مىرزاحان ايسارين. 2010 جىلعى «دەموكراتيا يندەكسىندە» قازاقستان 132-ءشى ورىندى يەلەندى
جىل سايىن ايگىلى «Economist» جۋرنالىنىڭ The Economist Intelligence Unit بولىمشەسى «الەم ەلدەرىندەگى دەموكراتيا يندەكسى» دەگەن زەرتتەۋلەرىن جۇرگىزىپ وتىرادى. 2010 جىلدىڭ ناتيجەسى بويىنشا وسى كومپانيانىڭ رەيتينگىسىندە قازاقستان 132-ءشى ورىندى يەلەندى. جالپى، دەيدى زەرتتەۋشىلەر، 2010 جىلى الەمدەگى دەموكراتيا ازايىپ، اۆتوريتارلىق مەملەكەتتەر سانى ارتا ءتۇسىپتى...
«الەم ەلدەرىندەگى دەموكراتيا يندەكسى» ءاربىر مەملەكەتتىڭ ىشىندەگى وتكىزىلگەن ساراپشىلاردىڭ جانە كوپشىلىكتىڭ اراسىندا جۇرگىزىلگەن ساۋالنامالاردىڭ نەگىزىندە جاسالادى. The Economist Intelligence Unit توبى سولاردىڭ قورىتىندىلاي كەلە «دەموكراتيالىقتىڭ» بەس ولشەمىنە باعا بەرەدى. ولار:
- سايلاۋ ۇدەرىسى جانە پىكىر الۋاندىعى.
- بيلىكتىڭ ءىس قيمىلدارى.
- ساياسي بەلسەندىلىك.
- ساياسي مادەنيەت.
- ازاماتتىق قۇقىقتار.
وسى جىلعى ەسەپتى دايىنداعان كەزدە ساراپشىلار 167 ەلدەگى دەموكراتيالىق ۇدەرىستەردى زەرتتەپ شىعىپتى. بۇل ەلدەردىڭ بارلىعى دا بيلىك رەجيمدەرىنىڭ ءتورت تۇرىنە جىكتەلىپتى:
جىل سايىن ايگىلى «Economist» جۋرنالىنىڭ The Economist Intelligence Unit بولىمشەسى «الەم ەلدەرىندەگى دەموكراتيا يندەكسى» دەگەن زەرتتەۋلەرىن جۇرگىزىپ وتىرادى. 2010 جىلدىڭ ناتيجەسى بويىنشا وسى كومپانيانىڭ رەيتينگىسىندە قازاقستان 132-ءشى ورىندى يەلەندى. جالپى، دەيدى زەرتتەۋشىلەر، 2010 جىلى الەمدەگى دەموكراتيا ازايىپ، اۆتوريتارلىق مەملەكەتتەر سانى ارتا ءتۇسىپتى...
«الەم ەلدەرىندەگى دەموكراتيا يندەكسى» ءاربىر مەملەكەتتىڭ ىشىندەگى وتكىزىلگەن ساراپشىلاردىڭ جانە كوپشىلىكتىڭ اراسىندا جۇرگىزىلگەن ساۋالنامالاردىڭ نەگىزىندە جاسالادى. The Economist Intelligence Unit توبى سولاردىڭ قورىتىندىلاي كەلە «دەموكراتيالىقتىڭ» بەس ولشەمىنە باعا بەرەدى. ولار:
- سايلاۋ ۇدەرىسى جانە پىكىر الۋاندىعى.
- بيلىكتىڭ ءىس قيمىلدارى.
- ساياسي بەلسەندىلىك.
- ساياسي مادەنيەت.
- ازاماتتىق قۇقىقتار.
وسى جىلعى ەسەپتى دايىنداعان كەزدە ساراپشىلار 167 ەلدەگى دەموكراتيالىق ۇدەرىستەردى زەرتتەپ شىعىپتى. بۇل ەلدەردىڭ بارلىعى دا بيلىك رەجيمدەرىنىڭ ءتورت تۇرىنە جىكتەلىپتى:
- تولىق دەموكراتيا.
