عاسىرلار بويى ارمانداعان تاۋەلسىزدىككە قول جەتىپ، ەندى بار قازاق ءبىر قازاق بولامىز دەپ بورىكىمىزدى اسپانعا اتىپ ەدىك. وكىنىكشە وراي، ازاتتىقتىڭ 26 جىلىندا شەتتەگى قازاقتىڭ ەلگە 26 پايىزى دا ورالمادى. بۇنىڭ باسقا دا سەبەپتەرى بار شىعار، ەڭ باستى سەبەبى: قازاقتىڭ باسىن قوسپاۋعا مۇددەلى توپتىڭ جۇمىسى ناتيجەلى بولىپ جاتقاندىعى. ولاي دەيتىنىم، جامبىل وبلىسى، تاراز قالالىق كوشى-قون پوليتسياسىنان ىقتيارحات العان 251 ەتنيكالىق قازاق قىتايعا كەرى قايتارىپ جىبەرە مە دەگەن كۇدىكپەن كۇن وتكىزۋدە. بۇل ازاماتتاردىڭ باسىنا تۇسكەن ءىستىڭ ارعى بەرگىسىن زەردەلەسەك، وسى ويدى دالەلدەي تۇسكەندەي بولامىز.

ۇقك اتالعان ازاماتتاردىڭ ىقتيارحاتىن جالعان دەپ تانىپ، جامبىل وبلىسى، تاراز قالاسىنىڭ كوشى-قون پوليتسياسى ەشكىمگە جالعان قۇجات بەرمەدىك دەپ مالىمدەمە جاسادى. ىقتيارحاتتارى جالعان دەپ تانىلعان 251 ازامات بولسا، ىقتيارحاتتى الۋعا دەلدارداردىڭ كومەگىنە جۇگىنگەنىمەن قۇجاتتارىن تاراز قالاسىنىڭ كوشى-قون پوليتسياسىنا بارىپ وتكىزىپ، وتىنىشتەرىنە سول جەردە قول قويعاندارىن ايتادى.

وسى 251 قانداستىڭ باسىم بولىگى ىقتيارحاتتى 2015 جىلى الىپتى. ەستەرىڭىزدە بولسا، 2013 جىلدىڭ سوڭىنداعى كوشى-قون تۋرالى زاڭعا ەنگىزگەن وزگەرىستەردىڭ كەسىرىنەن قانداستاردىڭ ازاماتتىق الۋى قيىنعا سوققان ەدى. شەتتەن كەلگەنىنە 4 جىل تولماي ازاماتتىق الا الماۋىمەن بىرگە، قاراپايىم قانداستار الماتى مەن استانا قالاسىندا تۇراقتى تىركەۋگە تۇرىپ، ورالمان كۋالىك پەن ىقتيارحات الۋ قۇقىنان ايىرىلعان. وعان دەيىن قر ازاماتتىعىن الۋ ءۇشىن ىقتيارحات ەمەس، ورالمان كۋالىگى جەتكىلىكتى ەدى. سول جولعى زاڭعا ەنگىزىلگەن وزگەرىستەرمەن بىرگە قازاقتىڭ كوبەيۋىنە كەدەرگىلەر دە كوبەيە باستادى. شەتتەگى قازاق بولسا، «ەلگە كەلەم، قازاق ەلىنىڭ ازاماتى بولام» دەگەن بەتبۇرىسىنان تانبادى. ەلگە كەلىپ، تەزىرەك ازاماتتىق الۋعا اسىقتى. الىپ ۇشىپ كەلگەندە ازاماتتىق ەمەس، ورالمان كۋالىگى مەن ىقتيارحاتىن دا الا المادى. ءتىپتى كەيبىرىنىڭ تىركەۋىنىڭ ۋاقىتى ءوتىپ، قايتا تىركەلە الماي ايىپۇلدان ايىپپۇلدىڭ استىندا قالدى. ەندى قايتپەك كەرەك، كەرى قايتۋعا جول جوق. وزگە ەلگە قۇل بولام دەپ ەمەس، قازاعىما ۇل بولام دەپ كەلگەن سوڭ قالايدا ازاماتتىق الۋ كەرەك دەپ ويلادى. سوندىقتان، ەلدىڭ كەڭەسىنە دە جۇگىندى، ورالمان كۋالىك پەن ازاماتتىقتى قايدا بەرىپ جاتسا، سول جەرگە بارىپ الماق بولدى. قازاقتىڭ ازاماتتىعىن الۋعا، قازاقتىڭ سانىن كوبەيتۋگە اسىقتى. مىنە، وسىنداي جاقسى نيەتپەن ءبىلىپ-بىلمەي زاڭ بۇزدى. ولاردىڭ ەشبىرى العان قۇجاتتارىن زاڭسىز بولادى دەپ ويلامادى. ويتكەنى ولار مەملەكەتتىك مەمەكەمدەن ىقتيارحات الدى. اتاپ ايتقاندا، وزگە جەردە ىقتيارحات پەن ورالمان كۋالىگى بەرىلمەي جاتقاندا تاراز قالاسىندا بەرىلگەن سوڭ، ءبارى دە تارازعا بارىپ ىقتيارحاتىن جاساتقان ەكەن.

