"ارينە، كەڭەس ۇكىمەتى ۋاقىتىندا اعا ۇرپاق تاپ بولعان قيىنشىلىقتى ءبىز كورگەن جوقپىز، بىراق ءبىر شەتىن مەن دە مەكتەپ قابىرعاسىندا بايقادىم دەپ ويلايمىن، ءوزىمنىڭ ورىس ءتىلدى قازاعىمنان...»، - دەپ باقىت مەكتەپ قابىرعاسىندا باسىنان وتكىزگەن وقيعانى ءارى قاراي جالعاستىردى: «بالا كەزىمدە تۋىپ-وسكەن اۋىلىمىزدان ناعاشىمىزدىڭ اۋىلىنا كوشتىك، ول اۋىل ابدەن ورىستانىپ كەتكەن ەكەن، ءتىپتى قازاق سىنىپتارى جوق، ايتەۋىر مەكتەپ ديرەكتورى ماعان سىناق مەرزىمىن بەلگىلەپ، اناما: «قىزىڭىز ەگەر بەلگىلى مەرزىمدە سىناقتان وتسە عانا، مەكتەپتە قالدىرامىز»، -  دەپ شارت قويدى. ويلاۋ قابىلەتىم بارلىعى قازاقشا ەدى، ءۇيتىپ-ءبۇيتىپ ايتەۋىر ءوتتىم عوي ديرەكتوردىڭ سىناعىنان، مەكتەپتە قالدىردى.

ءتىلىمدى سىندىرىپ، كۇنى-ءتۇنى ساباققا دايىندالدىم، ءتۇنجارىمدا ساباق وقىپ وتىرىپ جىلايمىن-اۋ شەشەمە: «تۇك تۇسىنبەيمىن، قالاي قيىن، ەرتەڭ سىنىپتاستارىم تاعى مەنىڭ ايتقان سوزدەرىمدى مازاق ەتىپ كۇلكىگە اينالدىرادى عوي» دەپ. سول بەرىلگەن مەرزىمدە قاتتى كۇيزەلىستى باسىمنان وتكەردىم، سىناقتان وتە الماسام ديرەكتور مەنى مەكتەپتەن «ورىس تىلدە ساباقتى مەڭگەرە الامادىڭ»، - دەپ شىعارىپ تاستايدى عوي دەگەن ويمەن قاتتى قوبالجىپ، تۇندە ساباق ميىما قونباي جاتقاندا اناما جىلاپ، كوز جاسىمدى اعىزىپ تالاي ءتۇندى وتكىزدىم. سوندا مەنى سايقىمازاققا اينالدىراتىن وزگە ۇلت  وكىلىنىڭ بالالارىن قويا تۇرىڭىز، ءوزىمنىڭ قارا دومالاق قازاق سىنىپتاستارىم، مۇعالىمدەرىم، بار جازىعىم – ورىس تىلىندە اكتسەنتپەن جانە قاتە سويلەۋىم بولدى. ءوز باسىم،  تىلى دۇرىس كەلمەي جاتسا دا قازاق تىلىندە وزگە ۇلتتىڭ اۋزىنان ءسوز ەستىسەم، قۋانىپ قالام.

وتباسىمىزدا دالادان كىردىڭ بە، ءبىتتى، ۇيدە اكە-شەشەم تەك انا تىلىمىزدە سويلەتەتىن، وزگە تىلدە سولەسەڭ سوگىپ تاستايتىن، كەشكە تامان ۇيىمىزدە انام ءتۇرلى اڭىز-ەرتەگىلەر وقيتىن، اسىرەسە ۇناتىپ تىڭدايتىنىم  -  باتىرلار جىرى بولاتىن. انام  - سۋىرىپ-سالما اقىن، ءانشى، شىركىن داۋىسى قانداي زور، ادەمى ەدى...

كەيىن توعايباي اعايىمىز شىرىلداپ ءجۇرىپ، قازاق سىنىبىن اشقىزدى. ول كىسى سول كەزدە مەكتەپتە تاريح پانىنەن ساباق بەرەتىن، ءوزى – تانىمال جۋرناليست. ورىس سىنىبىندا جۇرگەندە سانامىزدى ابدەن قاتىرىپ تاستاعان نينا الەكساندروۆنا اتتى كوممۋنيست مۇعالىمىمىزدىڭ كەسىرىنەن ءتىپتى ويىمىزدى اشىق ايتۋدان قورقىپ، ەركىن ويلاۋدان قالعان بىزدەردى توعايباي اعايىمىز قۇتقارعان.

ورىس سىنىبىندا ابدەن باسىلىپ قالدىم، تىلىمدە شاتاسىپ ماڭگۇرتكە اينالا باستاعانداي بولدىم.

مەكتەپتە مۇعالىمدەرىم جاي عانا سوزگە ءتىلىم كەلمەي، ءسوزدى دۇرىس اتاماعانىمنىڭ سەبەبىنەن تالاي باعامدى كەمىتكەن كەزدەر بولدى، بۇل ون ءتورت جاستاعى بالا ءۇشىن ۇلكەن ادىلەتسىزدىك ەدى...».

كەيبىر قازاقتارىمىزبەن قازاق تىلىندە سويلەسسەڭ بەتىنە مەنسىنبەي قاراپ، ادەيى ورىس تىلىندە جاۋاپ بەرەدى، تۇسىنبەيتىنىم سول ءىس-ارەكەتىن ءبىر كۇشتى دەپ ساناي ما؟!

انا ءتىلىمنىڭ ەلىمىزدەگى مۇشكىل جاعدايى – ءوز قازاعىمنىڭ ونى قۇرمەتتەمەي اياققا تاپتاۋى، ارداقتاپ باعالاماۋى... بۇل جەردە وزگە ۇلتتان: «نەگە سويلەمەيسىڭ؟»  دەپ كىنا ىزدەۋدىڭ قاجەتى جوق، ءوزىمىزدىڭ قازاعىمىز انا ءتىلىن سىيلاپ، تىلگە جانى اشىماي ەش ناتيجە شىقپاس... ورىستى ايتپاقشى، شەتەلدەن كەلگەن ءبىر قانداس باۋىرىم: «ءاي قازاقتار «چتو سكازال؟» «نە پونيمايۋ؟» دەپ ورىسشا مىڭگىرلەپ جۇرگەندە، سەندەردىڭ ورىستارىڭ قازاق ءتىلىن باياعىدا مەڭگەرىپ العان عوي، جۋىردا ايالدامادا تۇرسام، ءبىر ورىس جاقىنداپ، ءوز تىلىندە بىردەمە سۇرادى، مەن وعان: «كەشىرىڭىز ءسىزدىڭ ءتىلىڭىزدى تۇسىنبەيمىن» دەسەم، ءبىر كەزدە الگى ماعان تاپ-تازا قازاقشا سويلەپ اكەتىپ بارادى»، - دەپ كۇلدى. كەشەگى ەلباسىمىزدىڭ «قازاق قازاقپەن قازاقشا سويلەسسىڭ»، - دەگەن ءسوزىنىڭ ساياساتى قايدا قالدى؟

مەن قازاق بولىپ تۋعانىما ماقتان تۇتام، مەن ءۇشىن بۇل جاراتۋشىنىڭ بەرگەن ماعان ءبىر سىيىنداي، جالپى بۇل ومىردە قازاقتان باسقا ءوز ءتىلىن باعالاپ، سۇيمەگەن ۇلتتى كەزدەستىرمەپپىن دە، كورمەپپىن...

قىمبات كەرەيباي

Abai.kz