سەنبى, 23 قاراشا 2024
جاڭالىقتار 2675 0 پىكىر 20 جەلتوقسان, 2010 ساعات 22:52

اينۇر نۇسىپبايقىزى. بىرەۋلەر ءۇشىن مەملەكەتتىك تۋ مەشوك

تاۋەلسىزدىكتىڭ ون توعىز جىلدىعىن ەل بولىپ تويلاعانىمىز كەشە عانا ەدى. ال، بۇگىن سول تاۋەلسىزدىكتىڭ ەڭ نەگىزگى ءارى مىزعىماس ماڭگىلىك بەلگىسى ءھام بەينەسى ءتاۋ ەتەر مەملەكەتتىك تۋىمىز جاڭا جىلدىق ويىنشىقتار سالىنعان قاپقا اينالىپ شىعا كەلدى. ءبۇتىن ءبىر مەملەكەتتىڭ تاۋەلسىزدىگىنىڭ ايشىقتى، ايرىقشا بەلگىسىن ءارى جەكە دارا زاڭمەن قورعالعان مەملەكەتتىك ءرامىزدى تالدىقورعان قالاسىنداعى «جيگۋلي» جاۋاپكەرشىلىگى شەكتەۋلى سەرىكتەستىگى باسقا قانار اتاۋلى قۇرىپ قالعانداي، جاسىل شىرشانى بەزەندىرۋگە ارنالعان ويىنشىقتاردى سالۋ ءۇشىن قاپ ەتىپ تىگىپ، اركىمنىڭ يىعىنداعى الا دورباعا اينالدىرعان. قورلاعان. بۇل ارەكەت مەملەكەتتىك ءرامىزدى قورلاۋ بولىپ سانالادى. سەرىكتەستىكتىڭ بەزەندىرۋ بويىنشا شەبەرى سۆەتلانا درۋزينا مەن كوگالداندىرۋ بويىنشا جۇمىسشىسى گالينا كراسكوۆانىڭ ايتۋىنشا، بۇل ەسەپتەن شىعارىلعان تۋ ەكەن. «سوندىقتان ونى ءبىر ىسكە جاراتۋ كەرەك بولدى»، - دەيدى ولار. ال «جيگۋلي» جاۋاپكەرشىلىگى شەكتەۋلى سەرىكتەستىگى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى جۋرناليستتەردى كورگەن بەتتە تۋىمىزدان تىگىلگەن قاپتى ويىنشىقتان بوساتىپ، تىقتىرىپ تاستادى. «تۋدان نەگە قاپ تىكتىرگەنسىزدەر؟» دەگەن سۇراعىمىزعا ول: «بۇل قاپ ەمەس»، - دەپ باسىن الا قاشتى.

تاۋەلسىزدىكتىڭ ون توعىز جىلدىعىن ەل بولىپ تويلاعانىمىز كەشە عانا ەدى. ال، بۇگىن سول تاۋەلسىزدىكتىڭ ەڭ نەگىزگى ءارى مىزعىماس ماڭگىلىك بەلگىسى ءھام بەينەسى ءتاۋ ەتەر مەملەكەتتىك تۋىمىز جاڭا جىلدىق ويىنشىقتار سالىنعان قاپقا اينالىپ شىعا كەلدى. ءبۇتىن ءبىر مەملەكەتتىڭ تاۋەلسىزدىگىنىڭ ايشىقتى، ايرىقشا بەلگىسىن ءارى جەكە دارا زاڭمەن قورعالعان مەملەكەتتىك ءرامىزدى تالدىقورعان قالاسىنداعى «جيگۋلي» جاۋاپكەرشىلىگى شەكتەۋلى سەرىكتەستىگى باسقا قانار اتاۋلى قۇرىپ قالعانداي، جاسىل شىرشانى بەزەندىرۋگە ارنالعان ويىنشىقتاردى سالۋ ءۇشىن قاپ ەتىپ تىگىپ، اركىمنىڭ يىعىنداعى الا دورباعا اينالدىرعان. قورلاعان. بۇل ارەكەت مەملەكەتتىك ءرامىزدى قورلاۋ بولىپ سانالادى. سەرىكتەستىكتىڭ بەزەندىرۋ بويىنشا شەبەرى سۆەتلانا درۋزينا مەن كوگالداندىرۋ بويىنشا جۇمىسشىسى گالينا كراسكوۆانىڭ ايتۋىنشا، بۇل ەسەپتەن شىعارىلعان تۋ ەكەن. «سوندىقتان ونى ءبىر ىسكە جاراتۋ كەرەك بولدى»، - دەيدى ولار. ال «جيگۋلي» جاۋاپكەرشىلىگى شەكتەۋلى سەرىكتەستىگى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى جۋرناليستتەردى كورگەن بەتتە تۋىمىزدان تىگىلگەن قاپتى ويىنشىقتان بوساتىپ، تىقتىرىپ تاستادى. «تۋدان نەگە قاپ تىكتىرگەنسىزدەر؟» دەگەن سۇراعىمىزعا ول: «بۇل قاپ ەمەس»، - دەپ باسىن الا قاشتى.

