە بولۋگە قاقىمىز جوق»، - دەپ كەمەلۇلىنىڭ كەمەلدىلىك تانىتقانىن دا ۇمىتقامىز جوق.

قاسىمجومارتتىڭ اكەسى كەمەل توقاەۆ - ءومiر قيىندىعىن كورىپ، سوعىس اۋىرتپالىعىن بەلشەدەن تارتقان تۇلعا ەدى. اعايىندارىنان ەرتە ايىرىلىپ، قاشان دا قايعى-قاسىرەتتىڭ ورتاسىندا جۇرگەندىكتەن شىعار، قولىنا قالام الىپ اقيقات پەن ادالدىقتى ناسيحاتتادى. قازاق ادەبيەتىندەگى دەتەكتيۆ جانرىن جانداندىردى. وسىنداي اكەنىڭ تاعىلىمىن العان قاسىمجومارتتىڭ ۇلتىنا وگەي بولىپ كەتپەگەنى تۇسىنىكتى، ارينە. بۇل - توقاەۆتىڭ ءساتتى تۇسى.

ءساتسىز تۇسى - كەمەلۇلىنىڭ «كاراۆان» گازەتىندە: «نەكوتورىە كازاحستانتسى داجە پەرەشلي ۆ كاتوليچەستۆو. ەتا رەليگيا ستانوۆيتسيا پوپۋليارنوي سرەدي كازاحسكوي مولودەجي»، - دەپ قالعانى. ايتسە دە، قاسەكەڭنىڭ ءبىز مويىندايتىن ءبىر جاعىمدى جاعى بار. ول - كەشەگى اقپارات ءمينيسترى ەرمۇحامەت ەرتىسباەۆ سياقتى قازاقشانى قاعازعا قاراپ ەمەس، وزدىگىنەن سويلەۋدى ۇيرەنۋى. تىلگە دەگەن قۇرمەت - وسىنداي بولار، بالكىم!

ەستەرىڭىزگە سالا كەتەيىك، قاسىمجومارت كەمەلۇلى 1953 جىلى 17 مامىردا الماتىدا دۇنيەگە كەلگەن. ماسكەۋ مەملەكەتتىك حالىقارالىق قاتىناستار ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ، بەيجىڭ لينگۆيستيكالىق ينستيتۋتىنىڭ جانە رەسەي ءسىم-ءنىڭ ديپلوماتيالىق اكادەمياسىنىڭ تۇلەگى. ساياساتتانۋ عىلىمىنىڭ دوكتورى. 1994 جىلى قر سىرتقى ىستەر ءمينيسترى، 1999 جىلى قر-نىڭ پرەمەر-ءمينيسترى تاعى دا باسقا بيىك لاۋازىمدى قىزمەتتەر اتقارعان. 2007 جىلدىڭ 11 قاڭتارىنان قر سەناتىنىڭ توراعاسى.

قازاقستاننىڭ №1 قازىناشىسى

قازۇپۋ-دىڭ قابىرعاسىندا ءبىلىم الىپ جۇرگەن كەزىم. «ءۇمىت ۇزگىم كەلمەيدى» شىعارماسىنىڭ اۆتورى، بەلگىلى قازاق جازۋشىسى، تۇركولوگ-عالىم، اكادەميك نەمات كەلىمبەتوۆتىڭ كەشى ءوتتى. اتامىزدى قۇرمەتتەپ تورگە وتىرعىزدىق. جازۋشىنىڭ جانىنا قازۇپۋ-دى 20 جىل باسقارعان ۋنيۆەرسيتەتىمىزدىڭ سول كەزدەگى رەكتورى (قالامگەردىڭ قۇداسى) توقمۇحامەد سادىقوۆ جايعاستى. ال جازۋشىنىڭ ۇلى كايرات كەلىمبەتوۆ بولسا اكەسى مەن قايىناتاسىن قۇرمەتتەپ ەل قاتارلى زالدىڭ ءبىر بۇرىشىنا قونجيا كەتتى. ول كەزدە قايرات مينيستر ەدى. ءمينيستردىڭ قاسىندا وتىرعاسىن با، وسى ءبىر قاراپايىمدىلىقتىڭ كورىنىسى مەنىڭ ەسىمدە جاقسى ساقتالىپ قالىپتى. ول از دەسەڭىز قايرات نەماتۇلىن جۇما نامازىنان كورىپتى ءبىراز جۇرت. جانىندا ءوزى اتتاس قايرات ساتىبالدى بولىپتى دەيدى. قۋاناسىڭ، ارينە.

