ەلىمىزدىڭ اتا زاڭىندا ار-وجدان باستاندىعى تۋرالى، دىنگە جانە ءدىني نانىمعا بايلانىستى كەمسىتۋگە بولمايتىندىعى، سونداي-اق قانداي ءدىن بولماسىن، ازاماتتاردىڭ ەرەكشەلىكتەرىنە قاراماستان تەڭ قۇقىلى ەكەندىگى جازىلعان. دەگەنمەن، سوڭعى بىرنەشە جىلدا قالىپتاسقان ەلىمىزدەگى ءدىني احۋال زاڭدىق جاعىنان بولسىن، ءدىني ساۋاتتىلىق تۇرعىسىنان بولسىن ءبىراز شارالاردى قابىلداۋ كەرەكتىگىن دالەلدەدى دەۋگە بولادى.

وسى ورايدا جاستاردىڭ قۇقىقتىق جانە ءدىني ساۋاتتىلىعىن جەتىلدىرۋ باعىتىندا ءالى دە اتقارىلار شارالار كوپ. ولاي بولاتىنى، قازىرگى ءداستۇرلى ەمەس دەپ اتاپ جۇرگەن ءدىني اعىمداردىڭ نەگىزگى نازارى جاستارعا باعىتتالىپ، ولاردىڭ قاتارىن كوبىنەسە جاستار تولتىرىپ وتىر. قازاقستانداعى قازىرگى ءدىني احۋال كۇردەلى ءارى سان-سالالى. ءسوزىمىزدىڭ دايەكتى بولۋى ءۇشىن سوڭعى كەزدەردەگى دەرەكتەرگە نازار اۋدارا كەتسەك، 1989 جىلعى 1 قاڭتاردا 30 كونفەسسياعا تيەسىلى 700-گە جۋىق ءدىني بىرلەستىكتەر بولسا، 2012 جىلعى قايتا تىركەۋ شاراسىنان بۇرىن ەلىمىزدەگى تىركەلگەن ۇيىمداردىڭ سانى 4551-گە جەتكەنى بەلگىلى. قازىر ولاردىڭ قايتا تىركۋدەن وتكەندەرىنىڭ سانى ءۇش مىڭنان استام. مۇنىڭ ءوزى از ەمەس.

اسىرەسە ءداستۇرلى ەمەس، توتاليتارلىق جانە دەسسترۋكتيۆتى سەكتالار مەن راديكالدى ءدىني اعىمداردىڭ كەيبىرى تىركەلۋدى قاجەت دەپ تاپپايتىندىقتان، ولاردان زارداپ شەككەندەردى انىقتاۋ نەمەسە ولاردى جاۋاپقا تارتۋ بارىنشا قيىن. ەڭ باستى الاڭداتۋشىلىق تۋدىراتىن ماسەلە ءدىني ۇيىمدار مەن ولاردىڭ ىلىمىنە سەنۋشىلەردىڭ كۇن ساناپ وسۋىندە بولىپ وتىر. ميسسيونەرلىك ۇيىمداردىڭ شوقىندىرۋ ساياساتى، افريكا جانە ازيا حالىقتارى اراسىندا قارقىنداپ، ماقساتتى تۇردە جۇرگىزىلىپ وتىر. ميسسيونەرلىك ۇيىمدارعا بىرقاتار ەلدەردىڭ مەملەكەتتىك قۇرىلىمدارى، قايىرىمدىلىق قورلارى، ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدار، قارجىلىق توپتار ماتەريالدىق جانە مورالدىق  تۇرعىدان كومەكتەسىپ، ورتاقتاسا جۇمىس جاسايدى.