- جەتكىلىكسىز دەموكراتيا.
- گيبريدتىك رەجيم.
- اۆتوريتارلىق رەجيم.
وسى جىكتەۋ بويىنشا الەمدەگى ەڭ دەموكراتيالى ەل رەتىندە نورۆەگيا كورولدىگى تاڭدالىپتى. دەموكراتيا تۇرعىسىنان العاشقى وندىققا يسلانديا، دانيا، شۆەتسيا، جاڭا زەلانديا، اۆستراليا، فينليانديا، شۆەيتساريا، كانادا جانە نيدەرلاندى ەلدەرى كىرىپتى. اقش پەن ۇلىبريتانيا «تولىق دەموكراتيالى» ەلدەردىڭ اياعىندا ءجۇر. ەسەسىنە فرانتسيا، يتاليا، گرەتسيا جانە سلوۆەنيا «تولىق دەموكراتيالى ەل» قاتارىنان «جەتكىلىكسىز دەموكراتيالى ەلدەر» ساناتىنا ءوتىپ كەتىپتى. الەمدە «تولىق دەموكراتيالى ەلدەر» رەتىندە تەك 26 ەل عانا اتالىپ وتىر. بۇل ەلدەردە دۇنيە حالقىنىڭ 12 پايىزى ءومىر سۇرەدى ەكەن. ەسەپتىڭ اۆتورلارى الەم ەلدەرىنىڭ جارتىسىنا جۋىعىن «دەموكراتيالى» دەۋگە كەلەتىنىن ايتا وتىرىپ، ولاردىڭ 53-ءنىڭ «جەتكىلىكسىز دەموكراتيا» بولىپ تابىلاتىنىن مالىمدەپ وتىر.
قالعان 88 مەملەكەتتىڭ 33-ءى «گيبريدتى رەجيمدەر» دەپ انىقتالسا، 55-ءى «اۆتوريتارلىق رەجيمدەر». الەمنىڭ 2,5 ميلليارد تۇرعىنى ءدال وسى «اۆتوريتارلى رەجيمدەرى بار» مەملەكەتتەردى عۇمىر كەشەدى.
بيلىك تۇرلەرى |
مەملەكەتتەر سانى |
مەملەكەتتەردىڭ پايىزى |
تۇرعىندار پايىزى |
تولىق دەموكراتيالار |
26 |
15,6 |
12,3 |
جەتكىلىكسىز دەموكراتيالار |
53 |
31,7 |
37,2 |
گيبريدتىك رەجيمدەر |
33 |
19,8 |
14 |
اۆتوريتارلىق رەجيمدەر |
55 |
32,9 |
36,5 |
وسى جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا قازاقستان 167 ەلدىڭ ىشىندە 132-ءشى ورىندى يەلەنىپ، «اۆتوريتارلى مەملەكەتتەر» ساناتىنا ەنىپ وتىر. الدىمىزدا - گامبيا، بەلارۋس، انگولا، ارتىمىزدا - گابون، رۋاندا، ءازىربايجان مەن قىتاي!
نوبايى ءبىزدىڭ ورتاشا باعامىز - 3,30. باعىتتار بويىنشا:
- سايلاۋ ۇدەرىسى جانە پىكىر الۋاندىعى - 1,33.
- بيلىكتىڭ ءىس قيمىلدارى - 2,14.
- ساياسي بەلسەندىلىك 3,33.
- ساياسي مادەنيەت - 4,38.
- ازاماتتىق قۇقىقتار - 5,29.
بۇرىنعى كسرو ەلدەرى مىناداي ورىندارعا يە بولىپتى: «جەتكىلىكسىز دەموكراتيالار» - ەستونيا (33), ليتۆا (41), لاتۆيا (48), مولدوۆا (64), ۋكراينا (67); «گيبريدتى رەجيمدەر» - گرۋزيا (103), رەسەي (107) ارمەنيا (109); قالعاندارى «اۆتوريتارلى رەجيمدەر» - بەلارۋس (130), قازاقستان (132), ءازىربايجان (135), تاجىكستان (149), وزبەكستان (164) جانە تۇرىكمەنستان (165).