ءبىز بىلەتىن قايرەكەڭ قاراپايىمدىلىعى مەن يماندىلىعىنا قوسا، ءبىلىمدى جان. قازاق، ورىس وقۋ ورىندارىنان العان ءبىلىمىن ازسىنىپ «بولاشاقتىڭ» باستاماسىمەن جورجتاۋن (اقش) ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ەكونوميكاسىن ءبىتىرىپ كەلىپ، ەلەۋلى ەڭبەك ەتتى. ەڭبەگىنىڭ ەلەنگەندىگى شىعار، جوعارعى قىزمەتتەر نەماتۇلىن ماگنيتشە تارتتى وزىنە. قازاقتىڭ قارجى سالاسىندا قايراتتى جۇمىس جاساعان قايرەكەڭ، باستاپقىدا جاي عانا «قازىنا»، بەرتىندە وعان «سامۇرىق» دەگەن تىركەسى قوسىلعان بىلدەي كومپانيانىڭ باسشىسى اتانىپ ۇلگەردى. قازاقتىڭ قازىناسىنا «قوجالىق» ەتىپ وتىرعان قايرات نەماتۇلى سونداي-اق «قازمۇنايگاز» جانە «قازاقستان تەمىر جولى» اكتسيونەرلىك قوعامدارىنىڭ ديرەكتورلار كەڭەسىنىڭ توراعاسى.

ءبىر كەزدەرى «قازاقستاننىڭ دەموكراتيالىق تاڭداۋى» وپپوزيتسيالىق قوزعالىسىنىڭ بەل ورتاسىندا جۇرگەن، كەيىننەن «اق جول» دەموكراتيالىق پارتياسىندا بوي كورسەتكەن قايرەكەڭ قازىر ساياساتتان گورى ءبىرجولاتا ەكونوميكانىڭ پۇشپاعىن يلەۋگە كوشكەن سىڭايلى. سونداي-اق، قر ۆەلوسپورت فەدەراتسياسىنىڭ تىزگىنىن ۇستاپ، ارمسترونگتىڭ استىنا مول اقشانى باسىپ بەرگەنىن دە بىلەمىز.

ارمسترونگ - ۆەلوسپورتتىڭ چەمپيونى بولسا، قايرات - قازاق قارجىسىنىڭ چەمپيونى، №1 قازىناشى. مويىندايىقشى...

ايتپاقشى، قايرات نەماتۇلى 1969 جىلدىڭ 28 قاڭتارىندا الماتىدا دۇنيەگە كەلگەن. 1993 جىلى م.ۆ.لومونوسوۆ اتىنداعى ماسكەۋ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىن، 1996 جىلى قازاق مەملەكەتتىك باسقارۋ اكادەمياسىن تامامداعان. 1999-2001 ج.ج. - قر ستراتەگيالىق جوسپارلاۋ اگەنتتىگىنىڭ توراعاسى، 2001-2002 ج.ج. - قارجى ءمينيسترىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى، 2002-2006 ج.ج. - ەكونوميكا جانە بيۋدجەتتىك جوسپارلاۋ ءمينيسترى، 2006 جىلى «نۇر-وتان» پارتياسى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى قىزمەتتەرىن اتقارعان. 2008 جىلدان «سامۇرىق-قازىنا» ۇلتتىق ءال-اۋقات قورىنىڭ باسقارما توراعاسى. اعىلشىن، فرانتسۋز تىلدەرىن جەتىك بىلەدى.

داۋلەتتىڭ دە داۋرەنى ءجۇرىپ تۇر

63 پايىز بولىگى قايرات كەلىمبەتوۆ باسقاراتىن «سامۇرىق-قازىنا» ۇلتتىق ءال-اۋقات قورىنا قاراستى «قازمۇنايگاز» ۇلتتىق كومپانياسىنا تيەسىلى «قازمۇنايگاز» بارلاۋ ءوندىرۋ» اكتسيونەرلىك قوعامى جايلى ەستىپ پە ەدىڭىز؟ ەستىمەسەڭىز، وسى مەكەمەدە 1998 جىلى ەلباسىنىڭ جارلىعىمەن «قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى» دەگەن قۇرمەتتى اتاققا يە بولعان قابدەش ءجۇمادىلوۆتىڭ ۇلى ىستەيدى...

