ەندەشە، وتىرىپ قالعان قىزدار نەگە كوپ؟ قۇي سەنىڭىز، قۇي سەنبەڭىز، قازاقستاندا بويجەتكەندەرگە قاراعاندا جىگىتتەردىڭ سانى 58 مىڭعا ارتىق!

وسى جىلى بۇل مالىمەتتى ستاتيستيكا اگەنتتىگىنىڭ توراعاسى ءاليحان سمايىلوۆ جاريا ەتكەن بولاتىن. «رەسپۋبليكا بويىنشا 2010 جىلدىڭ باسىندا 14-تەن 29 جاسقا دەيىنگى جاستاردىڭ سانى - 4 ميلليون 616 مىڭ ادامدى قۇرادى. ونىڭ ىشىندە 2 ميلليون 337 مىڭى - ەر بالالار، 2 ميلليون 279 مىڭى - قىزدار. ياعني، پايىزدىق اراقاتىناستى الساق، وندا 14 پەن 29 جاسقا دەيىنگى جاستاردىڭ 50,6 پايىزى ۇلدار، 49,4 پايىزى قىز بالالار. جاستار اراسىندا بويجەتكەندەرگە قاراعاندا بوزبالالاردىڭ سانى كوپ. ياعني، 10 بويجەتكەنگە 10-نان ءسال استام بوزبالادان كەلەدى» دەگەن سمايىلوۆتىڭ مالىمدەمەسىن ەستىگەندە، پارلامەنت پارتاسىندا عانا ەمەس، «ەكى جۇلدىز» جوباسىندا دا ەركەلىگىمەن ەستە قالاتىن باقىت سىزدىقوۆانىڭ «كوپ كۇيەۋگە تيەمىز» دەگەن ەمەۋرىنى شىندىققا اينالىپ كەتە مە دەپ، ەلەڭ ەتە قالدىق. بىلتىرعى جىلى «كوپ ايەل الۋشىلىق» ماسەلەسى پارلامەنتتەگىلەردى ءدۇر سىلكىندىرگەندە، سمايىلوۆتىڭ ساناعى سىزدىقوۆانىڭ قولىنا تۇسپەگەن ەكەن. ايتپەگەندە، قالاۋلى حانىم ءبىراز ەر-ازاماتتىڭ قالپاعىن قايىرىپ جىبەرگەندەي ەكەن-اۋ!

ەندەشە، وتىرىپ قالعان قىزدار نەگە كوپ؟ قۇي سەنىڭىز، قۇي سەنبەڭىز، قازاقستاندا بويجەتكەندەرگە قاراعاندا جىگىتتەردىڭ سانى 58 مىڭعا ارتىق!

وسى جىلى بۇل مالىمەتتى ستاتيستيكا اگەنتتىگىنىڭ توراعاسى ءاليحان سمايىلوۆ جاريا ەتكەن بولاتىن. «رەسپۋبليكا بويىنشا 2010 جىلدىڭ باسىندا 14-تەن 29 جاسقا دەيىنگى جاستاردىڭ سانى - 4 ميلليون 616 مىڭ ادامدى قۇرادى. ونىڭ ىشىندە 2 ميلليون 337 مىڭى - ەر بالالار، 2 ميلليون 279 مىڭى - قىزدار. ياعني، پايىزدىق اراقاتىناستى الساق، وندا 14 پەن 29 جاسقا دەيىنگى جاستاردىڭ 50,6 پايىزى ۇلدار، 49,4 پايىزى قىز بالالار. جاستار اراسىندا بويجەتكەندەرگە قاراعاندا بوزبالالاردىڭ سانى كوپ. ياعني، 10 بويجەتكەنگە 10-نان ءسال استام بوزبالادان كەلەدى» دەگەن سمايىلوۆتىڭ مالىمدەمەسىن ەستىگەندە، پارلامەنت پارتاسىندا عانا ەمەس، «ەكى جۇلدىز» جوباسىندا دا ەركەلىگىمەن ەستە قالاتىن باقىت سىزدىقوۆانىڭ «كوپ كۇيەۋگە تيەمىز» دەگەن ەمەۋرىنى شىندىققا اينالىپ كەتە مە دەپ، ەلەڭ ەتە قالدىق. بىلتىرعى جىلى «كوپ ايەل الۋشىلىق» ماسەلەسى پارلامەنتتەگىلەردى ءدۇر سىلكىندىرگەندە، سمايىلوۆتىڭ ساناعى سىزدىقوۆانىڭ قولىنا تۇسپەگەن ەكەن. ايتپەگەندە، قالاۋلى حانىم ءبىراز ەر-ازاماتتىڭ قالپاعىن قايىرىپ جىبەرگەندەي ەكەن-اۋ!