2010 جىلعى الەم ەلدەرىندەگى دەموكراتيا يندەكسى
رەيتينگ |
مەملەكەت |
يندەكس |
ءتۇرى |
1 |
نورۆەگيا |
9.80 |
تولىق دەموكراتيا |
2 |
يسلانديا |
9.65 |
تولىق دەموكراتيا |
3 |
دانيا |
9.52 |
تولىق دەموكراتيا |
4 |
شۆەتسيا |
9.50 |
تولىق دەموكراتيا |
5 |
جاڭا زەلانديا |
9.26 |
تولىق دەموكراتيا |
6 |
اۆستراليا |
9.22 |
تولىق دەموكراتيا |
7 |
فينليانديا |
9.19 |
تولىق دەموكراتيا |
8 |
شۆەيتساريا |
9.09 |
تولىق دەموكراتيا |
9 |
كانادا |
9.08 |
تولىق دەموكراتيا |
10 |
نيدەرلاندى |
8.99 |
تولىق دەموكراتيا |
11 |
ليۋكسەمبۋرگ |
8.88 |
تولىق دەموكراتيا |
12 |
يرلانديا |
8.79 |
تولىق دەموكراتيا |
13 |
اۆستريا |
8.49 |
تولىق دەموكراتيا |
14 |
گەرمانيا |
8.38 |
تولىق دەموكراتيا |
15 |
مالتا |
8.28 |
تولىق دەموكراتيا |
16 |
چەحيا |
8.19 |
تولىق دەموكراتيا |
17 |
اقش |
8.18 |
تولىق دەموكراتيا |
18 |
يسپانيا |
8.16 |
تولىق دەموكراتيا |
19 |
ۇلىبريتانيا |
8.16 |
تولىق دەموكراتيا |
20 |
وڭتۇستىك كورەيا |
8.11 |
تولىق دەموكراتيا |
21 |
ۋرۋگۆاي |
8.10 |
تولىق دەموكراتيا |
22 |
جاپونيا |
8.08 |
تولىق دەموكراتيا |
23 |
بەلگيا |
8.05 |
تولىق دەموكراتيا |
24 |
ماۆريكي |
8.04 |
تولىق دەموكراتيا |
24 |
كوستا-ريكا |
8.04 |
تولىق دەموكراتيا |
26 |
پورتۋگاليا |
8.02 |
تولىق دەموكراتيا |
27 |
كابو-ۆەردە |
7.94 |
جەتكىلىكسىز دەموكراتيا |
28 |
گرەكيا |
7.92 |
جەتكىلىكسىز دەموكراتيا |
29 |
يتاليا |
7.83 |
جەتكىلىكسىز دەموكراتيا |
30 |
وڭتۇستىك افريكا |
7.79 |
جەتكىلىكسىز دەموكراتيا |
31 |
فرانتسيا |
7.77 |
جەتكىلىكسىز دەموكراتيا |
32 |
سلوۆەنيا |
7.69 |
جەتكىلىكسىز دەموكراتيا |
33 |
ەستونيا |
7.68 |
جەتكىلىكسىز دەموكراتيا |
34 |
چيلي |
7.67 |
جەتكىلىكسىز دەموكراتيا |
35 |
بوتسۆانا |
7.63 |
جەتكىلىكسىز دەموكراتيا |
36 |
تايۆان |
7.52 |
جەتكىلىكسىز دەموكراتيا |
37 |
يزرايل |
7.48 |
جەتكىلىكسىز دەموكراتيا |
38 |
سلوۆاكيا |
7.35 |
جەتكىلىكسىز دەموكراتيا |
39 |
كيپر |
7.29 |
جەتكىلىكسىز دەموكراتيا |
40 |
ينديا |
7.28 |
جەتكىلىكسىز دەموكراتيا |
41 |
ليتۆا |
7.24 |
جەتكىلىكسىز دەموكراتيا |
42 |
تيمور-لەشتي |