ءبىر كەزدەرى قابدەش اعامىز: «شەتەلدە ەكi ۇلىم تۇرادى. بiرەۋi - لوندوندا. جۋرناليست. ەكiنشi ۇلىم - ۆەنادا. امەريكادا دوكتورانتۋرانى بiتiردi. قازiر بiرiككەن ۇلتتار ۇيىمىندا iستەيدi. سولاردىڭ ارقاسىندا بىلتىر ەشبiر دەلەگاتسياسىز بۇكiل ەۋروپانى ارالاپ قايتتىم»، - دەپ ماقتانىپ ەدى ءباسپاسوز بەتىندە.

ءجۋرناليسى - سول داۋلەت. بۇعان دەيىن ءبىر وزىندە ءبىر جارىم مىڭ ان قىزمەت ىستەپ، الەمنىڭ ءار تۇكپىرىنە 45 تىلدە حابار تاراتاتىن ۇلىبريتانيانىڭ بي-بي-سي راديوسىنىڭ 1996 جىلى اشىلعان ورتالىق ازيا بولىمىنە قارايتىن قازاق بيۋروسىندا تىلشىلىك ءھام باسشىلىق قىزمەت اتقاردى قابدەشۇلى. ازدى-كوپتى ۇلت جوعىن جوقتاعان اششى حابارلارىن الەم حالقى ۇيىپ تىڭداعان ەدى. «اكەگە قاراپ ۇل وسەر» دەگەندەي، قالامگەر قابدەشتىڭ بالاسى دا ومىرىنە قالامىن سەرىك ەتكەن ان-دى.

جاقىندا داۋلەت ءجۇمادىلدىڭ «قازمۇنايگاز» بارلاۋ ءوندىرۋ» اكتسيونەرلىك قوعامىندا قوعاممەن قاتىناس دەپارتامەنتىنىڭ ديرەكتورى بولىپ قىزمەت ىستەيتىنىن ەستىپ، قۋانىپ قالدىق. جۋرناليست بولا ءجۇرىپ، ان باعۋدىڭ جاڭا جونىنە كوشكەن داۋلەت مىرزاعا «جارايسىڭ!» دەۋدەن باسقا ايتارىمىز جوق.

ماۋلەن دەسە، ساعات ەسكە تۇسەدى

ساعات (ساعاتحان) اشىمباەۆتى كوپشىلىك رۋحاني تۇلعا رەتىندە تانيدى. ۇلتتىق ارنانىڭ باسشىلىعى قىزمەتىندە ءجۇرىپ ءوزى ۇيىمداستىرىپ، ءوزى جۇرگىزگەن «قارىز بەن پارىز» باعدارلاماسى ءالى كوز الدىمىزدان كەتپەسى انىق.قازاق رۋحانياتىنا قوسىلعان قۇندى كىتاپتارىن ءالى كۇنگە شەيىن ىزدەپ ءجۇرىپ وقيدى جۇرت.

ەڭبەك جولىن «جاس الاشتان» باستاپ، كەيىن ادەبيەت الەمىندە وزىندىك سارا جول سالعان، تەلەديداردا «جۇرەكتەن قوزعايىق» جانە «پارىز بەن قارىز» باعدارلامالارىن جۇرگىزگەن ساعاتتىڭ ۇلى - قازىر بىلدەي باسشى، قوعام قايراتكەرى. ول - 1971 جىلى دۇنيە ەسىگىن اشىپ، 1993 جىلى قازۇۋ-دىڭ فيلوسوفيا-ەكونوميكا فاكۋلتەتىن تامامداعان ماۋلەن ساعاتحانۇلى.

ماۋلەن دە ەڭبەك جولىن اكەسى سياقتى جازۋ-سىزۋدان باستادى. سول ۋاقتاعى قر اقپارات جانە باسپا مينيسترلىگىنە قاراستى باسپا قورىنىڭ قاراپايىم مامانىنان، ديرەكتوردىڭ ورىنباسارى قىزمەتىنە دەيىن كوتەرىلدى. كەيىن جوعارعى پالاتا دەپۋتاتىنىڭ كومەكشىسى، قر قاۋىپسىزدىك قىزمەتى اپپاراتىنىڭ كەڭەسشىسى، قر پرەزيدەنتى اكىمشىلىگىنىڭ تالداۋ جانە ستراتەگيالىق باعدارلامالار ورتالىعى جەتەكشىسىنىڭ ورىنباسارى بولىپ ىستەدى. 1999 جىلدان باستاپ قر قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ اناليتيكالىق ورتالىعى جەتەكشىسى جانە قر پرەزيدەنتى جانىنداعى ستراتەگيالىق زەرتتەۋلەر ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى بولدى. ايتەۋىر قايدا جۇرسە دە، اكە ءۇمىتىن جالعاپ، قايسارلى قازاق ەلىنىڭ شاشباۋىن كوتەرىپ جۇرگەن ماۋلەن مىرزا قازىر قر پرەزيدەنتى اكىمشىلىگى باسشىسىنىڭ ورىنباسارى قىزمەتىندە.

