سوڭعى ۋاقىتتا قىتايداعى قازاقتارعا قاتىستى ءتۇرلى اڭگىمەنىڭ شەتى شىعىپ ءجۇر. ءجون-جوسىقسىز قۋدالاۋ كورىپ، تەمىر تورعا توعىتىلىپ جاتقان جۇرتتىڭ قازاقستانداعى تۋعان-تۋىستارى ايتىپ جاتىر بۇل اڭگىمەلەردى.

قازاقستاننىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى كۇنى كەشە عانا ارنايى مالىمدەمە جاساپ، قىتاي وكىمەتى قۋدالاپ جاتقان قازاقتار جايلى دەرەكتى انىقتايتىنىن ايتقان بولاتىن.

قايرات ءابراحمانوۆ مىرزا تىزگىنىن ۇستاپ وتىرعان مينيسترلىكتىڭ الماتىداعى وكىلدىگى بۇگىن قىتايدا تۇتقىندالعان قازاق ازاماتتارىنىڭ تۋعان-تۋىستارىن جينادى. ارقايسىسىنىڭ ارىز-تالاپتارىن تىڭداپ كوردى.

بۇل جيىنعا ۇزىن-ىرعاسى 30-دان استام ادام جيىلعان ەكەن. ءسىم وكىلدىگى جيىلعان جۇرتتىڭ بارلىعىن دەرلىك عيماراتقا كىرگىزگەن جوق. تەك قانا تۋىسى قامالىپ كەتكەن 15 شاقتى ازاماتتى ەكى-ەكىدەن كىرگىزىپ، ولاردان ماسەلەنىڭ ءمان-جايىن سۇراپ ءبىلدى.

قوعامنىڭ قىزۋ تالقىسىنا تۇسكەن بۇل ماسەلەگە قازاقستان ۇكىمەتى تاراپىنان قانداي قارەكەت بولارىن بىلمەككە كەلگەن باق وكىلدەرى بۇل عيماراتقا كىرە العان جوق. ءسوز بىلەتىن ءسىم-ءنىڭ ەشبىر وكىلىمەن كەدەسۋ بولعان جوق.

دەسەك تە، ءبىز كەزەك كۇتىپ سىرتتا تۇرعان جۇرتتى سوزگە تارتتىق.

قۇل-كەرىم ەلەمەس، اقىن:

-وسى جارتى جىل كولەمىندە قىتايداعى قانداستار جايلى الەمدىك باسىلىمدار جازىپ جاتىر. قىتايدا سوڭعى كەزدە قازاق ازاماتتارىنا قاتىستى ءتۇرلى قىسىمدار كوبەيىپتى. الدى ءتىپتى، كىسى ولىمىنە جەتكەن. ولارعا قانداي ايىپ تاعىپ وتىرعانىن سول مەملەكەتتىڭ ءوزى بىلەدى، ارينە.

ءبىز قانداس باۋىر رەتىندە كورىپ، ءبىلىپ وتىرعانىمىز - ءبىزدىڭ ازاماتتارىمىزدىڭ، قازاق دەگەن حالىقتىڭ وكىلدەرىن، ءدىن جولىنداعى جىگىتتەردى، ىقىلىمنان كەلە جاتقان سال-ءداستۇرىن دارىپتەگەن ازاماتتاردى، سونان سوڭ ماڭىزدىسى - قازاقستانمەن بايلانىسى بار ازاماتتاردى ۇستاۋ ماسەلەسى، ولاردىڭ قازاقستانعا كەلىپ-كەتۋىن قيىنداتۋ ارەكەتى وتە كۇشەيىپ كەتتى.