دەسەك تە، اينالامىزدا، اسىرەسە، الماتىدا جاسى كەلسە دە، ۇيلەنۋگە اسىقپايتىن جاستار كوپ. قازىر ەلىمىزدەگى جاسى جيىرما بەستەن جوعارى بويداقتاردىڭ سانى ەكى ميلليوننان اسىپ كەتكەن. قازاقستانداعى قىزداردىڭ تۇرمىسقا شىعاتىن ورتاشا جاسى - شامامەن 24 بولسا، جىگىتتەردىڭ جاسى - 26-27 جاس شاماسىندا. ەندى سول ءتۇتىن تۇتەتپەي جۇرگەن جاستارعا: «نەگە ۇيلەنبەيسىز؟» دەگەن ساۋال قويىپ كورىڭىز: «قىز جوق، جىگىت جوق» - دەگەن جاۋاپ الاسىز. باسقا-باسقا الماتىدا ۇيلەنۋگە قىز جەتپەي جاتىر دەگەنگە سەنبەيمىز، ءتىپتى، جوعارىداعى سمايىلوۆتىڭ دەرەگىن العا تارتقاننىڭ وزىندە. كەرىسىنشە، قىز كوپ، مارقۇم باقىتجان ءجۇمادىلوۆتىڭ انىندەگىدەي: «وڭعا قارا، سولعا قارا، جان-جاعىڭنىڭ ءبارى قىز». سوندا بىزگە وڭ جاقتا وتىرىپ قالعان قىزداردىڭ سانىن كوبەيتپەۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟ كوپ ايەل الۋشىلىقتى زاڭداستىرۋ؟.. ال وندا 58 مىڭ جىگىتكە قالىڭدىقتى قايدان تاۋىپ بەرەمىز؟

قازاقستاننىڭ قوس بىردەي باس دەموگرافتارى - ماقاش ءتاتىموۆ پەن ءازىمباي عالي تابيعات زاڭدىلىعى بويىنشا قىزداردان ۇلداردىڭ سانى ارتىق تۋىلاتىندىعىن ايتادى. ءتاتىموۆ مىرزا «دەموگرافيا سالاسى جايىندا ماقالا جازىلۋ بارىسىندا جۋرناليست جولداستار «بىراق تا» دەگەن ءسوزدى ايتۋعا ەرىنەدى. دەموگرافيانىڭ بار شىندىعى وسى «بىراق تا-نىڭ» استىندا جاسىرۋلى جاتىر»، - دەپ ءوزىنىڭ دەرەكتەرىمەن بىلايشا ءبولىستى: «قىز بالادان ۇلدىڭ سانى 6-7 پايىزعا ارتىق تۋىلادى. بىراق تا، ەر بالالاردىڭ ءولىم-ءجىتىم كورسەتكىشى الدەقايدا جوعارى. ءدال ۇيلەنەتىن جاستا جىگىتتەر جۇمىس ىستەيدى، اسكەردە بولادى، تۇرمەگە تۇسەدى. قازاقستان تمد ەلدەرى بويىنشا تۇرمەدەگى ازاماتتار سانىمەن ءبىرىنشى ورىندا تۇر. سوندىقتان قىزدار تۇرمىسقا شىعاتىن جاستا ءوز تەڭدەرىن تاپپاي، كارى قىزدار سانىن ەسەلەي تۇسەدى. ونىڭ ۇستىنە قازىرگى كەزدە ەلىمىزدە ساندا بار، ساناتتا جوق جىگىتتەر كوپ، ياعني، ەر-ازاماتتارىمىزدىڭ 30 پايىزى بالا تۋعىزۋعا قابىلەتسىز»، - دەگەن اششى دەرەكتەردى العا تارتتى.

سونداي-اق، ماقاش مىرزا وتىرىپ قالعان قىزداردىڭ سانىن ازايتۋ ءۇشىن ازاماتتىق نەكەنىڭ بولعانىن دۇرىس دەپ سانايدى. «ويتكەنى، كوپ ايەل الۋشىلىقتى زاڭداستىرۋعا ءبىزدىڭ حالقىمىزدىڭ دا، پارلامەنتتەگىلەردىڭ دە ينتەللەكتۋالدى دەڭگەيى جەتپەيدى. ەكىنشىدەن، قاعازدا تۇرعان نە بار؟ باقىتتىڭ ءبارى ءبىر جاپىراق قاعازدا ەمەس قوي، ازاماتتىق نەكەمەن دە بالا ءسۇيىپ، باقىتتى بولىپ جاتقان قانشاما تانىستارىمىز بار. زاڭدى تۇردە ەكى ايەل الۋ - ەر-ازاماتقا قيىنعا تۇسەدى. سەبەبى، ونىڭ جاۋاپكەرشىلىگى بار. ءبىز وركەنيەتتى قوعامدا ءومىر ءسۇرىپ وتىرعاندىقتان، وركەنيەتتى، مادەنيەتتى ازاماتتارشا ازاماتتىق نەكەنى دە قابىلداي الۋىمىز كەرەك. ازاماتتىق قوعامنىڭ زاڭدىلىعى وسى. كۇش-قۋاتى تاسىپ بارا جاتقان ەركەككە بۇدان باسقا جول جوق. الگى مولدالاردىڭ ايتىپ جۇرگەندەرى دە ماعان بەس تيىن»، - دەپ ءتاتىموۆ ءبىزدىڭ بۇدان كەيىنگى ساۋالدارىمىزعا جاۋاپ بەرۋدەن باس تارتتى. سوندا ول كىسىنىڭ مۇنىسى جاۋاپكەرشىلىكتىڭ اۋىلىنان جىگىتتەردى الىستاتقىسى كەلگەنى مە؟! ەر-ازاماتتارعا قيىن بولادى دەپ، قىزدى قۇرباندىققا شالۋدى قاي اتا-بابا سالتىنان ەستىپتى؟ الدە حالىقتىڭ سانىن كوبەيتەمىز دەپ، ادامگەرشىلىكتەن اتتاپ، سالت-داستۇرىمىزدەن، دىنىمىزدەن جيرەنۋ كەرەكپىز بە؟ ماقاش مىرزانىڭ ازاماتتىق نەكەنى قولداۋ ارقىلى نەنى كوكسەيتىنىن تۇسىنبەدىك. الدە وتىرعان قىزدىڭ ءبارى نامىسى جوق، قۋىس كەۋدە دەپ ويلاي ما ەكەن ول كىسى؟