ەلدىڭ شاشباۋىن كوتەرەدى دەۋىمىزدىڭ ءبىر سەبەبى وسىدان بىرنەشە ۋاقىت بۇرىن «قازاقستاندىق ۇلتقا» قارسى بولعان مۇحتار شاحانوۆقا جوعارعى جاقتان ارنايى باسۋ ايتقان وسى ماۋلەن ەدى. قايدا جۇرسە دە، قاي بيىككە شىقسا دا، كەزىندە قازاعىم دەپ شىرىلداعان اكە الدىنداعى پارىزى مەن قارىزى ۇمىتىلماسا دەيمىز ماۋلەنگە! قازاق ەلىنىڭ ازاتتىق العانىن كورە الماي كەتكەن ساعات اكەنىڭ ارمانىن، ازاتتىقتان كەيىنگى ەل تاعدىرىنا ىقپال ەتىپ وتىرعان ماۋلەن بالا ىسكە اسىرسا، نۇر ۇستىنە نۇر ەمەس پە؟!

ارداققا «ويلان، بالام!» دەگىمىز كەلەدى

ءبىر كەزدەرى «جان تاتتىسىمەن» ءيىسى قازاق قاۋىمىنا، قازاق دەپپىن-اۋ، بۇكىل مۇسىلمان قاۋىمىنا كۇيە جاعىپ، ايشا انامىزدىڭ ابىرويىن قورلاعان جازۋشى، مەمسىيلىقتىڭ يەگەرى دۇكەنباي دوسجاندى بىلمەيتىن ادام كەمدە-كەم شىعار، ءسىرا! ايتپاقشى، بۇل كىسى جاس بالاشا: «ەندى بۇلاي ىستەمەيمىن»، - دەپ جۇرت الدىندا كەشىرىم سۇراۋىن سۇراعانىمەن ءالى ميىعىنان كۇلىپ جۇرگەن ءتارىزدى كورىنەدى. كىم بىلەدى، بالكىم ول كىسىنى ءبىز تۇسىنبەي جۇرگەن شىعارمىز.

جازۋشىنىڭ ۇلى ارداق - قازىر قر ادىلەت مينيسترلىگىنە قاراستى ءدىن كوميتەتىنىڭ باستىعى. ءبىراز جۇرت بىلەتىن بولۋى كەرەك، قايبىر جىلى دۇكەنباي بالاسى ءبىر اعاتتىق جىبەرىپ الدى، ول تۋرالى ۋاعىندا جازىلدى دا. ارداق مىرزا مۇسىلمانداردىڭ ءھام الەمنىڭ جارىق نۇرى - قۇران كارىمنىڭ بىرنەشە اياتتارىن ەكسترەميستىك باعىتتاعى جازبالار قاتارىنا جاتقىزىپ جىبەرە جازدادى. ابيىر بولعاندا، قاتەلىگىن تەز ءتۇسىنىپ، ايىبىن جۋىپ-شايىپ، ارنانى باسقا جاققا بۇرىپ جىبەردى.

ايتپاقشى، ارداقتىڭ اكەسى - كىتاپ پالاتاسىنىڭ «قازاقستانداعى وقىرمانى قيساپسىز جازۋشى» اتاعىن العان «اۆتوريتەتنىي» قالامگەر. وسى ۋاقىتقا شەيىن 11 رومان، 23 حيكايات، 100-ءدىڭ ۇستىندە اڭگىمە جازىپ تاستاۋ، ءاي، ەشكىمنىڭ قولىنان كەلمەيدى-اۋ، كەلمەيدى! ءبىر جاعى پرەزيدەنتتىڭ مادەني ورتالىعىنان شىعاتىن «مادەني مۇرا» جۋرنالىن باسقارىپ، ءبىر جاعى كۇن قۇرعاتپاي كول-كوسىر شىعارما جازۋ - دۇكەنباي مىرزانىڭ عانا باسىنا بۇيىرىلعان باقىت ەكەنىن مويىنداماسقا لاج جوق.  اكە ەڭبەگىنە ءتانتى بولا وتىرىپ ارداققا: «ويلان، بالام!» دەگىمىز كەلەدى.

اكەسى مۇسىلمان ەدى، بالاسى...