ميسسيونەرلەر باراتىن ەل حالقىنىڭ ءدىنىن، تاريحىن، ادەت-عۇرپىن، ءدىلى مەن پسيحولوگياسىن زەرتتەپ ءبىلىپ بارادى. كوپتەگەن ميسسيونەرلەر جەرگىلىكتى حالىق باسىم ەلدى مەكەندەردە تۇرىپ، سول حالىقتىڭ ءتىلىن، ادەت-عۇرپىن، مىنەز-قۇلىقتارىن ءوز قىزمەتتەرىن تابىستى اتقارۋ ءۇشىن جەتەرلىكتەي دەڭگەيدە زەرتتەپ، ۇيرەنەدى. ەلىمىزدە پروتەستانتتىق جانە نەوپروتەستانتتىق شىركەۋلەردىڭ ميسسيونەرلىك قىزمەتتەرى حالقىمىزدىڭ ءدىني بىرلىگى مەن ىنتىماقتى ومىرىنە كەرى اسەرىن تيگىزە باستادى دەۋگە بولادى. مۇنىڭ سەبەبى، ءبىر ۇلت وكىلدەرىنىڭ ءارتۇرلى ءدىني نانىمدا بولۋى ۇلتتىق تۇتاستىقتى، ءتىپتى بارا-بارا ەلدىك تۇتاستىقتى ساقتاۋعا ورازان زور قاۋىپ توندىرەدى. ءداستۇرلى ەمەس ءدىني اعىمداردىڭ وكىلدەرى، ياعني ميسسيونەرلەر وزدەرىنىڭ نانىمدارىن تاراتۋدا ءارتۇرلى ءادىس-تاسىلدەردى پايدالانادى.

نەگىزىنەن زاڭ اياسىندا تىركەلىپ، جاريا تۇردە جۇمىس اتقارعان سياقتى كورىنگەنىمەن، استارلى تۇردە كوپتەگەن جۇمىستاردى اتقارادى. وعان قازىرگى ءتىل ۇيرەتۋ كۋرستارىنىڭ، قايىرىمدىلىق قورلارىنىڭ كوبەيىپ كەتۋى، سول ارقىلى وزدەرىنە جاقتاستاردى تاۋىپ جاتقاندىعى كۋا. سونداي-اق بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىن، سونىڭ ىشىندە ءدىني ماعىنالى گازەت-جۋرنالدار شىعارۋ دا قازىرگى ءداستۇرلى ەمەس ءدىني اعىمدار ءجيى پايدالاناتىن ءتاسىل. دىنگە، قاراپايىم تىلمەن ايتقاندا يماندىلىققا بەت بۇرعان جاس، تەك بولاشاقتاعى ءوزى كۇتكەن «رۋحاني تىنىشتىقتى» عانا ەمەس ەلدىڭ، وتباسىنىڭ مۇددەسىن كوزدەيتىنتە ءدىني ساۋاتتىلىققا، ەگەر قاتە شەشىم قابىلداعان جاعدايدا كىمدەردىڭ قاتارىنا قوسىلىپ، قالاي زارداپ شەگەتىندىگىن تۇسىنەتىندەي قۇقىقتىق ساۋاتتىلىققا يە بولعاندا عانا اتالمىش ماسەلەنىڭ الدىن بەلگىلى ءبىر مولشەردە الۋعا بولادى. ولاي بولماعان جاعدايدا، ءبىر-ءبىرىن يمانسىزدىقپەن كىنالاپ، اكە-شەشە مەن بالانىڭ اراسىنداعى تۇسىنبەۋشىلىك، ءتىپتى ەرلى-زايىپتىلاردىڭ ءدىني كوزقاراستارىنىڭ قايشىلىعىنان وتباسى داعدارىسى ورىن الۋ جاعدايى ارتا بەرمەۋ. سونىمەن قاتار، وسىنداي زياندى اعىمداردان زارداپ شەككەن ادامداردى ساۋىقتىراتىن ورتالىقتارعا تۇسەتىن شاعىمدار دا كۇن ساناپ ارتىپ كەلە جاتىر.

