بەيبىت ساپارالى: «قازىرگى ءمۇفتي ورنىمدا قالسام دەپ ارمانداپ جۇرگەنى راس»
قمدب قۇرىلتايىنىڭ قارساڭىندا
قازاقستان مۇسىلماندارىنىڭ كەزەكتى 5-ءنشى سەزى استانادا، 17-ءنشى جەلتوقساندا وتەتىنىن «اباي.كز» اقپاراتتىق پورتالى الدىمەن حابارلاعان بولار. ەلدەگى ءدىني احۋال ەكىنىڭ ءبىرىن الاڭداتىپ وتىرعان قازىرگى جاعدايدا سەزدە كوتەرىلەتىن، تالقىعا تۇسەتىن ماسەلەلەردىڭ قوعام ءۇشىن دە، بيلىك ءۇشىن دە ماڭىزدى ەكەنى انىق. سوندىقتاندا، قازاقستان مۇسىلماندارىنىڭ سەزىنە دەيىن ەلدەگى بىرنەشە ءدىنتانۋشى ازاماتتارمەن سەزد توڭىرەگىندەگى قىسقا سۇحباتتار جاريالاپ وتىرعاندى ءجون كوردىك.
العاشقى بولىپ ءدىنتانۋشى، عالىم، جازۋشى بەيبىت ساپارالى مىرزا ءوز ويلارىن ورتاعا سالدى.
- ءسىز استانادا 17 سى كۇنى وتەتىن مۇسىلماندار سەزىنە قاتىساسىز با؟
- جوق، مەن قاتىسپايمىن وعان.
- نەلىكتەن قاتىسپايسىز؟ وندا قانداي ماسەلەلەر تالقىلانعانىن قالايسىز؟ ءوزىڭىز قانداي ماسەلە كوتەرەر ەدىڭىز؟
قمدب قۇرىلتايىنىڭ قارساڭىندا
قازاقستان مۇسىلماندارىنىڭ كەزەكتى 5-ءنشى سەزى استانادا، 17-ءنشى جەلتوقساندا وتەتىنىن «اباي.كز» اقپاراتتىق پورتالى الدىمەن حابارلاعان بولار. ەلدەگى ءدىني احۋال ەكىنىڭ ءبىرىن الاڭداتىپ وتىرعان قازىرگى جاعدايدا سەزدە كوتەرىلەتىن، تالقىعا تۇسەتىن ماسەلەلەردىڭ قوعام ءۇشىن دە، بيلىك ءۇشىن دە ماڭىزدى ەكەنى انىق. سوندىقتاندا، قازاقستان مۇسىلماندارىنىڭ سەزىنە دەيىن ەلدەگى بىرنەشە ءدىنتانۋشى ازاماتتارمەن سەزد توڭىرەگىندەگى قىسقا سۇحباتتار جاريالاپ وتىرعاندى ءجون كوردىك.
العاشقى بولىپ ءدىنتانۋشى، عالىم، جازۋشى بەيبىت ساپارالى مىرزا ءوز ويلارىن ورتاعا سالدى.
- ءسىز استانادا 17 سى كۇنى وتەتىن مۇسىلماندار سەزىنە قاتىساسىز با؟
- جوق، مەن قاتىسپايمىن وعان.