بۇل ۇلعا اكەسى كەزىندە بايانى ءۇشىن دۇنيەنىڭ باقىتىنان باز كەشكەن قوزىكورپەشتىڭ اتىن بەرىپتى. اكەسى دەپ وتىرعانىمىز - قازاقتىڭ كورنەكتى جازۋشىسى - ءىلياس ەسەنبەرلين، بالاسى - قوزىكورپەش ەسەنبەرلين.

زامانىندا سوعىستىڭ تاۋقىمەتىن تارتىپ، قازاق ادەبيەتىندە «الماس قىلىش»، «جانتالاس»، «كوشپەندىلەر»، «عاشىقتار» سىندى قايتالانباس رومانداردى اكەلگەن زامانىنىڭ زاڭعارى ەدى ءىلياس ەسەنبەرلين. وكىنىشتىسى، جازۋشىنىڭ «كوشپەندىلەرىن» بولەك-سالاق قىلىپ، بىت-شىتىن شىعارىپ كينو تۇسىردىك. ءفيلمنىڭ ارتى داۋ بولىپ، قازاق قارجىسىن سۋشا شاشىپ بارىپ، ازەر دەگەندە جاي تاپتىق. بارىنەن دە ەسەنبەرليننىڭ ارۋاعىن سىيلامادىق-اۋ! ارۋاق سىيلاۋ دەگەننەن شىعادى، بۇگىندە جازۋشىنىڭ ۇلى قوزىكورپەش جايلى ءتيىپ-قاشتى اڭگىمە كوپ. «يەگوۆا كۋاگەرى» بولىپتى دا مە؟ «يسا ءماسىحشى» اتانىپتى دا مە؟ ايتەۋىر مۇسىلماندىق جولدان اداسىپ جۇرگەن كورىنەدى. بۇل جايلى «قازاقستان - ZAMAN» گازەتى قوزىكورپەشتىڭ ميسسيونەرلەردىڭ كونگرەسىندە باس بولىپ، حريستيانداردىڭ ءىنجىلىن تابارىككە الىپ، اكەسىنىڭ كىتاپتارىن اياققا تاپتاپ ءجۇر دەپ جازدى دا. بۇل اقپاراتتى جوعارىدا اتىن اتاپ وتكەن ءدىني سەكتالارمەن كۇرەسۋشى ارداق دوسجان مىرزانىڭ ەسىنە سالىپ قويۋدىڭ ارتىقتىعى بولا قويماس.

بۇعان دەيىن «گەوسيستەما» عىلىمي-ءوندىرىسىن، قر مەملەكەتتىك كوميتەتىنىڭ مەملەكەتتىك تاۋارلار ءبولىمىن، «ازيا-ليزينگ» اق-ىن باسقارعان قوزىكورپەش ءىلياسۇلى - بەرلين يريشەۆتەن («الەمبانك» باسشىسى) كەيىن، ياعني 1992-1994 جىلدارى «الەم-سيستەم» كورپوراتسياسىن بيلەگەن دام. ەستۋىمىزشە، 1993 جىلى «الەم-سيستەم» كورپوراتسياسى گەرمانيانىڭ «بايەرريشە فەراينسبانك اگ» بانكىنەن 5.706.192 دوللار كولىمىندە نەسيە الىپ، قايتارا الماي قالعانعا ۇقسايدى. 1996 جىلى نەمىستەر قارىزىن قازاقستاننان وتەپ بەرۋدى سۇراعان. بىراق سول ۋاقتاعى قاجىگەلدين ۇكىمەتى مەملەكەتتىڭ بۇل ىسكە جاۋاپ بەرمەيتىنىن ايتىپ، باس تارتىپتى. بىراق، ولار «الەم-سيستەمگە» قارىز الىپ بەرۋگە كومەكتەسكەن سول كەزدەگى ۇكىمەت باسشىسى سەرگەي تەرەششەنكونىڭ قولى قويىلعان قۇجاتتى كورسەتىپ، ۇكىمەت قازىناسىنان تيەسىلى اقشانى الىپ، تايىپ تۇرعان. بىلۋىمىزشە، بۇل «الەم-سيستەم» قارجى-ينۆەستيتسيالىق كورپوراتسياسى ءبىر كەزدەردەگى «بۋتيا» فيرماسى قۇساپ ءبىراز جۇرتتىڭ قالتاسىن تەسىپ كەتكەنگە ۇقسايدى.