ال، دەموگراف-ساياساتتانۋشى ءازىمباي عالي: «ەگەر، ءبىز كوپ ايەل الۋشىلىقتى زاڭداستىرساق، باتىس ءبىزدى تۇسىنبەيدى. بۇل ماسەلەدە قازىرگى جاعدايىمىز جاپ-جاقسى. ەكىنشى ايەل الساڭ، ءوزىڭنىڭ بايبىشەڭ بولماسا، مەملەكەت ءبىزدى قۋدالامايدى. مىسال رەتىندە، انام ەكەۋمىزدىڭ جۇرگىزگەن الەۋمەتتىك ساۋالناما ناتيجەسىنەن مىناداي دەرەك ايتايىن. كەڭەس ۇكىمەتى تۇسىندا: «مەن نەكەدەمىن» دەپ سانايتىن ايەلدەردىڭ سانى ەر- ازاماتتاردان ارتىق بولعان. سەبەبى، ول كەزدەگى ايەلدەر وزدەرىنىڭ ۇدايى جىنىستىق قاتىناستا بولعان ەركەگىن كۇيەۋىم دەپ ساناعان. ياعني، ول كەزدە 10 ەركەككە 11-12 ايەلدەن كەلگەن»، - دەپ ساراپتايدى.

- ءازىمباي مىرزا، كوپ ايەل الۋشىلىققا ايەل زاتىنىڭ باسىم كوپشىلىگى قارسى. پارلامەنتتەگى سىزدىقوۆانىڭ نە ايتقانىن ءبارىمىز جاقسى بىلەمىز...

- ءيا-ءيا، ول ەكى كۇيەۋ كەرەك دەگەن. ول كىسىنىڭ باسىندا نە ويى بار ەكەنىن كىم ءبىلسىن؟ ونداي ويىنا ءوزى، ونى تاربيەلەگەن اتا-اناسى، ەرى بولسا ەرى جاۋاپ بەرسىن. بىراق مەنىڭشە، زاڭدى نەكەمەن قاتار، ازاماتتىق-ءدىني نەكەمەن ەكىنشى ايەل العان دا دۇرىس. ول ءۇشىن بىزدە سوت جوق. فرانتسيانىڭ ەكس-پرەزيدەنتى جاك شيراكتىڭ زاڭسىز تۋىلعان قىزى بولعان. ونى باق ءبىلىپ قويعان. جاك شيراك: «وسىدان سوڭ مەنىڭ ساياساتتاعى يميدجىمە نۇقسان كەلىپ، ساياسي تۇلعا رەتىندەگى داۋرەنىم ءبىتتى»، - دەپ ويلاعان. «زاڭسىز قىزىڭىز بار ەكەنى راس پا؟» - دەگەن سۇراققا، جاك شيراك: «راس!» - دەپ ءبىر-اق اۋىز سوزبەن جاۋاپ بەرىپتى. سوندا شيراكتىڭ ساياسي تۇلعا رەتىندەگى رەيتينگى بىردەن كوتەرىلىپتى، مويىنداعانى ءۇشىن. الدەكىمدەر سەكىلدى قاشىپ-پىسپاي، ادام رەتىندە ءوزىنىڭ سەزىمىن، ءوزىنىڭ پەندە ەكەنىن مويىنداعان.

- ءبىزدىڭ قازاقتىڭ شەنەۋنىكتەرى مويىندامايتىن شىعار...

- بۇل جاعىنان كەلگەندە ماقاش ءتاتىموۆ - ناعىز ەر. ول 1950 جىلدان بەرگى جۇرگەن ايەلدەرى مەن ولاردان تۋعان بالالارىنىڭ سانىن جاريالاعان ءورىستىلدى ءبىر گازەتكە. ونداي ەرلىكتى، مويىنسىنۋدى مەن بىلەتىن، تانيتىن بىردە-ءبىر قازاق، بىردە-ءبىر ورىس جاساماعان. كوپ جىگىتتەر مويىنداماق تۇگىلى، بار اۋىرتپالىقتى ايەلگە ارتىپ، كەرىسىنشە، ايەلدى قارالاپ، قاشادى عوي. ناعىز ازامات بولساڭ، ىستەگەن ءىسىڭدى وسىلاي مويىندا. جالپى ءبىزدىڭ ءدىني باسقارما ەكى ءپاتۋا شىعارسا دەيمىن.

