47 جىلدان بەرى كورەرمەننىڭ كوز ايىمى بولعان «قىز جىبەك» ءفيلمى ارقىلى قازاقتىڭ تولەگەنى اتانعان كينو جانە تەاتر اكتەرى، قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى قۇمان نۇرماعانۇلى تاستانبەكوۆ 17 جەلتوقساندا ماڭگىلىك ساپارعا اتتاندى. قۇمان نۇرماعانۇلى 1945 جىلدىڭ 10 ناۋرىزىندا الماتى وبلىسى، سارقان اۋدانى ەكىاشا اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. 1969 جىلى قازاق مەملەكەتتىك قۇرمانعازى اتىنداعى كونسەرۆاتوريانىڭ تەاتر فاكۋلتەتىن بىتىرگەن. 1969 جىلدان باستاپ م.اۋەزوۆ اتىنداعى اكادەميالىق دراما تەاترىنىڭ ءارتيسى.

قۇمان نۇرماعانۇلى «قىز جىبەك» فيلمىنەن باسقا دا «ادام-جەل»، «اققۋلار جاڭعىرىعى»، «اعامنىڭ قالىڭدىعى»،  «ءبىزدىڭ عاني»، «قوسىمشا ساۋالدار، «قىس – سۋارمالى كەزەڭ ەمەس»، «ماحامبەت»، «مۇندا اققۋلار ۇشىپ كەلەدى»، «كىمسىڭ سەن، سالت اتتى؟»، «قاراشا قازدار قايتقاندا»، «الاڭ جيەگىندە»،  «پروۆينتسيالدى رومان»، «ورنەك» سياقتى كوپتەگەن كينولارعا تۇسكەن.

قۇمان تاستانبەكتىڭ قازاق كينوسى مەن تەاترىنداعى جارقىن بەينەسىن ەسكە الىپ، قازاق ەلىنە كوڭىل ايتۋ ماقساتىندا بىرنەشە ونەر ادامدارىمەن حابارلاسىپ، كوڭىل شەرىن اقتارۋدى سۇراعان ەدىك. «قىز جىبەكتەگى» تولەگەننىڭ قارسىلاسى، بەكەجان ءرولىن ويناعان قۇمان تاستانبەكوۆتىڭ ومىردەگى اعاسى، دوسى، سان مارتە تەاتر ساحاناسىندا بىرگە ويناعان قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى ءاسانالى ءاشىموۆ بۇل قازانىڭ وتە اۋىر تيگەنىن ايتا كەلىپ، قازىرگى كەزدە قۇمان تاستانبەكوۆ تۋرالى بىردەڭە ايتۋعا كۇيىنىڭ جوقتىعىن ەسكەرتتى.