«قازپوشتانىڭ» داۋرەنى قايدا قازىر؟

قازاق پوەزياسىن سىرشىل ليريكالارىمەن تولىقتىرعان تۇمانباي مولداعاليەۆتى قازىر كوپشىلىك بەس ساۋساعىنداي تانيدى. 1989 جىلدان بەرى «بالدىرعان» جۋرنالىن باسقاراتىن تۇمانباي اتامىز 75 جاسقا تولدى جاقىندا. اڭگىمە اقىننىڭ تۋعان كۇنى ەمەس، سۇيىكتى ۇلى داۋرەن جايلى بولىپ تۇر. بۇرىندارى اقىن اتامىز جانىنا وسى جاس داۋرەنىن ەرتىپ الىپ، «قايرات» كومانداسىنا جانكۇيەر بولىپ باراتىنىن ءبىراز جۇرت ءالى كۇنگە دەيىن بىلەدى ەكەن.

ءبىر كەزدەرى تۇمانباي اقىن داۋرەنگە ارناپ مىناداي ولەڭ جازىپ ەدى:

كوڭىلىم مەنىڭ - جولىڭا شاشۋ،

تاعدىرمەن ءبىز دە تالاسا كەلدىك.

ەرتەڭىن ويلاپ ۇيقىدان بەزۋ -

ەركەككە عانا جاراسار ەرلىك.

قيادا ۇشسىن قارشىعا - ءۇمىت،

اقىرىن كۇتسىن اياۋلى ءۇي-ءىش.

ءوز اتىن ءوزى قامشىلاپ جىگىت،

جەتەتىن جەرگە جەتۋگە ءتيىس.

سول داۋرەنى جارادى، جەتەتىن جەرىنە جەتتى. ماسكەۋدىڭ ەكونوميكا فاكۋلتەتىن ءتامامدادى، ەكونوميكا عىلىمىنىڭ كانديداتى بولدى. ەلگە كەلىپ «حلەب-ينۆەست»، «كازاگروپرومبانك»، «لاريبا-بانك»، «اتفبانك» سياقتى قۇرمەتتى ورىنداردا جەتەكشىلىك قىزمەتتەر اتقاردى. اكەسى سياقتى اقىن بولماسا دا، قارجىعا جاقىن داۋرەن تۇمانبايۇلى 2006 جىلدان باستاپ 21 مىڭعا جۋىق قىزمەتكەرى بار «قازپوشتا» اق-نىڭ باسقارما توراعاسى بولىپ ءبىر-اق كوتەرىلگەن ەدى. بىزگە بەلگىسىز ءبىر سەبەپتەرمەن ول جەردەگى ورنىن بوساتىپتى. جاقىندا بىرەۋلەر داۋرەن مىرزانىڭ ەل بىلەتىن ءبىر باسپاحاناعا باسشىلىق قىزمەتكە ورنالاسقالى جاتقانىن ايتىپ قالدى. انىق-قانىعىن اللا بىلەر، ايتەۋىر ەل سىيلاعان تۇمەكەڭنىڭ ۇلىن دا حالقى قارا جاياۋ قالدىرماسى انىق.

ەدىگە ناعىز ەر ەكەن

«جارماق» دەگەندە-اق، بۇل ادامنىڭ كىم ەكەنىن جازباي تانيسىز... ارينە، مۇحتار ماعاۋين. مۇحاڭنىڭ ءومىربايانىن، شىعارماشىلىعىن ايتىپ تانىستىرۋدىڭ ءوزى ارتىق. ماعاۋيندى بىلمەيتىن قازاق جوق شىعار؟! ايتسە دە، «الداسپان» مەن «الاساپىراننىڭ» اۆتورى قازاقستاننان نەگە كەتكەنىن كوپشىلىك بىلە بەرمەيدى. ءبىراز جىلدىڭ ءجۇزى بولدى مۇحتار ماعاۋين پراگادا تۇرادى، ۇلى ەدىگەنىڭ جانىندا دەپ ەستيتىنبىز. كەيىن «جارماقتى» جازدى سوندا وتىرىپ. كىتاپتى قولىنا تۇسىرە الۋ باقىتى بۇيىرعان بىرقاتار وقىرمان «جارماقتى» دا تاۋىسىپ تاستادى. ەندى نە جازار ەكەن دەپ تاعاتسىزدانا كۇتىپ وتىر.