- ول قانداي ءپاتۋا؟

- ءبىرىنشى ءپاتۋا - تۇسىك جاساتۋعا تىيىم سالۋ. تۇسىك جاساتۋدان بولەك، بۇگىندە ءبىزدىڭ ەلىمىزدە تۋىلاتىن بالانىڭ 12 پايىزى زاڭسىز نەكەدە تۋىلادى ەكەن. سوندىقتان، ءبىرىنشى- تۇسىك جاساتىپ ادام ولتىرۋگە بولمايدى دەپ تىيىم سالۋ كەرەك مورالدىق تۇرعىدان. مىسالى، كاتوليكتەر وسىنداي ءپاتۋا شىعاردى. ولاردا ايەلدىڭ ومىرىنە قاۋىپ تونگەن جاعدايدا نەمەسە بالا جارىمجان بولىپ تۋىلاتىن جاعداي كەزدەسسە عانا، تۇسىك جاساتۋىنا بولادى ەكەن. ەكىنشى ءپاتۋا - اكەلەردىڭ ءوز بالالارىنان قاشۋىن زيناقورلىق دەپ ەسەپتەۋ. ونداي جاعدايدا ولارعا مورالدىق تۇرعىدان سوققى بەرۋىمىز كەرەك. نەگە ەركەكتەر ايەل زاتىنىڭ سەزىمىن قورلاپ، ودان تۋىلعان بالانى مويىنداماۋعا ءتيىس؟! بۇل دەگەن - ايەلدەردى، قىزداردى تىرىدەي جەرلەۋ عوي. ءدىني تۇرعىدا ەكىنشى ايەل الۋعا ەر-ازاماتتارعا بولادى. سونى ەر-ازاماتتارىمىز دا قازىرگى كەزدە ءتۇسىنىپ كەلەدى. ءبىزدىڭ ەلىمىزدە ازاماتتىق-ءدىني نەكەنىڭ بولعانىن قولدايمىن. ايەلدەر قالاسىن، قالاماسىن قوعامىمىز وسىعان ىڭعايلانۋدا.

- سىزدىڭشە، نەگە جاستار كەش تۇرمىس قۇراتىن بولىپ كەتتى؟

- وعان الەۋمەتتىك جاعداي كىنالى. مىسالى، بايدىڭ، اكىمنىڭ، شەنەۋنىكتىڭ بالا-شاعاسى كەدەيدىڭ بالا-شاعاسىنا قاراعاندا ەرتەرەك وتباسىن قۇرادى. الەۋمەتتىك جاعدايى جاقسى اداممەن قۇدا، تۋىس بولعىسى كەلەتىندەر كوپ. ەرتەرەكتە بالاما ستۋدەنت كەزىندە: «بالام، وتباسىلىق جاعدايى دۇرىستاۋ قىزعا ۇيلەنەسىڭ عوي»، - دەسەم: «وي، اكە، بىزدە مەرس مەرسپەن، جيگۋلي جيگۋليمەن، جاياۋ جاياۋمەن جۇرەدى»،- دەپ كۇلەتىن. ءالى بۇل قاساڭ زاڭدىلىق ۇدەمەسە، جويىلعان جوق. قازاقتا ءسوز بار عوي: «باي بايعا، ساي سايعا قۇيادى» دەگەن. ال كەدەي نەمەسە ورتالاۋ تۇراتىن وتباسىنىڭ بالالارى جاعدايىن جاساپ الىپ بارىپ، شاڭىراق كوتەرۋگە ۇمتىلادى.

P.S: ماماندار كەش ۇيلەنگەندەردىڭ ەلۋ پايىزدان استامى ءبىر جىلعا جەتپەي اجىراسىپ كەتەتىنىن العا تارتادى. ماسەلەن، بىلتىرعى جىلى الماتىدا توعىز مىڭعا جۋىق جاس وتباسى شاڭىراق كوتەرسە، سونىڭ بەس مىڭعا جۋىعى جىلعا جەتپەي اجىراسىپ كەتكەن. بۇل ءبىزدىڭ قوعامنىڭ جاھاندانۋعا ەنتەلەپ ەنىپ بارا جاتقانىنىڭ دا دالەلى ەمەس پە؟! قانشا داۋرىققانىمىزبەن، شەتەلدەن كەلىپ جاتقان اقپاراتتىق تاسقىن جاستاردىڭ ساناسىن ۋلاماي قويمايدى. ماقاش ءتاتىموۆتىڭ «ازاماتتىق نەكە» جايىنداعى تۇجىرىمداماسىن تۇسىنبەسەك تە، ءتىپتى، وعان قارسىلىق تانىتساق تا، ازاماتتىق نەكەدە بىرگە تۇرىپ جاتقان جاستار از ەمەس. بىراق ازەكەڭنىڭ «ازاماتتىق-ءدىني نەكەسى» ءتاتىموۆتىڭ تۇجىرىمىنا قاراعاندا، ءبىزدىڭ ۇلتتىق ەرەكشەلىگىمىزگە الدەقايدا جاقىن عوي.