بولات ءابدىلمانوۆ

"قازاق ونەرىندەگى ۇلكەن بايتەرەگى تامىرىنان جۇلىندى، اسقار تاۋىمىز قۇلاعانداي بولدى" دەپ كۇرسىنگەن مۇحتار اۋەزوۆ اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك اكادەميالىق دراما تەاترىنىڭ اكتەرى بولات ءابدىلمانوۆ: «اللانىڭ ىسىنە ەشكىم قارسى كەلە المايدى. ءدام-تۇزىمىز تاۋسىلعان كۇنى ءبارىمىز ماڭگىلىك تۇراققا اتتانامىز. كەلۋ باردا - كەتۋ بار. بىراق، قالاي كەتەسىڭ؟ بەرىلگەن از عانا عۇمىردا نە ىستەپ كەتەسىڭ؟ قانداي ءىز قالدىراسىڭ؟ بۇل جاعىنان قۇمان اعامىزدىڭ ىستەگەن ءىسى، ويناعان ءرولى  ەشقاشان وشپەيتىن  قازاق كينو ونەرىننىڭ تولقۇجاتىنا اينالدى.  قازىرگى كينونىڭ ۇلى كوشىنە ىلەسكەن، ونەردى ەرىككەننىڭ ەرمەگى سانايتىن كينو تۇسىرگىشتەر قاپتاپ كەتتى. سول كەزدە كينو قالاي بولۋ كەرەك، قازاق كينوسى قاي باعىتتا جىلجۋ كەرەك دەگەندە ارقاشان «قىز جىبەككە» ۇڭىلەمىز. «قىز جىبەك» بۇكىل قازاقتىڭ عانا ەمەس، الەمنىڭ التىن جاۋھارى. مىنە التىن جاۋھارىمىزدا باستى ءرولدى قانداي وينادى دەسەڭىزشى؟ ادام بالاسى ەكى نارسەدەن قاتەلەسپەۋ كەرەك دەيدى. قۇمان اعامىز  سول جار تاڭداۋدان دا، ماماندىق تاڭداۋدان دا قاتەلەسپەگەن. ونەرى ارقىلى، «قىز جىبەكتەگى» ءرولى ارقىلى قازاق باسىنا كوتەردى. ەلى ەركەلەتتى. مەملەكەت تە وعان اتاق بەرۋدەن، ماراپاتتاۋدان شارشاعان ەمەس. ءوزىنىڭ ءبىر باسىنا جەتەر اتاق – ماراپاتى بار.  جارى مەرۋەرت جەڭەشەمىز پەرىشتە اسپاندا بولادى دەسەك، ومىردە دە پەرىشتە بولاتىنىن دالەلدەگەن ادام. ەش ۋاقىتتا قۇمان اعامىزدىڭ قاباعىنا كىربىڭ تۇسىرمەي، ءار ۋاقىتتا ءوزىنىڭ «تولەگەنىن» جىبەكتەي ءسۇيىپ، جىبەكتەي ماپەلەپ، جىبەكتەي كۇتكەن ادام. سوندىقتان، قۇمان اعامىز ومىردە دە، ونەردە دە باقىتتى ادام. قۇمان اعامىزدىڭ ەندى ەكىنشى ءومىرى باستالدى. ەندىگى جەردەن كەلەر ۇرپاققا قۇمان تاستانبەكتەي قازاقتىڭ ۇلى تۇلعاسىن ماڭگى قالدىرۋ جونىندەگى جۇمىستار جالعاسادى دەگەن ويدامىن» دەپ قۇمان تاستانبەكوۆتىڭ ەشقاشان ولمەيتىنىن، ونەرىمەن قازاقتىڭ جۇرەگىندە ماڭگى ساقتالاتىندىعىن ايتىپ ءوتتى.

جوعارىدا قۇمان تاستانبەكوۆتىڭ ءبىر باسىنا جەتەر اتاق-ماراپاتى بار دەپ ايتقانداي، قۇمان تاستانبەكوۆ 2008 جىلى "قۇرمەت", 2016 جىلى "پاراسات" وردەنىمەن»، «قازاقستان تاۋەلسىزدىگىنە 25 جىل» مەدالىمەن ماراپاتتالعان.

اقان ءابدىۋالى

قۇمان تاستانبەكوۆ الماتى وبلىسىندا تۋىپ-وسكەندىكتەن الماتى وبلىسىنىڭ اكىمى اماندىق باتالوۆتان باستاپ وبلىس اكىمدىگىنىڭ قاراماعىنداعى قىزمەتكەرلەردىڭ مارقۇمدى اقتىق ساپارعا اتتاندىرۋعا تابانىنان تىك تۇرىپ قىزمەت جاساۋعا دايىندالىپ جاتقان الماتى وبلىسىنىڭ مادەنيەت باسقارماسىنىڭ باسشىسى، قر ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى اقان ءابدىۋالى: «ول كىسى قازاقتىڭ سۇيىكتى ادامى. ءبىز تولەگەن مەن قىز جىبەكتى كورگەن جوقپىز. بالا كۇننەن تولەگەندى دە، قىز جىبەكتى دە وسى كىسىلەرگە قاراپ وسىنداي بولعان شىعار دەپ ويلاپ وستىك. مەن ءوزى «قىز جىبەك» داستانىن جىرلايمىن. سول جىرلاعان كەزدە كوز الدىما قۇمان اعامىز بەن مەرۋەرت اپامىز كەلەدى. ەكەۋىن ەلەستەتىپ وتىرىپ جىرلايتىنمىن. قۇمان اعامىز ومىردە پاك، تاپ-تازا كۇيىندە كەتكەن ادام. ادام ومىردە اتاق-داڭق، لاۋازىمدارعا جەتە بەرۋى مۇمكىن. بىراق، ومىردەن تازا، پاك ءوتۋ قيىن. ول كىسىنىڭ ىشكى دۇنيەسى دە، سىرتقى دۇنيەسى دە تازا بولدى. قۇمان تاستانبەكوۆتىڭ ەل ساناسىنداعى ورنى قانداي ەكەنىن قايتىس بولعالى بارشا قازاقتىڭ شۋلاپ جاتۋىنان انىق بايقاۋعا بولادى" دەدى.