وسى ورايدا ولار دەلدالداردىڭ كومەگىنە جۇگىنبەۋى كەرەك ەدى دەيتىن شىعارسىز. بىراق، قازىر دەلدالسىز ەشبىر جۇمىس بىتپەيدى. قانداستاردىڭ، ونىڭ ىشىندە قحر-دان كەلگەندەردىڭ دەلدالداردىڭ كومەگىنە جۇگىنۋىنىڭ ەكى ءتۇرلى سەبەبى بار: بىرىنشىدەن، دەلداردى قانداستار كەڭەسشى رەتىندە تۇسىنەدى. ولاردىڭ باسىم بولىگى كيريلليتسيا جازۋىن تانىماعاندىقتان جانە كوشى-قون تۋرالى زاڭدى تولىق بىلمەگەندىكتەن قۇجاتتار تولتىرۋ بارىسىندا دەلدالداردىڭ قىزمەتىن كەڭەسشى رەتىندە پايدالانادى;

ەكىنشىدەن، ءبىزدىڭ كوشى-قون پوليتسيامىز قانداستاردىڭ جۇمىسىن دەلدالسىز بىتىرمەيدى. بىزدەگى جەمقورلىقتىڭ ورداسىنا اينالعان مەكەمەنىڭ ءبىرى – وسى كوشى-قون پوليتسياسى. كوشى-قون پوليتسياسىنداعى جەمقورلىقتىڭ كەسىرىنەن كوشىمىز كولىكتى بولماي كەلە جاتىر. اۋداندارداعى كوشى-قون پوليتسياسى «ەڭبەگىن» قانداستاردان تىكە وزدەرى الا بەرسە، وبلىس پەن قالالارداعى كوشى-قون پوليتسياسىنان دەلدالسىز جۇمىس ءبىتىرۋ مۇڭ. قانداستار كەڭەسشى رەتىندە ىزدەگەن دەلدالدار بۇل كەزەكتە كوشى-قون پوليتسياسىمەن قوسىلىپ قانداستىڭ قالتاسىن قاعۋشىعا اينالادى. 25 جىلدان بەرى قاراي قازاق كوشى تالاي ادامعا جۇمىس تاۋىپ بەرىپ، تالاي كوشى-قون پوليتسياسىن بايىتتى.

اتالعان 251 قانداستىڭ جاعدايىنا قايتا ورالسام، ولار ەشقانداي دا زاڭ بۇزۋشى ەمەس. ولار وتانىمنىڭ وتىمەن كىرىپ، كۇلىمەن شىقسام دەگەن ازاماتتار. ولاردىڭ بار كىناسى، ۇكىمەتتىڭ جاساعان قيتۇرقى زاڭىنىڭ كەسىرىنەن، جەمقور پوليتسيا مەن اشكوز دەلدالدىڭ زاڭسىزدىقتارىنىڭ قۇربانى. ۇقك 251 ىقتيارحاتتىڭ جالعان ەكەنىن انىقتاپتى، ەندى باستاعان ءىسىن سوڭىنا دەيىن شىعارىپ، جالعان قۇجات جاساعان كوشى-قون پوليتسياسىنىڭ قىلمىسىن اشسىن. مۇمكىن ولار وسى 251 قازاققا عانا جالعان ىقتيارحات بەرمەگەن شىعار. ۇكىمەتتىڭ، مەملەكەتتىڭ اتىنان شەتتەن كەلگەن وزگە ۇلت وكىلدەرىنە دە بەرگەن بولار. ۇقك ۇلتتىڭ قاۋىپسىزدىگىن ويلاسا، ىقتيارحات الۋعا ءتيىستى ادامداردىڭ ىقتيارحاتىن جالعانعا شىعارعانشا، ناعىز زاڭسىزدىقپەن بەرىلگەن شەتەلدىكتەردىڭ ىقتيار حاتى مەن ازاماتتىعى بولسا تەكسەرسىن.