ايتپاقشى، 2008 جىلى ىرگەمىزدەگى يران پارلامەنتىنىڭ زاڭدىلىق جانە ادىلەت ىستەرى جونىندەگى كوميتەتى «وتباسى تۋرالى» زاڭىنا وزگەرىس ەنگىزىپ، «بايبىشەنىڭ كەلىسىمىن سۇراماي-اق، ەكىنشى ايەل الۋعا مۇرسات بەرەتىن» باپتى ماقۇلداپتى. تەك وندا نازار اۋداراتىن باستى جايت - «ەگەر داۋلەتىڭىز جەتسە» دەلىنگەن. سونداي-اق حالقىنىڭ سانى جاعىنان الەمدە 18-ءشى ورىندا (71 ميلليون 208 مىڭ), جەر كولەمى جونىنەن 17-ءشى ورىندا (1648 000 شارشى شاقىرىم) تۇرعان يران حالقىنىڭ سانىن ءوسىرۋ ءۇشىن ەكى ايەل الۋشىلىقتى زاڭداستىرىپ قانا قويعان جوق، جاڭادان دۇنيەگە كەلگەن ءار بالاعا 780 ەۋرو سىياقى تاعايىنداپ وتىر، وسى جىلدان باستاپ. يران پرەزيدەنتى ماحمۇد احمادينەجاد: «ءبىز حالقىمىزدىڭ سانىن 120 ميلليونعا جەتكىزسەك، ەڭ بەدەلدى ءارى ىقپالدى ەلدەردىڭ ءبىرى بولامىز»، - دەپ تابانداپ وتىر.

ەلباسى مەن ۇكىمەتىن قولداي كەتكەن پارسىنىڭ كەلىنشەكتەرى نە دەگەن ۇلتشىل ەدى؟! بىزدەگىدەي داستۇرىنەن جاڭىلىسىپ، «ەكى كۇيەۋ كەرەك» دەپ وزەۋرەيتىن ايەلدەرى جوق يرانىڭ باعى بار ەل ەكەن عوي...

مەن ساعان قالاي ۇنايمىن؟

اقىلىنا كوركى ساي، ءتاپ-ءتاۋىر قىزمەتتە ىستەيتىن قۇربىم بار. جاسى... جاسى -جيىرما بەستەن اسىپ بارادى. ءدال جار قۇشىپ، انا اتاناتىن كەزى. بىراق، بىراق... تۇرمىسقا شىعايىن دەسە، ءجىبى ءتۇزۋ جىگىت جوق، ءوزىنىڭ ايتۋىنشا. وتكەندە جەڭگەلەرى ءوزى سياقتى وقىعان، قىزمەتى، ءۇيى بار جىگىتپەن تانىستىردى. ۇنامادى. سەبەبى، جىگىت قىرى بار شالبارمەن اياعىنا سۇيرەتپە اياقكيىم كيىپ الىپتى. بىزدە وسى جىگىت ۇنايدى-اۋ دەپ، ءبىر جىگىتتى كورسەتتىك. باسىندا باسپاناسى، استىندا تەمىر تۇلپارى، جايلى جۇمىسى، سىمباتتى دەنە ءبىتىمى بار، ءبىلىمدى ەدى، «شانشارداعى» ءجۇسىپ ايتپاقشى، رەزيۋمەسى قاتقان جىگىت. تاعى دا ۇنامادى. سەبەبى، اياعىن قىزدىڭ اياعىنداي تىم ءتۇزۋ باسادى-مىس. ءاي، ادامدار-اي، كۇن وتكەن سايىن كىنامشىل بولىپ كەتەدى ەكەن عوي. مىنە، قايرات نۇرتاس تا الدەبىر تەلەارنادان: «اق پەرىشتەسى ارماننىڭ، مەن ساعان قالاي ۇنايمىن؟» - دەپ اۋەلەتە كەتتى. قۇربىمنىڭ قىلىعى ەسىمە ءتۇسىپ، مىرس كۇلدىم. ءان جولدارىن ىشتەي قايتالاپ قويام: «مەن ساعان قالاي ۇنايمىن؟». بۇل - مۇرتى ەندى قىلاڭ بەرە باستاعان بوزبالانىڭ دا، تۇلىمى جەلبىرەگەن قىز بالانىڭ، جالپى بويداقتاردىڭ كوكەيىنەن كەتپەيتىن ساۋال. الگى قۇربىمنىڭ دا قيالداعى حانزاداسى دا ءبىر جەردە: «اق پەرىشتەسى ارماننىڭ، مەن ساعان قالاي ۇنايمىن؟» - دەپ جۇرگەن شىعار.

ينتەرنەت جەلىسىندەگى ءورىستىلدى وقىرمانعا قىزىعام. كوبىسى ءوزىن تولعاندىرعان وسىنداي سۇراقتارعا پسيحولوگ-مامانداردان وپ-وڭاي كەڭەس الا سالادى. وسى ورايدا، ءبىز دە ۇلتتىق ەرەكشەلىگىمىزگە ساي پسيحولوگ-مامانداردىڭ كەڭەستەرىن ىقشامداپ بەرىپ كورسەك دەيمىز. ولاي بولسا، ىسكە ءسات، بوزبالا مەن بويجەتكەن!

جىگىتتەردىڭ جۇرەگىنە جەبە قاداپ جۇرگەن الەمنىڭ ەڭ سىلقىم سۇلۋلارىنىڭ قۇپيا سىرلارىن اشۋعا ۇمتىلعان شەتەلدىك باسىلىمدار «جىگىتكە ۇناۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟» دەگەن سۇراقتار قويىپتى. سويتسە، ءبارىنىڭ ەر-ازاماتتىڭ جۇرەكتەرىن جاۋلاۋداعى ايلا-امالدارى ۇقساس بولىپ شىعىپتى. «قىز قۋلىعى قىرىق اتانعا جۇك»، - دەيدى قازاق. قانە، قىز قۇپيالارىنان سىر ۇرلاپ كورەلىك.