بۇگىندە جازۋشىنىڭ ەدىگە، ماع­جان، ماديار اتتى ۇلدارى مەن باتۋ، ايشەشەك سىندى نەمەرەلەرى بار. مۇحاڭنىڭ اكەسىنەن اينىماي قالعان، جازۋشى بولماسا دا جۋرناليستيكانىڭ مايىن ىشكەن ەدىگەسى - قازىر ينتەرنەت جۋرناليستيكاسىنا ەلەۋلى ۇلەس قوسىپ جۇرگەن جان. ول وسىدان 2 جىل بۇرىن عانا قازاق مەديا كەڭىستىگىنە ارناپ «Azattyq.org» (بۇرىنعى «ازاتتىق» راديوسى) مۋلتي-مەديالىق بۇقارالىق اقپارات قۇرالىن (پورتال) اشتى. ءا، دەگەننەن-اق، وقىرمان جەدەل ءارى ناقتى اقپاراتتاردى وسى پورتالدان الا باستادى. اشىلعانىنا از ۋاقىت وتكەنىنە قاراماي «Azattyq.org» اقش-تاعى ينتەرنەت جۋرناليستيكاسىنىڭ بيىك بەلەسى «On-line journalism Award» سىي­لىعىنىڭ جەڭىمپازى اتاندى.

قازىر ەدىگە ماعاۋين «ازاتتىق» راديوسىنىڭ قازاق قىزمەتىنىڭ ديرەكتورى. جۋرناليستيكادا جۇرۋمەن قاتار ەسىمىنە ۇقساستىرىپ «ەدىگە جىرىنىڭ تاريحيلىعى جانە كوركەمدىك ەرەكشەلىگى» تاقىرىبىندا كانديداتتىق ديسسەرتاتسيا قورعاعان ادام.

اكەسىنەن اينىماعان

زامانىندا سىن، ساتيرا، ەپيگرامما، قويشى ايتەۋىر، ادەبيەتتىڭ بارلىق جانرىندا (پروزا، دراماتۋرگيا ت.ب) بىردەي قالام سىلتەگەن ءابدىراشتىڭ جاراسقانى جايلى اڭگىمە كوپ. اسىرەسە جۇرت جاراسقاننىڭ عافەكەڭە (عافۋ قايىربەكوۆ) جازعان ەپيگرامماسىن جاتقا سوعادى.

كوزى تىرىسىندە 30-عا جۋىق كىتاپ جازعان اقىن ءوزىنىڭ ۇلى رۇستەمنىڭ تۋعان كۇنى دۇنيەدەن وزىپتى. قالاي تاڭعالمايسىڭ؟ سول رۇستەمى قازىر اكە ءىزىن جالعاستىرىپ كەلە جاتقان جالعىز جان. اكەسى سياقتى ادەبيەتتىڭ ادامى بولماسا دا، كينو دەسە ىشكەن اسىن جەرگە قوياتىن ۇل وسىدان التى جىل بۇرىن جاراسقاننىڭ بالالىق شاعى مەن العاشقى ماحابباتى جايلى «قالادان كەلگەن قىز» اتتى فيلم ءتۇسىردى. ءتىپتى بۇل فيلم بىرنەشە بايقاۋلاردىڭ جەڭىمپازى اتاندى. ال ونىڭ «ستالينگە سىيلىق» ءفيلمى فرانتسيادا وتكەن حالىقارالىق فەستيۆالدىڭ باس جۇلدەسىن جەڭىپ الدى. مۇندايدا، اكە مۇرالارىن جوقتاتپاي، قازاق ونەرىن الەمگە پاش ەتىپ جۇرگەن رۇستەمنىڭ شەبەرلىگىنە ءتانتى بولاسىڭ.

اكەڭ جەتپەگەن بيىككە، سەن جەت، رۇستەم!

ەل بىلەتىن ەرلان

تۋعانىنا بيىل 80 جىل تولعان قازاقتىڭ بەلگىلى جازۋشىسى، پۋبليتسيست-عالىم ساپار بايجانوۆتى بىرقاتار ەل بىلەتىن بولۋى كەرەك. بىلمەيتىندەر ءۇشىن ايتا كەتەيىك، 50-جىلداردا العاش ەڭبەك جولىن «لەنينشىل جاستان» باستاعان ساپار بايجانوۆ «مادەنيەت جانە تۇرمىس» جۋرنالى مەن «سوتسياليستىك قازاقستان» گازەتىن باسقاردى. بۇدان كەيىن قازاقستان ورتالىق پارتيا كوميتەتىنىڭ جاۋاپتى قىزمەتكەرى، مينيسترلەر كەڭەسى جانىنداعى مۇراعات باس باسقارماسىنىڭ باستىعى بولدى. 40 جىل ءومىرىن شىعارماشىلىققا ارناعان قالامگەر كوزى تىرىسىندە ارتىنا 22 كىتاپ (رومان، پوۆەست، پەسا، اۋدارما ت.ب) قالدىردى.