- نەلىكتەن قاتىسپايسىز؟ وندا قانداي ماسەلەلەر تالقىلانعانىن قالايسىز؟ ءوزىڭىز قانداي ماسەلە كوتەرەر ەدىڭىز؟
- قازاقستان مۇسىلماندارىنىڭ ەڭ العاشقى ءبىرىنشى، ەكىنشى قۇرىلتايىنا قاتىسقانمىن. 1990-1992-ءنشى جىلدارى. ول كەزدە جۋرناليست بولدىق. «زامان-قازاقستان» گازەتىنىڭ اتىنان قاتىسىپ، الگى اتالىپ وتكەن قۇرىلتايلاردى كورگەنمىن. ودان كەيىنگى 2000-2005-ءنشى جىلدارداعى قۇرىلتايلارعا قاتىسقان جوقپىن. قۇرىلتايعا شاقىرۋ كەرەك قوي. عالىم، ءدىنتانۋشى، جازۋشى رەتىندە بارىپ قاتىسۋىمىز كەرەك ەدى. ويتكەنى، ەلىمىزدەگى ءدىني احۋالعا قاتىستى ماسەلەلەردى قوزعاپ، ايتىپ ءجۇرمىز. بىراق، شاقىرماعان سوڭ ءوز بەتىڭمەن بارىپ قاتىسا المايسىڭ. سوندىقتان، 2000 جىلى الماتىدا، 2005 جىلى استانادا وتكەن قۇرىلتايلارعا دا شاقىرىلماعاندىقتان بارىپ قاتىسا العان جوقپىز. بۇل جولعى قۇرىلتاي جابىق، جاسىرىن جاعدايدا وتكەلى جاتىر. ءار وبلىستان جەتى-سەگىزدەن عانا يمام شاقىرىلعان كورىنەدى.
قازاقستاندا 11 ميلليوننان استام مۇسىلمان بار ەكەن. بۇل - قازاقستان مۇسىلماندار باسقارماسىنىڭ ەسەبىندە دە، كەشەگى ساناقتا دا جاريا بولعان ناقتى دەرەك. سول 11 ميلليون مۇسىلماننىڭ بەلگىلى ءبىر كولەمدەگى پايىزى قۇرىلىتايعا قاتىسۋى كەرەك ەدى. بارلىعى ارينە، قاتىسا المايدى. تەك قانا يمامدار ەمەس، ءدىن يسلامعا جاناشىر، سول جولدا پىكىر ايتاتىن ادامدار دا قۇرىلتايعا قاتىسسا قۇپ بولار ەدى. قۇرىلتاي دەگەن كوپ بولىپ جينالىپ ءدىني ماسەلەنى تالقىلاۋ عوي. ەلدەگى احۋال، سوعان وي قوسۋ، پىكىر قوسۋ، سونىڭ شەشىلۋ جولدارىن ورتاقتاسىپ ىزدەۋ. شاقىرىلماعان سوڭ ءبىز قاتىسپايمىز.
- نەگە شاقىرمادى دەپ ويلايسىز؟
- ءبىزدى شاقىرماعانى سەبەبى - ءدىني باسقارمانىڭ ساياساتىندا جاتىر. ءمۇفتي بار، ونىڭ ورىنباسارلارى، القاسى بار. كەيىنگى ون جىل قازىرگى ءمۇفتيدىڭ قىزمەتى بولىپ تابىلادى عوي. وسى كەزەڭگە بايلانىستى قانشاما سىندار ايتىلدى. ول كىسىلەر سىننان قورقادى. جاي ۋاقىتتىڭ وزىندە ءمۇفتياتتىڭ وكىلدەرى اشىق، ۇلكەن ماسەلە تالقىلانىپ جاتقان جيىندارعا قاتىسپايدى. سوندىقتان، ۇلكەن ماسەلەلەردى تالقىلاۋدان قورقادى دەپ ويلايمىن. اۋەلى اللادان قورقۋ كەرەك. ءبىزدىڭ قوعامداعى ءدىني ماسەلە بارىمىزگە ورتاق قوي. وندا ءدىني باسقارمانىڭ ۇلەسى دە، كەمشىلىگى دە بار.