جىگىت قىزعا قۇمار-اي،

قىزدار موينىن بۇرادى-اي...

وسى ءان ەسىڭىزدە مە؟ سەرىلەردىڭ قيالداعى اق قۇسىن قولىنا تۇسىرۋدەگى امال-ءتاسىلى ايتىلاتىن وسى اندە. بۇل اننەن بولەك، ءسىز دە ءبىر قىزبەن ەڭ العاشقى كەزدەسۋىڭىزدى ەسكە ءتۇسىرىپ كورىڭىزشى. قىز جۇرەگىنە قالاي دا جول تاپقىڭىز كەلدى، ءا؟! ايتەۋىر كەزدەسۋگە قىزدىڭ دا كەلىسىمىن الدىڭىز. ەندى نە ىستەۋ كەرەك؟

«جىگىت كوزىمەن، قىز قۇلاعىمەن جاقسى كورەدى» دەگەن ءسوز بار. بويجەتكەندەرگە تەك ادەمى ءسوز ايتىپ قانا ۇنايمىز دەۋ - قاتە پىكىر. سوندىقتان ءبىرىنشى، سىرت كەلبەتىڭىزگە نازار اۋدارىڭىز. ەشقاشان العاشقى كەزدەسۋگە سپورتتىق كيىم كيىپ شىقپاڭىز. سپورتشى بولساڭىز دا، كەزدەسۋ - جاتتىعۋ زالى ەمەس. مەيىلىنشە كلاسسيكالىق ۇلگىدەگى كيىم كيۋگە تىرىسىڭىز. بىراق كوستيۋم-شالبار، گالستۋك تاعىپ ءوزىڭىزدى تىم رەسمي ۇستاپ جۇرمەڭىز. دۇرىسى - تاپ-تازا جەيدە مەن ءبىر ءتۇستى شالبار كيسەڭىز جەتكىلىكتى. دجينسى دا جامان ەمەس. الايدا، كيىمىڭىزدە كىر داقتارى تۇرماسىن. سوسىن بەلدىگىڭىز بەن ساعاتىڭىز، اياقكيىمىڭىز ءبىر-بىرىمەن ۇيلەسىمىن تاۋىپ، سايكەس بولسىن. ەگەر كوزگە ۇرىپ كورىنىپ تۇراتىنداي اشىق ءتۇستى كيىم كيسەڭىز، ول قىزداردىڭ كوبىنە ۇناماۋى مۇمكىن. جىگىت دەگەن سالماقتى كورىنۋى ءتيىس. قارا، قارا كوك، قوڭىر تۇستەر ادامدى ساليقالى كورسەتەتىنىن ەستەن شىعارماڭىز. اياق كيىمىڭىزدەن جاعىمسىز ءيىس شىقپاسىن. مۇمكىن، اياقتى كوسىلە سوزىپ وتىراتىن جەرگە بارىپ قالساڭىز، ءيىس شىعىپ تۇرسا - ىڭعايسىز. اۋىز قۋىسىڭىزدان دا، دەنەڭىزدەن دە جاعىمسىز ءيىس شىقپاۋىن قاداعالاڭىز. ازداپ ءيىسسۋ سەبىڭىز. ەگەر قىز ءسىزدى ۇناتىپ قالسا، ول ءيىس بويجەتكەنگە جۇماقتاعى جۇپارداي كورىنىپ كەتەدى.

مىنە، ساقاداي ساي بولىپ، كيىنىپ الدىڭىز. ەندى كەزدەسۋگە كەشىكپەي بارىڭىز! جاۋاپكەرشىلىگى مول جىگىتتى قىزدار دا جاقسى كورەدى. كەزدەسەتىن ورىنعا قۇرىعاندا، 10 مينۋت ەرتە كەلىڭىز. قىزدىڭ قاي جەرگە بارعىسى كەلەتىنىن سۇراڭىز. ەگەر قىز «ماعان ءبارىبىر» دەگەندەي، يىعىن قيقاڭداتسا، ءوزىڭىز قىدىراتىن جەرلەردىڭ ءتىزىمىن ۇسىنىڭىز (3 تىزىمنەن كوپ بولماسىن، بىراق قىزعا ۇنايتىنداي جەرلەر بولسىن). سونداي-اق، ءوزىڭىز جاقسى بىلمەيتىن جەرگە العاشقى كەزدە قىزدى قىدىرتپاڭىز. ويتكەنى، ونداي جەردە ءسىز ءوزىڭىزدى سەنىمسىز ۇستاۋىڭىز مۇمكىن. قىزدار وزىنە سەنىمسىز جىگىتكە ەشقاشان دا قارامايدى.

تاعى ەستە ساقتايتىن جايت - قىزدار بادىك جىگىتكە دە، تىم تىمىرايىپ قالعان جىگىتكە دە مويىن بۇرمايدى. ونىڭ ءاربىر ءسوزىن زەيىنمەن تىڭداپ، اراسىندا ءوزىڭىزدى قىزىققانداي ەتىپ كورسەتىپ، سۇراقتار قويىپ وتىرىڭىز.