7.22 |
جەتكىلىكسىز دەموكراتيا |
43 |
ۆەنگريا |
7.21 |
جەتكىلىكسىز دەموكراتيا |
43 |
يامايكا |
7.21 |
جەتكىلىكسىز دەموكراتيا |
45 |
ترينيداد جانە توباگو |
7.16 |
جەتكىلىكسىز دەموكراتيا |
46 |
پاناما |
7.15 |
جەتكىلىكسىز دەموكراتيا |
47 |
برازيليا |
7.12 |
جەتكىلىكسىز دەموكراتيا |
48 |
پولشا |
7.05 |
جەتكىلىكسىز دەموكراتيا |
48 |
لاتۆيا |
7.05 |
جەتكىلىكسىز دەموكراتيا |
50 |
مەكسيكا |
6.93 |
جەتكىلىكسىز دەموكراتيا |
51 |
ارگەنتينا |
6.84 |
جەتكىلىكسىز دەموكراتيا |
51 |
بولگاريا |
6.84 |
جەتكىلىكسىز دەموكراتيا |
53 |
حورۆاتيا |
6.81 |
جەتكىلىكسىز دەموكراتيا |
54 |
سۋرينام |
6.65 |
جەتكىلىكسىز دەموكراتيا |
55 |
شري-لانكا |
6.64 |
جەتكىلىكسىز دەموكراتيا |
56 |
رۋمىنيا |
6.60 |
جەتكىلىكسىز دەموكراتيا |
57 |
كولۋمبيا |
6.55 |
جەتكىلىكسىز دەموكراتيا |
57 |
تايلاند |
6.55 |
جەتكىلىكسىز دەموكراتيا |
59 |
پاپۋا-جاڭا گۆينەيا |
6.54 |
جەتكىلىكسىز دەموكراتيا |
60 |
يندونەزيا |
6.53 |
جەتكىلىكسىز دەموكراتيا |
61 |
سالۆادور |
6.47 |
جەتكىلىكسىز دەموكراتيا |
62 |
پاراگۆاي |
6.40 |
جەتكىلىكسىز دەموكراتيا |
62 |
پەرۋ |
6.40 |
جەتكىلىكسىز دەموكراتيا |
64 |
موڭعوليا |
6.36 |
جەتكىلىكسىز دەموكراتيا |
65 |
سەربيا |
6.33 |
جەتكىلىكسىز دەموكراتيا |
65 |
مولدوۆا |
6.33 |
جەتكىلىكسىز دەموكراتيا |
67 |
ۋكراينا |
6.30 |
جەتكىلىكسىز دەموكراتيا |
68 |
چەرنوگوريا |
6.27 |
جەتكىلىكسىز دەموكراتيا |
69 |
ناميبيا |
6.23 |
جەتكىلىكسىز دەموكراتيا |
70 |
دومينيكان رەسپۋبليكاسى |
6.20 |
جەتكىلىكسىز دەموكراتيا |
71 |
مالايزيا |
6.19 |
جەتكىلىكسىز دەموكراتيا |
72 |
بەنين |
6.17 |
جەتكىلىكسىز دەموكراتيا |
73 |
ماكەدونيا |
6.16 |
جەتكىلىكسىز دەموكراتيا |
74 |
فيليپپين |
6.12 |
جەتكىلىكسىز دەموكراتيا |
75 |
گايانا |
6.05 |
جەتكىلىكسىز دەموكراتيا |
75 |
گۆاتەمالا |
6.05 |
جەتكىلىكسىز دەموكراتيا |
77 |
لەسوتو |
6.02 |
جەتكىلىكسىز دەموكراتيا |
77 |
گانا |
6.02 |
جەتكىلىكسىز دەموكراتيا |
79 |
مالي |
6.01 |
جەتكىلىكسىز دەموكراتيا |
80 |
گونكونگ (قىتاي) |
5.92 |
گيبريدتىك رەجيم |
80 |
بوليۆيا |
5.92 |