مىنە، الاقانعا سالىپ ايالاپ، ۇلتارالىق تاتۋلىقتى قىزعىشتاي قورىپ، باسىنان قۇس ۇشىرماي وتىرعان ءبىزدىڭ وتانداستارىمىزدىڭ مەملەكەتكە جانە ونىڭ تاۋەلسىزدىگىنە دەگەن قۇرمەتى. ىستەرى ىشكى پيعىلدارىن ايعاقتاپ تۇرعان سياقتى. ياعني بۇل ادامدارعا قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىگى، مەملەكەتتىلىگى كوك تيىن دەگەن ءسوز. مەملەكەتتىڭ باستى نىشانىن قورلاعان ادامداردىڭ وعان دەگەن كوزقاراسىن انىقتاپ جاتۋدىڭ ءوزى ارتىق.

ال، بايراق بولسا، ارنايى زاڭمەن قورعالعان. تۋدى قورلاعاندار زاڭعا دا ءپىشتۋ دەيتىنى راس. زاڭدا مەملەكەتتىك تۋ تۋرالى بىلاي دەلىنەدى:

«قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ  مەملەكەتتiك تۋى

 

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتiك تۋى - قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتiك نەگiزگi رامiزدەرىنiڭ بiرi. قر پرەزيدەنتiنiڭ "قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتiك رامiزدەرi تۋرالى" كونستيتۋتسيالىق زاڭ كۇشi بار جارلىعىمەن (24.1.1996) بەلگiلەنگەن. مەملەكەتتىك تۋ كوگiلدiر ءتۇستi تiك بۇرىشتى كەزدەمە. ونىڭ ورتاسىندا ارايلى كۇن، كۇننiڭ استىندا قالىقتاعان قىران بەينەلەنگەن. اعاش سابىنا بەكiتiلگەن تۇستا - ۇلتتىق ويۋلارمەن كەستەلەنگەن تiك جولاق ورنەكتەلگەن. كۇن، اراي، قىران جانە ويۋ-ورنەك - التىن ءتۇستi. تۋدىڭ ەنi ۇزىندىعىنىڭ جارتىسىنا تەڭ. قر مەملەكەتتىك تۋىنىڭ اۆتورى - سۋرەتشi شاكەن نيازبەكوۆ. بiرىڭعاي كوك-كوگiلدiر ءتۇس توبەدەگi بۇلتسىز اشىق اسپاننىڭ بيiك كۇمبەزiن ەلەستەتەدi جانە قازاقستان حالقىنىڭ بiرلiك، ىنتىماق جولىنا ادالدىعىن اڭعارتادى. بۇلتسىز كوك اسپان بارلىق حالىقتاردا ارقاشان دا بەيبiتشiلiكتiڭ، تىنىشتىق پەن جاقسىلىقتىڭ نىشانى بولعان. گەرالديكا (گەربتانۋ) تiلiندە - كوك ءتۇس جانە ونىڭ ءتۇرلi رەڭكi ادالدىق، سەنiمدiلiك، ءۇمiت سياقتى ادامگەرشiلiك قاسيەتتەرگە ساي كەلەدi. ەجەلگi تۇركi تiلiندە "كوك" ءسوزi اسپان دەگەن ۇعىمدى بiلدiرەدi. كوك ءتۇس تۇركi حالىقتارى ءۇشiن قاسيەتتi ۇعىم. تۇركi جانە الەمنiڭ وزگە دە حالىقتارىنداعى كوك ءتۇستiڭ مادەني-سەميوتيكالىق تاريحىنا سۇيەنە وتىرىپ، مەملەكەتتىك تۋداعى كوگiلدiر ءتۇس قازاقستان حالقىنىڭ جاڭا مەملەكەتتiلiككە ۇمتىلعان نيەت-تiلەگiنiڭ تازالىعىن، اسقاقتىعىن كورسەتەدi دەپ قورىتۋعا بولادى. نۇرعا مالىنعان التىن كۇن تىنىشتىق پەن بايلىقتى بەينەلەيدi. كۇن - قوزعالىس، دامۋ، ءوسiپ-وركەندەۋدiڭ جانە ءومiردiڭ بەلگiسi. كۇن - ۋاقىت، زامانا بەينەسi. قاناتىن جايعان قىران قۇس - بار نارسەنiڭ باستاۋىنداي، بيلiك، ايبىندىلىق بەينەسi. ۇلان-بايتاق كەڭiستiكتە قالىقتاعان قىران قر-نىڭ ەركiندiك سۇيگiش اسقاق رۋحىن، قازاق حالقىنىڭ جان-دۇنيەسiنiڭ كەڭدiگiن پاش ەتەدi».