ەگەر شىنىمەن، 251 قانداستىڭ العان ىقتيارحاتى جالعان بولسا، «ۇكىمەت ولاردى ايىپتى» دەپ كەرى قايتارامىز دەمەي، كەرىسىنشە قانداستاردان كەشىرىم سۇراۋى ءتيىس. ويتكەنى ولار جالعان قۇجاتتى وزدەرى قولدان جاساپ العان جوق. بىلدەي ءبىر وبلىس ورتالىعىنىڭ كوشى-قون پوليتسياسى بەرىپ وتىر. شەتتەگى قازاقتاردىڭ بۇگىنگى ءحالىن ءبىزدىڭ ۇكىمەت ەستىمەي، بىلمەي وتىرعان جوق. ءتۇرلى قىسىمعا ۇشىرىپ وتىرعان ولاردى «كەرى قايتارامىز» دەگەن اڭگىمە شىقپاۋى كەرەك. ونداي اڭگىمەنى قازاققا دوس ەمەس، قاس تا ايتا قويماس. از قازاق كوبەيە الماي جاتقاندا، شەتتەگى قازاقتى ەلگە اكەلە الماساق تا ءوز كۇشىمەن كەلگەندى قايتا قۋاتىن باسىمىزعا نە كۇن تۋدى؟ تاۋەلسىزدىكتىڭ 26 جىلدىعىنىڭ قارساڭىندا 251 قازاقتى ەلدەن شىعارساق، ەلدىگىمىزگە سىن، ەلباسىمىزعا سىن. دوسقا كۇلكى، دۇشپانعا تابا بولامىز. شەتتەگى قازاقتىڭ ەڭسەسىن ەزىپ، ءجۇنىن جىعىپ بەرەمىز. ءوزىمىز دە جەتىسپەيمىز، شەتتەگى 5 ميلليون قازاقتىڭ الدىندا قارا بەت بولامىز.

ەندەشە، ۇكىمەتتەن، ۇقك-دان، ىشكى ىستەر ءمينيسترى مەن باس پروكۋراتۋرا سياقتى قۇزىرلى ورگانداردان زاڭسىزدىققا جول بەرمەي، قاۋقارسىز قانداستارعا اراشا بولۋىن، بۇل ىستەگى ناعىز قىلمىسكەرلەردى تاۋىپ جازالاۋىن سۇرايمىن! ەلدىڭ نامىسىن، ەلباسىنىڭ نامىسىن اياققا تاپتاماڭىزدار! قانداستارعا «كەل» دەپ قۇشاق جايا الماساق تا «كەت» دەپ كەۋدەسىنەن يتەرۋگە قاقىمىز جوق.

ايتپاقشى، ۇمىتىپ بارا جاتىر ەكەنمىن. جازدا دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ 5 قۇرىلتايى استانادا وتكەن ەدى. دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ قاۋىمداستىعى دەگەن ۇيىم بار ەدى عوي. سول قۇرىلتايدا قاۋىمداستىقتىڭ توراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى اۋىسىپ ەدى. بۇرىنعى ورىنباسار نەشە جىل وتىرعاندا بىردەڭە ىستەگەنىن كورمەدىك. دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ قاۋىمداستىعى – دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ يەسى. جاڭا باسشى كەلگەن سوڭ قاۋىمداستىق ۇيقىسىنان ويانار دەپ ۇمىتتەندىك. بىراق، جاڭا كەلگەن زاۋىتبەك تۇرىسبەك دەگەن كىسى تالعات ماماشەۆتەن وتكەن ۇيقىشىل  سياقتى. ماماشەۆ قانداستارعا نۇرىن توكپەسە دە، «ۇرعانى» بار بولاتىن. ال تۇرىسبەكتىڭ قازىرگە ەشتەڭەسى دە جوق. بۇرىنعىداي الماتىدا كەڭسەسى دە جوق، استاناعا كەتتى دەيدى، ول جاقتان ونى كورگەن ەشكىم جوق. استانانىڭ قاي بۇرىشىنا تىعىلعانى بەلگىسىز. 251 قانداس ەمەس، 2500 قانداستى ەلدەن شىعارامىز دەسە دە ۇيىقتاپ جاتا بەرەتىن سياقتى. اۋ، استانانىڭ قاي قۋىسىنا تىعىلىپ قالدىڭىز، زاۋىتبەك تۇرىسبەك مىرزا؟!.

تۇردىبەك قۇرمەتحان

Abai.kz