اسىلبەك بورانباي

قۇمان تاستانبەكوۆ كينودا بولسىن، تەاتردا بولسىن ارتىنان ەرگەن ءىنى-قارىنداستارىنا ۇلكەن ۇستاز بولا العان ادام. سول شاكىرتتەرىنىڭ ءبىرى مۇحتار اۋەزوۆ اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك اكادەميالىق دراما تەاترىنىڭ اكتەرى اسىلبەك بورانباي: «قۇمان اعامىزدى قازاقتىڭ ناعىز نار تۇلعاسى، دارابوزى، ناعىز تارلانى دەپ بىلەمىن. وتە قاراپايىم، پاراساتتى، وتە اقىلدى ادام. ءبىز ونەرگە جاڭا كەلگەندە كوپ كومەگىن كورسەتتى. ءوزىنىڭ تاجىريبەسىمەن ساحانادا قالاي تۇرۋ كەرەك، قالاي سويلەۋ كەرەك، قالاي مادەنيەتتى بولۋ كەرەك، ءرولدى قالاي الىپ شىعۋ كەرەك، وبرازعا قالاي ەنۋ كەرەك دەگەن سياقتى  نارسەلەردىڭ ءبارىن بىزگە ۇيرەتىپ، ىزەتتىلىگىن كورسەتىپ جۇرەتىن كەرەمەت اعامىز ەدى. وتە قاراپايىم بولدى. قۇمان اعامىزعا كورىك بەرىپ تۇراتىن قاراپايىمدىلىعى ەدى. «جەزدە» دەپ قالجىڭدايتىنمىن، ءازىلىمىز جاراساتىن. 15 جەلتوقسان كۇنى ەكەۋىمىز اقتاۋدا كەزدەسىپ ەدىك. اۋەجايدا دەمالا الماي قينالىپ وتىر ەكەن. "جەزدەكە، نە بولدى؟" دەپ ەدىم اۋىرىپ وتىرعانىن ايتتى. سوسىن ءبىر-بىرىمىزگە اماندىق-ساۋلىق تىلەدىك. كينوداعى، تەاترداعى سوڭعى رولدەرىمدى كورگەنىن ايتىپ، باتاسىن بەردى. اعامىزدى سوڭعى مارتە كورىپ تۇرعانىمدى قايدان بىلەيىن.  جاتقان جەرى جايلى، توپىراعى تورقا بولسىن، يمانى جولداس بولسىن، اللا الدىنان جارىلقاسىن!» دەپ تىلەك ءبىلدىرىپ، ماحابباتتىڭ سيمولى بولعان قۇمان تاستانبەوۆتىڭ قازاسى بار قازاقتىڭ قابىرعاسىن قايىستىرىپ وتىرعانىن ايتتى.