گيبريدتىك رەجيم |
82 |
سينگاپۋر |
5.89 |
گيبريدتىك رەجيم |
83 |
بانگلادەش |
5.87 |
گيبريدتىك رەجيم |
84 |
البانيا |
5.86 |
گيبريدتىك رەجيم |
85 |
مالاۆي |
5.84 |
گيبريدتىك رەجيم |
86 |
ليۆان |
5.82 |
گيبريدتىك رەجيم |
87 |
ەكۆادور |
5.77 |
گيبريدتىك رەجيم |
88 |
گوندۋراس |
5.76 |
گيبريدتىك رەجيم |
89 |
تۇركيا |
5.73 |
گيبريدتىك رەجيم |
89 |
نيكاراگۋا |
5.73 |
گيبريدتىك رەجيم |
91 |
زامبيا |
5.68 |
گيبريدتىك رەجيم |
92 |
تانزانيا |
5.64 |
گيبريدتىك رەجيم |
93 |
پالەستينا |
5.44 |
گيبريدتىك رەجيم |
94 |
بوسنيا جانە گەرتسەگوۆينا |
5.32 |
گيبريدتىك رەجيم |
95 |
سەنەگال |
5.27 |
گيبريدتىك رەجيم |
96 |
ۆەنەسۋەلا |
5.18 |
گيبريدتىك رەجيم |
97 |
ليبەريا |
5.07 |
گيبريدتىك رەجيم |
98 |
ۋگاندا |
5.05 |
گيبريدتىك رەجيم |
99 |
موزامبيك |
4.90 |
گيبريدتىك رەجيم |
100 |
كامبودجا |
4.87 |
گيبريدتىك رەجيم |
101 |
كەنيا |
4.71 |
گيبريدتىك رەجيم |
102 |
بۋتان |
4.68 |
گيبريدتىك رەجيم |
103 |
گرۋزي |
4.59 |
گيبريدتىك رەجيم |
104 |
پءاكءىستان |
4.55 |
گيبريدتىك رەجيم |
105 |
سەررا-لەونە |
4.51 |
گيبريدتىك رەجيم |
106 |
قىرعىزستان |
4.31 |
گيبريدتىك رەجيم |
107 |
رەسەي |
4.26 |
گيبريدتىك رەجيم |
108 |
نەپال |
4.24 |
گيبريدتىك رەجيم |
109 |
ارمەنيا |
4.09 |
گيبريدتىك رەجيم |
110 |
بۋرۋندي |
4.01 |
گيبريدتىك رەجيم |
111 |
گايتي |
4.00 |
گيبريدتىك رەجيم |
111 |
يراك |
4.00 |
گيبريدتىك رەجيم |
113 |
ماداگاسكار |
3.94 |
اۆتوريتارلىق رەجيم |
114 |
كۋۆەيت |
3.88 |
اۆتوريتارلىق رەجيم |
115 |
ماۆريتانيا |
3.86 |
اۆتوريتارلىق رەجيم |
116 |
ماروككو |
3.79 |
اۆتوريتارلىق رەجيم |
117 |
يوردانيا |
3.74 |
اۆتوريتارلىق رەجيم |
118 |
ەفيوپيا |
3.68 |
اۆتوريتارلىق رەجيم |
119 |
فيدجي |
3.62 |
اۆتوريتارلىق رەجيم |
120 |
بۋركينا-فاسو |
3.59 |
اۆتوريتارلىق رەجيم |
121 |
كۋبا |
3.52 |
اۆتوريتارلىق رەجيم |
122 |
باحرەين |
3.49 |
اۆتوريتارلىق رەجيم |
123 |
نيگەريا |
3.47 |
اۆتوريتارلىق رەجيم |
124 |
توگو |
3.45 |
اۆتوريتارلىق رەجيم |
125 |
الجير |
3.44 |
اۆتوريتارلىق رەجيم |
126 |
كامەرۋن |
3.41 |
اۆتوريتارلىق رەجيم |