بۇگىندە ساپار اتامىزدىڭ ەل بىلەتىن ەرلان دەگەن ۇلى بار. 1962 جىلدىڭ تۋماسى. ماسكەۋ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ جۋرناليستيكاسىن، اسپيرانتۋراسىن تامامداعان. ەرلان دا ەڭبەك جولىن اكەسى سياقتى جۋرناليستيكادان باستادى. ۋنيۆەرسيتەت بىتىرگەن بويدا قازتاگ-تىڭ رەداكتورى بولدى. 1989-1990 جىلدارى «سوۆەتى كازاحستان» گازەتىنىڭ ءبولىم رەداكتورى، كەيىن 1996 جىلدان باستاپ قر سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى ءباسپاسوز قىزمەتىنىڭ حاتشىلىعىنان قر پرەزيدەنتى ءباسپاسوز قىزمەتى جانە قر پرەزيدەنت اكىمشىلىگى ءباسپاسوز قىزمەتى جەتەكشىسىنىڭ ورىنباسارلىعىنا دەيىن ءوستى.

ال 2005 جىلى مادەنيەت، اقپارات جانە سپورت ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى، 2006 جىلى قر پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنىڭ اقپاراتتىق-اناليتيكالىق ورتالىعىنىڭ جەتەكشىسى، 2007 جىلى قر پرەزيدەنتىنىڭ ءباسپاسوز حاتشىسى، 2008 جىلى «ارنا-مەديا» مەملەكەتتىك حولدينگىنىڭ باسقارما توراعاسى بولىپ، ساپار اتامىز سالعان سارا جولدى ۇزارتا ءتۇستى.

قالامگەر ساپار بايجانوۆ ءوز ەڭبەگىنىڭ بىرىندە: «ادام بولىپ ومىرگە كەلدىڭ بە - ادامعا لايىق ءىسىڭ بولسىن. اتا-اناڭنىڭ، ەل-جۇرتىڭنىڭ ۇكىلى ءۇمىتىن اقتا. تۋىستارىڭا، دوستارىڭا، تانىستارىڭا، وزىڭە ءىسى تۇسكەن ادامعا قولعابىس جاسا، ەلىڭە ادال قىزمەت ەت - ايتەۋىر دۇنيەگە بەكەر كەلىپ، بەكەر كەتپە، ءىشىپ-جەۋ ءۇشىن عانا جاساما. ارتىڭدا جاقسى ءىز قالسىن، كەيىنگى ۇرپاق، جۇراعاتىڭ ايتا جۇرەر ءىس قالسىن»، - دەپتى.

ەندەشە، قالامگەردىڭ ۇلى ەرلان بايجانوۆتىڭ بۇل وسيەتتى اياقاستى ەتپەسىنە كامىل سەنەمىز.

P.S. وسى رەتپەن جازۋشىلاردىڭ بالالارىن تىزە بەرسەك، جۇردەك قالامنىڭ توقتار ءتۇرى جوق. اتاقتى جازۋشىلار مۇحتار اۋەزوۆتىڭ ۇلى مۇرات اۋەزوۆ، سەيىتجان وماروۆتىڭ ۇلى جاناي وماروۆ، سافۋان شايمەردەنوۆتىڭ ۇلى سايىن ەسماعي، سونداي-اق اتاقتى اقىندار قاليجان بەكحوجيننىڭ ۇلى ەرلان بەكحوجين، حاميت ەرعاليەۆتىڭ قىزى گۇلجان ەرعاليەۆا، كەڭشىلىك مىرزابەكوۆتىڭ ۇلى امانگەلدى كەڭشىلىكۇلى... اتتارىن اتار بولساق تولىپ جاتىر. بۇل ماقالانى دايىنداۋداعى ءبىزدىڭ ماقساتىمىز - ارداقتى اقىن ايتقانداي قالامگەرلەردىڭ ۇرپاقتارىنىڭ ماڭگۇرت ەمەستىگىن كورسەتىپ، كەرىسىنشە، ەلگە ەلەۋلى ءىسىن، جەتكەن جەتىستىكتەرىن ايتىپ، ەل بىلمەيتىن قىرىن اشۋ ەدى. مەنىڭشە، تۇمانبايدىڭ داۋرەنى، قابدەشتىڭ داۋلەتى، مۇحتاردىڭ ەدىگەسى سىندى ۇلدار باردا ولاردى «ماڭگۇرت» دەپ كىنالاۋ ورىنسىز سياقتى. ال ءسىز قالاي ويلايسىز؟

سەرىكبول حاسان.

«اق جەلكەن» جۋرنالى»، 10-15-بەتتەر، №11, 2010