ادەتتە جىگىتتەر ءوزىنىڭ جەتىستىگىن، ماقساتىن ايتۋدى ۇناتا بەرمەيدى. بىراق قىزدار ونى بىلگىسى كەلەدى. سوندىقتان اڭگىمە اراسىندا ءوزىڭىزدىڭ ارمان-ماقساتىڭىزدى ەپتەپ كىرگىزىپ قويىڭىز. قىزدار ايقىن ماقساتى بار جىگىتتەردىڭ جانىندا وزدەرىن جايلى سەزىنەدى. ايتپاقشى، قىزدى-قىزدىمەن ماقتانىپ كەتىپ جۇرمەڭىز. ايەل زاتى - وتە سەزىمتال. ولار ايالاعاندى، ەركەلەتكەندى، وزىنە كوپ نازار اۋدارعاندى قالاپ تۇرادى. ولارعا ماقتاۋ (كومپليمەنت) ايتۋدان قاشپاڭىز. جوعارىدا ايتقانىمىزداي، «ايەل قۇلاعىمەن جاقسى كورەدى».

ۋاقىت كەش بولىپ بارا جاتسا، سەرىگىڭىزدەن «توڭدىڭ با؟» دەپ سۇراڭىز دا، ارقا تۇسىنان كەلىپ اقىرىن قۇشاعىڭىزعا الىڭىز. بۇل قىزدارعا ۇنايدى. الايدا قىزدار مۇنى بىلدىرمەۋگە تىرىسادى. بىراق ارتىق قىلىق جاساماڭىز. كەرىسىنشە، سىرت كيىمىڭىز بولسا، بويجەتكەننىڭ يىعىنا اكەپ جابا قويىڭىز. ويتكەنى، ونىڭ دا ىنتىزارلىق سەزىمىن وياتۋعا ءتيىسسىز.

ءبىرىنشى كەزدەسۋدە مىناداي اڭگىمەلەر ايتۋدان اۋلاق بولىڭىز: توسەك قاتىناسى تۋراسىندا (ويتكەنى، قىز مەنەن تەك سونى عانا كەرەك ەتەدى دەپ ويلاپ قالۋى مۇمكىن); ءوزىڭىزدىڭ كەمشىلىكتەرىڭىزدى جانە ۇنامايتىن نارسەلەرىڭىزدى ايتا كورمەڭىز، اسىرەسە، ادامداردىڭ جاعىمسىز ارەكەتتەرىنە باعا بەرىپ، جامانداۋدان اۋلاق بولىڭىز. مۇنداي ۇساقتىقتار جىگىتكە جاراسپايدى.

العاشقى كەزدەسۋگە قىزعا دوسىڭىزبەن كەلۋشى بولماڭىز. بىرىنشىدەن، وعان ءسىزدىڭ دوسىڭىز ەمەس، ءسىز قىزىقتىراقسىز. ەكىنشىدەن، دوسىڭىز بەن قىزىڭىز ءبىرىن-ءبىرى ۇناتىپ قالسا، ءسىز «ويىننان» شىعىپ قالاسىز. ال تانىستارىڭىز كۇتپەگەن جەردە كەزدەسە قالسا، ونىمەن قىزىڭىزدى مىندەتتى تۇردە تانىستىرىڭىز. ويتكەنى، قىز ءوزىن ءسىزدىڭ ومىرىڭىزدە ءرولى بار ادام ەكەنىن سەزىنۋى ءتيىس.

سوڭعى كەزدە قالالىق جىگىتتەر قىزداردى ۇيىنە دەيىن جەتكىزىپ سالۋدى مويىنسىنباي، كولىك ۇستاپ، اقشاسىن تولەپ قوشتاسا سالاتىن بولدى. ناعىز جىگىت بولساڭ، قىز ۇناماسا دا، ونى ەسىگىنىڭ الدىنا دەيىن شىعارىپ سال. ال قىز ۇناپ جاتسا، بۇگىنگى كەشتىڭ جاقسى وتكەنىن جانە تاعى دا جۋىق ارادا وسىنداي كەشتىڭ بولعانىن قالايتىنىڭىزدى ايتىڭىز.

ەگەر قىزدىڭ دا ءسىزدى ۇناتقانىن بايقاساڭىز، قوشتاساردا اقىرىن عانا ءسۇيىپ الىڭىز، ول ءسۇيىس دورەكى بولماسىن! سوسىن قىز ۇيىنە كىرىپ كەتكەنشە، ونىڭ بەينەسىن جادىڭىزعا ماڭگى ساقتاپ قالارداي، كوز الماي قاراپ تۇرىڭىز. 5-10 مينۋت وتكەسىن، ۇيالى تەلەفونىنا جاعىمدى سوزدەرمەن «حات» جازىپ جىبەرىڭىز. تاڭەرتەڭگىسىن تاعى دا ءوزىڭىزدىڭ ادەمى «حاتىڭىزبەن» ونى وياتىڭىز. قىز ءسىزدىڭ ءوزىن ۇمىتپاعانىنا 100 پايىز سەنىمدى بولۋى كەرەك.