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسىندا وجدان بوستاندىعى مەن ءدىني بوستاندىقتىڭ قاعيداتتارى، ءارتۇرلى كونفەسسيالارعا جاتاتىن ازاماتتاردىڭ وزدەرىنىڭ ءدىني بىرلەستىكتەرىن قۇرۋداعى تەڭ قۇقىلىعى، مەملەكەتتىڭ شىركەۋدەن بولىنگەندىگى تۋرالى قاعيداتتار بەكىتىلگەن. سونداي-اق ءدىننىڭ جانە ءدىني بىرلەستىكتەردىڭ الەۋمەتتىك قىزمەتتەرىن رەتتەۋدىڭ حالىقارالىق تاجىريبەلەرىنە نەگىزدەلگەن وزگە دە بىرقاتار نورماتيۆتىك-قۇقىقتىق نەگىزدەر بار. سوعان قاراماستان، ءدىننىڭ مارتەبەسى، ونىڭ قوعام ومىرىندەگى شىنايى جاعدايى مەن ءرولى، ياعني ءدىننىڭ قوعامنىڭ الەۋمەتتىك-ساياسي، رۋحاني سالالارىنا تيگىزەر اسەرىنىڭ مارتەبەسى، كەڭىستىگى جانە شەكارالارى قازىرگە دەيىن ءدال انىقتالماعان. وسىنداي بەلگىسىزدىك، اسىرەسە ونىڭ تەرىس سالدارى ەلىمىزدەگى قازىرگى ءدىني جاعدايدا ورىن العان جاڭا ۇردىستەرگە بايلانىستى انىق تا ايقىن اڭعارىلۋدا. بۇل، ارينە، اسىرەسە ءدىن مەن ءدىني سانانىڭ كۇدىك تۋعىزاتىن ءدىني-رۋحاني نورمالارى مەن دوگمالارىنا نەگىزدەلگەن جاڭا ءدىني اعىمدار مەن باعىتتاردىڭ پايدا بولۋىنا بايلانىستى.

مۇنداي اسىرەشىل نىشاندار ءدىني فۋندامەنتاليزم مەن ءدىني ەكسترەميزم رەتىندە كورىنىس تابۋى مۇمكىن. قورتىندىلاي كەلگەندە، ءداستۇرلى ەمەس ءدىني اعىمداردىڭ تارالۋ جولدارى; الدىمەن بەلگىلى ءبىر تۇلعانىڭ ءداستۇرلى اعىمداردىڭ تارالۋىندا قولداۋ كورسەتۋى بولىپ تابىلادى. ياعني، ولار وزدەرىن قۇقىقتىق جانە الەۋمەتتىك تۇرعىدان قورعاۋ ماقساتىندا تانىمال، بەدەلدى ادامدارمەن تىعىز جۇمىس اتقارۋعا بارىن سالادى. ەكىنشىدەن باسقا مەملەكەتتەردىڭ مۇددەسى تۇرعىسىنان ارەكەت جاسايدى. بۇل ءدىني ۇيىمداردىڭ قازاقستاندا تارالۋىنا كەيبىر شەت مەملەكەتتەردە وزدەرىن مويىنداتقان نەمەسە يدەولوگياسىنا ساي كەلەتىندىكتەن ۇكىمەتتىك دەڭگەيدە تارالۋ قولداۋىنا يە بولادى. ۇشىنشىدەن ولاردىڭ قارجىلىق ماسەلەلەرى جونىندە بولىپ وتىر.

ءداستۇرلى ەمەس ءدىني ۇيىمداردىڭ ەكى قىرى بار: ءبىرى كوممەرتسيالىق، ەكىنشىسى يدەولوگيالىق. ولار تەك ءدىني اعىم رەتىندە عانا ەمەس، ينۆەستور نەمەسە بيزنەس وكىلى رەتىندە دە ەركىن جۇمىس ىستەيدى. ال بۇعان قارسى تۇرۋ ءۇشىن جەكە تۇلعانىڭ قۇقىقتىق جانە ءدىني ساۋاتى ماڭىزدى ءرول اتقارادى. ال جاستاردىڭ قۇقىقتىق جانە ءدىني ساۋاتىن ارتتىرۋ، جۇيەلى شارالار وتكىزۋ، ءدىني اعارتۋشىلىق باعدارلامالار ۇسىنۋ، ورتا جانە جوعارى ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا اتالمىش ولقىلىقتىڭ ورنىن تولتىرۋ ءۇشىن جاسالىپ جاتقان شارالاردى ودان ءارى جەتىلدىرۋ مىندەتى تۇر.

كەڭشىلىك تىشحانۇلى، ءدىنتانۋشى

Abai.kz