وسى زاڭنىڭ 15-ءنشى بابىندا تايعا تاڭبا باسقانداي مەملەكەتتىك رامىزدەردى قورلاعاندار زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلادى دەپ جازىلعان.

«وسى كونستيتۋتسيالىق زاڭنىڭ تالاپتارىن بۇزا وتىرىپ، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك تۋىن، مەملەكەتتىك ەلتاڭباسىن جانە ولاردىڭ بەينەلەرىن پايدالانۋ، سونداي-اق قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك گيمنىن ورىنداۋ جانە ونىڭ ءماتىنىن پايدالانۋ نە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك رامىزدەرىن قورلاۋ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭدارىندا بەلگىلەنگەن تارتىپپەن جاۋاپتىلىققا اكەپ سوعادى»

زاڭ اتاۋلىنىڭ ءۇتىر، نۇكتەسىنە دەيىن ناقتى ورىندالۋىن قاداعالايتىن باس پروكۋراتۋرا مۇنداي باسسىزدىقتىڭ جولىن كەسۋگە مىندەتتى.

يەگىنىڭ استىندا مەملەكەتتىك بايراقتى الا دورباعا اينالدىرىپ العانداردى كورمەي وتىرعان وبلىستىق، قالالىق اكىمشىلىكتەر شىنتۋايتىندا زاڭ بويىنشا، ايماق اۋماعىندا مەملەكەتتىك رامىزدەردىڭ قولدانىلۋىن باقىلاۋى ءتيىس. بالكىم، وبلىستىق، ايماقتىق اكىمشىلىك مۇنى ءالى ەستىمەگەن بولار. ەستىمەسە ەسىن جيسىن!

«جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگان قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەملەكەتتىك رامىزدەرىنىڭ ءتيىستى اكىمشىلىك-اۋماقتىق بىرلىكتىڭ اۋماعىندا پايدالانىلۋىن (تىگىلۋىن، ورنالاستىرىلۋىن) باقىلاۋدى جۇزەگە اسىرادى».