ال ەكىنشى كەزدەسۋدە قىزعا گۇل الىپ بەرۋدى ۇمىتپاڭىز. بۇدان كەيىنگى كەزدەسۋلەردە باتىلداۋ بولۋعا ۇمتىلىڭىز. سەبەبى، قىزدار جىگىتتىڭ اقشاسىنا، تۇرىنە قارامايدى. ولار ارقاشان باتىر دا، باتىل جىگىتتى ۇناتادى. ىنجىق جىگىت كىمگە كەرەك دەيسىز؟!

جىگىتتەر قىزداردىڭ بويىنداعى قانداي قاسيەتتەردى باعالايدى؟

1. ۇنەمى جىميىپ ءجۇرىڭىز. مۇنى جىگىتتەر ءوزىنىڭ بويىندا ۇنايتىن ەرەكشەلىك بار دەپ تۇسىنەدى.

2. ءجۇرىسىڭىز بيلەپ تۇرعانداي سيقىرلى بولسىن. قازاقتىڭ بۇرىنعى قىزدارىنىڭ ءجۇرىس-تۇرىسىنان شولپىسىنىڭ سىڭعىرى ەستىلىپ، ونىڭ مىنەزىنىڭ قانداي ەكەنىن اڭعارعان. قازىرگى كەزدە شولپى تاقپاساق تا، قىزدىڭ جۇرىسىنە جىگىتتەر زور ءمان بەرەدى.

3. ايعايلاپ، دورەكى سويلەۋشى بولماڭىز.

4. ەركەلەگەن قىزدى جىگىتتەر ۇناتادى. بىراق ەركەلىگىڭىز تالپىشتىككە ۇلاسىپ كەتپەسىن.

5. ەگەر سىزگە جىگىت شىنىمەن ۇناپ قالسا، وعان قانداي قىزدار ۇنايتىنىن مىندەتتى تۇردە ءبىلىپ الىڭىز. بۇل ماعلۇمات سىزگە بولاشاقتا وتە ماڭىزدى بولادى.

6. ءوزىڭىزدىڭ جىگىتكە دەگەن كوزقاراسىڭىزدىڭ شىنايى ەكەنىن كورسەتەتىن مۇمكىنشىلىكتى قالت جىبەرمەڭىز.

7. ايەل زاتى - ارقاشاندا جۇمباق بولۋى ءتيىس. بار شىندىعىڭىزدى جايىپ سالماڭىز.

8. تەك ءوزىڭىزدىڭ جىگىتىڭىزدىڭ عانا قۇشاقتاۋىنا رۇقسات بەرىڭىز. اركىممەن ءبىر قۇشاقتاسا بەرسەڭىز، جىگىتتەر ءسىزدى دۇرىس تۇسىنبەي قالۋى مۇمكىن. ونىڭ ۇستىنە دۇشپانكوز دەگەن بار.

9. قىز نازىك بولۋى كەرەك. بۇل ەر-ازاماتتاردىڭ ارقاشاندا سىزگە قامقور بولۋ كەرەكتىگىن بىلدىرەدى.

10. جىگىتتىڭ سوڭىنان قىز باسىڭىزبەن جۇگىرە كەتپەڭىز. ءوزىڭىزدى قول جەتپەستىڭ ناعىز ءوزى ەكەنىڭىزدى سەزىندىرىپ قويىڭىز.

11. جىگىتتى تىڭداپ ۇيرەنىڭىز، ونىڭ ءاربىر سوزىنە قىزىعۋشىلىعىڭىزدى ءبىلدىرىپ وتىرىڭىز. بىراق ول دورەكى سوزدەر ايتىپ بارا جاتسا، وعان تىيىم سالىڭىز.

12. ءوزىڭىزدىڭ بولاشاقتا ناعىز قامقور ايەل بولاتىنىڭىزدى سەزىندىرىڭىز. بىراق جىگىتتىڭ دە سەنىمىن اقتاپ، شەبەر اسپازشى بولۋعا ءوزىڭىزدى دايىنداڭىز. ورىستار «جىگىتتىڭ جۇرەگىنە اسقازان ارقىلى جول تاباسىڭ»، - دەيدى عوي.

جىگىتتەرگە ۇنامايتىن جاعدايلار:

1. تەرلەگەندە جانە اۋىز قۋىسىنان شىعاتىن جاعىمسىز يىستەر.

2. تارالماعان شاش، كۇتىمى جوق بەت-ءجۇز.

3. ارتىق سالماق.

4. نە بولسا سوعان قىزىعۋشىلىق.

5. شارشاڭقى كوزقاراس.

6. ۇنەمى دەنساۋلىققا شاعىم ايتۋ.

7.ارتىستىك قابىلەتىن وڭدى، سولدى كورسەتۋ. مۇنى جىگىتتەر تەز بايقاپ قويادى.

8. قىزدىڭ وزگە جىگىتتەرگە كوز سالۋى.

9. اشۋلانشاقتىق.

10. تىم اشىق-شاشىق كيىم.

11. كوڭىلسىزدىك.

12. ءوزى تۋرالى جوعارى پىكىردەگى قىزدار ۇنامايدى.

13. تىم سالماقتىلىقتى دا جىگىتتەر قوش كورمەيدى.

«اق جەلكەن» جۋرنالى»، 24-28-بەتتەر، №11, 2010