قۇمان تاستانبەك قازاقتىڭ ايگىلى رەجيسسەرى ءازىربايجان مامبەتوۆتىڭ مەكتەبىننان باستاعان تەاتر ساحاناسىندا  م. اۋەزوۆتىڭ «ابايىندا» - ايدار، «ايمان-شولپانىندا» - الىبەك، «قاراگوزىندە» - نارشا، «ەڭلىك-كەبەكتە» - ابىز، و. بوكەەۆتىڭ «قۇلىنىم مەنىڭدەگى» - جان، «ۆەتنام جۇلدىزىنداعى» - ۇشقىش، ءا. نۇرپەيىسوۆتىڭ «قان مەن تەرىندە» - تاڭىربەرگەن، ع. مۇسىرەپوۆتىڭ «اقان سەرى-اقتوقتىسىندا» - اقان، س. مۇقانوۆتىڭ «شوقان ءۋاليحانوۆىندا»  - شوقان، ش. ايتماتوۆتىڭ «انا-جەر-اناسىندا» - قاسىم،  «اق كەمەسىندە» - قۇلبەك،  ە. دومباەۆتىڭ «ءبىزدىڭ كلاستىڭ قىزدارىندا» - تولەگەن قاتالى كەيىپكەرلەردى ءوز بيىگىنە جەتكىزەدى.

شىنار جانىسبەك

"تەاتردا قاڭىراپ قالعانداي بولدى" دەپ پىكىر ايتقان، ساحنادا تالاي ءرولدى بىرگە ويناعان ونەردەگى قارىنداسى، مۇحتار اۋەزوۆ اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك اكادەميالىق دراما تەاترىنىڭ اكتريساسى شىنار جانىسبەك: «قۇمان اعا «ەڭلىك – كەبەكتە» ابىزدى وينادى، مەن ەڭلىكتى وينادىم. «جۇرەيىك جۇرەك اۋىرتپايدا» وينادىق.  ول كىسى ۇلكەن ماستەر. وسى تەارتعا كەلگەن 28 جىلدا بىرگە بولعان، سويلەسكەن كەزدەرىمىزدە بىزگە كوپ نارسە ۇيرەتتى. دايىندىقتا الدىڭعى قاتاردا بىرگە وتىرامىز، سول كەزدە ءوزىنىڭ ريزاشىلىعىن «ىم-ىم» دەپ باسىن يزەپ، كوزىنىڭ قاراسىمەن ءبىلدىرىپ وتىراتىن. ول كىسى بولەك ادام. جانى سۇلۋ ادام. ءوز باسىم ول كىسىلەردىڭ جانىنا بارىپ، اڭگىمەلەسكەندى، جانىنا جاقىن جۇرگەندى جاقسى كورەتىنمىن. قاستارىنا ءجاي بارىپ وتىرىپ-اق، ەنەرگيا الىپ كەتەتىنمىن. ول كىسىگە قۇداي ىشكى جانە سىرتقى سۇلۋلىقتى بىردەي بەرگەن سۇلۋ ادام. جۇرگەن ءجۇرىسى، تۇرعان تۇرىسى، ساحاناداعى بولمىسىمەن ارقايسىمىزعا ۇستاز. اقىل-پاراساتىمەن دە كاسبي شەبەرلىگىمەن بىزگە ۇلگى بولدى» دەپ ول كىسىگە ۇقساي ءبىلۋ كەرەك دەپ جۇرەك تەبىرەنىسىن ءبىلدىردى.

«يەڭ قايدا، اقبوز ات؟» دەپ جوقتاعان قازاق حالقىنىڭ جادىندا قۇمان تاستانبەك قازاقتىڭ تولەگەنى بولىپ قالارى حاق. «قىز جىبەك» تە، تولەگەن دە، قۇمان تاستانبەكوۆ تە قازاق حالقىمەن بىرگە عاسىردان عاسىرعا امان جەتە بەرمەك. ءبىز Abai.kz اقپاراتتىق ۇجىمىنىڭ اتىنان قازاقتىڭ تولەگەنىنىڭ بارشا كورەرمەنى مەن وتباسىنا، جاقىن دوستارىنا، جانە بارشا قازاق حالقىنا كوڭىل ايتامىز!

تۇردىبەك قۇرمەتحان

Abai.kz