127 |
كومور ارالدارى |
3.41 |
اۆتوريتارلىق رەجيم |
128 |
نيگەر |
3.38 |
اۆتوريتارلىق رەجيم |
129 |
گامبيا |
3.38 |
اۆتوريتارلىق رەجيم |
130 |
بەلارۋس |
3.34 |
اۆتوريتارلىق رەجيم |
131 |
انگولا |
3.32 |
اۆتوريتارلىق رەجيم |
132 |
قازاقستان |
3.30 |
اۆتوريتارلىق رەجيم |
133 |
گابون |
3.29 |
اۆتوريتارلىق رەجيم |
134 |
رۋاندا |
3.25 |
اۆتوريتارلىق رەجيم |
135 |
ءازىربايجان |
3.15 |
اۆتوريتارلىق رەجيم |
136 |
قىتاي |
3.14 |
اۆتوريتارلىق رەجيم |
137 |
كاتار |
3.09 |
اۆتوريتارلىق رەجيم |
138 |
ەگيپەت |
3.07 |
اۆتوريتارلىق رەجيم |
139 |
كوت-دي-يۆۋار |
3.02 |
اۆتوريتارلىق رەجيم |
140 |
ۆەتنام |
2.94 |
اۆتوريتارلىق رەجيم |
141 |
سۆازيلەند |
2.90 |
اۆتوريتارلىق رەجيم |
142 |
كونگو |
2.89 |
اۆتوريتارلىق رەجيم |
143 |
ومان |
2.86 |
اۆتوريتارلىق رەجيم |
144 |
گۆينەيا |
2.79 |
اۆتوريتارلىق رەجيم |
145 |
تۋنيس |
2.79 |
اۆتوريتارلىق رەجيم |
146 |
زيمبابۆە |
2.64 |
اۆتوريتارلىق رەجيم |
147 |
يەمەن |
2.64 |
اۆتوريتارلىق رەجيم |
148 |
بىرىككەن اراب امىرلىكتەرى |
2.52 |
اۆتوريتارلىق رەجيم |
149 |
تاجىكستان |
2.51 |
اۆتوريتارلىق رەجيم |
150 |
اۋعانستان |
2.48 |
اۆتوريتارلىق رەجيم |
151 |
سۋدان |
2.42 |
اۆتوريتارلىق رەجيم |
152 |
ەريترەيا |
2.31 |
اۆتوريتارلىق رەجيم |
153 |
سيريا |
2.31 |
اۆتوريتارلىق رەجيم |
154 |
دجيبۋتي |
2.20 |
اۆتوريتارلىق رەجيم |
155 |
كونگو |
2.15 |
اۆتوريتارلىق رەجيم |
156 |
لاوس |
2.10 |
اۆتوريتارلىق رەجيم |
157 |
گۆينەيا-بيساۋ |
1.99 |
اۆتوريتارلىق رەجيم |
158 |
ليۆيا |
1.94 |
اۆتوريتارلىق رەجيم |
159 |
يران |
1.94 |
اۆتوريتارلىق رەجيم |
160 |
ەكۆاتوريالدىق گۆينەيا |
1.84 |
اۆتوريتارلىق رەجيم |
160 |
ساۋد ارابياسى |
1.84 |
اۆتوريتارلىق رەجيم |
162 |
ورتالىق افريكا رەسپۋبليكاسى |
1.82 |
اۆتوريتارلىق رەجيم |
163 |
ميانما |
1.77 |
اۆتوريتارلىق رەجيم |
164 |
وزبەكستان |
1.74 |
اۆتوريتارلىق رەجيم |
165 |
تۇرىكمەنستان |
1.72 |
اۆتوريتارلىق رەجيم |
166 |
چاد |
1.52 |
اۆتوريتارلىق رەجيم |
167 |
سولتۇستىك كورەيا |
1.08 |
اۆتوريتارلىق رەجيم |
«اباي-اقپارات»