قۇرىلتايعا شاماسى، استانادا ناماز وقىمايتىن اكادەميكسىماق، فيلوسوفسىماق ازىن-اۋلاق ادامدار قاتىساتىن بولۋى كەرەك. ول جاعىن بىلمەيمىن. حابارىم جوق. قۇرىلتاي ءار وبلىستان جەتى-سەگىزدەن يمام كەلىپ، جابىق جاعدايدا وتەدى دەپ ويلايمىن. مۇنى ناعىز قۇرىلتاي دەپ ايتۋعا كەلمەيدى. بۇرىنعى قۇرىلتاي 2005-ءنشى جىلى جاز ايىندا، شىلدە دە مە، بولدى. بيىلعى قۇرىلتاي سول شىلدەگە دەيىن ءوتۋ كەرەك ەدى، ودان بەرى دە بەس-التى اي ءوتىپ كەتتى. زاڭ جاعىنان دا بۇل ۇلكەن ماسەلەلەر. جالپى قۇرىلتاي جۇرتقا جاريالانىپ، وسىنداي ماسەلەلەر تالقىلانادى دەپ ءمۇفتياتتىڭ سايتى بار، گازەت-جۋرنالدارى بار سولاردىڭ بارىندە اشىق ايتىلىپ، وسىنداي كۇنى قۇرىلتاي وتەدى، قاتىسامىن دەۋشىلەر انكەتاسىن جىبەرسىن، قارايىق، مىڭ نەمەس بەس ءجۇز ادامدى عانا قاتىستىرا الامىز دەگەن سەكىلدى ماسەلەلەر قوزعالىپ بارىپ، قۇرىلتاي قازاقستانداعى ءدىني احۋالدى تالقىلاۋى كەرەك دەپ ويلايمىن. ول ماسەلەلەر بىرنەشە كۇن تالقىلانىپ، ءمۇفتي پارلامەنتتە سويلەپ، ۇكىمەتكە بىرقانشا ۇسىنىستار ايتىلاتىن ۇلكەن، اۋقىمدى جيىن جاسالۋى ءتيىس-تۇعىن. ال، بەس جىلدان كەيىن ءمۇفتيدى الدىق، مىنە، قايتادان سايلادىق دەۋ ءۇشىن قۇرىلتاي شاقىرىلسا، ونىڭ ءمانىسى بەلگىلى بولعانى عوي.
- سەزدە باس ءمۇفتيدىڭ سايلاۋى بولاتىنى انىق. سوعان لايىق دەپ كىمدى ايتا الاسىز؟
- قۇرىلتاي شىن مانىندەگى قۇرىلتاي بولاتىن بولسا، قازاقستاندا دىنگە ەڭبەك ءسىڭىرىپ جۇرگەن مىناداي ادامدار بار دەپ ءبىز ايتا الار ەدىك. ارينە، ولار ۇسىنىلۋى دا، ۇسىنىلماۋى دا مۇمكىن. ال، ەندى مىنا جابىق جاعدايدا جۇزگە تولمايتىن ادام 11 ميليون مۇسىلماننىڭ تاعىدىرىن شەشپەكشى... وتكەن 2005-ءنشى جىلى ءبىر-ەكى يمامنىڭ اتى اتالدى. سوسىن قازىرگى ءمۇفتيدىڭ كانديداتۋراسى ۇسىنىلدى. سودان اناۋ ەكەۋى ءوزىنىڭ كانديداتۋراسىن الدى دا قازىرگى ءمۇفتي قايتادان سايلاندى. وسى ستسەناري قايتالاناتىن شىعار. و جاعىنان ءبىز حابارسىزبىز، سودان سوڭ دا بالەن دەپ ايتا المايمىز. قازىرگى ءمۇفتيدىڭ ورنىمدا قالسام دەپ ارمانداپ جۇرگەنى راس. بۇكىل باسىلىمداردى قاراڭىز، سوڭعى جىلدارى قانداي پايىزدى كولەمدە سىن-پىكىرلەر، قوستاۋلار جازىلعان، ايتىلعان جانە وعان ءدىني باسقارمانىڭ قانداي جاۋاپ قاتقانىن بايقاي وتىرىپ، ناقتى كارتينانى كورۋ بولادى.
- راحمەت!
«اباي-اقپارات»