ءبىز ءبىر ەلدىڭ ىشكى ساياساتىنا ارالاسپايمىز. ال، بىراق، ءبىز دە ءبىر تاۋەلسىز مەمەكەت رەتىندە جانە سول مەملەكەتتىڭ نەگىزىن قالاۋشى ۇلت، قازاق ۇلتىنىڭ وكىلدەرى رەتىندە ول جاقتاعى قازاقتاردىڭ ماسەلەسىنە ارالاسۋعا ەلدىك تۇرعىدان قاقىمىز بار دەپ ويلايمىز. ول جاقتا 2 ميلليونعا تاياۋ حالىق بار. سوندىقتان ونىڭ ءومىر ءسۇرۋ جۇيەسى ءبىزدىڭ ەلىمىزبەن ءسوزسىز بايلانىستى. ەكى ەلدىڭ ىنتىماعى بار. ەكى ەلدىڭ اراسىنداعى دوستىق قاتىناس بار. ساياسي جاقتان شەكارالاس مەملەكەت. بىرەۋىنىڭ اكەسى سول جاقتا، بىرەۋىنىڭ شەشەسى سول جاقتا. وسىنىڭ بارلىعىن مەملەكەت ەسكەرۋى كەرەك ەدى. حالىقتى بۇنداي اۋىر قىسىمعا ءتۇسىرۋ دۇرىس دەپ ەسەپتەمەيمىن.

جۇماعازى دالەيۇلى، قر ازاماتى، (ايەلى قاماۋدا):

-مەن 1991 جىلى قازاقستانعا كەلىپ، 2001 جىلى ازاماتتىق العانمىن. بالا-شاعامنىڭ بارلىعى قازاقستاننىڭ ازاماتتىعىن العان. ايەلىم - قىزىرحان نازاربەكقىزى قىتايدا زەينەتكە شىعۋىنا بايلانىستى قازاقستاننىڭ ازاماتتاعان الماعان-دى. ءسويتىپ، قىتايعا وسى جىلدىڭ مامىر ايىندا بارعان. 4 اي بولدى، مىنە، پاسپورتتارىن الىپ، قازاقستانعا جىبەرمەي قويدى. كەيىننەن، مەنىڭ دەنساۋلىعىما بايلانىستى ورتادا ارىز جازىپ ءجۇرىپ، 2 ايعا كەلگەن. وندا دا ارنايى رۇقساتپەن عانا. وسى قازاندا رۇقساتىنىڭ مەرزىمى ءبىتىپ، قىتايعا قايتا كەتكەن بولاتىن. قىتايعا بارعان كۇننىڭ ەرتەسى كەلىپ جەكە تەلەفونىن الىپ كەتىپ، تەكسەرىپ، قايتا اكەلىپ بەرىپتى. ال ءتورتىنشى كۇنى كەشكە ميليتسيا كەلىپ، الىپ كەتكەن. اكەسىنىڭ ايتقانىنا سەنسەم، ونى ۇيرەتۋ مەكەمەسىنە اپارىپتى. ول جاڭاعى جابىق زونا. تۇرمەنىڭ ىشىندە ەكەن. ول جەردەن الىپ شىعۋ ءۇشىن، وعان كەپىل ادام كەرەك ەكەن.

ەندى مەيلى، سول ۇيرەنۋ ورتالىعىنان "ميى تازالانىپ" شىققان بولسا، ول قايتادان بالا-شاعاسىنىڭ. كۇيەۋىنىڭ، مەنىڭ جانىما كەلۋى كەرەك قوي. ول مۇندا قايتا كەلمەۋى ءۇشىن، ەشكىم وعان كەپىل بولا المايدى. ازاماتتىق الىپ، قازاق بولامىز دەگەنىمىز سول، جاسىمىز الپىسقا كەلدى، قاتىننان ايىرىلىپ ءجۇرمىز، مىنە. قۇزىرەتتى ورگان وكىلدەرى، باسشىلارى، ارىزىمىزدى سىزدەرگە ايتىپ، كومەك سۇرايمىز!