ەندى، تۋدى تۋىرلىق ەتكىسى كەلگەن ارەكەتتىڭ استارىنا، ار جاعىنا ۇڭىلەيىكشى. بىرىنشىدەن، «جيگۋلي» جاۋاپكەرشىلىگى شەكتەۋلى سەرىكتەستىك. دەمەك، بەلگىلى دارەجەدە جەرگىلىكتى مەملەكەتتىك بيلىككە باعىنىشتى دەگەن ءسوز. بۇدان كەلىپ، بايراق قورلاعان مەملەكەتتىك مەكەمە بولىپ شىعادى. ياعني مەملەكەت قاراپايىم ازاماتتاردى بىلاي قويعاندا، مەملەكەتتىك رامىزدەردى ءوز قىزمەتكەرلەرىنىڭ قورلاۋىنان قۇتقارا المايتىن، قورعاۋعا قاۋقارسىز. وسىلاي دەمەسكە لاج جوق. زاڭمەن قورعالعان مەملەكەتتىڭ باستى نىشانىنا قورعان بولا الماي وتىرعان بيلىكتەن نە كۇتۋگە بولادى؟! باسقا، باسقا تۋدى قورعاۋعا بولادى عوي. تۋدى قورعاۋ - مەملەكەتتى، تاۋەلسىزدىكتى قورعاۋ. ەندەشە، بيلىك (ورتالىق، ايماقتىق، جەرگىلىكتى بيلىگى بار) جۇلدىز ساناپ، اي قاراپ وتىر ما؟!

بەكەردە قيت ەتكەنگە دەپۋتاتتىق ساۋال جولداعىش حالىق قالاۋلىلارى قايدا؟ تۋدى - مەملەكەتتى قورلاعان ادامدارعا لايىقتى جازاسىن بەرۋدى نەگە سۇرامايدى؟ ەل ىشىندە مەملەكەتكە جانە ونىڭ باستى نىشاندارىنا دەگەن ازاماتتاردىڭ قۇرمەتىن ارتتىرۋ باعىتىندا بەلسەندى ءارى تاباندى جۇمىس جۇرگىزۋدى ۇكىمەتتەن نەگە تالاپ ەتپەيدى؟ جوق الدە حالىقتىڭ قالاۋلىسى ەمەس، باسقانىڭ قالاپ العانى ما؟

جانە بۇل ورەسكەل وقيعاعا قوعامدا كىنالى. انشەيىندە تۇككە تۇرماس ءارى دالەلسىز، دايەكسىز «ءىشىپ كەتتى، جەپ كەتتى، ساتىپ جاتىر، قۇريتىن بولدىق» دەپ بايبالام سالىپ ويعا، قىرعا شاپقىلايتىن قوعامدىق ۇيىمدار قايدا؟ الدە ولارعا تاۋەلسىزدىك، مەملەكەت ونىڭ قاستەرلى بەينەلەرى ورتەلىپ، اياققا تاپتالىپ، الا دورباعا اينالىپ جاتسا دا ءبارىبىر مە؟ مۇمكىن ولار مۇنداي ءىس ۇپاي بەرمەيدى دەپ ويلايتىن شىعار. سونداي-اق، «قازاقستانىم، وتانىم، تاۋەلسىزدىگىم» دەپ ماقتانىشپەن جۇرەتىن كەز كەلگەن ازامات مەملەكەتتىڭ نامىسى قورلانىپ، تۋى تۋىرلىق بولىپ جاتقاندا قالاي عانا جايبىراقات «اا، سولاي ما؟! مىناۋ سۇمدىق بولعان ەكەن» دەۋمەن عانا شەكتەلىپ شاي ءىشىپ وتىرا ما؟! وسى ەلدىڭ ءاربىر ازاماتىنىڭ مەملەكەتتىك تۋدى قورعاۋ ماڭگىلىك مىندەتى. بەيبىت كۇندە تۋىن قورعاي الماعان ەل ەرتەڭىنە نە بەتىن ايتپاق؟!

«اباي-اقپارات»

 

0 پىكىر

ۇزدىك ماتەريالدار

سىني-ەسسە

«تالاسبەك سىيلىعى»: تالقاندالعان تالعام...

اباي ماۋقاراۇلى 1470
بىلگەنگە مارجان

«شىعىس تۇركىستان مەملەكەتى بەيبىت تۇردە جوعالدى»

ءالىمجان ءاشىمۇلى 3245
ءبىرتۋار

شوقاننىڭ ءازىل-سىقاقتارى

باعدات اقىلبەكوۆ 5409