قىدىرالى ورازۇلى، جيىندى ۇيىمداستىرۋشى:

-قىتايداعى قانداستارىمىزدىڭ قيىن جاعدايى جايلى ءبىرىنشى مارتە ايتىپ، جازىپ جۇرگەن جوقپىز. وسى ماسەلەلەر بويىنشا بىرنەشە مارتە ءباسپاسوز جيىندارى وتكەن. سوعان بايلانىستى قازاقستان ۇكىمەتىنىڭ سىرتقى ىستەر ءمينيسترى ءبىراز ماسەلەلەرمەن اينالىسىپ جاتقانىن ايتتى.

مىنە، الماتىدا سول قىتايدا ءتۇرلى سەبەپتەرمەن قامالعان ازاماتتاردىڭ تۋعان-تۋىستارىمەن كەزدەسۋ وتكىزدى.. وسى كەزدەسۋ ناتيجە بەرەدى دەپ ويلايمىز.

ەندى، بۇل قادام دا ناتيجە بەرمەي، قىتايداعى قازاق ازاماتتارىن قۋدالاۋ جالعاسىپ جاتاتىن بولسا، ءبىز بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنا دەيىن، حالىقارالىق ادام قۇقىقتارىن قورعاۋ ۇيىمىنا دەيىن حات جازىپ، وسىندا جينالعان ازاماتتاردىڭ جانايقايىن جەتكىزەتىن بولامىز.

ءدال قازىرگى ۋاقىتتا 47 ادامنىڭ ءتىزىمى بار. 13 ادامنىڭ سوتتالعانى تۋرالى اقپاردى ءبىر ادام جيناپ بەردى. جانە ءبىر اۋىلدان 150 جىگىتتى ۇستاعانى تۋرالى دا اقپاراتىمىز بار.

ءتۇيىن.  جاقىندارى جۇنگودا قامالىپ كەتكەن جۇرتتىڭ كوبى "Abai.kz" اقپاراتتىق پورتالىنا كەلىپ، جاعدايلارىن بايانداپ،  جانايقايلارىن ايتقان ەدى. ولاردىڭ ءبىرسىپىراسىن ءبىز سايتىمىزدا جاريالادىق.

قىتاي بيلىگىنىڭ قۋدالاۋىنا ۇشىراعان قازاقتارجىڭ جاعدايى جايلى گەرمانياداعى قازاق ازاماتى ءومىرحان التىن ەلباسىنىڭ تىكە وزىنە جەتكىزگەنىن بىلەمىز. ول كەزدە پرەزيدەنت بۇل جايتتان ەش حابارسىز ەكەنىن بىلدىرگەن-ءدى.

بيىل قازاقستان مەن قىتاي اراسىنداعى ىنتىماقتاستىق ءام سەرىكتىستىكتىڭ ورناعانىنا تۇپ-تۋرا 25 جىل. وسى ۋاقىت ىشىندە قازاقستان مەن قىتاي اراسىنداعى ساۋدا-ساتتىق ارتتى. قىتايدان اتاجۇرتقا ورالعان ازاماتتاردىڭ سانى ميلليوننان اسىپ جىعىلدى. ەكى ەل باسشىلارىنىڭ كەلىسىمى بويىنشا كورشى قىتايمەن بايلانىس كۇشەيدى. بىرلەسكەن جوبالار جۇزەگە اسىرىلا باستادى.

مەملەكەت باسشىلارىنىڭ دا ءبىر-بىرىنە ءشاي دەسكەن كەزى بولماسا كەرەك-ءتى. ەندەشە، قىتايداعى قازاقتار قحر ازاماتى دەسەك تە، ولار ءبىرىنشى كەزەك تە - قازاق. ال قازاق ۇلتى - قازاقستاننىڭ نەگىزىن قۇرۋشى ۇلت. ءبىز ءۇشىن الەمنىڭ ءار تۇكىپىرىندەگى قازاقتىڭ ماسەلەسى  كەزەك كۇتتىرمەي شەشىلۋى كەرەك. ەندەشە،  بۇل ماسەلەنى شەشۋ - پرەزيدەنتتىڭ پارمەنىندەگى ءىس بولىپ تابىلماق.

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz